چرا دورکاری در ایران تداوم نیافت؟
صبا رضایی - دورکاری بعد از کرونا تبدیل به یکی از شیوه‌های کاری شد اما بسیاری از مشاغل به‌طور مجدد نیروهای خود را به صورت حضوری فراخواندند. برخی هم از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا بدون در نظر گرفتن سلامت کارکنان، آنها را مجبور به فعالیت حضوری کردند،
اما هنوز هم هستند شرکت‌هایی که همچنان به صورت موفقیت‌آمیز در ایران دورکاری می‌کنند که بسیار انگشت‌شمارند. زیرا کم نیستند شرکت‌هایی که نمی‌توانند انگشت زدن، پرکردن برگه‌های مرخصی و حضور و غیاب را فاکتور بگیرند. اگر کارمندان در شرکت حضور نداشته باشند گویی کار نکرده‌اند.
همین امر دورکاری را در ایران غیرممکن کرد در صورتی که در بسیاری از کشورها از جمله آلمان دورکاری به عنوان یک حق شناخته شده است. با این همه برخی شرکت‌ها از همان ابتدا نیروی دورکار می‌خواهند. به ویژه در زمینه‌هایی همچون تولید محتوا. ظاهرا در نگاه برخی نیروی دورکار به معنای بهره‌وری بیشتر، هزینه کمتر و عدم پرداخت بیمه است.
*نبود سنجه‌های ارزیابی
به نظر می‌رسد یکی از مشکلات اصلی در زمینه موفق نبودن دورکاری، اصرار مدیران به حضور کارکنان در شرکت‌ها و کنترل مرخصی آنان است.
عادل طالبی، دبیر انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی به «عصر ارتباط» با بیان اینکه اصولا بحث دورکاری در همه مشاغل امکان‌پذیر نیست، می‌گوید: اما در بسیاری از شغل‌ها امکان آن وجود دارد. ما در شرکت خود و شرکت‌های فناوری که مشاهده‌گر آن بودم موفق نبودیم.
او در آنالیز دلایل موفقیت نبودن دورکاری می‌گوید: اگر سنجه‌هایی تعریف می‌شدند که فعالیت، میزان بهره‌وری کارمندان و خروجی کار را با آن مورد ارزیابی قرار می‌دادند، دورکاری موفقیت‌آمیز و تبدیل به یک روال می‌شد.
طالبی گفت: ابزارهای مورد نیاز را در اختیار داشتیم، اما نتوانستیم از این ابزارها به درستی استفاده کنیم.
با این همه به گفته او و بسیاری از فعالان این بازار، تولید محتوا به صورت دورکاری موفقیت‌آمیز و امکان‌پذیر بوده و خروجی آن نیز مشخص است. اما مساله دیگر اینجاست که از سوی دیگر فعالان این حوزه نیز با دورکاری موافق نبودند.آنها از دورکاری خسته شده و معتقدند نمی‌توانند در خانه بهره‌وری مطابق با محل کار خود داشته باشند.
به گفته طالبی، خود او و دیگر کارآفرینان و مدیران اقتصادی با دورکاری برخی کارمندان مانند کارمندان تولید محتوا موافق بودند زیرا برایشان مقرون به صرفه‌تر بود. به هر روی اگر کارمندان دورکار شوند، میزان هزینه‌های جاری و دیگر امکاناتی که در اختیارشان قرار می‌گیرد تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. از طرف دیگر برای مثال اگر نیمی از کارکنان دورکار شوند، کارفرمایان نیز می‌توانند با اجاره محیطی کوچک‌تر در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند.
او افزود: موفق نشدیم در شرکت خودمان و بسیاری از شرکت‌های فناوری دورکاری را به درستی اجرایی کنیم. البته همین الان هم برخی شرکت‌ها در فعالیت به صورت دورکاری در ایران موفق بوده‌اند و هم اکنون نیز به صورت دورکاری فعالیت می‌کنند. از این رو اگر سنجه‌های مورد نیاز وجود داشته باشد، بسیاری از هزینه‌ها کاهش می‌یابد.
مشکل دیگر در زمینه دورکاری اما مسایل قانونی در ایران است.
