وضعیت بانکداری الکترونیک در ایران
کفاا- گفت‌وگو با آقای نواب کاشانی - مدیر امور طرح و برنامه بانک صادرات ایران- بانک صادرات ایران از قدیمی‌ترین بانک‌های کشور است که از سال 1342 با این نام خوانده می‌شود.
در این نوشتار دست‌آورد کوشش‌های مدیران و کارکنان این بانک در راه به‌کارگیری روش‌ها و فناوری‌های نوین و برپایی بانکداری الکترونیک پیش روی شما جای گرفته است.
پیشینة بانکداری الکترونیکی
زمانی که میان کامپیوتر و ارتباطات هماهنگی ایجاد گردید و این دو فناوری پروتکل‌های یکدیگر را پذیرفته، در یک راه قرار گرفتند، ارتباطات کامپیوتری شکل گرفت و به‌دنبال آن تحولی بزرگ در بخش IT و نیز تاریخ زندگی بشر رخ داد، تحولی که دوره‌ای به‌نام موج چهارم را، به روند تکاملی دوره‌های زندگی بشری افزود.
در این عصر نوین - که به عصر مجازی‌ها هم مشهور است - نوع فعالیت‌ها، نگرش‌ها، نوآوری‌ها و سیستم‌ها دگرگون شده، سرعت چرخش زمان نیز تند و شتابان گشته است. تغییر در ماهیت کار (E-Work)، تغییر در ماهیت بازرگانی E-Commerce)) تغییر در ماهیت ارتباط (E-Mile) تغییر در ماهیت آموزش (E-Learning) گوشه‌هایی از این دگرگونی‌ها هستند.
برای نمونه، در ایالت متحده، در سال 2001، 8/25 میلیون تن، در سال 2002، 5/27 میلیون تن، در سال 2003، 5/28 میلیون تن به روش‌های الکترونیکی و از راه دور به‌کار می‌پرداخته‌اند و پیش بینی شده که در سال 2020، این شمار به 64 میلیون تن برسد.
بانکداری الکترونیکی نیز دست‌آورد این پیشرفت‌ها است، بدین منظور که هر مشتری بتواند از راه دور، خدمات بانکی دلخواه خود - مانند نقل و انتقال وجه و بررسی حساب - را انجام دهد. از این‌رو خدمات الکترونیکی نوین بانکی مطرح گردیده و امکانات و قابلیت‌هایی برای مشتریان فراهم شده که در چارچوب آن‌ها، بهره‌گیری از خدمات بانکی از دور، امکان‌پذیر باشد.
وضعیت ابزارها و زیرساخت‌های پیاده سازی بانکداری الکترونیکی در کشور
به‌نظر من، برای پیاده‌سازی بانکداری الکترونیکی، به چنین ابزارهایی نیاز داریم :
1) تجهیز سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و ارتباطی شعبه‌ها برای کار در قالب یک شبکه.
2) تعیین متدلوژی تمرکز و یا عدم تمرکز در شبکه اطلاعات
3) ایجاد شاهراه ارتباطی مناسب و درست
4) ایجاد بانک اطلاعاتی متناسب با نرم افزار
5) بهره‌گیری از یک سیستم‌عامل با ضریب امنیتی بالا
6) ایجاد یک نسخه پشتوانه1، در صورت گزینش متدلوژی تمرکز در شبکه
اما به اعتقاد اینجانب به‌عنوان یک مدیر اجرایی - که سال‌ها تجربه مدیریت پیاده‌سازی سیستم‌های گوناگون انفورماتیکی را عهده‌دار بوده - باتوجه به امکانات، قابلیت‌ها و بستر اجرایی موجود در کشور، اولویت‌بندی پیشنهادهای بانکداری الکترونیکی، چنین است :
1) ایجاد یک شاهراه ارتباطی مناسب و درست
2) داشتن نرم افزار با قابلیت آنلاین
3) به‌کارگیری از نیروهای متخصص حرفه‌ای در بخش نرم‌افزار، سخت‌افزار و شبکه
موانع اساسی توسعه بانکداری الکترونیکی در کشور
بزرگترین موانع توسعه بانکداری الکترونیکی بدین شرح است:
1) بستر مخابراتی مناسب برای انتقال داده وجود ندارد. همان‌گونه که می‌دانید درباره خدماتی مانند آب، برق و گاز، سازمان‌های ذیربط شاهراه اصلی را ایجاد می‌کنند و مشترکان تنها با پرداخت هزینه اشتراک از این خدمات بهره‌مند می‌شوند، اما در مورد خطوط مخابراتی، متقاضیان خود ناگزیر به ایجاد شاهراه ارتباطی با هزینه هنگفت هستند، درحالی‌که این کار از وظایف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است.
