ITanalyze

حمید رضا شریف زاده* - کاربران قدیمـــــــــــی اینتـــرنت به یاد دارنــــد که تا همین چند سال پیش بــــرای دسترسی به اینترنت باید به یکی از معدود شرکت‌های ( ISPکــــــــه اغلب دولتـــــی بودند) مراجعه می کردند و پس از پر کردن فرم و سپردن تضمین و تعهد برای آنکه سراغ سایت‌هــای غیراخلاقــــی نروند، امکان چنــــد ساعت برقراری ارتباط با فضای مجازی اینترنت را به دست می‌آوردند.
آن روزها هنوز اینترنت با نگاهی امنیتی نگریسته می‌شد; از این رو ارائه‌دهندگان خدمات اینتـرنت ملزم به ثبت و ضبط سایت‌هایی می‌شدند که توسط هر کاربر در طوی شبانه‌روز، هفته و ماه مــــورد بازدید قرار می‌گرفت. این بدان معنا بود که کاربران کاملا زیر ذره‌بین قرار داشتنـد و هر نوع ارتباط اینترنتی آنان ردیابی و ثبت می‌شد.
اما به مرور زمان با افزایش تعداد کاربران و ورود نهادهای دولتـی و حکومتی در حوزه ،IT امکانات و تکنولوژی‌های جدید وارد بازار شد. شرکت‌های خصوصـی در زمینه ارائه خدمات اینترنتی یک بـه یک تاسیس شدنــــد و همزمان با آیین‌نامـــه چهارگانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، بازار خدمات اینترنتی، شکلی رقابتی پیدا کرد.
بدیــن ترتیب کاربران که تعدادشان هر روز افزایش می‌یافت، با کارت‌های اینترنتی آشنا شدند که توسط شرکت‌های ISP به بازار عرضه شد و به سرعت از تمام دکـه‌های مطبوعاتی سر در آورد و تا امروز چندان گسترش یافته که می‌توان از اکثر سوپرمارکت‌ها، مغازه‌های خواربار فروشی، بقالی‌ها و فروشگاه‌های صوتی- تصویری و از میان انواع کارت‌های رنگارنگ، کارت مورد نظر را خریداری کرد. با این همه فرآیند تولید و گسترش کارت‌های اینترنتی به همین سادگی اتفاق نیفتاد و با فراز و نشیب‌های بسیاری رو به‌رو شد که هر دو سوی معامله یعنی ISPهــا و کاربران را با چالش‌هایی مواجه کرد.
در دسته‌بندی این چالش‌ها می‌توان به چند حوزه اشاره داشت:
1- چالش‌های بر آمده از فیلترینگ
2- چالش‌های نشات گرفته از رقابت در بازار
3- چالش‌هایـی که ناشی از تقابل بخش دولتی و بخش خصوصی است.

