با فیلتر تلگرام بازهم جایگزین داخلی نداریم
انتظارمنفعلانه برای یک کوچ گسترده در فضای مجازی!اگر قرار است که کاربران ایرانی باردیگر کوچ نه چندان پر زحمت اما گسترده ای را از تلگرام به یک نرم افزار خارجی دیگر داشته باشند چه بهتر که با حمایت از نمونه های موفق اما ناشناخته داخلی به شکلی ریشه ای این معضل را حل کرد.
«فیلتر می شود یا نه؟». این عبارت، سئوالی آشنا برای کاربران نرم افزارهای ارتباطی و شبکه های اجتماعی در سال های اخیراست که هرازگاهی در قالب شایعه وگمانه زنی در فضای مجازی و رسانه های رسمی و غیررسمی منتشر می شود.
نرم‌افزار موبایلی «تلگرام» هم که با سرعتی شگفت انگیز در یک سال اخیر جای خود را در میان کاربران ایرانی باز کرده است نیز این روزها سوژه این سئوال قرار دارد. طبق آمارهای رسمی حدود13میلیون نفر در ایران عضو تلگرام هستند که روزانه بیش از یک میلیارد پیام را مبادله می کنند. تا پیش از رواج گسترده تلگرام، این نرم افزار وایبر بود که مخاطبان زیادی در میان ایرانیان داشت اما بعد از اشکالات فنی وایبر وکندی بیش از حدآن، از اوایل امسال کوچ معروف و گسترده کاربران ایرانی از وایبر به تلگرام آغاز شد. انتقالی که برخی افراد به طنز آن را گسترده تر و مهم تر از مهاجرت تاریخی قبایل آریایی معرفی کردند! سهولت استفاده از تلگرام و امکانات قابل توجه آن باعث شد تا بسیاری از گروه های فعال در لاین، وایبر و واتس آپ که به نوعی پیشکسوتان نرم افزارهای موبایلی محسوب می شدند وارد محیط تلگرام شوند.
تلگرام را هم آفت زد
اما این امکان نوین ارتباطی هم مانند اسلاف خود(از تلفن، ویدئو و اینترنت گرفته تا شبکه های مجازی) با برخی آفات و بی اخلاقی ها مواجه شد. ایجاد گروه ها و استیکرهای غیراخلاقی و جولان روبات های ناشناس و مخرب از حدود سه ماه پیش نگاه نهادهای نظارتی و فعالان فرهنگی را به خود جلب کرد. بدین ترتیب تلگرام هم ابتدا در معرض نقد و انذار قرار گرفت و به تدریج لبه برنده شمشیر فیلترینگ را هم بالای سر خود احساس کرد.
با پرنگ شدن شایعه فیلترینگ تلگرام، دولت عنوان کرد که با این فرایند مخالف است. حتی رئیس جمهور هم در یک برنامه زنده تلویزیونی، مخالفت خود را نسبت به فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کشور اعلام کرد. در این میان، تلگرام نیز یکی دیگر از امکانات کاربردی خود را رونمایی کرد تا بر میزان استقبال کنندگان خود بیفزاید. این امتیازجدید، امکان ایجاد کانال های تلگرامی با موضوعات مختلف بود. بدین ترتیب موجی ازکانال های مختلف چه از جانب رسانه های رسمی و چه توسط اصناف و فعالان تجاری، مدنی و فرهنگی ایجاد شد. اما جولان کانال‌های مبتذل و غیراخلاقی باردیگر باعث شد تا شیرینی این امکان جدید جای خود را به تلخی و نگرانی بدهد.
هفته گذشته هم وقوع اختلالات مکرر وکندی تلگرام درکنار پیام مدیر آن که از درخواست مسئولان ایرانی برای داشتن امکان کنترل بر محتوای تلگرام خبر می داد، باعث قوت گرفتن شایعه فیلترینگ شد که البته با تکذیب نصف و نیمه وزارت ارتباطات همراه بود. «داود زارعیان» مدیرکل روابط عمومی‌شرکت مخابرات ایران در گفت‌وگو با آفتاب یزد و در پاسخ به اینکه آیا مخابرات تصمیمی‌مبنی بر فیلتر نرم‌افزار تلگرام را دارد یا خیر،گفته بود:« سیاست دولت یازدهم از ابتدا مخالفت با فیلترینگ بوده و همچنان هست و تا آخر عمر این دولت هم خواهد بود از این رو مخابرات تصمیم برای فیلتر تلگرام ندارد».
محمدرضا فرنقی‌زاد (مدیرکل روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) هم به تازگی در پاسخ به این سوال ایسنا کهآیا از سوی کمیته تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای که مسئولیت فیلتر کردن سایت‌های غیرمجاز را برعهده دارد نامه‌ای در این رابطه به وزارت ارتباطات و بطور مشخص به شرکت ارتباطات زیرساخت ارسال شده است؟ گفت:«تاکنون نامه‌ای در این زمینه به دست ما نرسیده است».