2) میان درک مدیران تصمیم‌گیر و متخصصان تصمیم‌ساز IT در سازمآن‌ها فاصله وجود دارد، چرا که در بخش IT به‌رغم وجود برخی از بخش‌های تخصصی - مانند پزشکی - به‌جای اینکه افراد بی‌تخصص، مقلد باشند، همه مجتهد و صاحب تشخیص شده اند.
3) ضعف مدیریت نگهداری و به‌کارگیری متخصصان حرفه‌ایی سطح بالا در بخش IT، برای تهیه بسته‌های نرم افزاری نیرومند بانکی .
دلایل پیشرفت نکردن شبکه بانکی در بانکداری الکترونیکی
به‌نظر من، کشور ما به‌دلیل نبود سایل زیر، تاکنون در برپایی بانکداری الکترونیکی ناکام مانداه است :
1) بستر مخابراتی کارآمد
2) ساختار مناسب نیروی انسانی در بخش IT
3) مدیران حرفه‌ای تصمیم‌ساز در بخش IT
4) متخصصان IT در ترکیب اعضای هیات مدیره بانکها
5) جذب، حفظ و نگهداری متخصصان کیفی و حرفه‌ای IT در بخش دولتی (به‌دلیل پایین بودن دستمزدها)
همچنین ابزارها و روش‌هایی که امروزه یک بانک برای برپایی بانکداری الکترونیکی نیاز دارد، عبارت‌اند از: سوییفت2، اینترانت، اینترنت، موبایل بنکینگ، 3POS، Pinpad و 4ATM، بانکداری تلفنی، کارت اعتباری5 و دبیت6 و کامپیوترهای شخصی برای سرویس‌دهی به مشتری از دور.
کوشش‌های بانک صادرات ایران
با توجه به مسایل و مشکلات یاد شده، بانک صادرات ایران کوشیده است که در راستای برپایی بانکداری الکترونیکی گام بردارد.
هم‌اکنون این بانک در سه بخش حفظ و نگهداری نرم‌افزار، پشتیبانی، حفظ و نگهداری سخت افزار و ارایه خدمات کارت‌های اعتباری، از خدمات سه شرکت به‌صورت برون‌سازمانی بهره می‌برد؛ که در این راستا، شرکت کارت اعتباری ایران، در ارایه خدمات کارت‌های اعتباری با کیفیت مطلوب - در سطح ملی و جهانی - به‌قیمت پذیرفتنی از سوی خریداران فعالیت می‌کند.
سیستم سپهر و خدمات آنلاین
سیستم سپهر، سیستم پرداخت همزمان رایانه‌ای است، که انجام خدمات بانکی را به‌صورت لحظه‌ای و بی‌درنگ امکان‌پذیر می‌سازد.
خوشبختانه بانک صادرات یک شاهراه ارتباطی (خصوصی) ماهواره‌ایی - با پهنای باند مناسب - دارد و می‌توان گفت که از دیدگاه ارتباطی و سخت‌افزاری در وضعیت خوبی است.
در زمینه نرم‌افزاری، هم‌اکنون خدماتی همانند حساب قرض‌الحسنه جاری، پس‌انداز، اعتبارات اسنادی، کارت و کارت اعتباری و دبیت، به‌صورت برخط ارایه می‌شود و آرمان و برنامه آینده ما آن است که انجام دیگر خدمات - مانند حساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار، حوالجات، بروات، تسهیلات و - را نیز به‌صورت آنلاین، تراز روزانه و قبوض و نیز ارایه خدمات E_Purse را نیز در دست بررسی دارد که در صورت فرجام یافتن آن‌ها می‌توان ادعا کرد که بانک ما از دیدگاه نرم‌افزاری نیز در وضعیتی مطلوب قرار گرفته و بستر لازم برای برپایی بانکداری الکترونیکی آماده است.
مرکز شتاب
همان‌گونه که می‌دانید، درگذشته هر یک از بانکها برای پیاده‌سازی سیستم‌های انفورماتیکی خود، مستقل عمل کرده‌اند و این کار هم هزینه‌های بیشتری داشته و هم باعث سردرگمی مشتریان گردیده است.
برای نمونه، هر بانک یا موسسه مالی در هر فروشگاه یک دستگاه POS نصب می‌کرد و این کار مشتریان را به‌هنگام استفاده از دستگاه‌ها سردرگم می‌ساخت. از این‌رو، برای حل این مشکل و نیز صرفه‌جویی در هزینه‌های ملی، مرکز شتاب - که این بانک در ایجاد آن نقشی بنیادین داشته است - شکل گرفت و هم‌اکنون 5 بانک عضو مرکز شتاب هستند و 3 بانک صادرات ایران، توسعه صادرات ایران و کشاورزی - با پرداخت کارمزد - از دستگاه‌های ATM و POS یکدیگر بهره می‌برند.
