نگاهی اجمالی به تاریخچه«کمیته ملی ادیفاکت ایران»
مقدمه -تکفا- بازتاب و اثرات کاربرد فناوری‌های نوین در عرصه اطلاعات و اطلاع‌رسانی، لاجرم گستره داد و ستد و تجارت (اعم از داخلی و بین‌المللی) را فراگرفته و نقش آن در شیوه‌ها، اقدامات، مقررات، تنوع و حجم کالا و همچنین بر میزان اثرگذاری اقتصادهای ملی و بازارهای هدف مستمراً رو به تزاید است.
در برهه‌ی به اصطلاح پس از پایان جنگ سرد که جهانی شدن اقتصاد، اهمیت یافتن بیش از پیش بلوک‌های منطقه‌ای و فراملیتی، همکاری‌های اقتصادی و نیز توجه عاجل به امکان تحقق همگرایی اقتصادی در بین کشورها و ملت‌ها از ویژگی‌های برجسته آن است، تسلیح و تجهیز به دانش و فناوری‌های مربوطه راه‌کار گریزناپذیر برای دستیابی به جایگاهی شایسته در جولانگاه پررقابت بازارهای جهانی است.
وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در راستای تحقق سیاست راهبردی جهش در صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات کشور و در پرتو درک عمیق از واقعیات و شرایط حاکم بر نظام اقتصاد جهانی و استنباط اجتناب‌ناپذیری و لزوم تأمین دانش، فناوری‌ها و قوانین در عرصه شدیداً رقابت‌آمیز یاد شده، از آغاز اجرای قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تقبل مطالعات کارشناسی دامنه‌دار در این حیطه را در سرلوحه‌ی دستورکار خود قرار داده است.
طراحی و راه‌اندازی شبکه اطلاع‌رسانی بازرگانی و تجهیز و تقویت سخت‌افزار و نرم‌افزاری این شبکه و اقدامات موثر در مقطع امکان‌سنجی پی‌ریزی نظام متمرکز اطلاع‌رسانی بازرگانی کشور، تأسیس مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران و احراز عضویت مرکز یاد شده در موسسه بین‌المللی EAN، به عنوان نخستین «مرکز» از نوع خود در منطقه آسیا و ایجاد مرحله‌ی نخست اولین «نقطه تجاری» ایران که از سوی وزارت بازرگانی انجام یافته، از سرفصل‌های عمده‌ی تلاش‌های این وزارتخانه با هدف تدوین و اجرای برنامه‌ی جامع و گسترده اصلاح ساختار و روش‌ها و همچنین ارتقای کارایی نظام تجاری کشور است.
مطالعات انجام یافته و تمهیدات به عمل آمده در زمینه گسترش دانش مربوط به تجارت الکترونیکی در جامعه بازرگانی کشور و اجرای بسترسازی‌های مناسب جهت طراحی و اجرای پروژه‌های نمونه به منظور بهره‌گیری بهینه از این فناوری نوین مورد تأکید وزارت بازرگانی و معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی این وزارتخانه بوده است.
در پی اقدامات فوق‌الذکر، با توجه به پذیرش و فراگیری عام و جهانی مجموعه قواعد و معیارهای موسوم به «پیام‌های استاندارد ادیفاکت»1
وزارت بازرگانی با هدف مشارکت در تدوین استانداردهای فوق و حضور فعال در تصمیم‌گیری‌های مربوطه، مصمم به ایجاد تشکیلات موردنیاز در سطح ملی و عضویت در سازمان‌های بین‌المللی ذی‌مدخل گردید. عضویت جمهوری اسلامی ایران در خردادماه 1375 در «هیأت ادیفاکت آسیا - اقیانوسیه»2 که در اجلاس شانزدهم آن در تهران به نام
«AFACT»3 تغییرنام یافت، تأسیس «کمیته ملی ادیفاکت ایران» در مرداد ماه همان سال، با همکاری و مشارکت دیگر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات ذیربط و همکاری با ارگان بین‌المللی «مرکز تسهیل تجاری و بازرگانی - الکترونیکی ملل متحد»4 از جمله تحولات و دستاوردهای قابل توجه در این زمینه است.
آشنایی با تشکیلات جهانی ادیفاکت
استانداردهای جهانی ادیفاکت که در گسترده «مبادله الکترونیکی داده»های بازرگانی5 به عنوان یکی از فناوری‌های مطرح در مقوله گسترده تجارت الکترونیکی مدنظر است، تبدیل اطلاعات تجاری به پیام‌های قابل انتقال از یک رایانه، در هر نقطه جهان، به دیگر رایانه‌ها را میسر می‌سازد.
