سرانجامِ بی‌سرانجامِ زباله‌های الکترونیکی
فاطمه پورمرادی - ایرنا- زباله‌های الکترونیک در کرمان و خیلی از نقاط ایران سرانجامِ بی‌سرانجامی دارند؛ یعنی با آنکه دارای مقادیری موادمعدنی مفید هستند و قابلیت‌های زیادی نیز برای استفاده و سوددهی می‌توانند داشته باشند اما هدر می‌روند و برای محیط زیست هم خطرآفرین خواهند بود.
نکته قابل تامل اینکه باوجود اهمیت بسیار این دسته از زباله ها، متولیان این بخش اما نه تنها برنامه ای برای مدیریت پسماند این نوع زباله ها ندارند بلکه بخش خصوصی راغب و علاقه مند به فعالیت در ساماندهی این نوع زباله ها و بازیافت را نیز حمایت نمی کنند.
حال آنکه زباله های الکترونیک در دنیا از جمله زباله های ارزشمند و گران هستند یعنی آورده بسیاری می توانند با اشتغال فراوانی همراه داشته باشند و باتوجه به استفاده روزافزون و فزاینده این نوع وسایل و کاربرد آنها نزد شهروندان، روز به روز بر میزان این نوع زباله ها افزوده می شود اما دریغ از برنامه ریزی برای مدیریت پسماند آنها.
بازیافت زباله های الکترونیک در جهان در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به صورت جدی و با برنامه انجام می شود و حتی برخی کشورها وارد کننده زباله های الکترونیک هستند؛ در ایران آنطور که از قول منابع مختلف اعلام شده تنها در چند استان معدود، آن هم به صورت محدود بازیافت می شوند.
این زباله ها در استان کرمان سرانجام مشخصی ندارند؛ درحالی که برخی معتقدند فعالیت در این عرصه باید با محوریت بخش خصوصی نظم بگیرد، این دسته از شرکت های علاقه مند و دارای ظرفیت در این حوزه نیز مدعی هستند که زباله های الکترونیک حتی زباله های الکترونیک سازمان ها به آنها داده نمی شود و حلقه مفقوده بزرگی در این عرصه وجود دارد.
متولیان یک شرکت خصوصی علاقه مند به این حوزه مدعی هستند که باوجود مراجعه و درخواستشان به برخی سازمان های متولی تاکنون توفیقی نداشته و حتی شاهد بوده اند که زباله های الکترونیک قاطی سایر زباله ها به دیگر زباله جمع کن های سطح شهر فروخته می شود که عموما از اتباع خارجی هستند و این شرکت ها یا باید قید این کار را بزنند یا زباله های الکترونیک را از این افراد بخرند.
این افراد هشدار می دهند نوع بازیافت برخی مواد معدنی داخل وسایل الکترونیک مستعمل بسیار مهم است تا باعث تخریب محیط زیست هم نشود.
دست اندرکاران این شرکت ها در کرمان می گویند داوطلب بازیافت و استفاده از این زباله های الکترونیک هستند و حاضرند پول خوبی هم برای خرید این زباله ها بدهند اما در این فرایند طولانی، بی سروسامان و بی برنامه، یکی پس از دیگری دلسرد می‌شوند.
البته غیر از نابسامانی مدیریتی در این عرصه، مشکل مهم دیگری که شاید حل آن بتواند سایر مشکلات را نیز حل کند وجود دارد و آن هم نداشتن اطلاع کافی شهروندان از ضرورت جمع آوری این نوع زباله هاست؛ شهروندان اولا اطلاع درستی از اهمیت بازیافت این زباله ها و نیز آگاهی کاملی از محل های جمع آوری این زباله ها (در صورت وجود داشتن) ندارند لذا اگر زباله ای از این نوع هم جمع آوری شود قاطی سایر زباله ها مانند نان خشک ساماندهی می شود یا بهتر است بگوییم هدر می رود.
