همان روش‌ها و همان نتیجه‌ها
مریم آریایی - علاقه زیاد به استفاده از یک مدل خاص در حمایت از اجرای برخی طرح‌ها و خدمات اینترنتی که عمدتا نتایج مشابهی نیز به بار آورده‌اند، گویا تمامی ندارد. حالا بعد از سیستم‌عامل بومی و ایمیل ملی و موتور جست‌وجوی بومی و طرح‌هایی شبیه به آن، مدل حمایتی خاص گویا دارد برای پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ملی تکرار می‌شود.
چند سال قبل بود که به همین سبک کار تزریق بودجه‌های دولتی به ایمیل‌های بومی کلید خورد. بعد از آن هم کسی سراغ مبحث هزینه و فایده و سرانجام ایمیل‌های بومی نرفت و امروز هم به درستی در خاطرمان نیست که چند ایمیل بومی مشمول برخورداری از پول های دولتی شدند و اکنون چه می کنند و در چه حال هستند.
از ایمیل ملی تا موتور جست‌وجوی بومی
آخرین خبری که از ایمیل ملی رسید این بود که رییس سازمان فناوری اطلاعات از اواخر سال قبل از توقف طرح ایمیل ملی خبر داده بود و گویا طرح کارپوشه ملی ایرانیان جایگزین آن شده تا هر ایرانی با هر ایمیل داخلی بتواند برای دریافت خدمات دولتی، با دستگاه‌ها ارتباط برقرار کند.
کمی بعد به همین سبک حمایت همزمان از چند موتور جست‌وجوی بومی در دستور کار قرار گرفت و منابع، امکانات و بودجه‌های دولتی برای این کار به خط شدند. این که سرانجام کار حمایت همزمان از چند موتور بومی به سرنوشت ایمیل‌های بومی دچار بشود یا نه هنوز کمی زود است برای قضاوت.
اما در اینجا تنها در یک مورد آن هم در شرایطی که هنوز گوگل شناختهشدهترین مرجع جست‌وجوی ایرانیان در اینترنت است وزارت ارتباطات راه‌اندازی و افتتاح موتورهای جست‌وجوی بومی را بدون توجه به نتایج کار چنان در اولویت قرار داده بود که یکی از این موتورهای جست‌وجو را مقام عالی وزارت پنج بار افتتاح کرد.
حالا موضوع داغ این روزها پیام‌رسان‌های موبایلی و شبکه‌های اجتماعی داخلی است که حداقل دو سه سالی است در عالی‌ترین سطح مدیریت ICT کشور درباره آن وعده داده می‌شود اما هنوز سرنوشت حمایت از شبکه‌های اجتماعی بومی معلوم نیست.
حمایت از شبکه‌های داخلی با عضویت وزیر کلید خورد
در ماه‌های اولیه کار دولت یازدهم در حالی که با پدیده وزرای آنلاین در شبکه‌های اجتماعی مواجه بودیم، وزیر ارتباطات وعده داد با هدف ترویج شبکه‌های اجتماعی سالم در چند شبکه اجتماعی داخلی عضو می‌شود و در آذر ماه سال 92 عضو چهار شبکه اجتماعی شد و در ابتدای کار ساعات آنلاین شدن وزیر هم اعلام می‌شد. وزیر علت حضور همزمانش در چند شبکه را ایجاد رقابت و برقراری مساوات بین فعالان داخلی این عرصه اعلام کرد که نقطه آغاز حرکت حمایتی هم همین جا بود.
در مهر ماه سال 93 مسوولان وزارت ارتباطات در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی وعده حمایت از شبکه‌های اجتماعی موبایلی را دادند و قرار بود تا چند شبکه اجتماعی مبتنی بر موبایل که با تکیه بر توان بومی ایجاد شده‌اند توسعه یابد تا کاربران ایرانی برای رفع نیاز خود از این شبکه‌ها بهره ببرند.
در این جلسه اعلام شد که با حمایت مدنظر وزارت ارتباطات، قرار است به طراحان و تولیدکنندگان شبکه‌های اجتماعی داخلی و بومی پهنای باند و اینترنت رایگان عرضه شود. در همین حال کاربران این شبکه‌ها نیز به دلیل استفاده از شبکه اینترانت، مبلغی کمتر از یک دهم مبلغ فعلی اینترنت، بابت اتصال به شبکه بپردازند.
ساینا، بیسفون، گفت‌وگو و دیگران
اوایل که صحبت حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی مطرح بود هنوز نگاه‌ها به سمت پیام‌رسان‌های موبایلی نمی‌رفت و همچنان شبکه‌های اجتماعی مانند تبیان، کلوب، فیس‌نما، فار‌س‌توییتر، هم‌میهن و افسران به عنوان شناختهشدهترین شبکه‌های بومی، ذهن افراد را درگیر می‌کرد که البته هیچ‌کدام به میزانی که قابل رقابت با اقبال ایرانی‌ها با شبکه‌های خارجی باشد کاربر نداشتند، بعد از آن رفته رفته صحبت از تولید پیام‌رسان‌های داخلی شد.
در همان روزها وزیر ارتباطات از راه‌اندازی دو برنامه بومی بیسفون و ساینا خبر داد و گفت که این ابزارها تجمیعی از امکانات ابزارهای خارجی پرکاربرد است که اطلاعات آنها در ایران نگهداری می‌شود.
وزیر مدعی شده بود که سرعت بیشتر و کیفیت بهتر این نرم‌افزارها به دلیل زیرساخت‌های داخلی آنها از جمله ویژگی‌های این دو نرم‌افزار داخلی است و بر همین اساس اعلام کرده بود که وزارتخانه برنامه حمایت از آنها را دارد.
