گزارش بی‌بی‌سی از مشکلات بانکداری الکترونیکی در ایران
پایگاه اینترنتی بی‌بی‌سی روز دوشنبه در مقاله‌ای با عنوان "دشواریهای بانکداری الکترونیکی در ایران" نوشت: حدود ۶۰درصد مراجعه کنونی مردم به شبکه بانکی برای دریافت یا پرداخت پول نقد است.
بی‌بی‌سی گزارش داد: بانک‌های ایرانی درحالی از گسترش بانکداری الکترونیک سخن می‌گویند که ایرانیان برای پرداخت هزینه‌های آب، برق، گاز و تلفن و یا انتقال پول از حسابی به حسابی دیگر وقت زیادی می‌گذارند و برای پرداخت و دریافت وجه نقد گاهی ساعت‌ها در صف می‌مانند.
اسکناس، چک و اسناد بانکی مهمترین ابزار انتقال مالکیت در سیستم بانکی است، ولی در میان آنها اسکناس جایگاه ویژه‌ای دارد و ایرانیان اعتماد خاصی به آن دارند. انتقال وجه نقد بدون حضور در بانک و پر کردن انواع و اقسام فرم‌ها، تقریبا غیرممکن است و در اکثر موارد چند روز طول می‌کشد تا وجه‌نقد حواله شده، به حسابی در شهری دیگر و یا حتی در همان شهر واریز شود.
کامپیوتر بانکها عمدتا نقش ماشین حساب و دفاتر بانکی را بازی می‌کند و نمی‌توان از طریق شبکه اینترنت که حالا در ایران کم و بیش همه‌گیر شده است، وجوه نقدی را به جایی حواله و یا به حساب کسی منتقل کرد.
در مقابل در بانکداری الکترونیک کارت‌ها جای اسکناس، چک و اسناد بانکی را گرفته‌اند. با این کارت‌ها می‌توان از فروشگاه محل خرید کرد، بدون مراجعه به بانک و با استفاده از شبکه اینترنت مبلغی رااز حساب شخصی به‌حساب دیگری ریخت. قبض آب، برق، گاز و تلفن را پرداخت، بلیت هواپیما خرید و هزینه اقامت در هتل را داد.
سیستم بانکی ایران هنوز به قلم و کاغذ متکی است و رایانه و دستگاه خودپرداز یا عابر بانکها ( (ATMکه مشتریان می‌توانند با کارتهای بانکی روزانه مقادیر معینی پول از حساب خود برداشت کنند، تنها مظاهر بانکداری الکترونیک هستند. خودپرداز یا عابر بانک دستگاهی الکترونیکی است که مشتری از طریق آن با کارت پولی که بانک صادر کرده، مبالغ محدودی وجه‌نقد از موجودی حساب شخصی برداشت می‌کند و درموارد اندکی از فروشگاه‌ها خرید می‌کند.
ایرانی‌ها هنوز قادر نیستند از طریق بانکداری الکترونیکی مبالغ قابل توجهی پول را نقل و انتقال دهند، البته بغیر از این کارت‌ها، تلاش‌هایی از سوی چند شرکت برای صدور کارتهای اعتباری صورت گرفته اما هیچکدام تاکنون موفقیت آمیز نبوده است. کارتهای اعتباری کارتهایی هستند که دارنده کارت می‌تواند بدون داشتن موجودی در حساب بانکی و با استفاده از اعتبار بانکی، کالا و خدمات بخرد.
به عقیده کارشناسان، استفاده از کارتهای الکترونیک بدون اصلاح اساسی سیستم بانکی و ایجاد بسترهای مورد نیاز نظیر خطوط ارتباطی مطمئن و پرسرعت، گسترش انواع کارتهای الکترونیکی اعتباری و غیراعتباری و افزایش دستگاه‌های کارت خوان در مراکز خرید، عملی نیست و به نظر نمی‌رسد استفاده از کارتهای الکترونیکی به همین سادگی همه‌گیر شود و مردم حاضر شوند اسکناس‌های رنگارنگ را با کارت عوض کنند.
بی‌بی‌سی ادامه داد: بانک‌های ایرانی برنامه پیوستن به یک شبکه واحد را آغاز کرده‌اند که امکان ارتباط بانک‌های مختلف را با هم فراهم می‌کند.این شبکه که "شبکه شتاب" نام دارد، از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده است، اما فعلا هر بانک سیستم مخصوص به خود را دارد و بسیاری از بانکها ارتباطی با بانک کنار دستشان ندارند.
طرح شتاب در واقع شبیه بزرگراهی است که از طریق آن می‌توان به تمامی بانکها دسترسی داشت و دارندگان کارت‌ها می‌توانند از هر بانکی بدون در نظر گرفتن صادرکننده ، حساب وجه برداشت کنند، اما این طرح دارای مشکلاتی است، زیرا هر بانکی که سخت‌افزار دریافت اسکناس یعنی همان عابر بانک را نصب کرده، کارمزد دریافت می‌کند و بانک صادرکننده کارت هیچ نفعی نمی‌برد.
