ITanalyze

رابطه وزارت ارتباطات با فیلترینگ، از موضوعاتی است که گرچه در ظاهر ساده است و این وزارتخانه تنها ساختار اجرای فیلترینگ را داشته و درباره مصادیق آن تصمیم‌گیر نیست، اما واقعیت پیچیده‌ای دارد،

به نحوی که گاهی صحبت از عدم اجرای دستور فیلترینگ از سوی این وزارتخانه می‌شود، گاهی درباره کیفیت فیلترینگ و اعمال سلیقه در این مورد خبرهایی می‌شنویم و همین ظاهر ساده در باطن معمای پیچیده‌ای دارد.

هفته قبل خبر کوتاهی به نقل از رییس سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات در برخی رسانه‌ها منتشر شد که اگرچه در ظاهر نوعی شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی به مردم محسوب می‌شد، اما این اظهارات در عمل باعث شکل‌گیری ابهامات جدید و بیشتری در پروسه فیلترینگ در کشور شد.

یک خبر و ابهامات جدید

متن خبر از این قرار بود؛ معاون وزیر ارتباطات گفت: فیلترینگ طی روزهای آینده سخت‌تر خواهد شد و ما هم در این موضوع نقشی نداریم. امیر ناظمی با اعلام این خبر، در توییتر نوشت: با توجه به اعلام پایان فرصت مستقل شدن هاتگرام و طلاگرام (تلگرام طلایی) تا آخر آذرماه از پیام‌رسان تلگرام، نتیجه‌گیری می‌کنم که شاهد اختلالاتی برای جدی شدن فیلترینگ باشیم.

وی گفت: فیلترینگ طی روزهای آینده سخت‌تر خواهد شد و ما هم در این موضوع نقشی نداریم. من فقط اطلاع‌رسانی می‌کنم.

موضوع بهانه این گزارش، جمله پایانی اظهارات معاون وزیر ارتباطات است که گفته: ما هم در این موضوع (تشدید فیلترینگ و از کار افتادن فیلترشکن‌ها) نقشی نداریم، من فقط اطلاع‌رسانی می‌کنم!

یک گزاره مشخص درباره رابطه وزارت ارتباطات و فیلترینگ

همه می‌دانیم که تصمیم درباره فیلترینگ و اعمال آنها، چه درخصوص سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها و چه درخصوص ابزار دور زدن فیلترینگ (فیلترشکن‌ها)، در مراجع متعددی از جمله دادگاه‌ها، کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و دیگر نهادها صورت می‌پذیرد، اما اجرای فیلترینگ مقوله‌ای است که صرفا بر عهده و اختیار وزارت ارتباطات است.

پس در این گزاره که تصمیم فیلترینگ با وزارت ارتباطات نیست اما اجرای آن با وزارت ارتباطات و اپراتورهای دارای مجوز از این نهاد است، تقریبا تردید و بحثی وجود ندارد.

اما اینکه وزارت ارتباطات اعمال فیلترینگ را به‌درستی انجام می‌دهد یا نه، ابهاماتی وجود دارد که نیازمند بررسی است. بررسی این ابهامات از آن رو اهمیت دارد که گاهی برخی مسوولان وزارت ارتباطات خود را در کلام و در عمل مخالف فیلترینگ نشان می‌دهند و گاهی نیز فیلترینگ به‌درستی اعمال می‌شود.

اراده وزارتخانه در فیلترینگ از ضابطه تا نحوه اعمال

‌اینکه مخالفت‌های مذکور تا چه حد بر مبنای ملاحظات سیاسی بوده و قرار است با این تیپ مخالفت‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها، مسوولیت آن از دوش ایشان برداشته شود، یک بحث است و اینکه مصوبات دستگاه‌های مسوول چرا به‌درستی از سوی نهاد مجری یعنی وزارت ارتباطات اجرایی نمی‌شود، بحثی دیگر. به عبارتی وزارت ارتباطات نشان داده گاهی مواقع عامدانه دستورات مرتبط با فیلترینگ را اجرایی نکرده است که در ادامه در این مورد هم به مثالی اشاره خواهد شد. پس از قضا و در مواردی ظاهرا توان ایستادگی در مقابل مصوبات و عدم اجرای فیلترینگ را داشته و دارد.