وارسی، به‌هنگام سازی و بسط و تصویب استانداردهای جهانی مذکور در حیطه‌ی صلاحیت «کمیسیون اقتصادی اروپا»، وابسته به سازمان ملل متحد، قرار دارد. موضوعات مربوط به تسهیل و کارایی تجاری به عهده مرکز «سی‌فکت سازمان ملل»6 می‌باشد.
اعضای AFACT (تشکیلات هماهنگ‌کننده‌ی منطقه‌ای آسیا - اقیانوسیه) شامل کشورهای ژاپن، کره‌جنوبی، پاکستان، استرالیا، مالزی، جمهوری خلق چین، سنگاپور، اندونزی، تایلند، فیلیپین، هندوستان، سریلانکا، تایوان و جمهوری اسلامی ایران می‌باشند. به علاوه، بورنئی، دارالسلام و همچنین «اسکاپ» ناظران «شورای تسهیل تجاری و بازرگانی الکترونیکی آسیا - اقیانوسیه (AFACT)» می‌باشند.
ساختار «شورای تسهیل تجاری و بازرگانی - الکترونیکی آسیا - اقیانوسیه»
جلسات «شورای تسهیل تجاری و بازرگانی - الکترونیکی آسیا - اقیانوسیه» که سالی یک‌بار در یکی از کشورهای عضو تشکیل می‌شود، مرکب از اجلاس عمومی و نیز نشست‌های گروه‌های کاری - تخصصی است.
گروه‌های کاری - تخصصی «شورای تسهیل تجاری و بازرگانی - الکترونیکی آسیا - اقیانوسیه» که هر یک تصدی بررسی، تأیید و بسط پیام‌های استاندارد ادیفاکت در زمینه‌های گوناگون عملیات تجاری را بر عهده دارند، به قرار زیر می‌باشند:
1- گروه کاری آگاه‌سازی و آموزش
2- گروه کاری ارزیابی امور فنی پیام‌های ادیفاکت
3- گروه کاری زبان XML برای مبادله‌ی الکترونیکی داده‌ها
4- گروه کاری بررسی پیام‌های استاندارد خرید
5- گروه کاری بررسی پیام‌های استاندارد گمرکی
6- گروه کاری بررسی پیام‌های استاندارد مالی
7- گروه کاری بررسی امور حقوقی
8- گروه کاری بررسی امور ایمنی و حفاظت گردش الکترونیکی اطلاعات
9- گروه کاری بررسی پیام‌های استاندارد ترابری و حمل و نقل
10- گروه کاری بررسی امور مربوط به حفاظت از محیط زیست
هیأت نمایندگی وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران برای نخستین بار در یازدهمین اجلاس AFACT (مالزی، آبان ماه سال 1374) حضور پیدا کرد و متعاقب آن در دوازدهمین اجلاس عمومی آن (فیلیپین، خردادماه 1375)، به عنوان تنها کشور غرب آسیا، رسماً عضویت این سازمان را احراز کرد.
ساختار تشکیلاتی «کمیته ملی ادیفاکت ایران»
«کمیته ملی ادیفاکت ایران» که نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در «شورای تسهیل تجاری و بازرگانی الکترونیکی آسیا - اقیانوسیه (AFACT)» را برعهده دارد، در مردادماه سال 1375 با مشارکت دیگر وزارتخانه‌ها و مؤسسات ذیربط در معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی وزارت بازرگانی و چارچوب تشکیلاتی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی تأسیس شد. هر یک از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات دولتی، با توجه به حیطه‌ی کار تخصصی خود، مسؤولیت یا عضویت یکی از گروه‌های کاری موجود در «کمیته ملی ادیفاکت ایران» را عهده‌دار می‌باشند.
