قلب تلگرام هنوز در تهران می‌تپد
نادر نینوایی - با فیلتر شدن تلگرام در اردیبهشت‌ماه سال جاری، دو اپلیکیشن تلگرام طلایی و هاتگرام با فیلترکردن برخی کانال‌های خبری و شناخته‌شده معاند، به سرعت به اپ‌هایی پرطرفدار در کشور تبدیل شدند.
اما در حالی‌که راز بقای اپلیکیشن‌هایی که به نوعی نقش فیلترشکن برای دسترسی به تلگرام را ایفا می‌کردند، محل پرسش و ابهام بود، دو ماه قبل یکی از نمایندگان مجلس به نقل از وزیر اطلاعات اعلام کرد این اپلیکیشن‌ها متعلق به جمهوری اسلامی هستند و بیش از 25 میلیون ایرانی در آنها عضو هستند.
اگرچه با افزایش کاربران نسخه‌های ایرانی شده تلگرام شائبه‌ها و شایعات زیادی هم در خصوص حریم خصوصی افراد در این اپ‌ها مطرح شد. در همین راستا و **در پی افزایش موج جدیدی از شبهات مطرح شده، نهم تیر ماه بود که رسول سراییان، رییس سازمان فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات، مهلتی یک هفته‌ای برای شفاف‌سازی در خصوص نسخه‌های فارسی تلگرام تعیین کرد. اگرچه این اقدام وی ظاهرا با هماهنگی نبود و به همین جهت با وجود گذشت دو هفته از مهلت تعیین شده، خبری از شفاف‌سازی از سوی فرزندان ایرانی تلگرام و سازمان فناوری اطلاعات نشد.**
جالب آنکه وی در آن مقطع و بدون نام بردن از این اپلیکیشن‌ها حتی تهدید کرده بود، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در صورت امتناع مدیران از شفاف‌سازی به سهم خود و برای صیانت از حریم خصوصی و حقوق شهروندی کاربران به عنوان مدعی و نماینده مردم موضوع را از مجاری قانونی پیگیری خواهد کرد!
اما در هفته‌های اخیر مجادلات وزارت ارتباطات و نهادهای قضایی و امنیتی بر سر تلگرام طلایی بالا گرفته است. از سویی برخی مقامات قضایی و نمایندگان مجلس و حتی سردار جلالی رییس سازمان پدافند غیرعامل مدعی‌اند که هاتگرام و تلگرام طلایی توسط دولت حمایت می‌شوند و از سوی دیگر وزارت ارتباطات نیز همواره هر نوع ارتباط و حمایت از این اپلیکیشن‌ها را رد کرده است.
اما حالا که نسخه‌های ایرانی تلگرام پابرجا هستند و ارتباط با تلگرام از طریق آنها برقرار است و از سوی دیگر پینگ‌پنگ رسانه‌ای تایید و تکذیب‌ها نیز ادامه دارد، نباید فراموش کرد که علل اصلی که از ابتدا برای فیلترینگ تلگرام مطرح شد انتقال بیگ‌دیتا به خارج از کشور، عدم امکان پیگیری جرم به خاطر همکاری نکردن تلگرام، انتشار احتمالی ارز دیجیتال توسط تلگرام، عدم همکاری در انسداد کانال‌های معاند، وصول شکایات متعدد، ایجاد بستری برای فعالیت‌های تروریستی و مسایلی از این دست بود.
لیکن اکنون اندکی تامل در نحوه ارتباط نسخه‌های فارسی تلگرام اما مشخص می‌کند که این اپ‌ها صرفا برخی کانال‌های خبری معاند را بسته‌اند و باقی ابهامات و چالش‌های ناشی از فیلتر تلگرام تقریبا پابرجا هستند. لذا **شاید وقت آن رسیده باشد تا مسوولان ذی‌ربط صادقانه اعلام کنند مشکل تلگرام عمدتا به کارکرد و ضریب نفوذ رسانه‌ای و کانال‌ها و شبکه‌های خبری آن مربوط بود.**
حریم خصوصی در نسخه‌های ایرانی تلگرام
اگرچه موضوع حریم خصوصی در نسخه‌های ایرانی تلگرام همواره محل بحث بوده و برخی منتقدان شائبه ذخیره و کپی‌برداری از اطلاعات کاربران را مطرح کرده‌اند اما مسوولان این اپ‌ها و وزارت ارتباطات همواره این ادعا را رد کرده‌اند.
برای مثال سازندگان تلگرام طلایی تاکید دارند که سرورهایشان از نوع سرورهای storage (ذخیره‌سازی) نیست و مدل‌های عملیاتی و پردازشی هستند و هیچ کپی از اطلاعات را در ایران ذخیره نمی‌کنند.