اکنون فارغ از بحث‌هایی که ممکن است درباره این رویکرد وزارتخانه از موضع موافق یا مخالف انجام شود، این موضوعات نیازمند شفاف‌سازی است تا در بزنگاه‌های مهم و حساس همچون فیلتر تلگرام، راز بقای فرزندان ایرانی تلگرام، راز شل و سفت شدن فیلترشکن‌ها و از قضا این روزها که حرف از فیلتر اینستاگرام و بسته‌های فاقد اینستاگرام مطرح است، کاربران اینترنت دچار سرگردانی نشوند که آمر و مجری چه کسانی بودند.

آغاز فیلتر فیلترشکن‌ها توسط وزیر ارتباطات

25 اردیبهشت‌ماه سال جاری و مصادف با فیلترینگ تلگرام بود که وزیر ارتباطات خبر از اختلال فیلترشکن‌ها از سوی این وزارتخانه داد. محمدجواد آذری‌جهرمی در روزهای پس از فیلترینگ تلگرام در پاسخ به خبرنگاران درباره استفاده از فیلترشکن‌ها پس از مسدودسازی این پیام‌رسان، گفت: بسیاری از فیلترشکن‌ها خدمات ظاهری خوبی به کاربر ارایه می‌دهند و به همین دلیل استفاده از آنها مورد توجه عده زیادی از مردم است، اما بنا به گزارش‌هایی که مراکز معتبر منتشر می‌کنند، این فیلترشکن‌ها استفاده ضدامنیتی نیز دارند و نوعی باج‌‌افزار هستند که به جمع‌آوری اطلاعات مشترک اقدام می‌کنند، بنابراین فراگیری و استفاده از فیلترشکن‌ها تبعات بسیار زیادی دارد.

او همچنین درباره نقش شرکت ارتباطات زیرساخت ایران برای مسدود کردن فیلترشکن‌ها، این اقدام را در چارچوب مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی و جلوگیری از فراگیری باج‌افزارها در فضای کشور عنوان کرد.

البته چنان‌که اعلام شد، این موضوع ظاهرا در راستای اجرای مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی بود.

مخالفت با اجرای کامل مصوبات فیلترینگ

چند ماه بعد یعنی در هفتم مردادماه سال جاری، وزیر ارتباطات تلویحا خبر از مخالفت و نوعی کندی تعمدی در اعمال فیلترینگ داد.

درست زمانی که صحبت از پای کار نبودن وزارتخانه در اعمال فیلترینگ می‌شد، آذری‌جهرمی ‌گفت: اینکه پای کار هستیم یا نیستیم، مکانیسم و تصمیم‌گیری آن جای دیگری است، درباره فیلترشکن‌ها موضوع خودتحریمی نیز داریم، آقایان بیایند پای میز بنشینند و نیاز مردم را ببینند.

او گفت: نیازسنجی کردیم و احتیاجات مردم را درآوردیم که زمانی که بسیاری از سایت‌های خارجی ما را فیلتر کردند و مردم به آنها دسترسی ندارند، از طریق همین مکانیسم به این سایت‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.

سابقه روش اعمال فیلترینگ توسط وزارت ارتباطات

این جدال‌ها اما ادامه یافت تا به‌زعم منتقدان وزارت ارتباطات، شورای‌عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی مشخص شود که وزارت ارتباطات ظاهرا عامدانه اجرای فیلترینگ را سست کرده است. البته این یعنی وزارت ارتباطات توانایی عدم اجرای مصوبات مربوط به فیلترینگ را دارد.

توانایی عدم اجرا، عدم اجرای تعمدی، سهل‌گیری در برخی موارد و سخت‌گیری در موارد دیگر حکایت از چیز دیگری داشت که متفاوت با جمله اخیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات است که می‌گوید: فیلترینگ طی روزهای آینده سخت‌تر خواهد شد و ما هم در این موضوع نقشی نداریم، من فقط اطلاع‌رسانی می‌کنم.

