آثار جنگ فناورانه آمریکا و چین بر اروپا
(بخش دوم) کارشناسان معتقدند که جنگ فناوری بین ایالات متحده و چین شکل جدیدی به خود گرفته است. اغلب اعتقاد بر این است که جنگ فناوری در دولت ترامپ آغاز شد؛
با این حال، ریشه‌های آن به دوران ریاست‌جمهوری اوباما، حداقل به سال 2010 بازمی‌گردد، زمانی که ایالات متحده از رویای چینی دموکراتیک‌تر بیدار شد که به طور پیوسته در حکومت اقتصادی و سیاسی جهانی ادغام می‌شد. به قدرت رسیدن شی جین پینگ (Xi Jinping) در نوامبر 2012 مدرک دیگری برای حرکت چین به سمت رهبری قدرتمند تلقی شد.
در این زمینه، در سال 2015، دفتر صنعت و امنیت وزارت بازرگانی ایالات متحده، مسئول کنترل صادرات، تحقیقاتی را در مورد زدتی‌ئی (ZTE)، شرکت بزرگ مخابراتی چینی و واسطه در تهیه فناوری ایالات متحده، آغاز کرد و به این نتیجه رسید که شرکت چینی برای دور زدن تحریم‌ها به ایران و کره شمالی کمک می‌کند. زدتی‌ئی در ماه مارس 2016 به فهرست نهادهای تحریم شده ایالات متحده اضافه شد؛ لیستی از شرکت‌هایی که به عنوان دریافت کننده کالاهای حساس ایالات متحده تحریم می‌شوند.
- تحریم‌های جدید در دوران ترامپ
جریمه 900 میلیون دلاری زدتی‌ئی به دلیل عدم پیروی از تحریم‌های ایران و کره شمالی در مارس 2017، اندکی پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید صادر شد. ترامپ علیرغم اختلافات فراوانش با دولت قبلی، نسبت به چین، که این کشور را به دزدیدن هزاران شغل در ایالات متحده متهم کرد، بی‌اعتمادی با آن دولت مشترک داشت.
تحقیقات در مورد شرکت‌های چینی آغاز شد و خیلی زود یکی دیگر از غول‌های مخابراتی در تیررس قرار گرفت : هوآوی. این بار مشکل نه تنها فرار از تحریم‌ها، بلکه تسلط این شرکت بر اکوسیستم 5G بود که در آن ایالات متحده از چین و اروپا عقب بود. این فناوری که تأخیر کم مورد نیاز برای کاربردهایی مانند وسایل نقلیه خودمختار و سلامت از راه دور را فراهم می‌کند، پیامدهای مهم امنیت ملی برای ارتباطات نیز دارد. در حالیکه هوآوی شاید بیش از همه به خاطر گوشی‌هایش مشهور باشد، تجهیزات مخابراتی 5G، ایستگاه‌های پایه و برج‌ها، را نیز تولید می‌کند. علاوه بر این، علیرغم اینکه هوآوی یک شرکت خصوصی است، تردیدی وجود ندارد که اگر طبق ماده 7 قانون اطلاعات ملی چین احضار شود، با هرگونه درخواست دولت برای رهگیری ارتباطات مطابقت خواهد داشت.
این نکته به ویژه در هنگام برخورد با فناوری که مستلزم نصب وصله های امنیتی مداوم است، اهمیت دارد.
از آنجایی که تجهیزات مخابراتی هوآوی به نیمه‌هادی‌های ایالات متحده نیاز داشت، این شرکت در ماه می 2019 به فهرست نهادهای تحریم شده اضافه شد. با این حال، اقدام فوق نتایج مورد انتظار را تأمین نکرد : دولت ایالات متحده به زودی متوجه شد که تنها نیمه‌هادی‌هایی که موفق به کنترل آن شده بود، صادرات مستقیم از ایالات متحده بود که بخشی از تولید جهانی را دارد.
بسیاری از تراشه‌های طراحی شده از سوی شرکت‌های آمریکایی در کارخانه‌های ریخته‌گری در تایوان و کره جنوبی تولید می‌شوند.
مشکل اینجا است که حتی با وجود توافق‌های بین‌المللی برای کنترل تجارت کالاهای دارای کاربرد 2گانه (مدنی و نظامی) و با وجود پتانسیل استفاده از نیمه‌رساناها برای دستگاه‌های مخابراتی در جنگ سایبری (یا به‌عنوان ابزاری برای اجبار به دلیل نقش کلیدی آنها در زیرساخت)، آنها به عنوان کالاهای تجاری طبقه‌بندی می‌شوند و کشورها اغلب آنها را تحت کنترل صادرات قرار نمی‌دهند.
