هزینه، گمرکات و شهرداری‌ها؛ موانع توسعه فیبرنوری
فرحناز سپهری – توسعه فیبرنوری و زیرساخت‌های اینترنت ثابت در دولت قبل تقریبا متوقف شد و در نتیجه در رویه‌ای نادرست و برخلاف تمام دنیا، حالا در ایران عمده کاربران اینترنت به سمت استفاده از اینترنت اپراتورهای موبایل هدایت شده‌اند.
این موضوع با توجه به افزایش نرخ دلار و به دنبال آن کاهش سرمایه‌گذاری اپراتورهای موبایل در توسعه زیرساخت‌ها و همچنین عدم افزایش متناسب نرخ خدمات، منجر به فشار بی‌سابقه‌ای بر شبکه اپراتورهای موبایل شد و با توجه به گسترش بی‌سابقه استفاده از اینترنت در سال‌های کرونا، ظرفیت شبکه اینترنت کشور را تا مرز اشباع و حتی به تعبیری به مرز اختلال در سال‌های نزدیک رسانده است.
به همین دلیل بود که در دولت جدید نخستین و عمده‌ترین اقدام وزیر ارتباطات روی توسعه زیرساخت‌های اینترنت ثابت و به ویژه توسعه شبکه فیبرنوری و تحت پوشش قراردادن 80 درصدی خانوارها تا سال 1404 متمرکز شد.
اما این تصمیم بزرگ برای اصلاح اشتباهات سال‌های گذشته، با وجود ارایه تسهیلات مالی و قانونی از طرف وزارت ارتباطات، ظاهرا تصمیمی نیست که به راحتی محقق شود و به نظر می‌رسد اپراتورها متناسب با شرایط ایجاد شده، تاکنون در این خصوص اقدامات تاثیرگذاری را انجام نداده‌اند.
در همین خصوص احسان شاه‌محمدی، کارشناس حوزه مخابرات معتقد است، از مهم‌ترین مشکلاتی که پیش روی توسعه فیبرنوری وجود دارد ایجاد بستر فیبرنوری بین مراکز تا خانه‌ها است؛ که مهم‌ترین آن هزینه بالای ایجاد بستر فیبرنوری است که باعث شده بخش خصوصی رغبتی به ایجاد آن نداشته باشد. از سوی دیگر مسایل گمرکی کشور نیز یک عامل بازدارنده در این بخش محسوب می‌شود. برای ریشه‌یابی و آشنایی بیشتر با مسایل و مشکلات پروژه مهم و حیاتی توسعه فیبرنوری در کشور به گفت‌وگویی با احسان شاه‌محمدی، طراح سیستم‌های مخابرات نوری و FTTx پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
به عنوان پرسش نخست از نظر شما تاثیر فیبر نوری روی بهبود کیفیت شبکه ارتباطی و اینترنت چیست و وضعیت این زیرساخت در دنیا چگونه است؟
در حال حاضر با توجه به افزایش روز افزون سرعت دسترسی به شبکه اینترنت، فیبرنوری بهترین و سریع‌ترین تکنولوژی دسترسی به اینترنت است، زیرا بالاترین پهنای باند در بین محیط‌های انتقال اطلاعات را دارد و حتی با تغییر تکنولوژی، نیاز به تغییر بستر فیبرنوری نیست و روی همان بستر می‌توان از تکنولوژی‌های جدیدتر استفاده کرد. فیبرنوری هم در قسمت دسترسی شبکه (Access Network) و هم در زیرساخت شبکه (Backbone Network) باعث افزایش سرعت و کیفیت شبکه می‌شود.
برای مثال حتی با راه‌اندازی شبکه 5G برای اتصال ادوات شبکه همراه (RAN , Core) نیز استفاده از بستر فیبرنوری الزامی است و داشتن ارتباطات باکیفیت و پایدار در شبکه 5G نیز منوط به وجود و استفاده از زیرساخت شبکه فیبرنوری با ظرفیت بالا است. در دنیا نیز استفاده از شبکه‌های نوری در حال افزایش است و تقریبا در همه کشورهای پیشگام ارایه اینترنت پرسرعت، از سرویس‌های FTTx برای اینترنت خانگی استفاده می‌شود.
وضعیت توسعه فیبرنوری در دنیا هم در جدول یک ارایه شده است.
از دیدگاه شما چالش‌های استفاده از این فناوری در ایران و راهکار توسعه آن چیست؟
از مهم‌ترین مشکلاتی که پیش روی توسعه فیبرنوری وجود دارد ایجاد بستر فیبرنوری بین مراکز تا خانه‌ها است که به دلایل مختلفی باعث عدم توسعه مناسب آن شده است، که مهم‌ترین آن هزینه بالای ایجاد بستر فیبرنوری است که باعث شده بخش خصوصی رغبتی به ایجاد آن نداشته باشد و عملا تنها شرکت مخابرات ایران تنها سرویس‌دهنده عمده در سطح کشور باشد.
