پاسخ به نقدی بر پژوهش محتوای وبلاگستان فارسی
پیرو درج مطلبی به قلم رضا هاشمی در خصوص نقدی بر پژوهش محتوای وبلاگستان فارسی، حمید ضیایی پرور* مدیر و موسس مرکز مطالعات سایبر ژورنالیسم دانشگاه آزاد اسلامی با ارسال توضیحاتی به مطلب مذکور پاسخ داده که سایت ITanalyze با تشکر از توجه ایشان متن کامل پاسخ مربوطه را در پی منعکس می کند.
مدیر محترم سایت آی تی آنالایز
با سلام ضمن تشکر از انعکاس نتایج تحقیق محتوای وبلاگستان فارسی و نقد منتشره بر آن توسط جناب آقای رضا هاشمی ، توضیحات زیر جهت انتشار در آن سایت وزین تقدیم می شود:
1- از انتشار متن کامل تحقیق توسط سایت ITanalyze و نقد دقیق جناب آقای رضا هاشمی بسیار متشکرم و معتقدم فضای نقد علمی و تضارب آرای سالم باعث باروری اندیشه ها و رشد علمی می شود.
2- بسیاری از انتقادات وارده را می پذیرم و سعی می کنم در تحقیقات بعدی مد نظر قرار دهم.
3- در مورد انتخاب روش نمونه گیری غیر تصادفی باید توضیح بدهم که به عقیده من انتخاب تصادفی 100 وبلاگ ( یا هر تعداد دیگر ) از میان بیش از یک و نیم وبلاگ ثبت شده ، تحقیق را به بیراهه خواهد برد و هیچ نتیجه ای از این نمونه عاید نخواهد شد ممکن است بگویید حدود 100 هزار وبلاگ از این میان فعال هستند ، ولی باید توجه داشت که هیچ ملاک مشخص و قابل قبولی برای تفکیک وبلاگهای فعال از غیر فعال وجود ندارد حتی اگر ملاک های تکنوراتی یا بلاگ سنسوس را در نظر بگیریم باز هم هیچ مرجع رسمی برای تفکیک وبلاگهای فعال و غیر فعال از هم وجود ندارد ، یک راه این است که مرتبا نمونه گیری تصادفی انجام دهیم و محتوای وبلاگهای نمونه گیری شده را به منظور فعال بودن یا نبودن بررسی نماییم و غیر فعال ها را حذف کنیم که در این صورت ممکن است رسیدن به تعداد مورد نظر وبلاگهای فعال ماه ها به طول انجامد ، واقعیت این است که مهمترین مشکل بر سر راه انجام تحقیق علمی با استفاده از روش تحلیل محتوا یا حتی روش پیمایشی بر روی وبلاگهای فارسی نمونه گیری است . من بارها با این انتقاد مواجه بوده ام که چرا روش نمونه گیری هدفمند را برای این تحقیق انتخاب کرده ای ؟ پاسخ من این است : روش نمونه گیری تصادفی به هیچ وجه پاسخگوی چنین تحقیق نیست در غیر این صورت ممکن است تحقیق انجام شود و جداول مربوطه هم تهیه شود اما هیچ نتیجه مشخصی عاید نخواهد شد .
بخت بر قضا من این موضوع را با دکتر مهدی سمتی استاد دانشگاه ایلی نویز آمریکا ( که دارد بر روی وبلاگهای فارسی مطالعه می کند و همین اخیرا با او ملاقات داشتم ) مطرح کردم و او هم پذیرفت که در این مورد خاص چاره ای جز روش نمونه گیر هدفمند وجود ندارد . دکتر علی سمیعی استاد درس روشهای جدید در مطالعه محتوای پیام های ارتباطی نیز نظر مشابهی داشت . جالب تر اینکه سرکار خانم شادی ضابط دانشجوی دکترای دانشگاه استاندال گرونوبل (فرانسه) نیز که تز دکترایش بر روی وبلاگهای فارسی است نیز در مورد روش نمونه گیری نه تنها از روش نمونه گیری هدفمند استفاده کرده بلکه حتی برای انتخاب جامعه نمونه اش فراخوان هم داده است تا وبلاگهای مورد نظرش را بیابد . البته این روش بسیار حساس و مشکل است و محققی که از روش نمونه گیری هدفمند استفاده می کند باید جامعه آماری مورد نظرش را به خوبی بشناسد.
