ابهام در آمار اشتغال استارتآپها در ایران
هلیا ظهیری - اواخر دی ماه گذشته بود که مرکز ملی فضای مجازی با انتشار گزارشی در خصوص اقتصاد دیجیتالی در ایران مدعی ایجاد ۱۳۲ هزار شغل توسط ۲۱ استارت‌آپ ایرانی شد این در حالیست که همزمان بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان اشتغال‌زایی توسط ۲۰ استارت‌آپ بزرگ دنیا با ارقام اعلام شده توسط منابع داخلی چندان همسو نیست.
این در حالی است که اصولاً تعریف کسب و کارهای نوپا یا همان استارتآپها در ایران چندان استاندارد نشده و به درستی روشن نیست مشخصات، تعریف و مفهوم یک استارت‌آپ به چه نوع کسب و کاری اطلاق می‌شود به همین جهت علی‌القاعده میزان شغل ایجاد شده از سوی این کسب و کارها نیز تا حدودی محل تامل و زیر سوال خواهد بود.
استارتآپهای دنیا و استارتآپهای ما
استارت‌آپ (Start-Up) رویکرد و مفهومی‌ست، که در کمتر از یک دهه توانسته است در دنیای کارآفرینی، انقلاب بزرگی ایجاد کند. اینکه بتوان بر اساس یک ایده درآمدزا، سیستم و یا سازمانی را متولد کرد و به آستانه رشد و سرمایه‌گذاری رساند کار بزرگی است اما در اینکه شرکت‌هایی که به عنوان استارت‌آپ در ایران مطرح می‌شوند تا چه اندازه با این تعریف منطبق باشند جای سوال وجود دارد؛ کارشناسان معتقدند آنچه به عنوان استارتآپهای موفق در ایران ظهور و بروز کرده بیشتر یا الگوبرداری از یک کسب و کار موفق خارجی است و یا با سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌هایی است که از ایمنی سرمایه خود مطمئن هستند.
مطابق با گزارش دیده‌بان جهانی کارآفرینی (GEM) و مؤسسه کارآفرینی و توسعه جهانی GEDI که در سال گذشته منتشر شده و مربوط به پایان سال ۲۰۱۶ میلادی است، برآوردها نشان می‌دهد که ایران از حیث کارآفرینی نوپا و استارت‌آپ در رتبه ۲۳ جهان قرار دارد و وضعیتی مشابه کشورهای چین و استرالیا را ایجاد کرده است. این بررسی‌ها حاکی از آن است که در بحث کارآفرینی نوپا، کشور سنگال، لبنان و برزیل در رده‌های پایین قرار دارند و ایران در سطح متوسط این جدول رده‌بندی دیده می‌شود. البته در این بررسی‌ها مشخص شده که وضع ایران در شاخص خروج از کسب‌وکار نوپا مناسب نیست. این شاخص مربوط به تعطیلی کسب‌وکاری است که فرد قبلا آن را ایجاد یا مدیریت کرده است. در این شاخص وضعیت ایران در حد کشورهایی مانند سنگال و لبنان است و از این حیث، اوضاع برزیل بهتر از ایران ارزیابی شده است.
شناسایی ۹۳۰ استارت‌آپ حوزه ICT در کشور
**آمارهای رسمی از شناسایی قریب به یک هزار کسب و کار نوپا در کشور حکایت دارد، آماری که در عمل و در نهایت شاخص تعطیلی کسب و کارها را در کشور افزایش می‌دهد.** رییس مرکز توانمندسازی و تسهیل‌گری کسب‌وکارهای نوپای فاوا از شناسایی ۹۳۰ کسب و کار و ثبت بیش از ۵۵۰ ایده استارت‌آپی در این مرکز خبر داده و گفته: بانک اطلاعاتی کسب و کارهای نوپا ایجاد شده است.
