غفلت از IT به عنوان پیش‌نیاز رشد اقتصادی ایران
روزنامه اطلاعات در صفحه گزارش نوشت: سازمان جهانی اطلاعات و تکنولوژی آمریکا طی گزارشی با تأکید بر نقش فناوری اطلاعات در تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP) اعلام کرده است که 6 درصد از این تولید در دنیا، از طریق فناوری ارتباطات و اطلاعات به ارزش تقریبی 4.5 تریلیون دلار تأمین می شود که در ایران این رقم فقط 54 صدم درصد است.
این گزارش که بخش نخست آن در روز سه شنبه پنجم آبان 1394 هجری خورشیدی به قلم محمد داود بیگی انتشار یافته، می افزاید: علیرغم سال ها هشدار کارشناسان، هنوز اقتصاد ایران تک محصولی است که این امر آسیب هایی را به همراه دارد که از جمله نمونه های آن را در تبانی اخیر آمریکا و عربستان برای ضربه زدن به اقتصاد ایران از طریق کاهش شدید قیمت نفت، مشاهده کرده ایم.
اثرات این کاهش قیمت طی 2 سال اخیر از جمله با کاهش درآمد دولت، کم شدن پروژه های عمرانی و در نتیجه افزایش نرخ بیکاری، دیده می شود با این حال، برنامه قابل توجهی برای افزایش سهم فناوری اطلاعات در تولید ناخالص داخلی کشورمان وجود ندارد و گویی که اصولاً ایران از توانایی چنین تحولی برخوردار نیست، حال آن که برخی از ایرانیان فعال در حوزه IT در خارج از کشور و به خصوص آمریکا، فعالند و می توان از وجود آنها برای ایجاد تحول در بخش فناوری ارتباطات و اطلاعات، استفاده کرد.
**غفلت از صنعت فناوری اطلاعات
دفتر برنامه ریزی و تلفیق بودجه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سهم ارزش افزوده و تولید ناخالص داخلی بخشICT ، CT و IT در اقتصاد کشور را اعلام کرده است. این ارقام براساس آخرین آمارگیری دفتر حساب های اقتصادی مرکز آمار ایران ـ که مربوط به سال 1391 می شود ـ برآورد و طبق این بررسی ها، سهم ارزش افزوده بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) در ارزش افزوده اقتصاد کشور 2.12درصد اعلام شده است.
در همین حال سهم ارزش افزوده بخش فناوری ارتباطات ((CT در ارزش افزوده اقتصاد کشور 1.58 درصد و سهم ارزش افزوده بخش فناوری اطلاعات((IT در آن 0.54درصد اعلام شده که این ارقام معادل 109 میلیون و 219 هزار و 614 میلیون ریال برای تکنولوژی ارتباطات (CT) و37 میلیون و 51 هزار و 441 میلیون ریال برای IT است.
براساس ارزیابی های انجام شده از سوی دفتر برنامه ریزی و تلفیق بودجه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سهم بخش ICT در تولید ناخالص داخلی 2.1درصد است که این سهم در بخش CT معادل 1.57درصد و در بخش IT معادل 0.54درصد اعلام شده است.
حمیدرضا قمی ـ عضو شورای مرکزی سازمان نظام صنفی رایانه ای کشور با بیان اینکه غفلت از صنعت فناوری اطلاعات در کشور موج می زند، می گوید: در رشته های فناوری اطلاعات در دانشگاه های کشور، کتاب های 20 سال پیش تدریس می شود که به عنوان مثال به کتاب اسمبلی مربوط به سال 1990 میلادی، می توان اشاره کرد.
او وضع فناوری اطلاعات در کشور را اسفبار توصیف می کند و می گوید: رسالت دولت این است که فقط شرایط را برای توسعه فناوری اطلاعات و استفاده از ظرفیت های موجود آن فراهم کند که بیش از این هم انتظاری نداریم.
قمی با اشاره به پیامدهای غفلت از فناوری اطلاعات در کشور خاطرنشان می کند: واقعیت فناوری اطلاعات در کشور ما این است که با وجود صرف انرژی در بخش های دانشگاهی و دانشجویی و حتی در بخش خصوصی و بعضاً بخش دولتی، اولین موضوع مورد توجه در صنعت فناوری اطلاعات، غفلتی است که در این صنعت شده است و بدون استفاده ماندن این همه انرژی را به همراه می آورد.
وی با بیان اینکه البته این غفلت منحصر به بخش دولتی نیست، بلکه همه در بخش های خصوصی، دانشگاهی و دولتی، از این همه ظرفیت های خدادادی که در استان ها وجود دارد، غافل هستیم، می افزاید: مثلاً در استان یزد، حدود 26 مرکز آموزش عالی وجود دارد که همه آن ها در یکی از رده های رشته فناوری اطلاعات نزدیک به 700 دانشجو پذیرش کرده اند که این ظرفیت دانش آموخته هم می تواند فرصتی برای توسعه استان باشد و هم تهدیدی که مبادا منابع انسانی استان به راحتی به هدر برود.