کارت اینترنت و فیلترینگ‌

اینترنت در ایران از همان آغاز در قالب یک بحث امنیتی مورد توجه نهادهای حکومتی بود و پس از توقیف فله‌ای مطبوعات در اردیبهشت 1379 و اقبای مردم به سایت‌های خبری اینترنت، حدت بیشتری یافت. قبل از اردیبهشت 79، فیلترینگ سایت‌های اینترنتــی با اقداماتی پیشگیرانه چون ثبت و ضبط فعالیت‌ اینترنتی کاربـران و اعلام این گزارش‌هــا به دستگاه‌های اطلاعاتی همراه بود و فیلترینگ فنی به صورتی که امروز با آن آشناییم تنها از سوی یکـی دو ISP بزرگ دولتی، آن هم در مقابله با سایت‌های غیراخلاقی و نیز سایت‌های ضدمذهبی اعمای می‌شد. اما پس از اقبای بسیاری از مردم به اینترنت برای کسب خبــر، اعمای نظارت بـر اینترنت بیش از پیش مدنظر نهادهای حکومتی قرار گرفت و در پی همین نگاه، آیین‌نامه یا مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و اجرا شد. از آن به بعد داستان فیلترینگ تقریبا مشابه آنچه امروز بـه صورتی پیشرفته‌تر در جریان است، آغاز شد. برخورد با کافی‌نت‌ها و پلمب ده‌ها ISP در زمستان 79 و سای 80 و نیز الزام ISP و ICPها به خرید تجهیزات فیلترینگ، بخشی از اقدامات اولیه‌ای بود که تاثیر تعیین‌کننده‌ای روی بازار کارت اینترنت بر جای گذاشت. در چنین فضا و شرایطی عدم اعمای فیلترینگ یا پراکسی به مزیتی برای کارت‌های اینترنت بدی شد و کارت‌های شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی، قبل از آنکه از روی مزیت‌هایی چون پهنای باند یا حجم خطوط تماس توسط کاربران انتخاب شوند، از طریق میزان فیلترینگی که اعمای می‌کردند، در بازار عرضه و تقاضا مورد اقبای قرار می‌گرفتند.
از آنجا که شرکت‌های زیدی به سرمایه‌گذاری در زمینه خدمات اینترنتی اقدام کردند و نیز با توجه بــه برخوردهای قضایی و پلیسی با ISPهای متخلف (که بیشتر فصلی بود تا براساس قانونی مشخصISP )هـای بزرگ که حتی یک تعطیلی چند روزه می‌توانست زیان بزرگی به آنان وارد کنند، ترجیح دادند با پذیرش و اعمای فیلترینگ، عملا مخاطبانی خاص را برای خود انتخاب کنند. مشتریانی چون ادارات دولتی، شرکت و موسسه‌های خصوصی و نیز برخی خانواده‌ها.
این روند که هنوز هم ادامه دارد موجب شد تا صدها کارت گوناگون به بازار عرضه شود. بسیاری از این کارت‌ها از فیلترینگ ضعیفی برخوردارند و به همین سبب اسامی آنها در میان کاربران دهان به دهان می‌چرخد.
هر چند گمان می‌رود با اجرای فیلترینگ سراسری که شرکت فناوری اطلاعات (داده‌های سابق، دیتای اسبق) وعده آن را داده، این مزیت از بازار کارت اینترنت رخت بربندد.

کارت اینترنت و بازار
بازار کارت اینترنت دو سوی مشخص دارد: شرکت‌های ISPو کاربران.
قیمت‌ها در بازار کارت اینترنت مبنای مشخصی ندارند و هر شرکتی براساس هزینه و سلیقه خود، قیمت متفاوتی را برای کارت در نظر می‌گیرد. به گونه‌ای که هم اکنون در بازار می‌توان کارت‌هایی از 1500 تومان (برای 10 ساعت) تا 3هزار تومان را یافت.
این اختلاف قیمت برای یک محصوی واحد به چند دلیل بازمی‌گردد. اوی هزینه‌های تولیـد کارت و نرخ پهنای باند، دوم دولتی، شبه دولتی یا خصوصی بودن ISP و سوم ترفندهای بازاریابی برای جلب مشتری.
قیمت کارت اینترنت حاصل جمع 3 هزینــه مشخص است: 1- تجهیـزات ( ISPکه سرمایــه‌گذاری محسوب می‌شـود) 2- پهنای باند 3-چاپ و توزیع کارت.
از سوی دیگر ISPهایی که دولتی یا شبه دولتی هستند، به دلیل نپرداختن هزینه پهنای بانـد و سرمایه‌گذاری اولیه، تقریبا به جز چاپ و توزیع کارت، هزینه دیگری ندارند و همین امر موجب می‌شود تا کارت‌های اینترنت مربوط به این شرکت‌ها، قیمت تمام شده کمتری داشته باشد.
همچنین بــه دلیل آنکه نحوه ورود شرکت‌ها به حوزه کاری شرکت‌های ISP بسیار ساده است، طــــی چند سای اخیر شاهد رشد بی‌رویه شرکت‌های ISP بوده‌ایم. این شرکت‌ها پس از اخذ مجوز از وزارت ،ICT پهنای باند مورد نظر خود را می‌گیرند و پس از دریافت خطوط تلفن از شرکت مخابرات، مستقیما وارد بازار می‌شوند.
سهـــــولت تاسیس یک ISP و نیز حضور موسسات بدون مجوز که با استفاده از دیش ماهـــــواره‌ای و خارج از مبادی رسمـــــــی فعالیت می‌کنند مـــوجب شده که نه تنها کاربران با انواع کارت‌ها با قیمت‌های متفاوت روبه‌رو شوند که شرکت‌‌های ISP رسمی نیز توان رقابت با این گونه موسسات غیررسمی را نداشته باشنـــــد. مجموعه ایـــــــن عوامل مـــــوجب شده که شرکت‌های ISP هـــــــر از چندی با بحران و چالش‌هایی برای رقابت سالم در بازار کارت اینترنت مواجه شوند.