"فرج‌الله مهدوی" کارشناس بانکداری در این رابطه به بی‌بی‌سی گفت:
نمی‌توان انتظار داشت بانک بدون هیچ منفعتی کارت صادر کند. در نظر گرفتن سود حداقل برای صادرکننده کارت لازم است و گرنه دلیلی ندارد که بانک بدون دریافت سود، کارت صادر کند.
وی گفت: کارتهای موجود فقط به میزان محدودی از تعداد مراجعه‌کنندگان مستقیم بانکها کم کرده، ولی کمکی به کاهش استفاده از اسکناس نکرده است.
مشکل دیگر این است که برای ایجاد پایانه فروش به خود بانکها هم مجوز داده شده تا شرکت‌هایی را ایجاد و در این زمینه فعالیت کنند.
وی ادامه داد: بانک‌های دولتی بدون هیچ توجیه منطقی با هم رقابت می‌کنند و هر کدام می‌گویند پیشگام بانکداری الکترونیک هستند و بهترین خدمات را در اختیار متقاضیان می‌گذارند.
بی‌بی‌سی افزود: اگر بانکداری الکترونیک را استفاده از ابزارهای نوین برای ارائه خدمات پولی و بانکی تعریف کنیم، می‌بینیم این مورد در موارد اندکی با سیستم بانکداری ایران منطبق است.
در بانکداری سنتی، میزان انباشت پول در یک دوره زمانی اهمیت دارد، در حالی که در بانکداری الکترونیکی گردش پول تعیین‌کننده است. هدف بانکداری الکترونیک مراجعه نکردن‌به شعبه بانک است، اما در ایران تقریبا بدون مراجعه به بانک هیچ کاری امکان‌پذیر نیست.
بانک صادرات با طرح "سپهر"، بانک کشاورزی با طرح "مهر"، بانک ملی با طرح "سیبا"، بانک رفاه با طرح "جاری همراه" و بانک ملت با طرح "جام" به فعالیت‌های محدود و شبه‌الکترونیکی دست زده‌اند .
این بانکها با صدور کارتهایی، مشتریان را به استفاده از آنها تشویق می‌کنند، در حالیکه عملا این کارت‌ها مزیت چندانی ندارند و نمی‌توان انتظار داشت بانک بدون هیچ منفعتی کارت صادر کند، چرا که در نظر گرفتن سود حداقل برای صادرکننده کارت لازم است.
بی‌بی‌سی عمر اسکناس در ایران را دو سال برآورد کرد و نوشت: در ایران سالانه به طور متوسط ۱۵میلیون دلار صرف چاپ اسکناس می‌شودو سالانه یک میلیارد و ۲۰۰میلیون برگه اسکناس فرسوده سوزانده می‌شود و ۶۰درصد مراجعه کنونی مردم به شبکه بانکی برای دریافت یا پرداخت پول نقد است.
ایران به عضویت ناظر سازمان تجارت جهانی( (W.T.Oپذیرفته شده است و خود را برای عضویت دائم آماده می‌کند، ولی با وضعیت فعلی نمی‌تواند به موفقیت در بازار جهانی که به تجارت الکترونیکی مجهز است، امیدوار باشد.
مبادلات نقدی جایگاه ویژه‌ای در بانکداری ایران دارد و کارتهایی که در شبکه بانکی ایران به کار گرفته شده است، نتوانسته باری از دوش اقتصاد کشور بردارد و معضل تبادل پولی کشور را حل کند.
مهدوی کارشناس بانکداری الکترونیک گفت: "با این کار به چرخه بانکی یک دستگاه اضافه شده که بانک هر روز باید مبالغی اسکناس در آن قرار دهد تا مشتریان بتوانند از این دستگاه‌ها مبالغ محدودی اسکناس دریافت کنند." به گفته این کارشناس، بانکها به زعم خودشان می‌خواستند گردش کار را سریع‌تر یا بهتر کنند، ولی در عمل این اتفاق نیفتاده است.
بی‌بی‌سی نوشت: پیش از بکارگیری عابر بانکها، مشتری پول را از بانک می‌گرفت و به فروشنده تحویل می‌داد و فروشنده نیز پول رابه بانک برمی‌گرداند و مشتری دوباره پول را از بانک می‌گرفت و این چرخه ادامه داشت، ولی حالا بانکها یک حلقه به این زنجیره اضافه کرده‌اند. مشتری از خودپرداز بانک، اسکناس می‌گیرد، به فروشنده می‌دهد و فروشنده دوباره آن را به بانک برمی- گرداند و بانک آن را در خودپرداز می‌گذارد و مشتری بانک دوباره پول را از خودپرداز می‌گیرد.