این عضو شورای مرکزی سازمان نظام صنفی رایانه ای کشور یادآور می شود: در حال حاضر کشور هند برنامه ای را برای توسعه فناوری اطلاعات تدوین کرده است که به موجب آن 85 درصد نیروی انسانی بخش فناوری اطلاعات آمریکا در 5 سال آتی را تأمین کند (آمریکا تا 5 سال دیگر درحدود 100 هزار نفر نیروی متخصص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را جذب می کند). البته مطمئن باشید هندی ها، به اندازه ما، نگران فرار مغزها و باز هم مانند ما، نگران حفاظت از نیروهای خود هستند، اما عقیده دارند هر هندی در هر نقطه دنیا، سفیری است که اطلاعات، دانش فنی و برون سپاری را به کشور خود به ارمغان می آورد.
**جایگاه ایران در صنایع نوین
عضو شورای مرکزی سازمان نظام صنفی رایانه ای کشور در ادامه سخنانش می افزاید: اگر بخواهیم جایگاه ایران در صنایع نوین جهانی را مورد بررسی قرار دهیم، ابتدا باید از دانشگاه ها شروع کنیم. متأسفانه باید گفت، ما در این بخش در سیستم و فرآیند تصمیم ها مشکل داریم، در حالی که مقام معظم رهبری در سند چشم انداز توسعه کشور، وظیفه آحاد ملت را تعیین و اعلام کرده اند و این که ایران در صنایع فناوری های برتر (های تک) باید در رتبه نخست منطقه قرار گیرد، ولی درحال حاضر 5 سال هم از ابلاغ سند چشم انداز گذشته است و فناوری اطلاعات که از اجزا اصلی صنایع نوین به حساب می آید. متأسفانه محجور مانده است و اصلاً جایگاه ما در این بخش، مشخص نیست.
البته اگر به گفته های دیگران استناد کنیم، در صنعت فناوری اطلاعات در منطقه خاورمیانه رتبه نهم را داریم و فقط 3 کشور پایین تر از ایران هستند و اگر این رتبه بندی بر اساس ارزیابی خودمان باشد، کمی بالاتر قرار می گیریم.
نصرالله جهانگرد ـ رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز با بیان اینکه موضوع فناوری اطلاعات برای کشورها مهم است، می گوید: بی توجهی به این موضوع خسارات غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.
وی می افزاید: سال 2014 میلادی مصادف با سی امین سال خلق اینترنت در جهان بود و طی 2 دهه گذشته توجه جهانیان به این موضوع جلب شده و عصر جدید توانمندی دولت ها با اتکاء به دانش و فناوری های روز شکل گرفته است.
**جایگاه فناوری اطلاعات در برنامه ششم توسعه
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی الزامات و سیاست های فناوری و نوآوری در برنامه ششم توسعه را بررسی و بر اهمیت مقوله فناوری برای رشد اقتصادی و ضرورت کاهش اتکای کشور به منابع طبیعی، تاکید کرده است.
برنامه ششم توسعه به عنوان سومین برنامه در دوره سند چشم انداز20 ساله، مسئولیت بزرگی را برای حرکت در جهت اهداف این سند به عهده دارد و دستیابی و تحقق اهداف سند چشم انداز افق زمانی تعیین شده، نیازمند عزم ملی، همکاری قوای سه گانه و مشارکت حداکثری آحاد جامعه است.
بر اساس بررسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، امروزه اهمیت و نقش فناوری در رشد اقتصادی کشورها بر هیچکس پوشیده نیست و کشورها تلاش می کنند سیاست های توسعه صنعتی و اقتصادی خود را همسو با سیاست های فناوری تدوین کنند، چرا که دیگر با اتکای صرف به منابع طبیعی نمی توان به رشد اقتصادی دست یافت که اگر چنین بود کشورهای خاورمیانه با داشتن عظیم ترین منابع طبیعی دنیا باید در صدر کشورهای توسعه یافته و با رشد اقتصادی بالا قرار می گرفتند. به عبارت دیگر آنچه امروز تضمین کننده رشد و پیشرفت کشورهاست، منابع و توان فناورانه و نوآورانه آنها است.