ایالات متحده با ممنوعیت صادرات آنها بدون تغییر زنجیره تأمین جهانی، در واقع به رقابت‌پذیری شرکت‌های خود آسیب می‌رساند. برای اصلاح این وضعیت، در ماه اوت سال 2020، آمریکا به یک مسیر غیرمستقیم متوسل شد : قانون محصول مستقیم تولید شده خارجی، که تولید نیمه‌هادی‌های خارج از کشور با استفاده از دستگاه‌های آمریکایی را مشمول مجوز می‌کند.
از آنجایی که اکثر کارخانه‌های ریخته‌گری جهان از دستگاه‌های آمریکایی استفاده می‌کنند، این قانون عملاً به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا تمام نیمه‌هادی‌های مقصد هوآوی را بدون توجه به مکانی که ساخته شده‌اند، کنترل کند. تولیدکنندگان اصلی جهانی از ترس از دست دادن حق استفاده از فناوری ایالات متحده، در صف قرار گرفتند و خود را به فروش تراشه‌های 4G به هوآوی محدود کردند و مجوز فناوری 5G به طور مداوم رد می‌شد.
در هر حال، این اقدام یک عارضه جانبی نامطلوب داشت : در اوج همه‌گیری کرونا، زمانی که بسیاری از کارخانه‌ها به دلیل قرنطینه تعطیل شدند، بسیاری از شرکت‌ها از ترس تحریم‌ها، شروع به ذخیره‌سازی نیمه‌رساناها در مقیاس بزرگ کردند که باعث تشدید کمبود و افزایش شدید قیمت‌ها شد.
به موازات آن، بخش‌های نظامی و غیرنظامی چین بیشتر در هم تنیده شدند. شرکت‌های چینی تشویق شدند تا فناوری‌هایی را برای ارتش چین فراهم و مرز مبهم بین استفاده غیرنظامی و نظامی از نیمه‌رساناها را محو کنند.
این امر منجر به تصویب بسته سوم اقدامات کنترل صادرات در سال 2020 شد که این بار بر «SMIC»، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهان در شانگهای، متمرکز بود. ایده این بود که SMIC از فناوری ایالات متحده برای تولید تراشه‌های پیشرفته‌ای جلوگیری کند که می‌تواند به ارتش چین راه پیدا کند.
- جنگ فناوری در دولت بایدن
علیرغم تغییرات فراوان با ورود رسمی بایدن به کاخ سفید، اوضاع از نظر ساختاری مساعد نبود. کسانی که معتقد بودند دولت جدید به حمایت‌گرایی تعرفه‌ای ترامپ و تحریم‌های چین پایان می‌دهد، اشتباه کردند.
2 رویداد مهم در تابستان 2022 رخ داد : اولین مورد این بود که SMIC علیرغم اینکه در لیست تحریم قرار گرفته بود، با موفقیت یک تراشه با گره بسیار پیشرفته (7 نانومتر) تولید کرد. دوم، سفر جنجالی نانسی پلوسی (Nancy Pelosi)، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان بود که چین با واکنش نظامی بزرگی به آن پاسخ داد و نگرانی‌های جدی را ایجاد کرد. این رویدادها هرگونه تردید در مورد پیامدهای امنیت ملی چین برای ایالات متحده را برطرف کرد. از پاییز 2022 هر چیزی که بتواند توسعه نیمه‌هادی‌های گره پیشرفته در چین، نرم‌افزارهای پیشرفته یا ابررایانه‌ها را تسهیل کند، باید به عنوان یک تهدید امنیت ملی برای ایالات متحده در نظر گرفته شود.
در 16 سپتامبر 2022، جیک سالیوان (Jake Sullivan)، مشاور امنیت ملی بایدن، سخنرانی مهمی ارائه کرد که اهداف امنیت ملی کنترل صادرات را تغییر داد. در حالیکه هدف قدیمی حفظ مزیت نسبی نسبت به رقبا برای برخی فناوری‌های کلیدی بود. استفاده از رویکرد «مقیاس لغزشی» برای ماندن در چند نسل جلوتر، در زمینه ژئوپلیتیک جدید، به هدف حفظ «به همان اندازه پیشرو»، تا جای ممکن، بود.
