بلاتکلیفی‌های بودجه ۱۴۰۲ در بخش فاوا
بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور اعتبارات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان می دهد دولت بهتر است برای توسعه و تکمیل زیرساخت یکپارچه اَبری دولت هوشمند از مشارکت بخش غیردولتی استفاده کند.
به گزارش مهر گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور اعتبارات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشنهاد کرده است که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف ایجاد یکپارچگی در تبادل اطلاعات، تأمین خدمات ارتباطی و اطلاعاتی امن مورد نیاز و کاهش هزینه ها، نسبت به توسعه و تکمیل زیرساخت یکپارچه اَبری دولت هوشمند با مشارکت بخش غیردولتی اقدام کند.
در بررسی صورت گرفته از لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، مشخص شده است که سهم اعتبارات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) از کل بودجه عمومی دولت به ۳.۴ درصد رسیده است. این شاخص در سال ۱۴۰۱ حدود ۳ درصد بود.
رشد ۶۴ درصدی اعتبارات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱
اعتبارات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ بیش از ۶۴ درصد رشد کرده است. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ حدود ۲۲ درصد از اعتبارات برنامه ای حوزه فاوا مربوط به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و حدود ۷۸ درصد در سایر دستگاهها برای توسعه سامانه ها و زیرساخت های فاوا هزینه خواهد شد.
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ حدود ۸۷ درصد از اعتبارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به صورت اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای است و این شاخص نشان می دهد بخش اعظم اعتبارات این وزارتخانه صرف توسعه زیرساختها و سامانه ها خواهد شد.
سهم ۸ درصدی شبکه ملی اطلاعات از کل اعتبارات برنامه ای حوزه فاوا
این امر نویدبخش سرمایه گذاری مناسب در حوزه فاوا و توسعه زیرساختهای ارتباطی در سال ۱۴۰۲ است. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ به تنهایی حدود ۸ درصد از کل اعتبارات ردیف های برنامه ای حوزه فاوا مربوط به موضوع شبکه ملی اطلاعات است و سیاست های جدیدی مانند ایجاد صندوق برای سرعت دادن بیشتر به تکمیل این پروژه بزرگ در لایحه پیشنهاد شده است.
از زاویه دید سازمان برنامه و بودجه، اعتبارات فناوری اطلاعات فقط در فصل ارتباطات و فناوری اطلاعات به شماره طبقه بندی ۱۳۰۲۰۰۰۰۰۰ مدیریت و برنامه ریزی می شود. اعتبارات این فصل شامل اعتبارات مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و دستگاه های تابعه آن می شود.
اما باید اعتبارات فناوری اطلاعات و ارتباطات و هزینه های آن در بخش بندی های بودجه ای لایحه بودجه سنواتی را در ردیف های مربوط به دستگاه های دیگر نیز جستجو کرد.
بسیاری از هزینه هایی که می تواند با توسعه سایر ابعاد شبکه ملی اطلاعات همچون خدمات و محتوا در ارتباط باشد در سایر ردیف های بودجه ای پراکنده هستند. بسیاری از ردیف های هزینه ای فاوا نیازمند افزایش دقت هستند.
مثلاً اعتبارات مربوط به تملک تجهیزات رایانشی در دستگاهها از اعتبارات تملکی سایر تجهیزات تفکیک نشده است. این موضوع برنامه ریزی و هدایت هزینه ها را هم اکنون و همچنین در آینده دشوار می کند.
هزینه هایی که بدون برنامه ریزی در هر حوزه ای حتی فناوری اطلاعات صورت بگیرند در آینده نه تنها کمکی به بهبود امور نخواهند کرد، بلکه با ایجاد سامانه های ناسازگار موجب سخت تر شدن مسیر بهبود توسعه کشور خواهند شد.
نبود برنامه مشخص برای برخی از عناوین حوزه فاوا
در ردیف متفرقه ۷۸-۵۳۰۰۰۰ با عنوان «حمایت از توسعه زیرساخت های صنعت میکروالکترونیک و زیرساخت های تجارت الکترونیک» اعتباری معادل ۱۰,۰۰۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. با وجود اعتبار مناسبی که برای صنعت میکروالکترونیک در نظر گرفته شده است برنامه مشخص و مدونی برای توسعه این صنعت وجود ندارد.
علاوه بر اعتبارات، تدوین یک برنامه جامع برای ارتقای صنعت میکروالکترونیک کشور لازم است. پس از تدوین برنامه جامع برای این بخش، اعتبارات به صورت هدفمند و با اثربخشی بالاتری تخصیص داده خواهد شد.