اگرچه هنوز برخی ساختارهای اداری برای ساماندهی و بازیافت علمی این موضوع در بخش های متولی ایجاد نشده اما کارشناسان، ارتقای دانش و آگاهی شهروندان و آموزش در جامعه را در این زمینه بسیار موثر می دانند که اگر آن نتیجه دهد، بسیاری از فرآیندهای رسمی مدیریت پسماند را نیز به دنبال خود خواهد کشاند.
درواقع بسیاری از شهروندان اطلاع دارند که بازیافت روزنامه و انواع پلاستیک می تواند برایشان درآمد داشته باشد و به بازیافت موثر بینجامد اما اطلاع ندارند که وسایل الکترونیکی آنها چقدر می تواند ارزشمندتر و کارایی بیشتر داشته باشد.
آنطور که خبرنگار ایرنا پیگیری کرد حتی زباله های الکترونیک دستگاه های دولتی هم که مقدارشان کم نیست معلوم نیست درگیر چه سرنوشتی می شود تا تا با بازیافت مدیریت شده آنها، از واردات قطعات جدید به کشور نیز جلوگیری یا دستمایه اختراعات و استفاده های مجدد و مفید قرار گیرند.
صرفنظر زباله های الکترونیک سازمان ها، این دسته از زباله های شهروندان هم از حجم کمی برخوردار نیست؛ همه ما در خانه چند گوشی، رادیو یا دیگر وسایل قدیمی و خراب، تلفن همراه یا رایانه و لب تاب های مستعمل داریم که قابلیت استفاده معمول خود را از دست داده اند و خاک می خورند.
پس اگرچه آمار دقیقی از میزان زباله های الکترونیک، چه زباله های موجود در خانه ها و ادارات چه آنچه جمع آوری می شود و ارائه نمی شود در دست نیست اما می توان برآورد کرد حجم این زباله ها زیاد باشد و روز به روز نیز بیشتر شود. روز به روز بر سرعت توسعه فناوری افزوده و این یعنی عمر دستگاه های الکترونیکی موجود نیز کمتر می شود؛ در نتیجه بسیاری از وسایل به محض خراب شدن به جای تعمیر، دورانداخته و جایگزین می شوند.
این را بگذارید در کنار رویه نانوشته برخی شرکت های تولیدکننده سخت افزار و نرم افزار در دنیا که به‌صورت عمدی استفاده از محصولات قدیمی را با به روزرسانی های نرم افزاری و سخت افزاری به‌سمت منسوخ‌شدن پیش می‌برند؛ آنها طراحی یا نرم‌افزار محصولات جدید را با بهترین امکانات به‌روز می‌کنند و پشتیبانی محصولات قدیمی را نیز به‌مرور کاهش می‌دهند.
زباله های الکترونیک شامل بسیاری از تجهیزات الکترونیکی از جمله مانیتورها، گوشی های تلفن همراه، تلویزیون، رادیو و غیره می شود که بعضی از آنها به سبب وجود برخی باطری ها یا دیگر وسایل حتی می توانند برای محیط زیست نیز مخرب باشند و نگهداری یا بازیافت آنها از این نظر هم نیازمند مدیریت و برنامه است.
پسماند شهرداری کرمان: برعهده ما نیست
خبرنگار ایرنا استان کرمان برای تهیه این گزارش به دنبال مصاحبه با مسئولان حوزه خدمات شهری و مدیریت پسماند شهرداری کرمان بود تا نقطه نظر آنان را به عنوان یکی از مهمترین متولیان بگیرد که در نهایت به مصاحبه با کارشناس سازمان مدیریت پسماند شهرداری انجامید؛ خانم فارسی زاده نیز که باوجود اصرار خبرنگار ایرنا نام کامل خود را بیان نکرد در این زمینه گفت: براساس ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، تولید کنندگان یا وارد کنندگان لوازم الکترونیکی باید خودشان پسماندهای آثار کالاهایشان را بازیافت کنند؛ این مساله در حوزه محیط زیست است و اگر هم کسی به ما طرحی ارائه کند ما می گوییم ابتدا تاییدیه محیط زیست را داشته باشید.