در دنیای چندقطبی، مقیاس کشویی طراحی شده برای آزادسازی تدریجی کنترل‌ها روی فناوری‌ها است، زیرا آنها به کالاهای مصرفی در بازار انبوه تبدیل می‌شوند؛ مثلاً جی‌پی‌اس (GPS) یا رمزگذاری برای تلفن‌های همراه، کافی نیست، در عوض، لازم است بسیار جلوتر از رقبا، به هر قیمتی که باشد.
از نظر عملی، این سخنرانی به اقداماتی تبدیل شد که در 7 اکتبر 2022 رونمایی شد و تولید چهار محصول راهبردی در چین را محدود کرد : نیمه‌هادی‌های گره پیشرفته؛ تجهیزات تولید نیمه هادی (از هر نوع)؛ ظرفیت محاسباتی پیشرفته؛ و ابررایانه‌ها. ایده کلی این است که شرکت‌ها و افراد آمریکایی نباید به هیچ وجه در توسعه این محصولات به‌وسیله تأسیسات چینی مشارکت داشته باشند.
اقدامات اکتبر 2022، که یک دوره انتقالی یک ساله را برای شرکت‌های چندملیتی خارجی تولیدکننده تراشه‌ها در چین مانند TSMC، سامسونگ، SK Hynix و اینتل تعیین می‌کند، به این معنی است که کارخانه‌های چینی فقط می‌توانند از فناوری ایالات متحده برای تولید نیمه‌رساناهای گره بالغ، بزرگ‌تر از 14-16 نانومتر، استفاده کنند. مجوزها برای تأسیسات فردی و نه شرکت‌ها ارائه می‌شود؛ این بدان معنا است که همان شرکت می‌تواند یک کارخانه مجاز داشته باشد و دیگری مجاز نیست؛ در حالیکه این امر می‌تواند امکان فرار از تحریم‌ها و جایگزین ممنوعیت را فراهم کند، انواع نیمه‌هادی‌ها می‌توانند باعث ایجاد مشکل بزرگی شوند. با توجه به کمبود تراشه‌های بالغ، صنعت خودروسازی جهانی دچار بحران می‌شود.
این اقدامات علاوه بر تراشه‌ها، ظرفیت محاسباتی پیشرفته و ابررایانه‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در نهایت، توسعه هوش مصنوعی وجود دارد که علاوه بر داده‌ها، الگوریتم‌ها و حافظه به افراد نیاز دارد و توضیح می‌دهد که چرا تحریم‌ها همکاری نه تنها با شرکت‌های آمریکایی، بلکه شهروندان آمریکایی را نیز ممنوع می‌کنند.
علیرغم دامنه فراسرزمینی آنها، تحریم‌ها یکجانبه هستند و اثربخشی درازمدت را همزمان با تنظیم مجدد زنجیره ارزش کاهش می‌دهند. به همین دلیل است که دولت بایدن در حال حاضر تلاش می‌کند تا دولت‌های دیگر، از جمله کشورهایی که شرکت‌هایشان می‌توانند جایگزین‌هایی برای فناوری‌های ایالات متحده ارائه کنند، مانند هلند و ژاپن، که هر 2 ماشین‌آلات تولید می‌کنند و در ژانویه 2023 توافق‌نامه‌ای با آنها منعقد شد، را متقاعد کند که به آن بپیوندند. مثال دیگر، پیشنهاد اتحاد تراشه 4 با ژاپن، تایوان و کره جنوبی است.
- مشوق‌ها : قانون کاهش تورم و قانون چیپس (CHIPS)
با تعریف امنیت ملی به عنوان حفظ «حداکثر برتری ممکن» نسبت به رقیب مستقیم خود، برای ایالات متحده کافی نیست که مانع تولید با استفاده از کنترل صادرات شود (همانطور که پیشرفت SMIC به وضوح نشان می‌دهد). سرمایه‌گذاری عمده در فناوری نیز مورد نیاز است. این بخش از معادله به‌وسیله قانون کاهش تورم، بیشتر متمرکز بر انتقال انرژی اما با حمایت از تحقیقات، و به طور خاص‌تر، قانون علم و چیپس (ماه اوت سال 2022)، که به صراحت هدف حفظ مزیت رقابتی را تصدیق می‌کند، در علم و فناوری در صنایع آینده از جمله فناوری نانو، انرژی پاک، محاسبات کوانتومی و هوش مصنوعی مورد توجه قرار می‌گیرد.
قانون کاهش تورم شامل مشوق‌های مالیاتی عمده برای تحقیق و توسعه است که در بسیاری از موارد به نیمه‌هادی‌ها ارتباط دارد.