پیشنهاد تدوین برنامه جامع ارتقای صنعت میکروالکترونیک توسط معاونت علمی و وزارتین صمت و دفاع
پیشنهاد می شود که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت دفاع برنامه جامع ارتقای صنعت میکروالکترونیک کشور را تهیه کند تا در کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال دولت به تصویب برسد.همچنین نکته قابل ذکر آن است که برای ایجاد تحول در صنعت میکروالکترونیک در کشور نیاز به اعتبارات بسیار بیشتری است.
محوریت پروژه ها و طرح های فاوای کشور بر دو طرح: ۱. توسعه دولت هوشمند و ۲. توسعه شبکه ملی اطلاعات خلاصه می شود.
در حوزه دولت هوشمند در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ برای تعداد ۵۲ دستگاه اجرایی کشور اعتباراتی بالغ بر ۴۰،۰۴۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. همچنین ۲۰۰ میلیارد ریال در قالب اعتبارات متفرقه جدول ۹ لایحه بودجه برای دولت هوشمند در نظر گرفته شده است.
برای حوزه توسعه شبکه ملی اطلاعات نیز اعتباراتی بالغ بر ۱۱۷،۲۹۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. مسئله ای که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد توسعه زیرساخت های دولت هوشمند در بستر شبکه ملی اطلاعات است.
زیرساخت یکپارچه اَبری دولت می تواند توسعه هر دو بخش مذکور را تسریع کند، لذا پیشنهاد می شود:
«وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف ایجاد یکپارچگی در تبادل اطلاعات، تأمین خدمات ارتباطی و اطلاعاتی امن مورد نیاز جهت شکل گیری شبکه های اختصاصی دستگاه های اجرایی مطابق سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات و کاهش هزینه های دستگاه های اجرایی در استفاده از زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطی، مکلف است نسبت به توسعه و تکمیل زیرساخت یکپارچه اَبری دولت هوشمند با مشارکت بخش غیردولتی اقدام کند.
دستگاه های اجرایی مکلفند خدمات خود را در قالب سکو (پلتفرم) نظیر نظام یکپارچه مالی، آموزش، سلامت، کشاورزی، گردشگری، حمل و نقل، انرژی و صنعت براساس آیین نامه ای که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با همکاری دستگاه های مرتبط ظرف مدت سه ماه از ابلاغ این قانون تهیه می کند نقاط اصلی و پشتیبان خود را به زیرساخت یکپارچه ابری دولت، منتقل کند».
جدول نمای کلی اعتبارات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) احصا شده در همه ردیف های مختلف را در دستگاه های متفاوت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲و قوانین بودجه سالهای ۱۳۹۵-۱۴۰۱ نشان می دهد.
نمای کلی اعتبارات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ (میلیارد ریال)
بررسی سهم اعتبارات بخش فاوا نسبت به بودجه عمومی دولت را طی سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ و لایحه ۱۴۰۲ نشان می دهد، طی سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ سهم فاوا روندی رو به کاهش داشت و از ۳.۶ به ۲ درصد رسیده بود اما از سال ۱۴۰۰ سهم اعتبارات بخش فاوا نسبت به بودجه عمومی دولت روند صعودی به خود گرفته و در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ به ۳.۴ درصد رسیده است. این روند نشان از توجه ویژه دولت به بخش فاوای کشور است.
نمودار سهم اعتبارات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات از اعتبارات عمومی کشور طی سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ و لایحه ۱۴۰۲
اعتبارات برنامه ای حوزه فاوا را در سالهای ۱۳۹۶-۱۴۰۲ نشان می دهد این اعتبارات به طورکلی با روند افزایشی همراه است. برای مقایسه بهتر باید کل اعتبارات برنامه ای را که شامل اعتبارات هزینه ای و تملک دارایی هستند، با هم در نظر گرفت.
نمودار اعتبارات برنامه ای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات از ۱۳۹۶ تا لایحه بودجه ۱۴۰۲ (میلیارد ریال)
به این ترتیب اعتبارات برنامه ای حوزه فاوا در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۱ نزدیک به ۶۷ درصد افزایش یافته است. این اعتبارات نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ نیز حدود ۱۰ برابر افزایش یافته است.
اعتبارات برنامه ای این حوزه در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ بیش از ۶۸ هزار میلیارد ریال بود، در قانون بودجه سال ۱۴۰۱به ۴۳۸ هزار میلیارد ریال و اکنون در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ به بیش از ۷۱۸ هزار میلیارد ریال رسیده است.
تعداد ۹ طرح مهم فاوا در سال ۱۴۰۲ بیش از ۴۷۸ هزار میلیارد ریال اعتبار دریافت خواهند کرد که بیش از ۶۴ درصد اعتبارات فاوا را شامل می شود. اجرای بعضی برنامه ها فقط به یک دستگاه سپرده می شود و بعضی دیگر بین سایر دستگاه ها توزیع می شوند.
