اطلاع رسانی، توأم با کژاطلاعات و نااطلاعات
عباس پورخصالیان – کژاطلاعات (misinformation)، اطلاعاتی غلط و غیر عمدی است، مثل شایعات. اما نااطلاعات (disinformation)، اطلاعاتی ساختگی یعنی عمداً نادرست است، مثل اخبار مخرب به منظور حقه‌بازی، دام گستری (فیشینگ)، جوسازی، پروپاگاندا یا تبلیغات سیاسی.
نااطلاعات یکی از دغدغه‌های اصلی مصلحان جامعه و شهروندان آگاه است.
وای به حال مردمی‌که خبرگزاری‌های زنجیره‌ایِ در دسترس‌شان استراتژی‌های دستکاری افکار عمومی‌برای حفظ وضع موجود را تعقیب کنند؛ و مردم چندان گزینه‌ای برای دسترسی به منابع متنوع در اختیار نداشته و اجباراً گوش سپردۀ رسانه‌های سازنده کژاطلاعات و پخش کنندۀ نااطلاعات باشند.
شوربختانه، رسانه‌های رادیوتلویزیون زمینی و ماهواره‌ای، اینترنت و شبکه‌های به اصطلاح “اجتماعی”اش، همواره دوسوگرا (Ambivalent) بوده و دمدمی‌مزاج عمل کرده‌اند: هم نعمتی گرانقدر برایِ آزادی بوده‌اند و هم نقمتی شدید علیه دموکراسی هستند.
سوژۀ Ambivalence یا دوسوگرایی در رسانه‌های مدرن را به مناسبت سی اُمین “دورۀ هفتۀ کتاب جمهوری اسلامی‌ایران” برگزیدم تا پیش از برپایی نمایشگاه‌های کتاب [در برخی استان‌های کشور (مثل سمنان) از هفدهم آبان 1401 و در تهران از شنبه 21 آبان 1401] به معرفی مختصر کتاب “اینترنت دوسوگرا” بپردازم.
نام کامل این کتاب «اینترنت دوسوگرا: خصومت، شگرفی و تعارض در وضعیت برخط» است که ترجمه ای است با تسامح، از نام اصلی آن: The Ambivalent Internet: Mischief, Oddity, and Antagonism Online. چرا با تسامح؟ – به این دلیل که اصطلاح Online معمولاً به صورت صفت یا قید به کار می‌رود ولی در عنوان این کتاب الکترونیکی به نظر می‌رسد که Online اسم باشد؛ به معنی “در وضعیت برخط بودن”!
این کتاب را دو نفر به نام‌های “ویتنی فیلیپس” (Whitney Phillips) و “رایان ام. میلنر” ( Ryan M. Milner) نوشته‌اند، با شابک ISBN: 978-1-509-50127-4 در ژوئن 2017 توسط انتشارات جان وایلی و پسران (John Wiley & Sons, Inc.) منتشر شده و در 240 صفحه به قیمت 26 دلار آمریکا (و در برخی از فروشگاه‌های برخط، به قیمتی کمتر) به فروش می‌رسد.
* معرفی نویسندگان کتاب «اینترنت دوسوگرا»
– خانم “ویتنی فیلیپس” استاد و آموزگار در میان‌رشته‌ای‌هایِ شناخت “کژاطلاعات” (Miss-information) از “نااطلاعات” (Disinformation)، سواد رسانه‌ای، ارتباطات سیاسی، اخلاق دیجیتالی، اخلاق روزنامه نگاری و اخلاق استفاده روزمره از رسانه‌های اجتماعی است.
او همچنین به نقد فرهنگ عامیانۀ برخط یا “فولکلور آنلاین” و فراتر از آن، به ویژه به تحلیل “داستان سرایی جمعی” و لفاظی‌های جنایی و گمراه کننده (در بارۀ ارواح و هیولاهای خبیث) علاقه‌مند است.
پژوهش‌های خانم فیلیپس روی «بررسی تضاد و آزار و اذیت مبتنی بر هویت برخط»، رابطه بین بیان عامیانه و تأثیرات دولتی و شرکتی و فناوری‌های برآینده؛ مشارکت مدنی دوسوگرا و اخلاق دیجیتالی، از جمله اخلاق روزنامه نگاری و اخلاق استفاده روزمره از رسانه‌های اجتماعی متمرکز است. او نویسنده کتاب «این است که چرا ما نمی‌توانیم چیزهای خوب داشته باشیم: نقشه‌برداری از رابطه بین اوباش برخط و فرهنگ اصلی» (MIT، 2015) و نویسنده مشترک همین کتاب «اینترنت دوسوگرا: خصومت، شگرفی و تعارض برخطِ» مورد بحث است.