شاید به همین دلیل بود که در ماه‌های گذشته شاهد نوعی جدال رسانه‌ای میان شورای‌عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی از یک‌سو و وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت از سوی دیگر درخصوص نحوه اعمال فیلترینگ و مقابله با فیلترشکن‌ها بودیم.

در جایی ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی به‌صراحت اعلام کرد: من تایید می‌کنم فیلترینگ شل شده و کسانی که متولی فیلتر در کشور هستند به دلایلی فیلترینگ را انجام می‌دهند. وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت که این کار را بر عهده دارند، به دلایلی که خودشان می‌دانند و به ما هم گفتند، فیلترینگ را ضعیف کردند.

موضوعی که از سوی وزارتخانه بی‌جواب نبود و بلافاصله روابط عمومی وزارت ارتباطات اعلام کرد: همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند، مرکز ملی فضای مجازی، مرکز هماهنگی و نظارت بر همه دستگاه‌های مسوول در حوزه فضای مجازی است و بنا نیست هرگاه تقدیر کردند، بپذیریم و هرگاه نقدی شد، موضع انتقادی داشته باشیم!

تداوم این ماجرا با دفاع مدیرعامل زیرساخت از نحوه اجرای این فیلترینگ و اظهار نظر صادق عباسی شاهکوه مبنی بر اینکه قرار شد گزارشی از موارد کم‌کاری که عمل نکرده‌ایم ارایه کنند که گزارشی دریافت نکرده‌‌ایم، باعث شد که بار دیگر مرکز ملی فضای مجازی اعلام کند: برخلاف ادعای مدیرعامل شرکت زیرساخت بارها درخصوص وضعیت نامناسب فیلترینگ با ارایه شواهد و مدارک لازم گزارش داده و انتظار دارد با رفع نواقص وضعیت مزبور بهبود یابد.

پس از آن بود که حمید فتاحی، رییس هیات‌مدیره زیرساخت دریافت نامه انتقاد و تذکر مرکز ملی فضای مجازی از عملکرد شرکت ارتباطات زیرساخت و وزارت ارتباطات، درباره مسدودسازی فیلترشکن‌ها را تایید کرد.

وزارت ارتباطات مسوولیت دارد یا ندارد؟

اما برگردیم به ابتدای گزارش و اظهار نظر جدید معاون وزیر ارتباطات که گفته فیلترینگ تشدید می‌شود، ما هم نقشی در این موضوع نداریم و من فقط اطلاع‌رسانی می‌کنم. همین‌جا این سوال پیش می‌آید که پس چرا کامل اطلاع‌رسانی نمی‌شود و صرفا با پیشدستی و به اسم شفاف‌سازی بار یک مسوولیت از دوش این وزارتخانه به جای نامعلومی حواله می‌شود.

با سابقه‌ای که از ارتباط وزارتخانه با موضوع فیلترینگ اشاره شد، واقعا **چرا به‌طور شفاف اعلام نمی‌شود کدام نهاد اجرای فیلترینگ را بر عهده گرفته است؟ آیا دستور جدیدی از یک نهاد صادر شده که اختلال در فیلترشکن‌ها تشدید شود؟ اگر چنین است، یعنی شل شدن فیلترشکن‌ها برای تداوم فعالیت تلگرام‌طلایی‌ها هم با اجازه و هماهنگی همان نهاد و مسوول نامعلوم بوده است؟ **و پرسش‌هایی از این دست که با مروری بر این اخبار هم نمی‌توان پاسخ چندان روشنی به آنها داد و شاید ضروری است در جایی به‌درستی شفاف‌سازی شود.

دیگر شاید نیازی به واشکافی این ابهامات نباشد، اینکه وزارت ارتباطات در کجای ماجرای فیلترینگ ایستاده است حتی اگر مجال شفاف‌سازی نیابد، با جمع‌بندی رویه‌ای که در پی آمد قابل توجه است. قضاوت در مورد آن را به افکار عمومی می‌گذاریم که نقش مشخص وزارت ارتباطات در فیلترینگ و اختلال در فیلترشکن‌ها چیست؟ (منبع:عصرارتباط)