زبالههای الکترونیکی؛ هم تهدید، هم فرصت
مژگان کریم‌نیایی - زبالههای الکترونیکی از جمله معضلاتی است که در سال‌های اخیر بسیار مساله‌ساز شده‌اند و باتوجه به حجم عظیم فلزات گرانبها و کمیاب بهکاررفته در آنها همواره تلاش‌هایی برای استفاده از این زبالههای باارزش صورت گرفته است.
سازمان ملل متحد به‌دلیل سرعت بالای تولید زبالههای الکترونیکی، آنها را سریع‌ترین زبالههای جهان می‌داند و در مورد آنها هشدار نیز داده است.
همان‌طور که می‌دانید، زبالههای الکترونیکی در صورت سوزانده شدن می‌توانند خطرات زیادی برای محیط زیست ایجاد کنند و در عین حال انداختن آنها در سطل زباله هم باعث افزایش مخاطرات برای طبیعت و ورود این زبالههای خطرناک به چرخه زیست می‌شود.
اگرچه معمولا توصیه‌هایی برای خاک کردن زبالههای الکترونیکی مطرح می‌شود، اما باید توجه کرد که اگر قصد خاک کردن این زباله‌ها در میان باشد باید آنها را در جایی دور از محل رویش گیاهان یا عبور آب و در یک صحرای به تمام معنی خاک کرد؛ چراکه در غیر این صورت خطر ورود مسمومیت‌های آنها به چرخه طبیعت همچنان وجود خواهد داشت.
آسیب‌های ورود زبالههای الکترونیکی به چرخه طبیعت
در صورتی که زبالههای الکترونیکی در آب رها شوند، می‌توانند باعث ایجاد بیماری‌های پوستی، شنوایی و البته تنفسی برای کسانی شود که از آن آب به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم استفاده کردهاند.
همچنین رها کردن آنها در زبالههای معمولی هم با مخاطرات فراوانی همراه است؛ چراکه در کشور ما دام‌های زیادی هستند که از زباله‌ها تغذیه می‌کنند و اگر آلودگی‌های زبالههای الکترونیکی وارد بدن این حیوانات اهلی شود، تمام بیماری‌های آنها می‌تواند از طریق شیر یا گوشت‌شان به بدن انسان‌ها نیز منتقل شود.
علاوه بر این، در صورت رها کردن زبالههای الکترونیکی در آب، فلزات سمی بهکاررفته در آنها خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی خطرناک را در افراد بالا برده و البته وجود ماده سمی کادمیوم که در باتری تلفن همراه وجود دارد نیز می‌تواند در نوع خود برای سلا مت انسان بسیار خطرناک باشد.
این موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانید کادمیوم موجود در هر باتری گوشی تلفن همراه می‌تواند 600 متر مکعب آب را آلـوده کند.
خلاقیت ژاپنی‌ها برای بازیابی زبالههای الکترونیکی
در کشور ژاپن که یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان زباله الکترونیکی در جهان است، ورود این زباله‌ها به چرخه طبیعت باعث بروز بیماری‌های عصبی، زایده‌های مغزی، نواقص جنینی و حتی مرگ در افراد شده است.
از طرف دیگر، خطرات همیشگی زبالههای الکترونیکی اما تشعشعات الکترومغناطیسی که آنها از خودشان ساطع می‌کنند می‌تواند باعث بروز پدیده تولد نوزادهای ناقص‌الخلقه و غیرطبیعی شود که ژاپنی‌ها به‌دلیل اصابت دو بمب اتمی در جنگ جهانی دومی به کشورشان خاطره خوشی از آن ندارند.
اگرچه در سراسر جهان گفته می‌شود بهترین راه برای خلاص شدن از شر مضرات تمام‌نشدنی زبالههای الکترونیکی خاک کردن آنها در قالب‌های بتنی و البته حداقل در عمق هشت متری زمین است، اما ژاپنی‌ها راه‌حل متفاوتی را برای حل این معضل انتخاب کردهاند.