رهبر معظم انقلاب نیز جایگاه ویژه ای برای دانش فناوری و نوآوری و نقش آنها در رشد اقتصادی کشور قایل هستند و رهنمودهای مکرر ایشان در ارتباط با تبدیل دانش به فناوری، تولید محصول، تجاری سازی علم و در نهایت تولید ثروت ملی برای کشور و پاسخگویی به نیازهای ملت، نشان از اهمیت این مقوله در اقتصاد کشور دارد. علاوه بر آن، در اسناد کلان متعدد نیز اهمیت این مقوله برای کشور قابل مشاهده است و به عنوان مهم ترین مثال طبق سند چشم انداز 1404، ایران ما باید به رتبه اول علمی و فناوری منطقه دست پیدا کند.
درهمین حال سیاستگذاران و برنامه ریزان کشور نیز بر اهمیت مقوله فناوری در توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی واقف هستند و در برنامه پنجم توسعه، فصل علم و فناوری گنجانده شد که نشان از توجه سیاستگذاران به این موضوع دارد. اما باید توجه داشت که شرایط و الزامات خاصی در کشورهای در حال توسعه وجود دارد و سیاستگذاری های صحیح در حوزه فناوری باید با در نظر گرفتن این شرایط و الزامات خاصی باشد.
**رشد اقتصادی مبتنی بر فناوری
هم اکنون کشورهای در حال توسعه یا به تعبیر دیگر، کشورهای در حال گذار از جامعه کشاورزی به صنعتی و خدماتی با چند چالش، اساسی و بنیادی مواجه هستند که نخستین چالش به نیروی انسانی مربوط است. نیروی انسانی مورد نیاز برای رشد اقتصادی مبتنی بر فناوری باید نیروی انسانی با دانش فنی و ارتباطات بالا و دارای توانایی جذب و توسعه فناوری های مورد نیاز برای رفع احتیاجات جامعه باشد. خوشبختانه کشور ما در این مقوله پیشرفت های قابل قبولی داشته است که به عنوان مثال می توان به گسترش رشته های علوم و فناوری های پیشرفته در مقاطع تحصیلات تکمیلی و افزایش فارغ التحصیلان این حوزه اشاره کرد. اما مساله مهم در این ارتباط، ایجاد مهارت های کارآفرینی و توان تبدیل ایده های فناورانه به محصولات تجاری در میان دانش آموختگان است که باید تمهیدات مناسبی برای آن، اندیشیده شود.
دومین چالش، به موضوع منابع مالی و بودجه باز می گردد. در این حوزه اغلب کشورهای در حال توسعه با مشکل جدی تخصیص منابع مالی به فعالیت های پژوهشی و فناورانه مواجه هستند و تأسف بارتر اینکه همین تخصیص اندک منابع نیز عمدتاً توسط بخش دولتی انجام می شود.
به بیان دیگر، بخش غیر دولتی عملاً نقشی در عرصه فناوری و نوآوری کشور ایفا نمی کند، در حالی که در کشورهای توسعه یافته بخش غیردولتی به خصوص شرکت های تجاری، بازیگران و سرمایه گذاران اصلی در فناوری هستند. به عنوان مثال، جدیدترین آمارها نشان می دهد که در آمریکا حدود 70درصد، کانادا 50 درصد، آلمان 70 درصد، فرانسه 65درصد، مالزی 80 درصد، کشورهای ژاپن و کره 75درصد و در استرالیا و آفریقای جنوبی تقریبا 60 درصد سرمایه گذاری ها در پژوهش و توسعه فناوری، توسط شرکت های تجاری انجام می شود که به واسطه ماهیت شان، توجه بیشتری به تجاری سازی و تولید ثروت از فناوری دارند.
**تجاری سازی ایده های نوآورانه
چالش مهم بعدی را می توان «تجاری سازی ایده های نوآورانه» دانست که این نیز نیازمند توجه ویژه سیاستگذاران است. بنابراین، در برهه زمانی کنونی بیشتر نیازمند سیاست های حمایت از تجاری سازی، بازار سازی و تحریک طرف تقاضا هستیم و صد البته باید تلاش شود سیاست گذاری در این حوزه ها به نحوی صورت گیرد که بیشترین استفاده از ظرفیت های بخش غیردولتی انجام پذیرد.
خاطرنشان می شود، سهم ناچیز صنعت فناوری اطلاعات در تولید ناخالص داخلی اقتصاد کشورمان در حالی است که مجموع هزینه ها و سرمایه گذاری های صورت گرفته در صنعت فناوری اطلاعات امارات متحده عربی طی سال 2014 میلادی به 15 میلیارد دلار رسید. مرکز تحقیقاتی IDC نیز در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده است، با توجه با زیرساخت های مناسب و به روز شده فناوری در کشور امارات و افزایش سرمایه گذاری های سازمان های دولتی در بخشIT، پیش بینی می شود این کشور بیش از دیگر همسایگان خود در خاورمیانه رشد داشته باشد.