حقیر سعی کرده ام با شناخت نسبی که طی مدت 5 سال اخیر از فضای وبلاگستان دارم فعال ترین وتاثیر گذار ترین وبلاگها را انتخاب کرده و مورد بررسی قرار دهم.
4- علت اینکه جای بسیاری از وبلاگهای پر بیننده و اثر گذار خالی است این است که بسیاری از این وبلاگها در دوره های قبلی مورد بررسی قرار گرفته اند و سفارش مرکز پژوهشی مورد نظر انجام تحقیق بر روی وبلاگها بدون تکرار جامعه نمونه بوده است . البته این روش ممکن است اشکالاتی داشته باشد اما ویژگی هایی که در وبلاگها مورد بررسی قرار گرفته اند در دوره های تاریخی مختلف تکرار شده اند و ملاک تحلیل آنها در هر دروه یکی بوده است بنابر این نتایج حاصله با ضریب بالایی قابل اتکا است هر چند در تحقیقات اجتماعی هیچ چیز 100 در 100 نیست و همیشه احتمال خطا وجود دارد .
5- بر خلاف ادعای مطرح شده هیچ وبلاگ متوقف شده ای در دوره مورد بررسی وجود ندارد ، تمام 100 وبلاگ مورد بررسی در دوره مورد نظر دارای پستهای متعدد بوده اند ، اتفاقا یکی از دلایل عدم تکرار جامعه نمونه در دوره های مختلف اجتناب از احتمال متوقف شدن برخی وبلاگها در طول زمان بوده است .
6- مشکل تکرار پذیری در اکثر تحقیقات علوم اجتماعی وجود دارد . بسیاری از تحقیقات انجام شده اگر توسط محققان دیگری در شرایط دیگری انجام شود نتایج متفاوتی به دنبال خواهد آورد .
7- سفارش موسسه مورد نظر بررسی وبلاگهای سیاسی و اجتماعی بوده و در این زمینه محقق قدرت انتخاب نداشته است . نتایج به دست آمده نیز صرفا در مورد همین دسته از وبلاگها قابل تعمیم است.
8-در مورد معیارهای مقایسه وبلاگها و تعیین مرز بین وبلاگ صرفا سیاسی یا صرفا اجتماعی و وبلاگ سیاسی-اجتماعی و وبلاگهای غیر سیاسی یا غیر اجتماعی ، مطالعه محتوای وبلاگهای انتخاب شده در طول دوره مورد نظر ملاک بوده و این موضوع برای موسسه تحقیقاتی مورد نظر تصریح شده است . ضمنا هر تحقیق شامل یک بخش پیوست می باشد که حاوی مستندات طبقه بندی وبلاگها و پستهای منتشره و ملاک های قضاوت در باره محتوای آنها در دوره مورد بررسی می باشد
9- گفته شده نقش دانش و تجربه پژوهشگر در انجام تحقیق با این روش بسیار کلیدی است ولیکن از معرفی شخص یا گروه پژوهشگر و تجربیات و تخصصشان در بررسی فضای وبلاگهای سیاسی و اجتماعی خودداری شده و نمی توان در این مورد اظهار نظر کرد. اگر منتقد محترم زحمت مطالعه شماره های قبلی این سلسله پژوهش را بر خود هموار می کردند متوجه نام حقیر بر صدر این گزارش های تحقیقی می شدند . شاید به همین دلیل ایشان ، بنده حقیر را با عنوان « نا آشنایی پژوهشگر با مباحث فنی وب » نواخته اند به هر حال این موضوع را به قضاوت مخاطبان وا می گذارم و فقط به این نکته بسنده می کنم که حقیرمطالعه وبلاگها را از سالها پیش آغاز کرده و دارای وب سایت شخصی به نام خبرنگار ، مدیر و موسس مرکز مطالعات سایبر ژورنالیسم دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات بوده و حداقل 10 وب سایت این دانشگاه را مدیریت کرده و در راه اندازی بیش از 10 وب سایت دیگر نقش داشته ام و نگارش حدود 750 مقاله و نوشته ( از جمله حدود 100 مطلب در باره وبلاگهای فارسی ) در وب سایت خبرنگار و 7 جلد کتاب در سوابقم موجود است .