شاید یکی از دلایل اصلی آن قیمت پایین هزینه اینترنت در ایران (با توجه به هزینه‌های بالای تجهیزات) باشد، که باعث افت کیفیت در همه سرویس‌های مخابراتی در کشور شده است، زیرا سرمایه‌گذاری بدون بازگشت پول باعث عدم شتاب در توسعه مناسب ارتباطات مخابراتی در سال‌های اخیر در کشور شده است، از سویی دیگر ایجاد شبکه‌های پهن باند مبتنی بر فیبرنوریFTTx خود باعث رشد اقتصادی و افزایشGDP در کشور می‌شود. در این وضعیت دولت به عنوان متولی باید با سرمایه‌گذاری یا ارایه تسهیلات به شرکت‌های ارایه دهنده سرویس‌های فیبرنوری باعث رشد و توسعه این تکنولوژی در کشور بشود. از سوی دیگر زیر ساخت ایجاد شده مبتنی بر فیبرنوری دارای عمر بهره‌برداری طولانی بوده و همین یکی از نکات لزوم سرمایه‌گذاری در این بخش است.
وضعیت ایران در منطقه و در توسعه فیبرنوری چگونه است؟
در چند سال اخیر کشورهای حوزه خلیج فارس سرمایه‌گذاری وسیعی در توسعه FTTH انجام داده‌اند که کشورهای امارات و قطر در منطقه در صدر توسعه‌دهندگان این تکنولوژی هستند. عموما ارایه سرویس‌های مبتنی بر فیبرنوری در مکان‌های با تراکم بالا صرفه اقتصادی دارد و درکشورهایی که جمعیت به صورت پراکنده باشد درصد تحت پوشش بودن سرویس‌های FTTx کمتر است.
درایران نیز به‌رغم مشکلات مختلف ارایه بستر و پورت فیبرنوری در ۲-۳ سال اخیر اقداماتی انجام شده اما هنوز تا رسیدن به تعداد مورد انتظار و مطلوب فاصله بسیار زیادی داریم.
در حال حاضرچند درصد از کاربران اینترنت خانگی و تجاری زیر پوشش فیبرنوری قرار دارند؟
بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی تا سال ۱۴۰۴ باید ۸۰ درصد خانوارها و ۱۰۰درصدکسب‌وکارها با متوسط سرعت ۲۵ مگابیت برثانیه به پهن‌باند ثابت دسترسی داشته باشند و دسترسی۲۰میلیون خانوار و ۵میلیون کسب‌وکار تا سال ۱۴۰۴ به اینترنت پهن‌باند ثابت باید بر بستر فیبرنوری شکل بگیرد. هدف‌گذاری برای۲۰میلیون فیبرنوری توسط وزارت ارتباطات بدین صورت است که بهمن‌ماه سال گذشته۵۰۰ هزار پورت فیبرنوری افتتاح شد و به دنبال آن، برنامه‌ریزی شده تا در سال ۱۴۰۱کار در کلان‌شهرها ادامه پیدا کند و ۵ میلیون پورت فیبرنوری در سال ۱۴۰۱واگذار شود و در ادامه نیز در سال ۱۴۰۲ حدود ۷میلیون پورت و در سال ۱۴۰۳ حدود ۸میلیون پورت راه‌اندازی شود که در نهایت در سال ۱۴۰۳ به هدف مورد نظر برسیم.
برای دستیابی به این هدف به‌تازگی تفاهم‌نامه پروژه فیبرنوری توسط رگولاتوری با ۹ اپراتور منعقد شد و آنها موظف شدند ظرف مدت یک سال، ۸.۵میلیون پورت فیبرنوری راه‌اندازی کنند. همچنین سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اقدام به راه‌اندازی سایت
iranfttx.ir برای پایش وضعیت تعداد مشترکان و تعداد پورت‌های راه‌اندازی شده کرده است که بر اساس اطلاعات سایت تا اردیبهشت ماه به شرح جدول 2 بوده است که استان تهران با ۶۵۳۲۴ مشترک از تعداد کل ۱۹۸۹۷۴ مشترک، بیشترین تعداد مشترک را دارد.
