دولت الکترونیکی در افق دید دولت دوازدهم
عباس پورخصالیان - حتی اشاره‌ای مثبت به فضای مجازی و گسترش دولت الکترونیکی در کارزار تبلیغ و مناظره نامزدهای ریاست‌جمهوری، غنیمت است.
جای شکرش نیز باقی است که همزمان، انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز تنها در 20 شهر به‌صورت «تمام الکترونیکی» برگزار می‌شود. اگرچه در حوزه‌های رای‌گیری از رایانه به‌عنوان «تحریرافزار» به‌وفور استفاده می‌شود، در انتخابات ریاست‌جمهوری اما فرایند اخذ رای و شمارش آرا همچون سابق دستی خواهد بود. این درحالی است که از سال 1371 تاکنون در هر دوره از انتخابات، وزارت کشور قول اجرای انتخابات الکترونیکی را در همان دوره یا دوره آینده داده است.
با این وجود باید امیدوار بود، زیرا که:
• محافظه‌کاران ما این بار، ترس از اینترنت را حداقل در گفتار و کلام تبلیغاتی خود کنار گذاشته‌اند و به اغتنام فرصت کارآفرینی در اینترنت و فضای سایبر می‌اندیشند؛
• آنها هرچند دیر، اما سرانجام در مواجهه با عظمت فضای سایبر از موضع انفعال یا انسداد، لفظا بیرون آمده و رویکردی نسبتا تهاجمی به بهره‌مندی از وب را تبلیغ می‌کنند.
نامزدی که پیش از این عمدتا چالش‌های اینترنت را می‌دید و کاربران را انذار می‌داد، در کارزار خود موضع جدیدی اتخاذ و از عالمی معاصر نقل می‌کند که **فضای مجازی را باید فضایی حقیقی دانست**؛ برای او پیشرفت 81 درصدی رسما اعلام شده توسط سازمان فناوری اطلاعات در اجرای پروژه‌های دولت الکترونیکی دولت یازدهم (نگاه کنید به نمودار تعداد و درصد پروژه‌های انجام‌شده توسط معاونت دولت الکترونیکی)، توفیقی 15 درصدی است، پس باید نتیجه گرفت که اختلاف بر سر معیار است نه عیار!
با دیدی مثبت، از نخستین مناظره میان شش نامزد دوره دوازدهم انتخابات ریاست‌جمهوری می‌توان دو نتیجه گرفت:
• یکی اینکه سقف انتظار منتقدان (محافظه‌کاران، اصولگرایان و میانه‌روها) به‌ظاهر بالاتر از معیار مجریان دولت الکترونیکی در چهار سال اخیر است، اما در واقع آنها خود در داخل همین «گود» بودند و هستند و دردآشنایان‌اند؛ مگر حوزه فعالیت ایشان، خارج از جامعه اطلاعات ایران و بیرون از عرصه دولت الکترونیکی است که مسوولیت را تنها به گردن سازمان فناوری اطلاعات بیندازیم؟ (تا که از جانب معشوق [بخوان: «دستگاه‌های اجرایی»] نباشد کششی، کوشش عاشق بیچاره [بخوان: معاونت دولت الکترونیکی] به همین جایی می‌رسد که به‌رغم مشکلات فراوان رسیده است). در شرایطی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ظرف سه سال اخیر، زیرساخت‌ها را آماده کرده تا دستگاه‌ها بدان متصل شوند، باید در پیرامون معاونت دولت الکترونیکی چه اتفاقات مثبتی رخ می‌داد و رخ دهد تا دستاوردها چند برابر شوند:
•** شورای‌عالی فضای مجازی بایست مرکز اصلی سیاست‌گذاری‌های آگاهانه، مسوولانه و مقتدرانه در خصوص این فضا می‌شد؛ **
• دستگاه‌ها با عنایت به گسترش روزافزون و پرسرعت پدیده عظیم و بی‌نظیر فضای سایبر باید به درخواست رهبری: با استفاده از توانایی‌ها و استعدادهای جوان کشور و با سیاست‌گذاری صحیح و اقدامات سنجیده و هماهنگ و بدون از دست دادن زمان به سمت خروج از حالت انفعال در عرصه فضای سایبر و حضور فعال و تاثیرگذار حرکت می‌کردند،
• **نهادها باید از فضای سایبر به‌عنوان یک قدرت نرم فوق‌العاده در عرصه‌های مختلف از جمله فرهنگ، سیاست، اقتصاد و سبک زندگی، در عین حفظ حریم امنیت فکری و اخلاقی جامعه در این عرصه بیشتر بهره می‌گرفتند و فعال و تاثیرگذارتر در فضای مجازی، به اهمیت تمرکز در تصمیم‌گیری‌های کلان باور می‌داشتند**،
• اجزای جامعه اطلاعات کشور باید در اجرای تصمیمات، بدون از دست دادن زمان، به جدیت و هماهنگی باهم می‌پرداختند و از موازی‌کاری و تعارض پرهیز می‌کردند، تا امروز بیش از پیشرفت کنونی، شاهد گسترش صنایع مرتبط با فناوری ارتباطات در داخل کشور باشیم و این صنایع را از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان، اشتغال‌زا و تحول‌آفرین‌تر از گذشته گسترش دهیم.
• دوم اینکه مواضع جدید منتقدان و پذیرش عمومی اهمیت انقلاب فاوا، گرچه هنوز سطحی، حداقلی و کاملا درونی‌سازی نشده است ولی همین مواضع، پس از شوک دولت نهم و دهم، برای جامعه اطلاعات نوپا، مساله‌دار و افتان و خیزان ما، پیشرفت به‌حساب می‌آید.