ساعاتی پس از این اظهارات، وزیر ارتباطات هم با تاکید بر اینکه ایران درخواستی مبنی بر شنود اطلاعات کاربران نداشته تصریح کرد: ایمیل‌هایی بین همکاران ما و شبکه تلگرام رد و بدل شده و از آنها خواسته شد تا بعضی از کانال‌هایی را که دارای مباحث غیراخلاقی هستند ببندند که این کار قبلا انجام شده بود، اما دو هفته پیش دوباره این کانال‌ها را باز کردند و اگر این شرایط ادامه پیدا کند ما ناچاریم تصمیم کارگروه را اجرا کنیم». واعظی در عین حال قطعی‌های پیش آمده در سه کانال ارتباط اینترنتی کشور را دلیل کندی‌ها و اختلالات چند روزه تلگرام دانسته و خاطرنشان کرد این اختلالات ربطی به فیلتر شدن ندارد.
وزیر ارتباطات با اشاره به اینکه در حال حاضر تلگرام در ایران حدود 13 تا 14 میلیون کاربر دارد، تاکید کرد: «آنچه طی روزهای گذشته از سوی مدیران تلگرام عنوان شد به نوعی فرار به جلو محسوب می‌شد. ارائه مطالب غیراخلاقی و مستهجن خط قرمز ماست و در این زمینه با هیچ کس تعارف نداریم.وی همچنین یادآور شد: تلگرام نیز اکنون اعلام کرده که دسترسی به بخش‌های غیراخلاقی در ایران را محدود کرده و دیگر دسترسی به این بخش‌ها برای کاربران امکان‌پذیر نیست.
لحظه فیلتر نزدیک است؟!
اما از روز گذشته شایعه ای در سایت های خبری منتشر شد که «کارگروه تعیین محتوای مجرمانه رایانه‌ای» در جلسه چهارشنبه همین هفته خود به بررسی موضوع فیلتر کردن تلگرام خواهد پرداخت. درروزهای گذشته سایت«گرداب» وابسته به سازمان بررسی جرایم سازمان‌یافته هم نسبت به پیامدهای منفی استفاده از تلگرام و رواج مطالب و استیکرهای مستهجن هشدار داده بود.
تجارب قبلی کوچ کاربران از مبداء نرم افزارهای کند و فیلترشده به محیط های جدید مجازی نشان می دهد که اگر فیلتر تلگرام رنگ واقعیت بگیرد، باز هم گزینه اول کاربران کوچ به یک نرم افزاردیگر خواهد بود. اگرچه درکنار مسائل اخلاقی، استقرار سرورهای این ابزارهای ارتباطی در خارج از کشور نیز از دلایل مهم و متقن برای کنترل و بعضاً فیلتر آنهاست اما باید توجه داشت که برای اغلب کاربران عمومی، این مسئله امنیتی دغدغه اصلی نیست.کیفیت خدمات، سرعت بالا و به روز شدن امکنات معیارهای اصلی در اقبال به این گونه نرم افزارهاست. حال اگر به هر دلیلی کارگروه تعیین محتوای مجرمانه رایانه‌ای تصمیم بر فیلتر تلگرام بگیرد شاید برای مدتی اندک بتوان مانع فعالیت کانال ها و گروه های مخرب مجازی شد اما به زودی یکی دیگر از نرم افزارهای پرتعداد و روبه افزایش این عرصه جای تلگرام را پر خواهد کرد.
در این میان اگر قرار است که کاربران ایرانی باردیگر کوچ نه چندان پر زحمت اما گسترده ای را از تلگرام به یک نرم افزار خارجی دیگر داشته باشند چه بهتر که با حمایت از نمونه های موفق اما ناشناخته داخلی به شکلی ریشه ای این معضل را حل کرد. بیسفون و ساینا دو نرم افزار پیام رسانی هستند که سال گذشته با حمایت همراه اول و ایرانسل تولید و ارائه شدند و به نوعی قرار بود خلاء ناشی از کنار رفتن (یا کنار زدن!) وایبر را پر کند. اما به دلیل نبود تبلیغات موثر و نافذ، عدم حمایت از سود نهادهای مرتبط و همچنین برخی ایرادات فنی و شکلی (که البته قابل حل و به روزرسانی بود) این دو نرم افزار به شدت قافیه را به رقیب قدری همچون تلگرام واگذار کردند. طبق آمار وزارت ارتباطات در اواخر بهار امسال، بیسفون حدود 800 هزار کاربر و ساینا هم 100 هزار کاربر دارد که حتی با احتمال افزایش در ماه های اخیر باز هم فاصله ای نجومی با کاربران میلیونی تلگرام دارد.
حکایت غفلت مسئولان ما از جذابیت ها و مزایای فضای مجازی و جدی نگرفتن کاربردهای پرشمار آن، قصه ای پر آب چشم و مثنوی هفتاد من کاغذ است. به نظر می رسد مشکل اصلی در این حوزه، استقرار سرورهای شبکه های مجازی در خارج از کشور باشد که با فیلترهای پیاپی و کوچ های واکنشی کاربران، این معضل حل نخواهد شد. این وضعیت اقدامی بنیادین در ارائه وحمایت مدام از نمونه های ایرانی والبته جذاب نرم افزارهای ارتباطی را می طلبد. کاری که هنوز و با تجربه چندین کوچ و فیلتر مکرر وهزینه های مادی و معنوی ناشی از آن، هنوز محقق نشده است.
مرتضی حسینی (منبع:فارس)