طالبی در این خصوص گفت: مشکل دیگر سازمان تامین اجتماعی است. کارمندان تامین اجتماعی بارها به شرکت سرزدند و در مورد حضور نداشتن برخی نیروها ایراد گرفتند. به دلیل ایرادها و اعتراضات این سازمان به ناچار بیمه یکی از کارکنان را قطع کردیم.
او تاکید کرد: هر مدیری به فکر منافع خود است و اگر بتوان با سنجه‌های مورد نیاز، میزان فعالیت و بهره‌وری کارمندان را مشخص کرد دیگر حضور و غیاب یا مرخصی کارکنان مشکل‌ساز نخواهد شد.
*تغییر سبک کاری و مخالف‌های آن
کارشناسان معتقدند دورکاری به نوعی تغییر سبک کاری و در نتیجه تغییر ساختار محسوب می‌شود و به همین روی شرکت‌ها با آن چالش دارند.
محمود محمدی، کارشناس کسب و کارهای اینترنتی به «عصرارتباط» گفت: دورکاری موجب می‌شود که مجموعه‌ها الزام به اینکه نیروها حتما حضوری فیزیکی داشته باشند را کنار بگذارند و از نیروهایی که حضور فیزیکی ندارند نیز استفاده کنند. این فرایندی است که بسیاری از مجموعه‌های دنیا مدت‌های طولانی آن را در پیش گرفته بودند و نیروهایشان در سراسر دنیا پراکنده بودند. برخی از این مجموعه‌ها هرگز همکاران خود را از نزدیک نمی‌دیدند.
او افزود: پیشرفتی که در فناوری‌ها رخ داده و تحولاتی که در این حوزه هر روزه با آن روبه‌رو هستیم، به همراه سرعت اینترنت موجب شده، جلساتی که از پیش‌نیازهای اصلی کسب وکارهاست، مجازی شده و بسیاری از افراد فعال در حوزه فناوری اطلاعات، کار خود را داخل خانه انجام می‌دهند. جلسات آنلاین نیز امروزه بسیار رایج شده است. برخی از شرکت‌ها نیز به صورت ترکیبی بخشی از فرایند را دورکاری و بخشی دیگر را به صورت حضوری انجام می‌دهند. برای مثال در مجموعه‌های مستقر در پارک فناوری پردیس به دلیل بُعد مسافت و... از دورکاری و روش ترکیبی استفاده زیادی می‌شود.
محمدی در خصوص دلایل موفقیت نبودن دورکاری در ایران گفت: هر تغییری می‌تواند معایبی نیز داشته باشد. هرچه باشد ما عادت داریم که فرایندهای کاری را به روش خاصی انجام دهیم و هرگونه تغییر در آن موجب می‌شود عادات و حتی سبک زندگی‌مان تغییر کند اما بیماری کرونا موجب تغییرات بسیاری در سبک زندگی افراد شد که بخشی از آن همان دورکاری است که ادامه پیدا کرد. با این همه دورکاری چالش‌های خاص خود را دارد و افراد باید بتوانند خود را با این شرایط وفق دهند. اگر نظارت روی کارهای پروژه‌محور افزایش پیدا کند می‌توان به صورت دورکاری آن را اجرا کرد.
او افزود: سازمان‌هایی مانند تامین اجتماعی هنوز با این روند کنار نیامده‌اند اما باید خود را با شرایط جدید هماهنگ کنند. این امر نیز با تقاضای مجموعه‌ها رخ می‌دهد اما اگر شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی خواهان آن نباشند، یا وفق‌پذیری میان سازمان‌های دولتی رخ نمی‌دهد یا کند می‌شود.
محمدی درباره دلایل مخالفت شرکت‌های ایرانی با دورکاری گفت: دلیل این امر تغییر سبک کاری است که تغییر ساختار را به همراه دارد. زیرساخت‌های اینترنتی کشورمان نیز همواره دچار چالش می‌شوند. در ضمن شرکت‌ها هنوز روش‌های دورکاری و ابزارهای آن را نمی‌دانند و این روش‌ها به تدریج در حال توسعه هستند.