البته این اعتبارات فقط اعتباراتی هستند که در جدول مربوط به جدول تکمیلی شامل اعتبارات دستگاه های تابعه برحسب برنامه اجرایی ۱۴۰۲ به صراحت با فناوری اطلاعات و ارتباطات مرتبط هستند. اگر پیوست های دیگر مانند پیوست لایحه بودجه نیز مدنظر قرار می گرفت ردیف های مرتبط بیشتری نیز قابل احصا بود. به صورت کلی هزینه فناوری اطلاعات با شفافیت لازم در لایحه بودجه منظور نمی شود و این عدم شفافیت ارزیابی میزان واقعی هزینه فناوری اطلاعات را با مشکل مواجه می کند.
وضعیت نامشخص اعتبارات ردیف های متفرقه در توسعه حوزه فناوری اطلاعات
اعتبارات ردیف های متفرقه بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ به برنامه مدونی مرتبط نیستند. موضوع حمایت از زیرساخت های صنعت میکروالکترونیک یک مقوله متفاوت از زیرساخت های تجارت الکترونیکی است و عملاً مشخص نمی شود که این اعتبار به کدام موضوع تخصیص داده خواهد شد.
همینطور تکیه کردن بر درآمد پیامک برای گسترش شبکه ملی اطلاعات در عمل در بحث ترویج استفاده از پیام رسان های بومی ایجاد تعارض منافع می کند چون یکی از کارکردهای پیام رسان های بومی می تواند جایگزینی خدمات پیامکی دستگاه ها و بانکها با خدمات پیامرسان بومی باشد.
کل منابع درآمدی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲به ۱۶۱،۲۷۰ میلیارد ریال می رسد که ۲،۰۰۰ میلیارد ریال آن از درآمدهای اختصاصی وزارت است. این عدد نشان دهنده این واقعیت است که درآمد وزارتخانه شاهد رشد ۱۸ درصدی و مصارف آن رشد ۱۹ درصدی دارد و درآمد اختصاصی بخش ارتباطات کشور رشد ۱۱ درصدی خواهد داشت.
سهم اعتبارات هزینه ای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از کل مصارف آن وزارتخانه حدود ۱۳ درصد است. مصارف مرکز ملی فضای مجازی کشور نیز شاهد رشدی ۱۹ درصدی است.
کل اعتبارات هزینه ای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مرکز ملی فضای مجازی رشدی ۳۹ درصدی دارد که این رشد اعتبارات حاصل برآیند رشد اعتبارات هزینه ای از محل منابع عمومی حدود ۴۵ درصد و رشد اعتبارات هزینه ای متفرقه حدود ۴۲ درصد و رشد اعتبارات هزینه ای از محل درآمدهای اختصاصی حدود ۱۱ درصد است.
کل اعتبارات تملک دارایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نسبت به سال قبل حدود ۱۶ درصد رشد خواهد داشت که در طرحهای برنامه ای حدود ۱۰ درصد و در طرح های متفرقه حدود ۱۶.۵ درصد است.
در مجموع حدود ۹۵ درصد از اعتبارات هزینه ای و تملک دارایی این بخش از محل ردیف های متفرقه درآمد- هزینه تأمین شده است و مابقی شامل ۴.۱ درصد از ردیف اصلی (عمومی) و ۱.۳ درصد از محل درآمد اختصاصی تأمین شده است.
طبق برنامه ارائه شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش بینی شده است که در سال آینده:
۱. پنج ماهواره جدید تهیه و یا ساخته شود.
۲. سهم اقتصاد دیجیتال از کل اقتصاد کشور از ۷.۹ درصد به ۸.۷۷ درصد ارتقا یابد (رشد ۱۱ درصدی).
۳. عملیات استقرار و بهرهبرداری از زنجیره ملی خدمات دولت هوشمند از ۴۰ درصد فعلی به ۹۸ درصد برسد (تقریباً کامل شود).
۴. پروژه بزرگ شبکه ملی اطلاعات نیز از شرایط استقرار ۶۰ درصد در پایان سال ۱۴۰۱ به ۷۵ درصد در پایان سال ۱۴۰۲ برسد.
رشد اعتبارات تملکی دستگاه های ذیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از محل پیوست ۱ در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نشان می دهد که شرکت ملی پست جمهوری اسلامی با ۵۵ درصد رشد اعتبارات بالاترین رشد و سازمان فضایی با ۲۰ درصد رشد اعتبارات تملکی و دبیرخانه شورای اجرایی فناوری اطلاعات با ۱۶ درصد در مقام دوم و سوم قرار دارند. در فهرست رشد اعتبارات تملکی، پژوهشگاه فضایی ایران با ۳ درصد رشد کمترین رشد اعتبارات را داشته است.