چندی پیش از سوی وزارت ارتباطات اعلام شد که برنامه دارد تا 3 سال دیگر پوشش ۸۰ درصدی خانوارها و 100 درصدی کسب و کارها به فیبرنوری محقق شود” این در حالیست که ظاهرا اپراتورها اقدامات کلانی در این زمینه انجام نداده‌اند؟ به نظر شما چالش‌ها و راهکارها در این زمینه چه مواردی هستند؟
تحقق این امر با توجه به شرایط اقتصادی امروز ایران به سختی امکان‌پذیر است، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که باعث به وجود آمدن عدم توسعه مناسب FTTx می‌شود، یکی از آنها تحریم‌هایی است که باعث شده است شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات FTTx صادرات این کالاها را به ایران ممنوع کنند. از جهت دیگر گمرک قوانین بسیار سختگیرانه‌ای برای ورود کالاهای مخابراتی وضع کرده است، چنانچه دولت مصمم به تحقق شعار ۲۰ میلیون پورت نوری در کشور باشد باید علاوه بر تسهیلات مالی، تسهیلات واردات تجهیزات را نیز اجرایی کند. همچنین یکی دیگر از مشکلاتی که گریبانگیر شرکت‌های خصوصی است مشکلات مربوط به تعامل با شهرداری‌ها است که دولت باید تسهیلگر مشکلات مربوط بین شرکت‌های خصوصی و شهرداری در اجرای عملیات فیبرکشی تا درب منازل باشد.
وزارت ارتباطات همچنین اعلام کرده ” بخشی از درآمد اپراتورها به توسعه فیبرنوری اختصاص یابد”. در این خصوص چه چالش‌هایی برای اپراتورها وجود دارد؟ چه اقدامی از سوی دولت در این زمینه باید صورت گیرد؟
دولت در مصوبه خود اشاره کرده است که 8 درصد از حق‌السهم دولت از درآمد اپراتورهای تلفن همراه در اختیار این اپراتورها قرار می‌گیرد تا صرف توسعه شبکه ثابت مبتنی بر فیبرنوری شود و سرعت و کیفیت ارتباطات ثابت را افزایش دهند. با این مصوبه، اپراتورهای همراه پس از اخذ «پروانه همگرای خدمات ارتباطی»می‌توانند با بهره‌گیری از این تسهیلات، عملا در حوزه ارتباطات ثابت هم ورود پیدا کرده و نسبت به راه‌اندازی پورت‌های پرسرعت فیبرنوری برای منازل و کسب‌وکارها اقدام کنند.
با توجه به اینکه اپراتورهای همراه به نسبت اپراتورهای ثابت درآمد بسیار بیشتری دارند اجرای این مصوبه می‌تواند باعث توسعه بیشتر FTTx شود، همچنین رقابت بین اپراتورهای همراه برای تصاحب مشترک بیشتر در این حوزه نیز می‌تواند این توسعه را تسریع کند. البته دولت باید با رفع موانع پیش روی اپراتورهای همراه تسهیلگر آنها با سازمان‌های دیگر نظیر شهرداری و سازمان رگولاتوری شود.
در مورد کشورهای پیشرفته اوضاع چگونه است و آنها چه برنامه‌ها و تسهیلاتی برای ارایه‌دهندگان خدمات فیبرنوری ارایه می‌دهند؟
امروزه دولت‌ها توسعه اینترنت پهن باند و افزایش سرعت اینترنت را یکی از عوامل رشد اقتصادی خود می‌دانند، به‌خصوص در زمان پاندمی کرونا کشورهایی که زیر ساخت ارتباطی مناسب‌تری داشتند کمتر دچار بحران‌های ناشی از کرونا در زمینه دورکاری و آموزش از راه دور شدند. دولت‌های مختلف با توجه به وضعیت و سیاست‌های خود اقدام به حمایت از گسترش FTTx می‌کنند. آنها با شناخت موانعی که باعث عدم رشد مناسب ارتباطات پهن باند می‌شود به دنبال رفع آن موانع رفته‌اند. همچنین برای تامین مالی این پروژه‌ها معمولا دولت‌ها به اشکال زیر عمل می‌کنند:
– یارانه‌های مستقیم (مانند اتحادیه اروپا، ایالات‌متحده و شیلی)؛
– یارانه‌های غیرمستقیم، مانند نرخ بهره مطلوب یامعافیت‌های مالیاتی (مانند ژاپن)؛
– مشارکت عمومی- خصوصی (مانند مکزیک)؛
– شبکه‌های عمومی‌عمده‌‌فروشی (مانند استرالیا).
و در نهایت اینکه باید توجه داشت که در کشورهای دیگر اصولا فضای رقابتی بین شرکت‌ها باعث ایجاد کیفیت ارتباطات می‌شود و اپراتورها برای داشتن مشترک بیشتر و داشتن سهم بیشتر تلاش می‌کنند تا کیفیت و سرعت ارتباطات خود را بهبود بخشند و دولت‌ها عموما نقش تسهیلگر را دارند. (عصرارتباط)