شتر، گاو، پلنگ
چالش دیگری که بازار کارت اینترنت با آن رو در روست و برای مدیران و سرمایه‌گذاران ISP تهدید کننده است، وجود شرکت‌هایی است که از بودجه دولت یا موسسات عمومی استفاده می کنند.
این گونــه ISPها به دلیل پشتوانه قوی مالی و فنی خود به راحتی امکان دامپینگ در بازار را دارند. اغلب این شرکت‌ها که به صدا و سیما، بنیادها، آستان قدس و غیره وابسته‌اند، عملا هزینه تجهیزات و پهنای باند را رایگان یا با قیمت بسیار ارزان دریافت می‌کننـد، ضمن آنکه به سبب دولتی بودن از پهنای باند بزرگ‌تر و تجهیزات مدرن‌تری نیز برخوردارند. فعالیت این شرکت‌ها در بازار خدمات اینترنتی، تهدید دایمی برای ISPهای خصوصی محسوب می‌شود.
در کنار این 3 چالش باید عدم نظارت و کنترل بر بازار کارت اینتـرنت را نیـز افزود که مشخصا به زیان کاربران تمام می‌شود. تا امروز هیچ معیار مشخصی بـرای تفکیک یا رتبه‌بنـدی شرکت‌های ISP و کارت‌هـای اینترنت وجـود نداشتــه است. هـــر چند از یک ســال و نیـم گذشته بحث ساماندهی این بازار و شناسنامه دار شدن کارت‌ها از سوی انجمن صنفـــی کارفرمایان شبکه‌های اینترنتی و اخیرا نیز از ســوی انجمن شرکت‌های انفورماتیک مطرح شده است، با این حال بازار کارت اینترنت، در حالی که به سرعت در حال رشد است، متناسب با گستـــــرش آن، نابسامانی‌هایش نیز وسعت بیشتری پیدا می‌کنند.
آخرین خبر
در آخرین روز مردادی که گذشت، انجمن شرکت‌های انفورماتیک عزم خود را جزم کرد و با برگزاری یک نشست سراسری با حضور مدیران ISP و ،ICP گامی بلند در جهت ساماندهی به بازار کارت اینترنتی برداشت. طرح تضمین حداقل کیفیت کارت‌های اینترنت و تلفن اینترنتی که در کمیته اینترنت این انجمن شکل گرفته بود، در سالن آمفی تئاتر هتل سیمرغ تهران به اعضای این نهاد صنفی ارائه شد. در این نشست، مسئولان انجمن به تشریح مشکلات کنونی بازار کارت اینترنت پرداختند که موارد متنوعی را در حوزه‌های حقوقی مصرف کننده (کاربر،) تولید کننده و نظام توزیع کارت را در بر می‌گرفت. آقای سعادت مسئول کمیته اینترنت انجمن، تقلب، جعل، کلاهبرداری، استفاده از کارت‌های غیرقانونی و بدون فیلتر توسط شرکت‌های غیرمجاز، کیفیت نامطلوب، نبود تعهد، عدم شفافیت خدمات و روش‌های نادرست در محاسبه نرخ کارت‌های اینترنتی و رقابت ناسالم پدید آمده در این عرصه را به عنوان مهم‌ترین مشکلات این حوزه نام برد.

وی گفت:

بدین ترتیب با کارهای کارشناسی صورت گرفته در این کمیته، تنها راه منطقی و روشن استفاده از هالوگرام یا نشان لیزری است که قابل تقلب کردن نیست. این هالوگرام دارای شماره سریای است و پس از الصاق، نمی‌توان آن را از روی کارت حذف کرد.> با این حساب، کاربران اینترنت می‌توانند به زودی با خیالی آسوده‌تر برای خرید کارت اینترنت اقدام کنند.

البته با توجه به طرح مشابهی که در انجمن ISPها مطرح بوده و هست، باید منتظر ماند و دید بازار کارت‌های اینترنتی به کدام سو جهت می‌گیرد

* info@webeiran.com