**این آمارها در حالی است که ناظران بازار رشد سریع و قارچ‌گونه کسب وکارهای نوپا بدون توجه به اندازه‌های بازار و حضور در بازارهای جهانی را از جمله معضلاتی می‌دانند که کسب و کارهای نوپای ایرانی با آن مواجهند. **
در کنار این آمارها اگر اشتغال‌زایی ۱۳۰ هزار نفری استارتآپها قابل اعتماد بود قاعدتا با توجه به اینکه در بررسی ۲۰ استارت‌آپ بزرگ دنیا این استارتآپهای بزرگ دنیا تنها 130 هزار شغل ایجاد کرده‌اند آن هم استارت‌آپ‌هایی که در میان آنها نام اوبر با ارزشی معادل 68 میلیارد دلار، مشابه چینی اوبر با ارزش بیش از 56 میلیارد دلار، شیائومی به عنوان سومین شرکت ارزشمند استارت‌آپی دنیا دیده می‌شود؛ قاعدتا باید رتبه ایران در شاخص اول یعنی کارآفرینی نوپا در رتبه‌ای بسیار بالاتر از رده میانی اعلام شده قرار گرفته باشد.
آمارهایی که با منطق سازگار نیست
بسیاری از کارشناسان و آگاهان معتقدند با توجه به دولتی بودن منابع ارایه این آمار تا حد زیادی درخصوص این ارقام اغراق می‌شود تا از این طریق به نوعی علاوه بر حمایت از رشد بی‌رویه و به نوعی نابسامانی و غیر قانونی استارتآپها آمار ایجاد شغل نیز اندکی برجسته‌تر اعلام شود.
در مجموع به نظر می‌رسد تعریف کسب و کارهای نوپا، تعریف شغل و تعریف نحوه ایجاد اشتغال از سوی این کسب و کارها نیازمند شفاف‌سازی است تا از این طریق به حباب این کسب و کارها از سوی منابع دولتی و حاکمیتی دامن زده نشود و زمینه‌ساز شکست این کسب و کارها با استناد به این آمارسازی‌ها نشود.
در هفته‌های اخیر رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران از همه فعالان کسب و کارهای نوپا دعوت کرد طرح‌های خود برای توسعه اشتغال‌زایی روستایی را به این سازمان ارایه کنند تا پس از بررسی و تایید نهایی مشمول حمایت‌های مالی شوند.
اما از سوی دیگر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری پیش از این، این نوع حمایت‌های دولتی را رد کرده و گفته بود: ما باید به این برسیم که وام دادن به استارتآپها خیانت به آنهاست؛ معاونت علمی پیش ازاین از طریق صندوق‌های وابسته به بیش از دو هزار شرکت وام داده است، اما امروز اثرات آن را می‌بینیم. بسیاری از این شرکت‌ها شکست‌خورده‌اند و امروز باید پول‌هایی که وام گرفته‌اند را پس بدهند.
ستاری می‌گوید: روزهای اولی که در نظر داشتیم استارتآپها را آغاز کنیم، مطالعه‌ای را به جوانان فعال در سیلیکون‌ولی سفارش دادیم. این مطالعه نتیجه نسبتاً منسجمی داشت که چرا سیلیکون‌ولی تنها در کالیفرنیا است؟ چرا در اروپا نیست؟ حتی چرا دوبی با وجودی که 30 سال قبل بنا داشت سیلیکون‌ولی راه‌اندازی کند هنوز این اتفاق نیافتاده است؟ پاسخ تنها این بود که ما احتیاج به یک زیست‌بوم داریم و البته این به معنای سیستم دولتی داشتن نیست.
حمایت از استارتآپها از وام تا مقررات‌زدایی
اما در این زمینه در دولت هم گویا اختلاف دیدگاه وجود دارد چرا که وزارت ارتباطات در دی ماه سال ۹۴ از تدوین نقشه راه برای اعطای کمک هزینه مالی به شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ در حوزه ICT خبر داده و اعلام کرده بود که در حال تدوین فرمول حمایتی کارآیی مدل‌های حمایتی هستیم.