*تعریف دورکاری
برای پاسخ به اینکه اصولا دورکاری چیست، ابتدا باید کار را تعریف کنیم. تعریف کار در منابع مختلف متفاوت است اما به زبان خیلی ساده، هر فعالیتی که در مقابل انجام آن پولی دریافت شود کار نامیده می‌شود. با این تعریف باید گفت که هر کاری بی‌نیاز به مراجعه حضوری به محل کار فیزیکی باشد دورکاری نامیده می‌شود. شروط دیگری مانند انعطاف‌پذیری مکانی و زمانی نیز برای دورکاری تعریف شده است. بنابراین دورکاری می‌تواند تمام‌وقت، پاره‌وقت، ساکن، پویا، تلفنی، اینترنتی، ویدیویی و… باشد. می‌توان دورکاری را بر اساس تعاریف دیگری نیز تقسیم‌بندی کرد که شامل دورکاری تک‌کارفرمایی، سیار، موردی، پشتیبانی و… نیز می‌شود. هرچند این نوع کار در دوران حاضر، امری بدیهی و رایج به حساب می‌آید، باید بدانیم که عمر این فعالیت نسبت به انواع دیگر مشاغل بسیار کم است.
*پیشینه دورکاری در دنیا
سابقه دورکاری در دنیا به دهه ۱۹۷۰ میلادی باز می‌گردد. از زمانی که فناوری جای خود را در زندگی بشر امروز پیدا کرد مفهوم دورکاری نیز پدید آمد. آغاز شکوفایی و رونق دورکاری به دهه ۱۹۹۰ میلادی مربوط است. در این زمان دورکاری یکی از مواردی بود که بسیار در فرهنگ عامه غرب، کارهای دولتی، شرکت‌ها و حتی سازمان‌های غیرانتفاعی محبوب شده بود.
هدف اصلی رواج این نوع کار، کاهش هزینه‌ها به‌خصوص هزینه فضای فیزیکی مانند اجاره، مساحت، هزینه‌های جاری انرژی و ... بود. هدف بعدی را می‌توان بهبود شرایط زندگی کارکنان نامید. اموری مانند تعادل در زندگی کاری و شخصی، کاهش زمان رفت و آمد و ترافیک، توانایی اجرای همزمان چند کار مانند نگهداری از فرزند یا سالمند بدون نیاز به مرخصی حین کار و کاهش آلودگی هوا از این دست دلایل بودند.
با شروع قرن بیست‌ویکم، پیشرفت سریع فناوری معنای وسیع‌تری به این مفهوم بخشید. امکاناتی مانند وای‌فای و اینترنت همراه، موبایل و تبلت و لپ‌تاپ و وجود تلفن در اغلب مکان‌ها که بستر اینترنت وجود داشت در کنار عواملی مانند افزایش شدید مشکلات آلودگی و ترافیک و همچنین هزینه‌های نگهداری ساختمانی بالا باعث شد که دورکاری تبدیل به بخش طبیعی در هر شغل شود.
• پیشینه دورکاری در ایران
آیین‌نامه دورکاری در ایران، در سال ۱۳۸۹ در ۱۷ ماده توسط دولت وقت با هدف افزایش انعطاف شغلی، کارایی و کاهش ترافیک تدوین شد. این آیین‌نامه با توجه به شرایط آن سال تدوین شد و مشکلاتی داشت. در نتیجه در سال ۱۳۹۲ اجرای این مصوبه لغو شد. در آن مقطع معاون رییس‌جمهور علت این کار را در ۱۰ دلیل بیان کرد که از مهم‌ترین آنها، فقدان نظارت مناسب بر انجام کارها، کاهش احساس تعلق به سازمان، خطر امنیت شغلی، نبود بسترهای لازم و سازگار نبودن دورکاری با فرهنگ اجتماعی است.
مخلص کلام اینکه دورکاری آداب خاص خود را دارد که با تحقق آن نیازمند فرهنگ‌سازی، اصلاح قوانین و مقررات و پذیرش موضوع از جنبه کارفرما، کارمند و نهادهای دولتی مرتبط با قوانین کار است که همچون بسیاری از مدل‌های کاری، مزایا و معایب خاص خود را دارد.(منبع:عصرارتباط)