بنابراین، اگر با حسن نیت به متن کارزارهای انتخاباتی بنگریم و از حاشیه‌های این یا آن رقیب درگذریم، نباید از انتقاد جناح محافظه‌کار یا اصول‌گرا نسبت به کندی پیشرفت دولت الکترونیکی رنجید، زیرا شاید کارآفرینی‌های کم‌نظیر در بخش فاوای کشور از دید نامزدهای جناح مخالف، هنوز کم است. **اگر چنین باشد، باید امیدوار بود که هر نامزدی برنده انتخابات شود، تحت تاثیر جاذبه‌های فاوا و اقتضای زمان، بر توسعه دولت الکترونیکی صحه خواهد گذارد و زیرساخت‌ها و روساخت‌های اطلاع‌رسانی و آزادسازی نسبی جریان اطلاعات و دسترس‌پذیری باز را بیشتر از دولت یازدهم توسعه خواهد داد**. اما با کدام رویکرد؟ تنها با پرهیز از جزیره‌ای‌سازی و با اتخاذ رویکرد باز به فاوا است که کوشش‌ها به توسعه منجر می‌شود. رویکردهای بسته و تبعیض‌آمیز، کمکی به فعالان بخش فاوا نمی‌کند، بلکه برعکس، تخریب‌کننده دستاوردهای چهار ساله (و عملا سه ساله) اخیر است.
دوستی برایم نوشت: «**امیدوارم در ایام گذار از دولت یازدهم به دوازدهم، انقطاعی در روند کنونی پیشرفت بخش فاوا رخ ندهد. چون من به‌عنوان پاره‌ای از بخش خصوصی فاوا، با بخش دولتی و وزارتخانه‌ها و با در نظرداشت ضوابطشان، برنامه کسب‌وکار یک‌سال آینده‌ام را چیده‌ام و هر نوع وقفه یا دگرگونی در روند کنونی، معادل به‌هم ریختن تمام برنامه‌های من است**.»
رییس دولت یازدهم نیز به این موضوع بسنده کرد: اینترنت و شبکه اجتماعی را که الان همه شما میتوانید از آن استفاده تبلیغاتی کنید ما برای شما و مردم گسترش دادیم و پای بازماندنش هم ایستاده‌ایم.
فاوا در خدمت دگرگونی اجتماعی (ICT 4 Social Change)
اولین مناظره قرار بود با محوریت مسایل اقتصادی برگزار شود، اما بعد، اعلام شد: موضوع مناظره به امور اجتماعی اختصاص دارد؛ موضوعی که البته بسیار بغرنج‌تر از مسایل اقتصادی است، زیرا بسیاری از مسایل اقتصادی و فرااقتصادی را هم دربرمی‌گیرد. فانویسان و فن‌سالاران جامعه اطلاعات ما، به‌رغم پرداختن به چالش‌های فاوا، به ارزیابی و تبلیغ همیافت «فاوا در خدمت دگرگونی اجتماعی» نپرداخته یا کم پرداخته‌اند. نامزدها نیز احتمالا از وجود این گونه همیافت‌ها باخبر نبودند زیرا از آنها مدد نجستند.
وقتی موضوع مورد بحث، مسایل حوزه علوم اجتماعی است و هیچ‌‌یک از نامزدها، در فرصتی که برای اعلام برنامه‌های خود داشتند، از برنامه‌های خود، از راه‌حل‌های انقلابی فاوا و از تدبیر اقتصاد مقاومتی برای تفوق بر دگرگونی‌های اجتماعی و اصلاح امور، حرفی نمی‌زنند، این یعنی:
• فعالان بخش فاوا و روزنامه‌نگاران فانویس ما، تاکنون به قدر کافی در زمینه ICT 4 Social Change کار نکرده‌اند، و اندیشه‌ورزان و نخبگان ما تقریبا کار و اثر قابل اعتنایی، نظری یا عملی، در زمینه «فاوا در خدمت امور اجتماعی» نکرده و ندارند.
مسایلی که راه حل‌شان، اجرای برنامه‌های USO (تعهد دولت به ارایه خدمات عام) و رفع گسل دیجیتالی است.
نامزدهای انتخابات دور دوازدهم ریاست جمهوری در مناظره زنده تلویزیونی روز جمعه هشتم اردیبهشت 96، باید به برنامه‌های حل مسایل اجتماعی بپردازند، اما اکثرا موفق به ارایه برنامه‌های خود نشدند.
پرسش اصلی این بود: برای کنترل حاشیه‌نشینی، رشد عدالت و کاهش فاصله طبقاتی، رفع مشکل مسکن جوانان، رفع مشکل ازدواج جوانان، کاهش بوروکراسی و افزایش کارآمدی دستگاه‌های اجرایی، و رفع مشکلات محیط زیست چه برنامه‌ای دارید؟
نامزدها اما به‌جای پاسخ، اغلب معترض بودند که «آزادی دسترسی به اطلاعات محقق نشده است»، «شفاف‌سازی نشده و هنوز زیرمیزی دادن رواج دارد»، «هنوز برخی کارمندان دولت از محل اطلاعاتی که به‌طور امانت نزد آنهاست سوءاستفاده و کسب درآمد می‌کنند» و از این قبیل اعتراضات. این یعنی:
• **دیگر همه منتظر آزادی‌های بیشتر در دسترسی به منابع‌اند.
• مردم تازه مزه خدمات دولت الکترونیکی، مرکز داده‌های دولت، جریان آزاد اطلاعات و آزادی بیان را چشیده‌اند. **
• دولتمردان آینده نیز امیدوارم نعمت ذی‌قیمت آزادی بیان برای مقاوم‌سازی کشور و منعطف‌سازی نظام در برابر شوک‌های آینده را درک کرده باشند.(منبع:عصرارتباط)