با این وجود در قانون تجارت الکترونیکی کشور صراحتا آمده کسانی که در حوزه تجارت الکترونیکی به شیوه پیام‌رسان کار می‌کنند باید اطلاعات شش ماه گذشته‌شان را در یک جای امن نگهداری کنند.
به هر تقدیر مساله حریم خصوصی را می‌توان در مورد این اپلیکیشن‌ها منتفی دانست، چراکه آمار قابل ملاحظه عضویت کاربران ایرانی در آنها نشان می‌دهد که در این مورد دغدغه‌ای وجود ندارد. کما اینکه چند روز قبل عبدالصمد خرم‌آبادی معاون فضای مجازی دادستان کل کشور و دبیر کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که از منتقدان سرسخت ادامه فعالیت تلگرام طلایی و هاتگرام است، گفته: « اگرچه اعطای اینترنت بدون فیلتر به هاتگرام و تگرام طلایی به منظور دور زدن فیلتر تلگرام ضربه سختی به پیام‌رسان‌های داخلی وارد کرد اما این واقعیت را نیز اثبات کرد که بیش از ۳۰ میلیون کاربر ایرانی با علم به داخلی بودن نرم‌افزار "هاتگرام و تلگرام طلایی" به آنها مراجعه کرده‌اند و در واقع با یک رفتار معنادار فیلترشکن ایرانی را بر فیلترشکن خارجی ترجیح داده‌اند.
بررسی آمار ترافیک درگاه بین‌المللی اینترنت کشور بیانگر این واقعیت است که بعد از فیلتر تلگرام تنها 10درصد از حجم داده‌های موجود تلگرام از طریق فیلترشکن‌های خارجی بازدید شده‌اند.** این آمار نشان می‌دهد که مشکل کاربران ایرانی در مراجعه به پیام‌رسان‌های خارجی مشکل امنیتی نیست. مردم علی‌رغم تبلیغات گسترده دشمن به نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران کاملا اعتماد دارند و نرم‌افزارهای داخلی را بر خارجی ترجیح می‌دهند.»**
انتقادات مقامات قضایی و قانونگذار از تلگرام طلایی
عبدالصمد خرم‌آبادی، اما پیش از این انتقادات تندی را در خصوص تلگرام طلایی مطرح کرده است. وی مدعی است بر اساس آماری که مرکز ملی فضای مجازی در تاریخ نوزدهم تیر ماه 1397 اعلام کرده، تعداد 30 میلیون و 100 هزار نفر از طریق فیلترشکن‌های هاتگرام و تلگرام طلایی فیلتر تلگرام را دور می‌زنند و به این ترتیب اینترنت بدون فیلتر هاتگرام و تلگرام طلایی را وزارت ارتباطات تامین می‌کند.
این مقام مسوول در دادستانی کل کشور تاکید کرده است: این در حالی است که فعالیت فیلترشکن‌های داخلی نظیر هاتگرام و تلگرام طلایی برخلاف اهداف و سیاست‌های تعیین شده در مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی است. مصوبه مربوط به «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» حدود یک سال پیش (خرداد 1396) به تصویب شورای‌عالی فضای مجازی رسیده و فراگیر شدن پیام‌رسان‌های داخلی و جلوگیری از دسترسی بیگانگان به داده‌های عظیم کشور صراحتا جزء اهداف و سیاست‌های مذکور در این مصوبه هستند.
خرم‌آبادی اما در این باور تنها نیست. نصراله پژمانفر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص نسخه‌های ایرانی تلگرام گفته: ما مستندات کاملی داریم که نشان می‌دهد وزارت ارتباطات امکانات لازم را در اختیار هاتگرام و طلاگرام(تلگرام طلایی) قرار داده است. وی تاکید کرده **در شرایطی که دستگاه‌ها اعم از وزارت ارتباطات وظایف خود را که نظارت بر اجرای صحیح دستور دادستان است به خوبی انجام ندهند دادستان باید ورود پیدا کند**؛ و در حال حاضر تخلفات نسخه‌های جعلی تلگرام محرز شده است و انتظار می‌رود بتوانیم با همکاری دستگاه‌ها جلوی نسخه‌های جعلی را بگیریم.
لوث شدن ماجرای فیلتر تلگرام
انتقادات به تلگرام طلایی البته به همین‌جا محدود نشده و سردار محمدحسین جلالی، رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور نیز گفته: فیلترینگ تلگرام هم حکم قضایی و هم مصوبه‌ای از طرف شورای‌عالی فضای مجازی دارد و استفاده از فیلترشکن یا سامانه‌هایی با عنوان هاتگرام و طلاگرام دارای مصوبه نیستند. به زعم وی در حقیقت موضوع این است که ورودی یا آی‌پی‌های تلگرام مسدود و فیلتر شده و هاتگرام و طلاگرام از طریق ورودی‌های اختصاصی به همان دیتاسنتر و داده‌های اصلی تلگرام دسترسی پیدا کرده‌اند و از این طریق می‌توانند ورودی‌ها را کنترل و مدیریت کنند اما بیگ‌دیتای تولید شده در کل شبکه تلگرام را نمی‌توانند کنترل کنند.