وی با بیان اینکه زباله های الکترونیکی جزو پسماند معمولی تعریف نمی شوند، افزود: تنها کاری که می توانیم انجام دهیم این است که در کانکس هایی که با عنوان کلبه بازیافت در سطح شهر داریم اگر کسی این نوع زباله ها را تحویل داد، انبار کنیم و درصورت پیدا شدن متقاضی، آنها را تحویلشان دهیم.
فارسی زاده معتقد است که شهرداری وظیفه خاصی در قبال زباله های الکترونیک ندارد زیرا این مهم وظیفه شهرداری نیست.
این کارشناس در خصوص زباله های الکترونیکی اداره ها نیز یادآور شد: اگر زباله ای باشد ما تحویل می گیریم و صرفا آنها را دپو می کنیم و اگر استفاده کننده ای داشته باشد تحویل آنها می دهیم.
وی در عین حال با اشاره به اینکه مدیریت این زباله بسیار مهم است تصریح کرد: اگر طرحی در این زمینه باشد حتما نیازمند تاییدیه محیط زیست است.
این کارشناس در پاسخ به پرسشی درباره فروش این نوع زباله ها نیز گفت: ما اصلا هیچ زباله الکترونیکی ساماندهی شده ای نداریم که بخواهیم بفروشیم.
فارسی زاده درباره اینکه آیا زباله های الکترونیک سازمان ها در اختیار فنی و حرفه ای یا آموزش و پرورش برای استفاده در آموزش قرار می گیرد یا خیر هم اظهار بی اطلاعی کرد.
زباله های ارزشمند اما سمی
درحالی از اهمیت مدیریت پسماند و ارزش زباله های الکترونیک صحبت می کنیم که کارشناس مشاور کسب و کار و تجاری سازی پارک علم فناوری استان کرمان معتقد است بازیافت زباله های الکترونیک به چند دلیل اهمیت دارد اما دو دلیل آن دارای اهمیت بیشتری هستند، اول اینکه ارزش افزوده زیادی با خود دارند و دوم هم اینکه درواقع با مدیریت آنها از رهاسازی مواد سمی در طبیعت جلوگیری می شود.
فرهاد افشار با اشاره به لزوم ایجاد زیرساخت های جمع آوری زباله های الکترونیکی افزود: متاسفانه محلی برای جمع آوری این نوع زباله ها در سطح شهر نمی بینیم درصورتی که مردم باید بدانند این نوع زباله هایشان را چکار کنند.
بخش خصوصیِ علاقه‌مند اما دلسرد
وی با بیان اینکه برخی از کسب و کار های کرمان علاقه داشتند مرکزی برای بازیافت زباله های الکترونیک ایجاد کنند، تصریح کرد: اما این مجموعه ها یکی پس از دیگری دلسرد شدند زیرا هم مجوزهای سختگیرانه ای از محیط زیست می خواست و هم اینکه باید شهرداری آنها را به عنوان مرجع رسمی اعلام کند.
به گفته این کارشناس، اگر محلی برای مدیریت بازیافت زباله های الکترونیکی در شهر حتی به رایگان ایجاد شود کارساز است زیرا دوستداران محیط زیست این لوازم را تحویل می دهند و با این کار به محیط زیست کمک می کنند البته اگر مشوق مالی هم باشد چه بهتر.
افشار گفت: این نوع زباله ها بشدت می توانند برای محیط زیست مخرب باشند و با زباله های عادی تفاوت دارند اما متاسفانه کاری در این زمینه انجام نمی شود.
به گفته وی، برخی کشورها زباله الکترونیک را وارد و فرآوری می کنند و تنها جنبه های زیست محیطی آن مهم است که می توان آنها را ایمن سازی کرد.
