۴ میلیون رایانه مستعمل، مشکل تازه محیط زیست
شیدا سپهرى - عمر کوتاه تجهیزات کامپیوترى از یک طرف و تنوع طلبى مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکى جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله هاى الکترونیکى به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود؛ مشکلى که کشورهاى پیشرفته و بزرگ براى آن راه حلى یافته اند و با تصویب قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات تولید شده خود این مشکل را تا حدودى حل کرده اند. بحث بازیافت زباله هاى الکترونیکى در دنیا به صورت جدى شروع شده است، اما در کشور ما این موضوع هنوز بطور جدى مطرح نشده و طرح هاى داده شده نیز تنها در حد یک پیشنهاد مسکوت مانده است.
وضعیت آشفته بازیافت وسایل برقى
رضا ایرانمنش کارشناس بازار رایانه درباره نحوه بازیافت وسایل الکترونیکى در کشور به «ایران» مى گوید: «در تهران بعضى از افراد در امر خرید قطعات قدیمى و رایانه هاى مستهلک فعالیت مى کنند و از طریق بازیافت این قطعات درآمدهاى کلانى به دست مى آورند. فعالیت این افراد در محله شوش تهران متمرکز است. فعالان این بازار با جدا کردن مس و طلاى موجود در بعضى از قطعات رایانه و با فروش این مواد سود فراوانى به دست مى آورند. در ضمن بسیارى از قطعات موجود در این رایانه هاى مستهلک سر از بازار لوازم الکترونیکى دست دوم درمى آورند.»
او در ادامه مى گوید: «تعداد کثیرى از این قطعات غیرقابل استفاده و بازیافت بوده و به صورت سنتى دفن مى شوند که این امر به محیط زیست آسیب فراوانى مى رساند و حتى در برخى موارد به آلوده کردن آب هاى زیرزمینى منجر مى شود که عواقب ناگوارى در پى خواهد داشت.»
استفاده آموزشى از قطعات فرسوده کامپیوترى
باقر بحرى رئیس کمیسیون سخت افزار نظام صنفى رایانه اى نیز درباره اقدامات کشور در حوزه زباله هاى الکترونیکى به «ایران» مى گوید: «در ایران بیش از ۴ میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد و این در حالى است که نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامه اى براى جمع آورى و بازیافت زباله هاى الکترونیکى ندارند و با توجه به این که هر رایانه رومیزى داراى ۳۲ درصد پلاستیک، نزدیک به هفت درصد سرب، ۴۱ درصد آلومینیوم و مقدارى طلا، نقره و آهن و همچنین مقادیرى فلزات سنگین و خطرناک مانند کادمیوم، جیوه و آرسنیک است، مى توان محاسبه کرد بازیافت ۴ میلیون رایانه، به جداسازى چه حجم عظیمى از عناصر ارزشمند و عناصر خطرناک خواهد انجامید که مى تواند علاوه بر صرفه اقتصادى، جلوى خطرات زیست محیطى را نیز بگیرد بنابراین دفن یا سوزاندن این زباله ها موجب ورود عناصر سنگین به آب هاى زیرزمینى و گازهاى سمى به محیط زیست مى شود.»
رئیس کمیسیون سخت افزار نظام صنفى رایانه اى معتقد است: «باید برنامه هایى براى استفاده مجدد از قطعات از دور خارج شده تدوین کرد، به عنوان مثال مى توان از قطعات و مدارهاى الکترونیکى در کارگاه هاى آموزشى و مدارس براى افزایش توان مهارت و یادگیرى بهره برد.
به این طریق شاید بتوان جلوى هدر رفتن بخش زیادى از سرمایه ملى را گرفت چون قطعات الکترونیکى داراى عمر طولانى و پرهزینه است و مى توان از آنها حتى در ساخت اسباب بازى نیز استفاده کرد.»
بحرى در ادامه تصریح مى کند: «عمر مفید رایانه ها در دنیا سه سال است، ولى ما به ناچار از آنها بیشتر استفاده مى کنیم. یکى از مسائلى که باعث از دور خارج شدن رایانه ها مى شود، ورود مداوم نرم افزارها و برنامه هاى به روزى است که رایانه هاى مدل پائین قادر به اجراى آنها نیستند.
به عبارت دیگر به ظاهر عمر رایانه به پایان رسیده است، در حالى که از بسیارى از قطعات و اجزاى آن مى توان استفاده هاى مفید دیگرى کرد. متأسفانه ما براى استفاده مجدد از رایانه هاى از دور خارج شده هیچ برنامه اى نداریم، حتى بسیارى از اداره ها و سازمان ها به این وسایل به چشم زباله هم نگاه نمى کنند و بخش عظیمى از اداره و سازمان را به انبار کردن این نوع رایانه ها اختصاص داده اند.»
به اعتقاد « بحرى» رایانه به صورت اجزاى تفکیک شده وارد ایران مى شود. طبق برآوردها طى چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است. با توجه به این که از سال ۱۳۷۰ رایانه وارد ایران شده و نخستین محموله تقریباً شامل ۱۰ هزار رایانه بوده، مى توان محاسبه کرد که تاکنون بطور تقریبى چند رایانه وارد ایران شده است و از این تعداد چه میزان از دور خارج شده اند.
ضرورت اجراى برنامه بازیافت الکترونیکى
با وجود گذشت سال ها از همه گیر شدن رایانه و لوازم جانبى آن در کشور هیچ نهادى درصدد پاسخگویى درباره معضل زباله هاى الکترونیکى نبوده و فقط از سوى مسئولان محیط زیست و بازیافت کشور گفته شده است که طرحى براى نحوه برخورد با زباله هاى الکترونیکى در حال تدوین است؛ طرحى که هنوز به پایان نرسیده و مشخص هم نیست چه زمانى به پایان خواهد رسید و طى این مدت کاربران باید با ابزارآلات قدیمى خود چه کنند. با ادامه این روند باید شاهد آن باشیم که این زباله ها نیز با دیگر پسماندها دفن شوند و از آنجا که در ساختار این زباله ها فلزات سنگین و مواد شیمیایى بسیار سمى وجود دارند، رفته رفته این مواد به آب هاى زیرزمینى نفوذ کنند و آن فاجعه اى که پیش از این از سوى سازمان محیط زیست جهانى هشدار داده شده بود، گریبان مردم را بگیرد.
- ۸۷/۰۸/۰۲