**در حالی که گزارش‌های دولتی از ایجاد ۱۳۰ هزار شغل از سوی استارتآپها در ایران حکایت دارد اما در آبان ماه گذشته محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات این رقم را به عنوان هدف مطرح کرده و محقق شدن هدف رسیدن به ۱۳۰هزار شغل در سال جاری را مستلزم تسهیل قوانین و مقررات برای فعالیت کسب وکارهای نوپا در کشور عنوان کرده بود و بر همین اساس وعده تسهیل مقررات فعالیت استارتآپها را با ارایه لایحه از سوی دولت داده بود. **
**در حالی که استارتآپها کسب و کارهای پر ریسکی هستند و در دنیا هم درصد موفق آنها حدود ۱۰ درصد برآورد شده است اما مداخله دولت در این عرصه ضامن موفقیت استارتآپها نیست و از سوی دیگر کسب و کارهایی هم که موفق به جلب حمایت دولت می‌شوند لزوما در تعریف استارت‌آپ نمی‌گنجند.**
امید به بهبود شاخص‌ها
با این همه دولت می‌خواهد، نمودارهای اشتغال را به مدد آنچه استارتآپها می‌نامد بالا ببرد و رتبه کشور را نه تنها در کاهش آمار بیکاری که در شاخص‌های جهانی هم جا‌به‌جا کند.
خسرو سلجوقی، عضو ستاد اقتصاد مقاومتی وزارت ارتباطات در حالی از عقب‌نشینی ٧ پله‌ای ایران در جایگاه جهانی نوآوری خبر داده که معتقد است مهمترین نقطه برای جهش از اقتصاد منبع‌محور به سمت اقتصاد نوآوری‌محور، تکمیل زیست‌بوم نوآوری در کشور با فعال‌سازی استارتآپها است.
اما آنچه در ایران اتفاق می‌افتد و حبابی که درباره آمار اشتغال و میزان موفقیت استارتآپها ایجاد شده، آمار و ارقام هنگفت و هیجان‌انگیزی که از ارزش برخی استارتآپهای ایرانی و سرمایه‌گذاری روی آنها منتشر می‌شود در حالی است که روندها در دنیا به گونه‌ای دیگر در حال رقم خوردن است.
تحلیل کارشناسان رصدکنندگان کسب و کار در دنیا نشان می‌دهد که ما امروز در دنیای جدیدی هستیم که در آن شرایط به نفع «بزرگ‌ترها» رقم می‌خورد. شرکت‌های بزرگ و مدیران اجرایی و نه استارتآپها و کارآفرینان، صاحب دهه آینده هستند و فارغ‌التحصیلان امروز، احتمالا به جای اینکه بخواهند پا جای پای امثال زاکربرگ بگذارند، برای آنان کار خواهند کرد. آنها معتقدند از این به بعد، غول‌های فناوری قدرت بیشتری خواهند یافت و استارتآپها روز به روز فضا را برای رقابت تنگ‌تر خواهند دید.
به طور کلی**رویکرد دولت در مواجهه با استارتآپها در چند وجه بروز یافته است؛ وجه اول حمایت‌های مالی و پرداخت وام است که همین وجه از دو جهت همواره مورد انتقاد بوده است. اول ایجاد رانت و دیگر بدهکار کردن ایده‌هایی که توانایی رقابت در بازار را پیدا نمی‌کنند. **
مقررات‌زادیی مانند آنچه در سوئد به عنوان کلید موفقیت استارتآپها کلید خورد و موفق شد، یک وجه دیگر از کمک‌هایی دولتی در این زمینه بوده است اما در این حوزه هم چون تعریف درستی از استارت‌آپ در ذهن دولت نیست اینگونه مقررات‌زدایی بیشتر به قدرتمند شدن کسب و کارهای بزرگی منجر می‌شود که به نام و در شمایل کسب و کار نوپا وارد بازار شده‌اند و تمایل آنها به فرار از مقررات در نحوه فعالیت آنها روشن است.
**وجه دیگر حمایت دولت از آنچه استارت‌آپ می‌نامد وجه تبلیغی است که بارها از سوی مقامات دولتی مرتبط به انحاء مختلف بروز و ظهور یافته که ارایه آمارهای اخیر هم در این دسته جای می‌گیرد. ** (منبع:عصرارتباط)