وی ادامه داد: ایمن سازی زیست محیطی این زباله ها مهم اما هزینه آن مقداری زیاد است که بخش خصوصی شاید نتواند خیلی ورود کند که نیاز به همراهی دولت یا شهرداری ها دارد.
افشار درباره وضعیت پسماند زباله های الکترونیک ادارات نیز گفت: تا جایی که ما اطلاع داریم این زباله ها به صورت مزایده به فروش می رسد و از سرانجام آنها هم اطلاع دقیقی در دست نیست که به بازیافت می رسند یا از کشور خارج می شوند.
وی با بیان اینکه اگر مرجعی برای جمع آوری این نوع زباله ها وجود داشته باشد دیگر به این شکل به مزایده نمی رسد، گفت: این زباله ها سودهای پیدا و ناپیدای زیادی دارند که کاش متولیان به آن اعتقاد پیدا کنند.
سرانجام یک شرکت علاقه مند در کرمان
خبرنگار ایرنا چندی پیش مطلع شد در کرمان یک شرکت فعال در پارک علم و فناوری با بازیافت زباله های الکترونیکی، وسایل جدیدی را تولید می کند و در کنار آن با آموزش در کارگاه خود تعدادی شغل نیز ایجاد کرده است.
مهندس محمد رودری از موسسان این شرکت با عنوان جهان نیک مولد که خودش را موسس اولین شرکت بازیافت زباله های الکترونیک در کرمان نیز معرفی می کند معتقد است که این کار کمک شایانی به محیط زیست می کند.
وی با بیان اینکه شرکت بازیافت زباله های الکترونیکی به روش موسوم به «پلاس پروداکت۳»(بالاترین سطح بازیافت مخفف بازیافت، بازاستفاده و زنده کردن با تولید وسیله جدید از وسایل بازیافت) اولین شرکتی است که با زباله های الکترونیکی وسایلی با کاربرد جدید تولید می کند، گفت: این کار با هدف کمک به محیط زیست، اهداف اقتصاد مقاومتی، مدیریت سبز زباله های الکترونیکی و جلوگیری خروج ارز از کشور انجام می شود و عمر دوباره ای به زباله های الکترونیکی خواهد داد.
رودری با اشاره به وسایلی که در کارگاهشان تولید می شود ادامه داد: تجهیزات ویدئوکنفرانس ادارات، مولتی شارژرها، استندهای شارژ، کنسول بازی و سطل زباله هوشمند از جمله وسایل تولیدی ما هستند.
مشکل بزرگ، یافتن زباله الکترونیکی است
وی با اشاره به اهمیت داشتن تغذیه و خوراک برای این کار خاطرنشان کرد: هیچکدام از ادارات دولتی با ما همکاری نمی کنند و حاضرند این زباله ها را کیلویی به نان خشکی ها و اتباع خارجی بفروشند اما در اختیار تیم متخصصی مثل ما که تعدادی اشتغال ایجاد کردیم قرار ندهند.
این کارشناس با اشاره به اینکه حاضرند دوره آموزشی رایگان و تولید را هم برگزار کنند، تاکید کرد: برخی دستگاه های دولتی متولی به جای حمایت از ما، ما را همانند توپ فوتبال پاس می دهند و سنگ اندازی می کنند؛ متاسفانه رفت و آمدها در این ادارات ما را دلسرد می کند.
مافیا به دنبال زباله های الکترونیک هستند
رودری تاکید کرد: باندهایی که دنبال زباله هستند پس از جمع آوری، زباله های الکترونیکی را در کوره می سوزانند تا یکسری فلزات سنگین را جدا کنند، که هم در اثر سوختن آنها گاز آزاد و هم پسماندهای آن دوباره وارد طبیعت می شود و با شیرابه ها وارد آب زیر زمینی خواهد شد؛ در صورتی که ما این کار را انجام نمی دهیم و از آنها مجدد استفاده می کنیم.