«کمیته ملی ادیفاکت ایران» با درنظر گرفتن اولویت‌ها و امکانات خود، مبادرت به تشکیل گروه‌های کاری - تخصصی ذیل کرده بود:
1- گروه کاری آگاه‌سازی و آموزش (AEG)
2- گروه کاری ارزیابی امور فنی پیام‌های ادیفاکت (TAG)
3- گروه کاری XML & EDI
4- گروه کاری خرید (PWG)
5- گروه کاری - تخصصی بررسی امور گمرکی (CWG)
6- گروه کاری بررسی امور مالی (FWG)
7- گروه کاری بررسی امور حقوقی (LWG)
8- گروه کاری بررسی امور ترابری (TWG)
در سال 1381 کمیته ملی ادیفاکت ایران با توجه به ساختار پیشنهادی ارایه شده در بیستمین اجلاس AFACT در مالزی و همسو با فعالیت‌های UN/CEFACT، تعداد گروه‌های کاری هشت‌گانه فوق را از سیزده گروه به شش گروه کاری تقلیل داد که اسامی آن‌ها به شرح ذیل می‌باشند:
1- گروه کاری تسهیل تجاری
2- گروه کاری تکنیک‌ها و متدولوژی‌ها
3- گروه کاری فناوری‌های کاربردی
4- گروه کاری کدینگ و اطلاعات محتوایی
5- گروه کاری حقوقی
6- گروه کاری آموزش و آگاه‌سازی
اینک به توضیح مختصری از شرح وظایف هر یک از گروه‌های کاری می‌پردازیم.
گروه کاری تسهیل تجاری
شرح وظایف اصلی گروه کاری تسهیل تجاری که اهداف آن مترادف با اهداف گروه مراحل کسب و کار و تجارت بین‌المللی (TBG) مرکز تسهیل تجاری و تجارت الکترونیکی سازمان ملل (UN/CEFACT) تعریف شده است به شرح زیر می‌باشد:
فعالیت و اقدام در جهت:
1- ارایه تعریف مدون در مورد ابعاد و آثار و تبعات تسهیل تجاری و حدود و ثغور آن براساس تعاریف سازمان ملل
2- بررسی کلیه توصیه‌های تسهیل تجاری سازمان ملل به دولت‌های جهان:
اخذ و اولویت بندی آن‌ها با هدف ترجمه و پیشنهاد به منظور به‌کارگیری آن‌ها توسط بخش‌های مشارکت‌کننده ذیربط در تجارت خارجی کشور
3- تعریف و پیشنهاد پروژه‌ها، خط‌مشی‌ها و سیاست‌گذاری‌های لازم در ارتباط با موارد زیر:
3-1- تجزیه و تحلیل مراحل و روش‌های کاری در هر یک از بخش‌های مشارکت‌کننده در تجارت خارحی کشور نظیر سازمان‌های مجوز دهنده، سیستم بانکی، حمل و نقل، گمرک، خدمات تجاری و غیره با بهره‌گیری از اطلاعات دریافتی از سازمان‌های تخصصی ذیربط.
3-2- تعیین و پیشنهاد «بهترین روش‌ها»7 با بهره‌برداری از اطلاعات و تحقیقات موجود مرکز سی‌فاکت سازمان ملل و گروه‌های کاری ذیربط و پیشنهاد در جهت بومی‌سازی و به‌کارگیری آن در حیطه‌های کاری یاد شده در بالا
3-3- بررسی روش‌های تجارت بین‌المللی براساس مدل UMM و ارایه پیشنهاد در مورد امکان و نحوه پیاده‌سازی آن
3-4- بررسی در مورد مدل‌های تجاری8 توصیه شده در سطح بین‌المللی و ارایه پیشنهاد در مورد امکان و نحوه بهره‌برداری از آن‌ها
3-5- بررسی پیشنهاد نحوه پیاده‌سازی طرح «نقطه تجاری»9 در مراحل فیزیکی و مجازی طبق مفهوم واقعی آن ارایه شده توسط آنکتاد
4- حضور در اجلاس‌های عمومی و مجمع گروه‌های کاری مرکز «سی‌فاکت» سازمان ملل به ویژه گروه TBG و بهره‌برداری‌های مقتضی از حاصل فعالیت‌ها، بررسی‌ها و توصیه‌های تهیه شده در مجمع گروه‌های پنج‌گانه
5- بررسی و پیشنهاد سایر ساز و کارهای لازم در جهت ایجاد تسهیل تجاری و بسترسازی برای حرکت به سمت بهره‌برداری از تجارت الکترونیکی حسب مورد که در بالا ذکر نشده است.
گروه کاری تکنیک‌ها و متدولوژی‌ها
هدف از گروه کاری تکنیک‌ها و متدولوژی‌ها (TMG) تغذیه تمام گروه‌های UN/CEFACT با فرآیندهای پایه تجاری و مشخصات فناوری اطلاعات و ارتباطات، توصیه‌ها و آموزش‌ها می‌باشد.