قانون چیپس، ایجاد انگیزه‌های مفید برای تولید نیمه‌هادی‌ها، 52.7 میلیارد دلار برای توسعه نیمه‌هادی‌های ایالات متحده، با 39 میلیارد دلار برای مشوق‌های تولید (شامل 2 میلیارد دلار برای تراشه‌های بالغ در صنایع خودروسازی و دفاعی)، 13.2 میلیارد دلار برای آموزش و تحقیق و توسعه، 500 میلیون دلار برای امنیت ارتباطات و تقویت زنجیره ارزش نهاده‌ها و 25 درصد معافیت مالیاتی بر سرمایه‌گذاری در نظر گرفته است.
ایالات متحده، مسئول حدود 10 درصد از تولید جهانی نیمه‌هادی‌ها، هیچ یک از پیشرفته‌ترین تراشه‌ها را ندارد، اما مصمم است به یک رهبر جهانی تبدیل شود.
- واکنش چین و دیگر کشورها
تدابیر اتخاذ شده از سوی ایالات متحده در سراسر جهان بحث‌برانگیز بوده است. از منظر حقوقی، در 15 دسامبر 2022، چین شکایتی را در مورد تحریم‌های ایالات متحده، شامل محدودیت‌های صادراتی لزوماً غیرسازگار با سازمان تجارت جهانی (WTO)، تنظیم کرد. از نظر یارانه‌ها طبق قانون چیپس، در حالیکه سازمان تجارت جهانی یارانه‌های عمومی تحقیق و توسعه را مجاز می‌داند، پیوندها با بخش‌های خاص یا تولید ملی اغلب ناسازگار هستند. با این حال، بعید به نظر می‌رسد که این موضوع پیشرفت زیادی داشته باشد، به ویژه به این دلیل که ایالات متحده به وضوح، در نتیجه قطعنامه سازمان تجارت جهانی در دسامبر 2022، اعلام کرد که به هیچ سازمانی اجازه نخواهد داد که «امنیت ملی» را تعریف کند.
جدای از مسائل چندجانبه، واضح است که چین و آمریکا مسابقه خطرناک یارانه‌ها را با عواقب غیرقابل پیش‌بینی سرعت بخشیده‌اند.
در این زمینه، جای تعجب نیست که کشورهای دیگر نیز بدون توجه به هرگونه همکاری ایالات متحده، حمایت از صنایع خود را در سال‌های اخیر آغاز کرده‌اند. در ماه می سال گذشته ژاپن موافقت کرد که با سرمایه‌گذاری متقابل و ایجاد یک مرکز تحقیقاتی مشترک، یک گروه کاری با ایالات متحده در مورد نیمه‌هادی‌های نسل بعدی آغاز کند. در ماه می سال 2021، کره جنوبی از برنامه‌های خود برای سرمایه‌گذاری 450 میلیارد دلاری تا سال 2030 رونمایی و در ژوئن 2020، تایوان یک صندوق سالانه 1.3 میلیارد دلاری را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش اعلام و نیمی از تمام هزینه‌های تحقیق و توسعه را پرداخت کرد.
در نهایت، در دسامبر 2022، چین بسته حمایتی را برای صنعت نیمه‌هادی خود به ارزش بیش از 143 میلیارد دلار اعلام کرد که به شکل مشوق‌های مالیاتی در 5 سال، در کنار یارانه تولید و تحقیق است.
- اثرات جنگ فناوری بر اتحادیه اروپا
مانند موارد دیگر، اختلافات بین ایالات متحده و چین اتحادیه اروپا را غافلگیر کرده است. در این سوی اقیانوس اطلس، بحث به طور جدی بر مشارکت چین در توسعه فناوری 5G متمرکز شده است، جایی که برای یک بار اتحادیه اروپا رهبری ایالات متحده را بر عهده داشت. با این حال، انتظار نداشت که ایالات متحده دور عمده‌ای از یارانه‌های سرمایه‌گذاری را آغاز کند.