متولی و راهبر نظام بانکداری الکترونیکی کشور
با توجه به اینکه بانک مرکزی هدایت و راهبری سیستم بانکی در همه زمینه‌ها را برعهده دارد، بهترین گزینه برای این کار است.
چنانچه این بانک پروتکل واحدی را در این زمینه تعیین و بستر مسیر حرکت بانکها را هموار کند، بانکها با سرعتی بیشتر - در زمینه پیاده سازی سیستم بانکداری الکترونیکی - گام خواهند برداشت، کمااینکه شرکت خدمات انفورماتیک نیز در این راستا تاسیس شد؛ اما به‌هر حال، با آنکه تفکر، تفکر نوینی بوده، اما در فرآیند پیاده‌سازی - به دلایل پرشمار - به‌خوبی اجرا نگردیده است.
برنامه‌ها و پروژه های بانکداری الکترونیکی
فهرست پروژه های اجرا شده در این بانک - در دو سال گذشته - به شرح زیر است:
* اتوماسیون 500 شعبه سپهری On line _ Real time (فاز 1) بانک صادرات
* برگشت سیستم 14 شعبه به سیستم سنتی
* مکانیزه کردن 687 شعبه غیرمکانیزه
* آماده سازی سایت کامپیوتری (بزرگ) برج سپهر
* راه‌اندازی کامپیوترهای بزرگ7 در برج سپهر
* گسترش شبکه سیستم سوییفت
* راه اندازی، توسعه و نگهداری شبکه ارتباطی برج سپهر با بیش از 1500 نود8
* مکانیزاسیون یک‌صد رابط توزیع
* تبدیل سیستم عامل VM/ESA به OS/390 در کامپیوتر بزرگ
* ایجاد سیستم جامع دبیرخانه یکسان در کل شبکه (اداره بدون کاغذ9 - فاز 1)
* ایجاد سیستم اینترنت
* ایجاد سیستم اینترانت
* به‌کارگیری یک پایگاه اطلاع رسانی جامع (DBMS) در کامپیوتر های بزرگ و ریز کامپیوترها
* پایگاه وب بانک صادرات ایران
* دگرگونی در سیستم تلفن‌بانک و توسعه آن
* ایجاد سیستم اطلاع رسانی جغرافیایی GIS (فاز 1)
* طراحی و پیاده سازی سیستم تسهیلات (در سیستم سنتی)
* اجرای فاز اول جمع آوری نمونه امضا در سیستم، با استفاده از PC_Client در شعب استان‌ها و سرپرستی‌های تهران (در سیستم سنتی)
* بسترسازی پروژه زیربنایی انتقال اطلاعات از مراکز استان‌ها و سرپرستی‌های تهران به مرکز (فاز 1 : ارسال اطلاعات با تاخیر 24 ساعته)
ارزیابی آینده نظام بانکی کشور
پیش‌بینی خوبی برای آینده نظام بانکی کشور در زمینه بانکداری الکترونیکی ندارم، زیرا جهان کنونی که به دنیای مجازی‌ها معروف است، جهانی بسیار پرسرعت و پرتحرک است؛ اما حساسیت این امر به دلایل زیر هنوز در سازمان‌ها احساس نشده است :
1) فرایند تصمیم‌سازی به لحاظ غیرحرفه ایی بودن بعضی مدیریتها کند بوده است.
2) دوره عمر مدیریتها برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در زمینه انجام فعالیت‌های بنیادین و زیربنایی در بخشIT کوتاه است.
3) جذب، حفظ و نگهداری متخصصان IT در طول عمر یک پروژه - به‌دلیل پایین بودن سطح حقوق و دستمزد - مشکل یا نا ممکن است.
4) فرآیند اجرای فعالیت‌ها به‌لحاظ ماهیت دولتی سازمان‌ها بسیار کند است.
5) با توجه به تغییرات سریع فناوری و لزوم انجام سرمایه گذاری‌های مستمر در بخش IT، مدیران حاضر به ریسک‌پذیری در این حوزه نیستند.
6) از نظر فرهنگی - که باید بسترسازی لازم برای گسترش کاربرد خدمات نوین بانکی فراهم گردد - هنوز فعالیت زیربنایی برای افزایش آگاهی مشتریان در پذیرش سیستم‌ها و روش‌های نوین و تغییر الگوهای رفتاری آنان صورت نپذیرفته است.
برای ارتباط با آقای نواب کاشانی، میتوانید به نشانی h.navab@saderbank.com نامه بنویسید.
1 Backup
2 SWIFT
3 Point Of Sale
4 Automated Teller Machine
5 Credeit Card
6 Debit Card
7 Main Frame
8 Node
9 Paperless Office
- ۸۴/۰۲/۱۲
