شبکه ملی اطلاعات؛ طلسم یا تقابل؟
احمد محمدغریبان - هفته نامه عصر ارتباط در طول بیش از 22 سال انتشار خود و در کنار بررسی سرنوشت کلان‌پروژه‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، در سال‌های متعدد اخبار و گزارش‌های زیادی از «شبکه ملی اطلاعات» منتشر کرده است.
شبکه‌ای که طرح اولیه آن به اوایل دهه 80 باز می‌گردد و تا همین امروز و حتی در جریان بررسی برنامه‌های ارایه شده از سوی ستار هاشمی وزیر فعلی ارتباطات در مجلس مورد سوال و ابهام واقع شد.
اگرچه در برنامه پیشنهادی هاشمی به کرات به رفع چالش‌ها و تکمیل شبکه ملی اطلاعات اشاره شده بود اما این شبکه در ایام بررسی برنامه‌های وی در مجلس، همچنان مورد پرسش برخی نمایندگان مجلس قرار داشت و خواستار ارایه برنامه شفاف و عملیاتی در خصوص این برنامه بودند.
در این خصوص گزارشی در تیرماه سال 1402 با عنوان «کابوس تکمیل شبکه ملی اطلاعات در برنامه‌های 5 ساله» نوشتیم:
طی دو دهۀ اخیر، «حاشیۀ» شبکۀ ملی اطلاعات، بیشتر از «متن» آن بوده است:
- دولت نهم در مورد ضرورت احداث شبکۀ ملی اطلاعات نظریه پردازی و زمینه‌سازی کرد!
- دولت دهم قانون برنامۀ پنجم را که حاوی حکمی مربوط به احداث شبکۀ ملی اطلاعات بود، اجرا نکرد!
- دولت یازدهم مدعی تحقق صددرصدی شبکۀ ملی اطلاعات در سه فاز شد!
- در اواخر دولت دوازدهم معلوم شد که شبکۀ ملی اطلاعات هنوز تحقق نیافته زیرا فاقد طرح کلان و معماری داده‌های تصویب شده در شورای عالی فضای مجازی در سال 1399 است و باید بر اساس این طرح کلان و معماری داده، برنامه ریزی و از نو اجرا بشود.
- در آن مقطع وزیر ارتباطات دولت قبل اما اعلام کرد که شبکۀ ملی اطلاعات تا سال 1400و در آغاز فعالیت دولت سیزدهم، پیشرفتی فقط 30درصدی داشته است. ولی شبکۀ ملی اطلاعات تا دهۀ فجر 1401 به پیشرفتی 60درصدی نایل شده است.
بنا بر روایات ضد و نقیض پنج دولت اخیر (از دولت نهم تا سیزدهم) در مورد تحقق شبکۀ ملی اطلاعات، می‌توان نتیجه گرفت که:
- پُرمناقشه‌ترین و طولانی‌ترین، گُنگ‌ترین و طلسم‌شده‌ترینِ پروژه‌های فناوری اطلاعات مطرح در دو قانون پیشینِ برنامۀ 5سالۀ توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظام جمهوری اسلامی‌ایران، همانا: برنامۀ تکمیل و تحقق شبکۀ ملی اطلاعات است!
- حاشیه‌های شبکۀ ملی اطلاعات، آینۀ تمام وضعیت اطلاع رسانی در کشور است!
اما حواشی شبکه ملی اطلاعات تقریبا تا آخرین روزهای کاری دولت سیزدهم نیز ادامه داشت و به محلی برای تقابل مدیران وزارت ارتباطات و مدیران مرکز ملی فضای مجازی کشور تبدیل شد.
اواخر آبان‌ماه سال قبل، آقامیری رئیس مرکز ملی فضای مجازی از راه‌اندازی سامانه ارزیابی پیشرفت شبکه ملی اطلاعات خبر داد و گفت: ان‌شاءالله به زودی بر اساس شاخص‌های موجود عدد پیشرفت را اعلام می‌کنیم.
مرداد ماه سال 1402 و با تایید سازمان اداری و استخدامی کشور، معاونت جدیدی در وزارت ارتباطات ایجاد شد با نام «معاونت توسعه شبکه ملی اطلاعات».
هشتم بهمن‌ماه همان سال نمایندگان مجلس در جریان بررسی ایرادات شورای نگهبان به لایحه برنامه هفتم، مصوبات و تکالیف جدیدی برای وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی کشور پیرامون شبکه ملی اطلاعات مصوب کردند.
و سرانجام در اسفندماه سال قبل دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد: «فرآیند ارزیابی شبکه ملی اطلاعات از اواخر شهریورماه آغاز شده و باید به اطلاع مردم عزیز ایران برسانیم که میزان پیشرفت اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات تا پایان بهمن سال ۱۴۰۲ و براساس شاخص‌های جدید تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی، ۵۹.۱۸ است. البته شاخص‌های سنجش میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات دچار نقایص جدی بود که مرکز ملی فضای مجازی با مشارکت دستگاه‌های متولی و کارشناسان خبره، این شاخص‌ها را به روز کرده است، اما مبتنی بر همان شاخص‌های سابق، پیشرفت شبکه ملی اطلاعات ۶۶.۳۷ است.»
البته جدال آماری میان مدیران وزارت ارتباطات دولت قبل و مدیران مرکز ملی فضای مجازی تقریبا تا آخرین روزهای کاری دولت سیزدهم نیز ادامه داشت.
اکنون و با آغاز بکار دولت جدید به نظر می‌رسد مباحثِ پیرامون شبکه ملی اطلاعات کماکان ادامه داشته باشد.
این مباحث در حالی ادامه دارد که امروز می‌توان گفت تقریبا تمام تراکنش‌‌های داده‌های داخلی کشور از ارایه‌دهندگان خدمات دولتی گرفته تا خصوصی در بسترهای داخلی در حال انجام است و این پرسش همچنان باقیست که شبکه ملی اطلاعات دچار طلسم است یا صرفا مبنای یک تقابل نامشخص میان مجریان و ناظران؟
از این رو بنا داریم تا در شماره‌های آتی موضوع شبکه ملی اطلاعات را مورد یک واکاوی دقیق قرار دهیم تا قبل از آغاز مباحث احتمالی در دولت جدید، به طور دقیق مشخص شود ما دقیقا در کجای راه هستیم.