وی گفت: سازمان مدیریت پسماند شهرداری که باید فکری برای پسماندها انجام دهد خود، پسماند ها را می فروشد؛ مثلا همین زباله های الکترونیکی را قول داده بودند که به ما بدهند اما وقتی مراجعه کردیم آنها را فروخته بودند؛ ما باید برویم و این زباله ها را از دیگران که عموما اتباع هستند بخریم.
رودری افزود: البته خوشبختانه اداره کل محیط زیست پس از چندین نوبت مراجعه و درخواست ما، در این زمینه به یاری ما آمده است و امیدواریم بزودی به نتیجه برسیم.
این کارشناس در ادامه از مسئولان پارک علم و فناوری نیز گلایه داشت که و خواهان حمایت بیشتر از آنها شد.
محیط زیست: برای ما مهم است
مرجان شاکری مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان کرمان نیز در گفت و گو با خبرنگار ما در خصوص دلیل ندادن مجوز به شرکت های علاقه مند به مدیریت پسماند زباله های الکترونیک یا حمایت نکردن از آنها گفت: یکی از مهمترین مسائل در زباله های الکترونیکی پسماند مجددا آنهاست؛شرکتی که درخواست داده باید طرحی را برای مدیریت پسماندهای غیرقابل استفاده زباله های الکترونیکی داشته باشد.
وی با بیان اینکه مدیریت زباله های الکترونیکی برای ما مهم است اما باید طبق قانون انجام شود افزود: همچنین این شرکت باید در سازمان برنامه و بودجه ردیف و رتبه اعطا کند تا تکلیف ما در مواجهه با آن مشخص باشد.
نظر فنی و حرفه ای
از آنجا که بحث استفاده از برخی زباله های الکترونیک در آموزش های فنی و حرفه ای مطرح شده بود خبرنگار ایرنا در این زمینه نیز با معاون آموزشی اداره کل فنی و حرفه ای کرمان صحبت کرد که افشین شهرکی در این باره گفت: بحث بازیافت زباله های الکترونیکی و تعمیر این لوازم به دو دلیل مشکل است یکی اینکه این محصولات سخت تعمیر می شوند و دیگری اینکه تکنولوژی قدیمی دارند.
وی افزود: میزان زباله های الکترونیکی در کرمان زیاد نیست و برخی از آنها هم به طور کلی قابل استفاده نیستند و هزینه تعمیر لوازم گاهی آنقدر زیاد می شود که صرفه اقتصادی ندارد.
شهرکی با بیان اینکه طبق قانون اموال دستگاه های اجرایی باید در اختیار آموزش و پرورش و فنی و حرفه ای قرار گیرد، بیان کرد: همکاران ما به محل می روند و اموال را بررسی می کنند، آنها که برای آموزش مناسب باشند انتخاب می شوند و مابقی نیز در مزایده فروخته خواهد شد.
به گزارش ایرنا آنچه مشخص است اینکه سامان مناسب و مدیریت شده ای درزمینه احصا، جمع آوری و بازیافت مناسب زباله های الکترونیک در استان کرمان مشاهده نمی شود؛ برخی از این نوع زباله ها توسط سایر زباله جمع کن ها احصا می شود که یا هدر می روند یا به شکلی غیراصولی با هدف استخراج برخی مواد معدنی شان، مورد بازیافت قرار می گیرند که برای محیط زیست نیز مخرب هستند.
حال و با امیدواری که برخی شرکت های خصوصی علاقه مند به این موضوع از همراهی اداره کل محیط زیست پیدا کرده اند انتظار می رود با ساماندهی بهتر این نوع زباله ها بتوان از هدررفت این منابع جلوگیری و زمینه بازیافت مناسب آنها که می تواند توسعه اشتغال را نیز همراه داشته باشد، فراهم آید.