خانم فیلیپس دارای چند مدرک دانشکاهی: یک Ph.D در زبان انگلیسی با تأکید بر ساختار فولکلور در فرهنگ دیجیتالی از دانشگاه اورگان (2012) و یک M.F.A (دکتری هنرهای زیبا) در نویسندگی خلاق (داستانی) از کالج امرسون (2007) و مدرک لیسانس فلسفه از دانشگاه ایالتی هومبولت (2004) است.
– رایان ام. میلنر نویسنده و استاد بخش ارتباطات کالج چارلستون در کارولینای جنوبی است. او چندین دوره در زمینه فناوری رسانه‌های مدرن و ارتباطات دیجیتالی تدریس کرده و هنوز تدریس می‌کند. زمینه اصلی تحصیل او بر تأثیرات اینترنت بر جامعه و نحوه واکنش متفاوت مردم به فناوری‌های برآینده متمرکز است.
میلنر در سال 2012 از دانشگاه کانزاس با مدرک دکترا در مطالعات ارتباطات فارغ التحصیل شد. عنوان پایان نامه او «کلیشه‌های فرهنگی ساخته شدۀ جهان» ( The World Made Meme) بود که بعداً در سال 2016 به صورت کتاب منتشر شد. میلنر بر اساس تحقیقات خود در زمینه فرهنگ اینترنتی و ارتباطات برخط و بازی‌های ویدیویی چندین کتاب و مقاله نوشته است. یکی از مطالعات او در بارۀ چگونگی تأثیر اینترنت بر جامعه و مردم است.
محتوای کتاب «اینترنت دوسوگرا»
این کتاب الکترونیکی پس از بخش “قدردانی” و “مقدمه” به مفهوم “بیان عامیانه” (Folkloric Expression) شامل موسیقی، رقص، هنر، طرح‌ها، نام‌ها، نشانه‌ها و نمادها، نمایش‌ها، مراسم، فرم‌های معماری، صنایع دستی، روایت‌ها و بسیاری دیگر از بیان‌های هنری یا فرهنگی در فضای سایبری می‌پردازد.
سپس در قسمت دوم کتاب، مفهوم “بازی هویت” (Identity Play) مطرح می‌شود. می‌دانیم که بر اساس مطالعات ایبارا و پتریگلیری (2010) “بازی هویت”، آزمون یا آزمایش یک خود احتمالی را توصیف کرده و یک محیط امن را پیش نیاز چنین آزمایشی فرض می‌کند.
در قسمت سوم، مفهوم “طنز مؤسس” (Constitutive Humor) مطرح و به جهان طنز اینترنتی اشاره می‌شود.
قسمت چهارم کتاب به مفهوم “داستان سرایی جمعی” ( Collective Storytelling) می‌پردازد و آن شگردی دیجیتالی است که با استفاده از آن، گروه‌هایی از دانش‌آموزان روی موضوعات خاصی کار می‌کنند تا داستان‌های خود را تولید نمایند و با دیگران به اشتراک بگذارند و با استفاده از فناوری‌های مشارکتی مانند پلتفرم‌های داستان‌سازی برخط منتشر کنند.
قسمت پنجم و پایانی کتاب [پیش از بخش نتیجه] به مناظره و مجادلۀ عمومی(Public Debate) در فضای سایبری اختصاص دارد.
یک توضیح و چند اشاره
برای درک موضوع این کتاب، ابتدا لازم است اصطلاح Ambivalent در عنوان آن، به درستی فهمیده شود. اصطلاح Ambivalent ، صفتِ Ambivalence (دوسوگرایی) است. دوسوگرایی در روانشناسی به معنی تعارض روانی فردی است، فردی که به طور همزمان، هم جذب کننده و هم دفع کننده رفتار می‌کند، مانند مبارزی که حریف را با یک دست در آغوش می‌کشد تا با دست دیگر محکم به وی ضربه بزند.