سردار جلالی اما آدرس مکان نگهداری سرورهای تلگرام‌طلایی و هاتگرام را نیز داد و گفت: در حال حاضر شما با مراجعه به طبقه نهم ساختمان دیتاسنتر مرکز امام خمینی(ره) میتوانید ببینید سرورهایی که برای تلگرام بوده، در اختیار هاتگرام و طلاگرام قرار گرفته است.
هنوز یک ساعت از انتشار این اظهار نظر نگذشته بود که وزارت ارتباطات از خبرنگاران خواست که تا دو ساعت بعد برای بازدید از طبقه نهم شرکت زیرساخت به میدان امام خمینی بروند. در تور یک ساعته‌ای که برای بازدید خبرنگاران از طبقه نهم برگزار شد البته از آنجا که خبرنگاران دانش فنی لازم را نداشتند طبیعتا امکان تایید یا تکذیب خبر را نداشتند.
اگرچه به این ترتیب موضوع اصلی فیلتر تلگرام و دسترسی به آن از طریق نسخه‌های ایرانی‌اش، به واسطه مجادله در خصوص محل استقرار سرورهای این اپلیکیشن‌ها لوث شده و به حاشیه رانده شد، اما در جریان این بازدید از کارشناس زیرساخت در خصوص امکان جابه‌جایی سرورها در این چند ساعت پرسیدیم که وی این موضوع را تکذیب کرده و مدعی شد که این کار در طول چند ساعت شدنی نیست.
اگرچه در همین رابطه یک کارشناس فنی در حوزه فناوری اطلاعات در توییتر نوشت: کل طبقات (شرکت زیرساخت) حتما با فیبر به هم اتصال دارند. مگر چقدر طول می‌کشد چند سرور جابه‌جا شوند، یا فورواردش کنند؟
چند ساعت پس از اقدام جهرمی برای صدور اجازه بازدید خبرنگاران از طبقه نهم زیرساخت، روابط عمومی سازمان پدافند غیرعامل کشور با صدور بیانیه‌ای نسبت به این اقدام و اظهارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات واکنش نشان داد. در بخشی از این بیانیه آمده است: درخواست عجولانه وزیر ارتباطات از جمعی از خبرنگاران برای بازدید از یک محل خاص در این وزارتخانه زیاده از حد تبلیغاتی است و بهتر بود ایشان به‌جای این اقدام جمعی از کارشناسان فنی، قضایی و امنیتی را برای حضور در محل مربوطه دعوت می‌کرد.
در پایان این بیانیه ضمن دعوت از وزیر ارتباطات برای داشتن حوصله بیشتر و اشراف بر زیرمجموعه خود آمده است: **سازمان پدافند غیرعامل کشور بر خلاف برخی دستگاه‌ها در صیانت از منافع ملی و رعایت قانون با کسی رو دربایستی نداشته و از برگزاری شوهای رسانه‌ای تخریبی نمی‌هراسد.**
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در بین تمام مجادلاتی که در این مدت روی حواشی محل استقرار سرور نسخه‌های ایرانی تلگرام مطرح شده و می‌شود، واقعیت آن است که اصولا این موضوعات انحرافی بوده و اهمیتی ندارد سرورهای مذکور روی پشت‌بام وزارت ارتباطات یا زیرزمین شرکت سازنده قرار گرفته‌اند.
مثل خیلی از موارد دیگر در این مورد نیز موضوع از مسایل فنی گذشته است و حالا با حمایت مستقیم یا غیرمستقیم یا اصولا هیچ‌گونه دخالتی از سوی دولت، نسخه‌های ایرانی تلگرام توانسته‌اند مخاطبان زیادی را جذب خود کنند.
مخاطبانی که آن‌طور که پیداست فارغ از این دعواها و تایید و تکذیب‌ها قبل و بعد از فیلتر تلگرام در حال استفاده از نسخه‌های واسط ایرانی هستند و مشکلی از بابت شایعات، ابهامات و حواشی پیرامون این اپلیکیشن‌ها ندارند.
