تکرار قصه بودن یا نبودن تلگرام و اینستاگرام
م.ر.بهنام رئوف - هنوز یک‌ماه از اجلاس ملی گزارش حقوق شهروندی نگذشته که برخی از وقایع رخ‌داده در چند روز اخیر باعث شده گمانه‌زنی‌هایی در برابر بخشی از وعده‌های رئیس‌جمهوری، حسن روحانی در این اجلاس صورت بگیرد.
حسن روحانی در اجلاس ملی گزارش حقوق شهروندی در بخش فضای مجازی گفته بود: «ما فضای اینترنت سالم، امن و ارزان می‌خواهیم، آزاد بگذارید مردم را، آن دوره گذشت که مردم کنترل می‌شدند. ماهی نبوده که نایستم و بحث نکنم با دستگاه‌های مختلف، درباره فیلتر و بستن شبکه‌ها. مگر می‌شود در دنیای امروز از فضای اینترنت خارج شویم و بگوییم می‌خواهیم اشتغال ایجاد کنیم؟» او در ادامه گفت: «بزرگ‌ترین حق شهروندی جوانان ما در این کشور، اشتغال است. یکی از راه‌های اشتغال، فضای مجازی است. یکی از شبکه‌های اجتماعی فعال در ایران، 30 هزار اشتغال ایجاد کرده است. قرارمان این است که صدها هزار شغل از این طریق ایجاد کنیم. من نمی‌خواهم بگویم فضای اینترنت خطر ندارد. من اتوبان را هم خطرناک می‌دانم. باید مراقب بود. باید آموزش داد.» روحانی با کنایه گفت: «خبر دارم افرادی [برای شبکه‌های اجتماعی] خواب می‌بینند، شب می‌خوابند و تا صبح خواب می‌بینند، به این‌ها می‌گویم به خواب‌های‌تان دل نبندید. فضای ارتباط مردم با جهان حفظ خواهد شد. ما دنبال فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نخواهیم بود.
این‌جا وزیر ما به مردم قول می‌دهد دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت.» حال اما از دیروز ظهر خبرهای تأیید نشده و اظهار نظرات بسیاری مبنی بر تصمیم دولت بر فیلتر موقت برخی از شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. جبارزاده، معاون سیاسی وزیر کشور نیز در یک نشست مطبوعاتی که خبرگزاری «فارس» آن را پوشش داده در این‌باره گفته است که دولت بنای تعطیلی شبکه‌های اجتماعی را ندارد، اما وقتی اختلالی در نظم عمومی ایجاد شود طبیعی است که به شکل مقطعی، دست به محدودیت بزنیم.
در همین راستا کاربران دو شبکه اجتماعی اینستاگرام و تلگرام، گزارش‌های مختلفی مبنی بر فیلتر شدن این دو شبکه بر بستر اینترنت تلفن همراه داده‌اند. کاربران هر سه اپراتور تلفن همراه عنوان کردند که امکان دسترسی به این دو شبکه اجتماعی با استفاده از اینترنت تلفن همراه‌شان میسر نیست، اما درعین‌حال برخی دیگر نیز گفته‌اند که استفاده از این شبکه‌ها بر بستر اینترنت ثابت اختلالی نداشته است.
قطع ارتباط کاربران با کسب‌وکارهای مختلف
جدا از بحث فیلتر شدن یا نشدن شبکه‌های اجتماعی، اما ذکر یک نکته در این مقطع بسیار ضروری است و آن هم این است که جنس و ماهیت این دو شبکه اجتماعی با شبکه‌ها و سایت‌های فعال در سال‌های گذشته بسیار متفاوت است. اکنون به گفته کارشناسان حوزه فضای مجازی، بخش قابل‌توجهی از کسب‌وکارهای مجازی در بستر دو شبکه تلگرام و اینستاگرام صورت می‌گیرد و حتی از نظر اطلاع‌رسانی، حجم بالایی از کسب‌وکارهای فیزیکی، این دو شبکه را به‌عنوان پل ارتباطی خود با کاربران و یا مشتریان‌شان انتخاب کرده‌اند. داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌های طبی، آموزشگاه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات، سایت‌ها و رسانه‌های خبر و حتی برخی از وزارتخانه‌ها از تلگرام و اینستاگرام برای انتشار اخبار داخلی خود استفاده می‌کنند.
در این خصوص تنها کافی است که یک‌بار دیگر به یکی از جملاتی که حسن روحانی در اجلاس ملی حقوق شهروندی بر زبان آورد اشاره کنیم: «یکی از شبکه‌های اجتماعی فعال در ایران، 30 هزار اشتغال ایجاد کرده است.» اکنون مشاغل پیدا و پنهان بسیاری در قالب این دو شبکه اجتماعی پرطرفدار در کشور ایجاد شده‌اند. از طرف دیگر افزایش ضریب نفوذ این دو برنامه موبایلی حتی در بین پدر و مادرها و گاهی نیز افراد مسن جامعه باعث شده که به‌نوعی تصمیم‌گیری در برابر سرنوشت این دو شبکه مشکل باشد.