«TMG» همچنین به عنوان یک گروه تحقیقاتی، ارزیابی فناوری‌های جدید اطلاعاتی و مخابراتی و نیز تکنیک‌ها و متدولوژی‌ها را که به نحوی بتواند به گروه‌های E-Business یاری برساند، به عهده خواهد داشت.
گروه کاری فناوری‌های کاربردی
هدف نهایی و آرمان ATG، ایجاد بستری پویا به منظور انتقال به هنگام دانش فنی مفاهیم، ایده‌ها، رویکردها و فناوری‌های مختلف در عرصه ایجاد زیرسیستم‌های مرتبط با تجارت الکترونیکی به کشور و کمک به کاربردی کردن آن‌ها در سیستم‌های عملیاتی جدید و یا به‌روز آوری سیستم‌های عملیاتی قبل در داخل کشور است، در واقع این گروه به دنبال آن است که با مطالعه و بررسی پروتکل‌ها، استانداردها و یا توصیه‌های مختلف ارایه شده از سوی مراجع معتبر و ذیصلاح جهانی و تعقیب روند غالب در ابزارها و متدها و طراحی سیستم‌های تجارت الکترونیکی نسبت به انتقال به هنگام این مفاهیم به داخل کشور مبادرت ورزد، تا با رعایت این استانداردها و پروتکل‌های مناسب در برنامه کاربردی اهدافی مانند توسعه‌پذیری و یکپارچه‌سازی تجارت الکترونیکی حاصل گردد.
گروه کاری کدینگ و اطلاعات محتوایی
موارد کلیدی زیر را می‌توان به‌طور اخص در رابطه با وظایف گروه کاری حقوقی نام برد:
- تحلیل، تحقیق و بازنگری فراگردها و موضوعات حقوقی
- مشخص ساختن محدودیت‌های موجود بر سر راه فراگردها و روش‌های حقوقی مؤثرتر
- پیشنهادات عملی جهت از بین بردن این موانع
- تدوین، نشر و تبلیغ دستورالعمل‌هایی که بهترین اقدامات حقوقی را معرفی و از آن‌ها حمایت نمایند.
- کمک و حتی‌الامکان اثرگذاری بر اقدامات مشابه در دیگر سازمان‌هایی که به نحوی در کارهای مرتبط با تجارت الکترونیکی فعال می‌باشند.
گروه کاری آموزش و آگاه‌سازی
هدف اصلی گروه کاری آموزش و آگاه‌سازی، فراهم آوردن بستری پویا و کیفی به منظور جذب و انتقال به هنگام دانش فنی و شناخت ابزارها (مفاهیم، نظریات، رویکردها و تجهیزات با فناوری نوین) در عرصه زیر مجموعه‌های سیستم‌های کلان و خرد کشور در ارتباط با تجارت الکترونیکی کشور و کمک‌های شایسته به کاربردی کردن آن‌ها در کلیه‌ی سیستم‌هایی می‌باشد که باید در چارچوب مصوبه هیأت محترم دولت و مجلس شورای اسلامی، شامل شوند. گروه کاری آموزش و آگاه‌سازی دارای رسالتی سنگین در جهت آماده‌سازی و به‌هنگام کردن دانش فنی و تجهیزات کمک آموزشی برای انتقال و ترویج و توسعه فرهنگ تجارت الکترونیکی در تمامی سازمان‌های دولتی و خصوصی می‌باشد.
وزارتخانه‌ها و سازمان‌های عضو کمیته ملی ادیفاکت ایران
1- وزارت بازرگانی - معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی (ریاست کمیته)
2- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (عضو)
3- وزارت راه و ترابری جمهوری اسلامی ایران (عضو)
4- گمرک جمهوری اسلامی ایران (عضو)
5- تعدادی از کارشناسان خبره در زمینه مرتبط با تجارت الکترونیکی (به عنوان عضو)
ضمناً محل دبیرخانه کمیته ملی ادیفاکت ایران واقع در معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی می‌باشد.
1-United Nations/Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport (UN/EDIFACT)
2-(Asia Pacific EDIFACT Board-ASEB)
3-Asia Pacific Council for Trade Facilitation and Electronic Business
4-Center for Trade Facilitation and Electronic Business (UN/CEFACT)
5-(Electronic Data Interchange-EDI)
6-UN/CEFACT
7-(Best Practices)
8- (Business Models)
9-(Trade Point)
- ۸۴/۰۲/۱۲