10 – در مورد انتخاب بازه های زمانی کوتاه تر برای تحقیق ، انتقاد مطرح شده را می پذیرم اما این بازه زمانی نیز طبق نظر موسسه پژوهشی بوده است
11- گفته شده : نقش جایگاه اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی نویسنده مطلب و تبلیغات و معرفی و حمایتهای مختلف از یک وبلاگ و همچنین توزیع سنی و جنسی بازدید کنندگان و میزان تحصیلات ، ملیت، محل اقامت و زمینه های حزبی آنها در تعامل با نویسنده نادیده گرفته شده است.
در این زمینه باید گفت: اولا جایگاه اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی نویسنده مطلب یک فاکتور کیفی است که قابلیت کمی شدن یا تطبیق بین وبلاگ نویسان ندارد ضمن اینکه هدف تحقیق بررسی محتوای وبلاگها بوده نه جایگاه وبلاگ نویسان ( که البته این دومی می تواند موضوع تحقیق مستقل و جالبی باشد که انجام آن را به منتقد محترم توصیه می کنم ) موضوع تبلیغات و معرفی و حمایتهای مختلف از یک وبلاگ نیز در زمره اهداف تحقیق قرار نداشته است که البته می توان آنها را به موسسه مورد نظر پیشنهاد داد.
در خصوص توزیع سنی و جنسی و میزان تحصیلات و سایر فاکتورهای بازدید کنندگان که مربوط به کانتر وبلاگها است باید گفت به دلیل عدم وجود کانتر در بسیاری از وبلاگها و یا مسدود بودن دسترسی عمومی به بخش های کامل کانتر ها امکان استخراج این اطلاعات وجود ندارد.
12- در نهایت ضمن تشکر مجدد از نقد مطرح شده ، دست همه صاحب نظران را برای تکمیل چنین تحقیقی می فشارم و آمادگی دارم با در نظر گرفتن تمام ملاکهای علمی ارایه شده ، در صورت تمایل هر یک از بزرگواران ، ادامه این سلسله پژوهش ها را به طور مشترک دنبال کنم . بدیهی است هدف اصلی از این تحقیقات به دست دادن تصویری نسبتا شفاف و قابل فهم از فراز و فرودهای وبلاگستان فارسی است .
شاید اگر من بودجه لازم و تعداد پژوهشگران کافی در اختیار می داشتم می توانستم تحقیقی با جامعه نمونه به مراتب بزرگتر و با نتایج قابل اتکا تر ارایه دهم اما مشکل این جاست که هیچ کس حاضر نیست بر روی فضای مجازی کار تحقیقی تحلیل محتوا انجام دهد چون محتوای این فضا ، سیال ، پیچیده ، گسترده ، تو در تو و چند لایه است ، به همین دلیل اکثر محققان دانشگاهی یا قید چنین تحقیقی را می زنند یا با روش پیمایشی به سراغ آن می روند یعنی نظر افراد را در باره محتوای فضای مجازی از طریق پرسشنامه می پرسند .
*مدیر و موسس مرکز مطالعات سایبر ژورنالیسم دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات
در همین رابطه : نقدی بر پژوهش محتوای وبلاگستان فارسی
- ۸۶/۰۳/۱۵