بر اساس گزارش منتشر شده، مجموع هزینه های پرداخت شده در صنعت فناوری اطلاعات امارات در سال 2020 میلادی به بیش از 20 میلیارد دلار می رسد.
بخش اعظم این رشد مربوط به سرمایه گذاری سازمان های دولتی می شود و این در حالی است که 2 شهر ابوظبی و دبی همچنان بیشترین سهم از سرمایه گذاری ها را به خود اختصاص داده اند. ضمن آن که دولت بزرگترین و پرسرعت ترین بخش در بازار فناوری امارات محسوب می شود و عامل اصلی رشد در این زمینه است.
باید خاطرنشان کرد که نهم ژانویه 2007 میلادی را می توان روز شروع مرگ تدریجی رایانه های شخصی در دنیای فناوری اطلاعات دانست. در این روز «استیو جابز» در سانفرانسیسکو روی سکویی ایستاد و اولین تلفن همراه هوشمند ساخت کمپانی اپل را به جهان معرفی کرد؛ جابز در توصیف این محصول شرکت خود اعلام کرد که آیفون یک محصول جادویی و انقلابی خواهد بود. در سال 2006 یعنی یک سال پیش از معرفی آیفون، سود سهام شرکت اپل رقمی نزدیک به 19.3میلیارد دلار بود. اما طبق یک تحقیق، سود این شرکت در 3ماهه آخر سال 2014 میلادی نزدیک به 43 میلیارد دلار رسید که آن هم از راه فروش آیفون به دست آمد.
**نسل جدید فناوری اطلاعات
به دنبال معرفی تلفن هوشمند در سال 2007، امروزه می توان از3 محصول آیفون، آی پاد و آی پد به عنوان محصولاتی یاد کرد که یک نسل جدید را در دنیای فناوری اطلاعات شکل دادند. این 3 محصول به تدریج توانستند روش های برقراری ارتباطات، گوش دادن به موسیقی و حتی کار کردن را تغییر دهند.
از سوی دیگر، کشور کوچک کره جنوبی که روند توسعه اقتصادی را تقریبا همزمان با ایران آغاز کرده بود، امروزه به یکی از بزرگان فناوری ارتباطات و اطلاعات جهان تبدیل شده است. در این رابطه کره جنوبی سریع ترین اینترنت در جهان موسوم به «برودباند» را که سرعت انتقال داده در این سیستم 10 گیگابایت در ثانیه است، راه اندازی کرده است. از سویی این کشور کوچک در سایه سرمایه گذاری و تمرکز بر روی این صنعت، در حال حاضر دارای شرکت ها و به عبارتی غول های فناوری دنیاست که درآمد یکی از این شرکت ها از کل درآمد نفتی ایران هم بالاتر است.
براساس گزارش منتشر شده از سوی مرکز تحقیقات گارنتر، در 3 ماهه اول سال جاری میلادی، سامسونگ با عبور از اپل آمریکا توانست در جایگاه بالاترین فروش تعداد گوشی های هوشمند تلفن های همراه جهان قرار بگیرد. این در حالی است که شرکت اپل در آمار فروش 3 ماهه چهارم سال 2014 بیشترین فروش گوشی های هوشمند جهان را داشت. اما سامسونگ توانست در سه ماهه اول سال 2015 میلادی تعداد 81.12میلیون گوشی هوشمند موبایل را بفروشد و به این ترتیب در این مدت سهم 24.2درصدی از کل بازار فروش گوشی های موبایل هوشمند را از آن خود می کند. سامسونگ پس از موفقیت کسب و کارش در زمینه الکترونیک و فناوری اطلاعات، در جهان به عنوان پیشرویی در صنعت فناوری شناخته شده است و اکنون در میان10 برند برتر دنیا قرار دارد. فروش خالص این شرکت در سال 2013 میلادی برابر با 268.8 میلیارد دلار بود.
بر پایه گزارش های رسمی از 2 شرکت اپل و سامسونگ، این شرکت ها در سال 2013 میلادی هر یک به ترتیب 37 و 34.8 میلیارد دلار سود داشته اند و درآمد آن ها نیز از فروش محصولات و خدمات 171و 327 میلیارد دلار بوده است و این در حالی است که کل صادرات نفتی ایران در این سال بر پایه آمارهای اوپک و بانک جهانی به 40 تا 45 میلیارد دلار رسید که بخشی از آن پول نیز به دلیل تحریم های جهانی، وارد کشورمان نشد.
از سوی دیگر در تشریح درآمد کلان صنعتIT می توان به درآمد عظیم بیل گیتس، مالک عظیم فناوری اطلاعات IBM اشاره کرد که مالک آن در هر ثانیه 250 دلار، معادل 20 میلیون دلار در روز یا 7.8میلیارد دلار در سال، درآمد دارد.