همچنین باید توجه داشت که چنین کتاب‌هایی را نویسندگان غربی نه برای منِ “شرقی غمگین” بلکه در اصل برای افرادی که اصطلاحاً به آنها WEIRD گفته می‌شود، می‌نویسند. و البته WEIRD سرواژۀ صفاتِ: “غربی (W)، تحصیل کرده (E)، صنعتی (I)، ثروتمند (R) و دموکراتیک (D)” است و منِ نوعی در این کشور، از پنج صفت موجود در WEIRD شاید تنها E آنرا به زحمت داشته باشم .
این کتاب به بررسی اموری شگرف و بد و بینابینی (بین بد و خوب) می‌پردازد؛ اموری که بیان روزمرۀ برخط را مشخص می‌کند، از فتوشاپ‌های پوچ‌گرایانه گرفته تا هشتگ‌های متضاد توییتر و بازی هویت فریبنده.
ویتنی فیلیپس و رایان ام. میلنر به‌ویژه بر این دوگانگی متناقض تمرکز می‌کنند. آنها اینترنت را واقعیتی بسیار آشوبناک و همزمان مرتب، یعنی بیش از حد دوسوگرا و در عمل، رسانه ای جامع رسانه‌های قدیم و جدید با محتویاتی بومی و وارداتی و با اثری مولد و مخرب می‌دانند. بیان برخط (Online Expression)، نیز، شاملِ همۀ موارد فوق است.
نویسندگان استدلال می‌کنند که این دوگانگی به ابزارهای دیجیتالی موجود بستگی دارد. با این حال، هیچ چیز غیر منتظره یا تعجب آور در این فضا وجود ندارد.
ویتنی فیلیپس و رایان ام. میلنر با اشاره به کتاب “Brave New World” اثر آلدوس هاکسلی، می‌گویند: دنیای ما، دنیای نو و قشنگی است و در درون این عجوزۀ هزار داماد، هیچ چیز جدیدی در زیر آفتاب عالم تاب وجود ندارد.
* چند نقد ابراز شده
– ژان برگس، دانشگاه صنعتی کوئینزلند: “memeها یا کلیشه‌های فرهنگی، اوباش یا ترولینگ دیجیتالی و جوک‌های عجیب و غریب ابراز شده در فضای سایبری در حال تبدیل شدن به بخشی از زبان روزمره جوامع معاصر هستند، خواه در صحنه اصلی، فضای سیاست را اشغال کنند یا در تاریک ترین گوشه‌های وب دست به دست شوند و بگردند. در این کتاب، دو محقق برجستۀ ارتباطات دیجیتالی به یکدیگر پیوسته‌اند. آنها به نوبۀ خود، فولکلور اینترنتی را همراه با مطالعات پزشکی قانونیِ دقیق، به یک دانشنامۀ اینترنتی برای درک واژگان نظری جدید، تحقیق و آموزش زبان‌های بومی‌چندگانۀ موجود در اینترنت تبدیل می‌کند.”
– نانسی بایم، محقق اصلی مایکروسافت ریسرچ: “از شوخی‌ها و شوخی‌های بی‌مزه گرفته تا تبلیغات سیاسی، هرگز مهم‌تر از این مهم نبوده است که رسانه‌های برخط چگونه شیوه‌های قدیمی مشترکی را که بین بازی و نفرت، سرگرمی و بی‌رحمی‌نهفته است، ایجاد و تقویت می‌کنند. آزاردهنده است. اما یک محاسبه صادقانه، ناراحت کننده و ضروری است. شما می‌خندید، احساس بدی می‌کنید و متوجه می‌شوید.”
– یوهان فارکاس، فصلنامه روزنامه نگاری و ارتباطات جمعی: «گسترۀ وسیع موارد [موجود در این کتاب] به عنوان نقطه شروع قدرتمندی برای نظریه‌پردازیِ “بیان دوسوگرا” است. نقطه قوت کلیدی کتاب در سبک نگارش شخصی نویسندگان نهفته است که آن را به یک متن بسیار خواندنی قابل دسترس و لذت بخش تبدیل می‌کند. این کتاب هم برای دانشجویان و هم برای دانش پژوهان ارشد که به بررسی تولیدات فرهنگی، ایجاد جامعه، مشارکت و ارتباطات سیاسی آنلاین می‌پردازند، جالب خواهد بود.»
– دائی اوه، دانشگاه لافبورو: «این کتاب برای عموم خوانندگان اش به ویژه در بخش‌ها و بحث‌هایی راجع به مشکلات اخلاقی و سیاسی موجود در فضای دیجیتالی، رسانه‌ای بسیار آموزنده است.» (منبع:عصرارتباط)
- ۰۱/۰۹/۰۷