کارتهای موجود فعلا در حد ابزار دریافت اسکناس از بانکهاست. برآوردها نشان می‌دهد که دارندگان کارت‌ها به طور میانگین می‌توانند روزانه چهار بار و هر دفعه حداکثر ۵۰هزار تومان اسکناس از حساب خود برداشت کنند.
البته برخی بانکها دستگاه‌های کارت خوان را در برخی فروشگاه‌ها و مراکز خرید نصب کرده‌اند و مشتریان آنها می‌توانند به جای پول نقد، با همین کارت خرید کنند، اما تعدادشان هنوز بسیار محدود است.
بر اساس آخرین آمار، ۳۵۰۰دستگاه خودپرداز در بانکها و ۲۹هزار دستگاه پایانه فروش ( (POSدر مراکز خرید نصب شده و ۱۰میلیون کارت برای مشتریان صادر شده است و تقریبا هیچکدام از این کارت‌ها اعتباری نیست و اگر هم تمام زیر ساخت‌ها فراهم باشد باز مشتریان بانکها نمی‌توانند بیش از موجودی حساب خود، با کارت خرید کنند.
کارتهای موجود در داخل کشور اعتبار دارد و امکان استفاده از آنها در خارج از ایران وجود ندارد. مقامات دولتی نبود فرهنگ عمومی و عدم وجود زیرساخت‌های مورد نیاز را علت اصلی فراگیر نشدن بانکداری الکترونیک در ایران عنوان می‌کنند.
پیش از انقلاب بانک‌های ایرانی قراردادهایی با موسسات بزرگ نظیر "ویزا" و "مستر کارت" داشتند، ولی بعد از تحریم آمریکا این قراردادها متوقف شد.
به عنوان نمونه "بانک ملی ایران" قراردادی با ویزا داشت که بر اساس آن بانک ملی موسساتی را معرفی می‌کرد که کارت ویزا را بپذیرند و این بانک تضمین‌کننده مطالبات مشتریان ایرانی بود و در نهایت تمام پرداخت‌های خود را از ویزا دریافت می‌کرد.
هم اکنون بانک مرکزی ایران با همکاری یک بانک اروپایی طرحی آزمایشی را در دست اجرا دارد که کارتهای صادر شده از سوی بانک‌های خارجی بجز بانک‌های آمریکایی و اسرائیلی در ایران قابل استفاده خواهد بود.این طرح آزمایشی در ۲۰مرکز نظیر هتل‌ها اجرا شده و خارجی‌ها می‌توانند بدون پرداخت پول نقد از کارتهای الکترونیک شخصی خود در ایران نیز استفاده کنند.
اگر این طرح گسترش یابد تا حدودی مشکل اصلی گردشگران خارجی که به ایران می‌آیند، برای پرداخت برخی هزینه‌ها نظیر هزینه اقامت هتل حل خواهد شد و در مرحله دوم پیش‌بینی شده که شهروندان ایرانی از بانک‌های داخلی تقاضای کارتهای اعتباری بین‌المللی بکنند و با تضمین بانک‌های ایرانی، کارت بین‌المللی برایشان صادر شود تااز مزایای آن در کشورهای دیگراستفاده کنند.
مرحله نهایی این طرح حل و فصل اختلافات با آمریکا و برطرف شدن تحریم اقتصادی است که با وضع موجود، چشم‌انداز روشنی برای آن وجود ندارد.
مقامات دولتی نبود فرهنگ عمومی و وجود نداشتن زیر ساخت‌های مورد نیاز را علت اصلی فراگیر نشدن بانکداری الکترونیک در ایران عنوان می‌کنند اما مهدوی، کارشناس مسایل بانکی، می‌گوید: "بخشی از مشکل به ضعف زیر ساخت‌های فنی برمی‌گردد، ولی تا زمانی که منافع سازمان‌ها و اشخاص تامین نشود، نمی‌توان امید چندانی به فراگیر شدن بانکداری الکترونیک داشت." بانک مرکزی به بانکها دستور داده است برای کاهش مراجعه مردم به باجه- های بانکی دستگاه‌های خودپرداز نصب کنند. اما به گفته آقای مهدوی، اگر منافع حلقه‌های مختلف زنجیره از بانکها و مردم عادی گرفته تا فروشگاه‌ها و شرکت‌هایی که خدمات ارائه می‌دهند، تامین نشود، نمی‌توان با دستور از بالا بانکداری الکترونیک را گسترش داد.
بی‌بی‌سی در پایان نوشت: بانکداری الکترونیکی بخاطر تجارت سنتی حاکم بر کشور راه درازی در پیش دارد و تا زمانی که بقالی‌ها و فروشگاه‌های کوچک و بزرگ کشور که بیشترین حجم خرید و فروش را در دست دارند به داشتن دستگاه- های کارت خوان متقاعد نشوند و منافع بانکها، مشتریان و سرویس‌دهندگان تامین نشود، امکان فراگیر شدن بانکداری الکترونیک در حد شعار باقی خواهد ماند.
- ۸۴/۰۶/۱۵