اتحادیه اروپا، که کمتر از 10 درصد از تولید جهانی نیمه‌هادی‌ها را تشکیل می‌دهد، نتوانسته وابستگی خود را کاهش دهد؛ کمیسیون اروپا اذعان کرد که راهبرد راه‌اندازی شده در سال 2013 شکست خورده است. تولید در آلمان، فرانسه، ایتالیا، هلند، اتریش، بلژیک و ایرلند متمرکز است. اتحادیه اروپا تنها در بخش‌های بلوک‌های اساسی مالکیت معنوی و ابزارهای تولیدی از جایگاه قدرتمندی برخوردار و در سایر بخش‌های ارزش افزوده بسیار عقب است. ابتکارات تحت برنامه پروژه‌های مهم منافع مشترک اروپا، علیرغم برخی تلاش‌ها در زمینه میکروالکترونیک، تا حد زیادی به نتیجه نرسیده است.
در فوریه 2022، کمیسیون اروپا قانون تراشه‌های خود را پیشنهاد داد و متعهد شد که بیش از 43 میلیارد یورو را برای 2 برابر کردن سهام اتحادیه اروپا از تولید نیمه‌رساناها، از رقم فعلی 10 درصد به 20 درصد، بسیج کند. این حرکت حول 3 اولویت متمرکز است : ایجاد ظرفیت در فناوری و نوآوری؛ امنیت منابع؛ و اقدامات نظارتی و واکنش به بحران.
با این حال، یک بار دیگر، با وجود نیاز به پاسخ فوری به اقدامات ایالات متحده برای جلوگیری از فرار شرکت‌ها از اتحادیه اروپا، به نظر می‌رسد که کشورهای عضو آنقدر شجاع نیستند که نیاز به تأمین مالی کالاهای عمومی اروپا را، صرف‌نظر از توافق با سیستم کمک دولتی، بپذیرند. دولت هلند قبلاً استفاده از بودجه عمومی را رد کرده است. نتایج بسیار قابل پیش‌بینی هستند : تأمین ناکافی کالاهای عمومی و سرمایه‌گذاری اروپایی که به ترازهای مالی نسبی و سطوح بدهی گره خورده و بنابراین ناکافی است.
با این حال، اتحادیه اروپا باید درک کند که تصویب امور مالی و یارانه‌ها، موردنیاز برای پیشرفت در زنجیره ارزش، برای تضمین موفقیت کافی نیست.
سرمایه‌گذاری عظیم چین از سال 2015 نشان می دهد که توسعه بخش‌های پیشرفته همیشه آسان نیست. همچنین غول‌هایی مانند اینتل و سامسونگ، با وجود تمام پولی که خرج کرده‌اند، نتوانسته‌اند به TSMC برسند که جایگاه رهبری خود را حفظ کرده است.
علاوه بر این، تجربه نسل بعدی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که تأخیرهای ساختاری در تخصیص بودجه اتحادیه اروپا وجود دارد و این امر می‌تواند در بخش کلیدی مانند نیمه‌هادی‌هاف برخلاف ایالات متحده که در آن اعتبارات عملاً خودکار هستند، حیاتی باشد.
و در اخر می توان اینطور نتیجه گرفت که اتحادیه اروپا با یک چالش اجتناب‌ناپذیر مواجه است. یا باید به وضوح به اقدامات ایالات متحده پاسخ دهد و بپذیرد که دانش و فناوری پیشرفته یک کالای عمومی اروپایی است که پیش‌نیاز رشد و رقابت آینده به شمار می‌رود.
نمی‌توان اجازه داد که استقلال راهبردی، که نه تنها به جنگ فناوری بلکه به نقش سایر بازیگران دخیل در تأمین مواد اولیه ضروری نیز بستگی دارد، به مفهومی بی‌معنا تبدیل شود.
همچنین منطقی نیست که بر بحث‌های اولویت‌بندی انضباط مالی ملی قبل یا بعد از اجرای پروژه‌های مشترک تمرکز کنیم. بحث در مورد کمک‌های دولتی و تأمین مالی اروپا برای نوآوریف از طریق یک صندوق مستقل اروپایی، همانطور که به‌وسیله رئیس کمیسیون اروپا پیشنهاد شد، یا از طریق دیگر ضروری است و دیگر نمی‌توان آن را به تعویق انداخت.
نیمه‌هادی‌ها سنگ بنای سیاست‌های صنعتی و فناوری در قرن بیست و یکم از جمله هوش مصنوعی هستند. اگر اتحادیه اروپا بیدار نشود و نپذیرد که زمان ریسک (البته با شرایط لازم) و ساده‌سازی قوانین فرا رسیده، در چند دهه آینده محکوم به وابستگی راهبردی خطرناک خواهد شد. (منبع: سایبربان)
آثار جنگ فناورانه آمریکا و چین بر اروپا (بخش نخست)
- ۰۲/۰۲/۰۸