کمااینکه در همین رابطه وزیر ارتباطات گفته: «**در بحث نسخه‌های غیررسمی هم کسانی که در این مساله در مرکز ملی فضای مجازی ورود کردند، گفته‌اند این‌ها در دوران گذار باشند تا توانمندی لازم ایجاد شود.** این به ما برنمی‌گردد، ما نظرات خودمان را شفاف گفته‌ایم. نمی‌دانم چرا آقایان هر از چندگاهی می‌آیند و صحبت‌های این گونه مطرح می‌کنند؛ فضاسازی می‌کنند و با اهداف سیاسی این حرف‌ها را می‌زنند.»
وزیر ارتباطات اما در یک مصاحبه دیگر منظور خود را شفاف‌تر بیان کرد و گفت: مجوز فعالیت تلگرام طلایی و هاتگرام را مرکز ملی فضای مجازی صادر کرده است.
اگرچه در خصوص این مهلت و دوران گذاری که در نظر گرفته شده نیز پرسش‌های زیادی مطرح است.
نخست اینکه منظور از دوران گذار چیست؟ اگر بنابر فیلتر تلگرام بود که مهلت برای گذار چیست و چرا به مردم اعلام نشد که مثلا تا 6 ماه دیگر تلگرام و کل مشتقاتش مسدود می‌شوند؟
دوم اینکه بر اساس چه فرایندی این فرصت و مهلت برای اپلیکیشن‌های مذکور در نظر گرفته شد و آیا این اقدام و بی‌اطلاعی سازندگان پیام‌رسان‌های داخلی، موجب هدررفت هزینه‌های تبلیغاتی و کاری آنان نشده است؟ به عبارت دیگر اگر آنها می‌دانستند قرار است چنین دوران گذاری (که البته زمان آن نامعلوم است) در نظر گرفته شود، چه بسا اقدامات و تبلیغات خود را به آن زمان موکول می‌کردند.
سوم اینکه اگر چنین دوران گذاری تعریف شده چرا از روز نخست از معاون قضایی دادستان کل کشور گرفته تا برخی نمایندگان مجلس و در نهایت رییس سازمان پدافند غیرعامل در جریان این تصمیم و مصوبه نبودند و به مجادله با دولت و وزارت ارتباطات پرداختند؟
چهارم آنکه آیا این تصمیم به نوعی در نظر گرفتن رانت و حمایت برای اپلیکیشن‌های مذکور در جذب کاربر محسوب نمی‌شود؟
و در نهایت آنکه چرا مرکز ملی فضای مجازی به شکل شفاف موضوع را به اطلاع مردم نرسانده است؟
در این میان اما پرسشی از سوی دیگر این ماجرا یعنی مسوولان قضایی، مجلس، سازمان پدافند غیرعامل و سایر مخالفان با فعالیت نسخه‌های ایرانی تلگرام نیز مطرح است و آن اینکه، به جای جدل‌های رسانه‌ای، چنانچه باور بر قطعی بودن فعالیت غیرقانونی این اپلیکیشن‌ها و زیر سوال رفتن حکم قضایی مبنی بر دورخوردن فیلتر تلگرام است، چرا از سایر ظرفیت‌های قانونی از جمله دادگاه صادرکننده حکم فیلتر تلگرام برای انسداد اپ‌های مذکور اقدام نمی‌کنند؟
از این رو شاید حداقل انتظار مردم از مسوولان این است حالا که نسخه‌های ایرانی تلگرام با قدرت فعال بوده و میلیون‌ها نفر نیز عضوگیری کرده‌اند، به آنها اعلام شود که علت فیلتر تلگرام در مقطع مذکور کارکرد رسانه‌ای آن بود و باقی موارد اولویت نداشته و یا درجه اهمیت کمتری داشت.
از سوی دیگر باز هم همچون گذشته تاکید می‌شود، اگر بنا به قطع ارتباط نسخه‌های ایرانی از تلگرام و ادامه فعالیت آنها به عنوان یک پیام‌رسان داخلی در آینده نزدیک است که هیچ، اما اگر بنا بر فشار برای توقف کار این اپلیکیشن‌ها است، به مخالفان و حامیان آنها تاکید و توصیه می‌شود که همچون فیلترینگ تلگرام، هزینه انسداد آنها را با گذشت زمان افزایش نداده و مانع شکل‌گیری بیشتر ارتباطات و کسب‌وکارهای بیشتر بر این بستر شوند.
**این جدل‌های رسانه‌ای حاصلی جز ایجاد نگرانی و تشویش کاربران این اپلیکیشن‌ها ندارد. لذا باز هم تاکید می‌شود که اگر قرار است اقدامی شود، زودتر انجام شود و اگر بنابر اقدامی نیست و پرونده تلگرام به شکلی که امروز شاهد آن هستیم، مختومه شده و مورد تایید مسوولان است، این رویه سریعا متوقف شود.**
(منبع:عصرارتباط)