ضرر میلیاردی دولت و اپراتورهای موبایلی
قبلا در یادداشتی در صفحات «تاچ‌پلاس»، از منظر اقتصاد دولتی درباره چرایی فیلتر نشدن دو برنامه تلگرام و اینستاگرام با وجود احکام قضایی، بسیار گفته بودیم. براساس آمارهایی که از سوی مراجع رسمی اعلام شده، نزدیک به ۶۰ درصد از پهنای باند بین‌الملل کشور به‌وسیله تلگرام و اینستاگرام اشغال شده است. تأمین ظرفیت پهنای باند بین‌الملل کشور به شکل انحصاری در اختیار شرکت دولتی ارتباطات زیرساخت است؛ شرکتی که به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پهنای باند خریداری‌شده از مرزهای کشور را با چندبرابر قیمت در اختیار شرکت‌های توزیع‌کننده داخلی قرار می‌دهد. توزیع‌کنندگانی که امروز کاربران‌شان وقت بسیاری در این دو شبکه اجتماعی می‌گذرانند و طبعا نیازمند خرید بیشتر پهنای باند بین‌الملل از شرکت زیرساخت هستند.
از طرف دیگر استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی در پنج سال گذشته منجر به کاهش درآمدهای اپراتورهای تلفن همراه در بخش سرویس صوت و پیامک شده است. در نتیجه اپراتورها هم سعی کرده‌اند همان روند همکاران خارجی خود را پیش گرفته و با کاهش قیمت، کاربران را تشویق به خرید بسته‌های اینترنتی بکنند، فرایندی که حداقل با توجه به آمارهای مالی منتشر شده از سوی تنها اپراتور تلفن همراه بورسی کشور نشان‌دهنده موفقیت‌آمیز بودن آن در جبران کاهش درآمد است.
این موضوع همچنین باعث شده است که تعداد کاربران اینترنت ثابت کاهش یافته و به تعداد کاربران موبایلی افزوده شود. حال در صورت فیلتر این دو شبکه اجتماعی، جدا از نارضایتی که ممکن است برای آن‌دسته از کاربرانی که اینترنت موبایل خود را از قبل و در قالب بسته‌های چندماهه خریده‌اند، ایجاد شود، قطعا در کاهش میزان مصرف اینترنت موبایل یا حتی خرید بسته‌ها بی‌تاثیر نخواهد بود. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که درصد بالایی از درآمدهای اپراتورهای تلفن همراه از محل فروش هر نوع خدمات مانند پیامک، اینترنت و یا سرویس‌های ارزش افزوده به خزانه دولت واریز می‌شود.
ستاره‌هایی که خاموش می‌شوند
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، رئیس‌جمهوری در سخنانی گفته بودند که یکی از شبکه‌های اجتماعی اکنون ۳۰ هزار اشتغال ایجاد کرده است. در دو سال گذشته، شبکه اجتماعی اینستاگرام به محلی برای خرید و فروش بسیاری از کالاها و خدمات تبدیل شده است. جدا از کالاهای صنایع دستی به‌ویژه در بخش طلا و جواهرات و یا البسه دست‌دوز و دست‌باف که فروش آن‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم، سیستم پستی کشور را نیز فعال کرده بود، اما این شبکه با پدیده دیگری نیز روبه‌رو بوده که از آن با نام اینفلوئنسرها یا سلبریتی‌های مجازی یاد می‌شود؛ افرادی که اکنون با در اختیار داشتن فالوئرهای بسیار زیاد، ژانر جدیدی در صنعت تبلیغات ایجاد کرده‌اند و با دریافت مبالغ متفاوتی از صاحبان کسب‌وکار، زمینه تبلیغات حرفه آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی فراهم می‌آورند.
این موضوع یعنی تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی در نرم‌افزار تلگرام شکل دیگری دارد. در تلگرام این گروه‌های مختلف هستند که با جذب ممبر و افزایش تعداد مخاطبان خود، صاحبان کسب‌وکارهای مختلف را برای خرج هزینه‌های تبلیغاتی‌شان ترقیب می‌کنند. در کنار این موضوع تلگرام به‌عنوان یک نرم‌افزار متن باز، امکان استفاده از API خود را برای برنامه‌نویسان نیز فراهم کرده‌اند که به همین واسطه کسب‌وکارهای مختلف دیگری نیز در این بخش به‌وجود آمده که هر یک چرخه‌های مالی عجیب و گاهی حیرت‌انگیزی برای خود دست و پا کرده‌اند.
زمین خالی برای دیجیتال مارکتینگ
از سویی دیگر در حوزه کسب‌وکار و تجارت از زمان روی کار آمدن اینترنت و به‌ویژه شبکه‌های مجازی تغییرات بسیاری رخ داده است. اکنون در بخش مارکتینگ یا همان بازاریابی، چند سالی است که با پدیده بازاریابی دیجیتال یا بازاریابی شبکه‌های مجازی روبه‌رو هستیم. در این بخش که اتفاقا باعث ایجاد اشتغال فراوانی در کسب‌وکارها و برندهای مختلفی شده است، کارشناسان می‌کوشند با استفاده از همین فضای مجازی و البته ابزارهای وابسته به آن همچون نامه‌های الکترونیک و یا شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ محصولات و یا خدمات برند خود پرداخته و با این کار، مشتری و مخاطب بیشتری جذب کنند.
طبعا همان‌طور که در بالا نیز به آن اشاره شد، دو شبکه اینستاگرام و تلگرام اکنون به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار برای بازاریاب‌های دیجیتال محسوب می‌شود که فیلتر مادام‌العمر آن‌ها علاوه بر تبعات ذکر شده می‌تواند نقش منفی بسیاری در این حوزه نیز بازی کند. به‌هرحال این تنها بخش کوچکی از مشکلاتی بود که فیلتر شدن این شبکه‌ها می‌تواند برای کاربران‌شان به‌وجود آورد. حال باید منتظر ماند و دید که تصمیم نهایی دولت در این‌باره موقت خواهد بود یا دائمی؟ (منبع:آسمان آبی)