از آنجایی که ژاپنی‌ها پذیرای دور بعدی المپیک هستند، قصد دارند با ابتکاری جالب از همین زبالههای الکترونیکی برای ساخت مدال‌های طلا، نقره و برنزی که قرار است در المپیک آینده بر گردن ورزشکاران آویخته شود استفاده کنند.
ژاپن قصد دارد با این اقدام توجه مردم دنیا را به لزوم بازیافت زبالههای الکترونیکی جلب کند و در این زمینه به نوعی فرهنگ‌سازی کرده باشد.
از آنجایی که ژاپن تولیدات الکترونیکی بسیار زیادی دارد، میزان تولید زبالههای الکترونیکی‌اش نیز سیری صعودی دارد. همین امر باعث شده که چیزی میان 16 تا 22 درصد منابع طلای حال حاضر جهان در زبالههای الکترونیکی این کشور جمع شوند. به این ترتیب باید گفت که ترتیب دادن چنین خلاقیت‌های نوآورانه‌ای برای کشوری که بیشترین میزان قطعات الکترونیکی را تولید کرده و به تبع آن بیشترین میزان زباله الکترونیکی را نیز دارد، امری بسیار لازم و جالب توجه است.
البته خلاقیت و نوآوری مختص ژاپنی‌ها نیست، چندی پیش «شان آوری»، هنرمند استرالیایی با اتصال هزاران سی‌دی که خش‌دار بوده یا به هر علت دیگر قابل استفاده نبودند، توانست مجسمه‌های زیبایی از حیوانات بسازد که البته این مجسمه‌ها نه‌تنها در استرالیا بلکه در سراسر جهان طرفداران پروپاقرصی پیدا کردند.
دیگر روش‌های بازیافت زبالههای الکترونیکی
در نقاط مختلف دنیا از روش‌های گوناگونی برای بازیافت و تفکیک زبالههای الکترونیکی استفاده می‌کنند. برای مثال، آلمانی‌ها دستگاهی ساخته‌اند که قادر به بازیافت زبالههای الکترونیکی است.
در کشور ما نیز اگرچه بعضی افراد فقط به فکر صادر کردن این زباله‌ها که به‌دلیل طلا و سایر فلزات گرانبهای بهکاررفته در آنها می‌توانند بسیار ثروت‌ساز باشند هستند، اما اقداماتی نیز برای بازیافت زبالههای الکترونیکی صورت گرفته است.
اگرچه در سال 94 پژوهشگران مرکز رشد دانشگاه فردوسی مشهد با دستیابی به دانش فنی بازیافت زبالههای الکترونیکی موفق به راه‌اندازی پایلوت این طرح شدند، اما فقط دو هفته بعد خبر توقف این طرح اعلام شد.
مجری طرح بازیافت زبالههای الکترونیکی اواخر شهریورماه سال گذشته با اشاره به توقف این طرح گفت: «در حال حاضر این طرح دانش‌بنیان مسکوت مانده و ادامه آن به یک شرکت خصوصی واگذار شده، اهداف ما در این طرح محقق نشد. در این طرح قرار بود با همکاری سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد پس از راه‌اندازی موفقیت‌آمیز پایلوت، وارد فاز نیمه‌صنعتی و صنعتی شویم که به‌دلیل وجود مسایل مختلف ادامه این طرح میسر نشد».
اگرچه مجری طرح به علت اصلی توقف طرح اشاره نکرده، اما گفته می‌شود تامین نشدن زباله‌الکترونیکی برای بازیافت و ارسال شدن آنها از نقاط مختلف کشور به کشورهایی مانند مالزی و ترکیه باعث بروز این اتفاق است.
به هر روی اگر ما هم قصد داشته باشیم مانند بسیاری از کشورهای جهان سیستم بازیافت زباله الکترونیکی ویژه خود را داشته باشیم، به‌نظر می‌رسد از یک‌سو لازم است ساختاری هدفمند برای جمع‌آوری این زباله‌ها پیش‌بینی کنیم و از سوی دیگر باید از صادر شدن آنها جلوگیری کرده و به‌عنوان یک سرمایه ملی آنها را فقط در اختیار کارخانه‌های بازیافت داخلی بگذاریم.(منبع:عصرارتباط)