یکی دو ماه بعد وزیر ارتباطات از اپلیکیشن "گفت‌وگو" رونمایی کرد که گفته شد به دست طراحان نرم‌افزاری کشور تولید شده و عملکردی مشابه وایبر و واتس‌اپ دارد. به اعتقاد وزیر، این برنامه می‌توانست جایگزین مناسبی باشد.
چند ماه بعد اما وزیر ارتباطات که از پیام‌رسان‌هایی که خود معرفی کرده بود ناامید شده بود، گفت: فعالیت بیسفون را از زمانی که 130 هزار کاربر داشت به‌طور مداوم پیگیری می‌کردم؛ تا وقتی مشترکان این پیام‌رسان زیر یک میلیون بود مشکل خاصی وجود نداشت اما زمانی‌که تعداد کاربرانش بالای یک میلیون رفت دچار مشکلاتی شد؛ نظیر اینکه تماس می‌گرفتیم اما برای طرف مقابل زنگ نمی‌خورد.
هزینه‌هایی که بی‌نتیجه بالا رفت
پیش از این اعلام، وزیر ارتباطات گفته بود که مشترکان برنامه بیسفون بیش از 800 هزار نفر شده‌اند و گفت: به همکارانم گفته‌ام که اگر مشکل فنی دارند یا از محل وام وجوه اداره‌شده یاری می‌خواهند به آنها کمک کنند زیرا چند نفر دانشجو نمی‌توانند بدون کمک کار بزرگی انجام دهند.
در همین حال معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود به شرکت‌ها و افرادی که بخواهند شبکه اجتماعی داخلی تولید کنند از 100 میلیون تا 3 میلیارد تومان تسهیلات می‌دهد تا بتوانند کاربران را به این شبکه‌ها سوق دهند.
اما با وجود این سرمایه‌گذاری دولت، کاربران از شبکه‌های داخلی استقبالی نکردند. در این میان گردانندگان این شبکه‌ها معتقد بودند که زیرساخت‌های فنی برای شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به‌طور دقیق در کشور فراهم نیست و سرمایه‌گذاری مالی درستی از این بابت انجام نشده است.
حالا نزدیک به 15 پیام‌رسان داخلی طراحی شده است که برخی از آنها حمایت‌هایی از منابع عمومی کشور دارند. برای نمونه اپلیکیشن پیام‌رسان سلام که از سوی مرکز فضای مجازی بسیج توسعه آن در دستور کار قرار گرفته است.
به فهرست ساینا، بیسفون، گفت‌وگو و سلام و .. دیالوگ که شباهت بسیاری به وی‌چت دارد، قاصدک، انار، ایـ‌چت، ندافون همراه، فانوس، نزدیکا، ابرک، موبازی، شمسه، تی‌ان‌تی‌وپ، گپ و گپ را هم که اضافه کنیم فهرست بلند بالایی پیش‌روی‌مان می‌شود که قاعدتا باید گرمای بازار این اپلیکیشن‌ها را به همراه داشته باشد اما چنین نیست.
تصویب مقررات حمایتی به سبک همیشگی
حالا اما شورای‌عالی فضای مجازی با همان سیاق و سرعت خاص خود در حال تدوین مقررات حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی است. در تازه‌ترین مصوبه این شورا مقرر شده تا وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از طریق یک کارگروه متشکل از دستگاه‌های ذی‌ربط، شرایط و ضوابط اعطای مجوز به این دسته پیام‌رسان‌ها را تعیین کند و پنجره واحدی تشکیل شود تا متقاضیان تاسیس پیام‌رسان‌های بومی، برای اخذ مجوز از مراجعه به دستگاه‌های متعدد بی‌نیاز بوده و امور خود را از طریق این پنجره واحد دنبال کنند.
در همین رابطه برای نحوه حمایت دستگاه‌های مختلف از جمله صدا و سیما و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از شبکه‌های اجتماعی بومی نیز مقرراتی تعیین شده است. با این حال و پیش از این مصوبه معاونت علمی ریاست‌جمهوری برنامه‌های حمایتی خود از پیام‌رسان‌های داخلی را با جزییات مطرح کرد و به اعلام شرایط حمایت از پیام‌رسان‌های بومی پرداخت! بر این اساس گفته شد که از سوی این معاونت به آن دسته از پیام‌رسان‌های داخلی که تعداد کاربران فعال آنان به یک میلیون نفر برسد یک میلیارد تومان کمک بلاعوض تعلق خواهد گرفت. اگر همین پیام‌رسان‌ها بتوانند تعداد کاربران خود را یک به دو میلیون نفر افزایش دهند، یک میلیارد تومان دیگر کمک بلاعوض می‌گیرند و در نهایت از ا ستفاده‌کنندگان فعال آنها از ۲ به ۵ میلیون نفر افزایش یابد؛ به این دسته نیز یک میلیارد تومان دیگر کمک بلاعوض تعلق خواهد گرفت.
همچنین اعلام شد که ستاد توسعه فناوری اطلاعات، ارتباطات و میکروالکترونیک معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری موضوعاتی از قبیل طراحی‌ها، پیاده‌سازی و زیرساخت‌های فنی را جهت احراز به عنوان پیام‌رسان داخلی بخش خصوصی و بومی مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار می‌دهد.
وزارت ارتباطات نیز گویا برنامه‌های خود را در این زمینه دارد؛ همان‌طور که در این گزارش اشاره شد کمک‌های مالی از محل وام وجوه‌اداره شده بر اساس فرمان وزیر به آنها تعلق می‌گیرد و البته معاون وزیر ارتباطات هم گفته بود که به تولیدکنندگان شبکه اجتماعی بومی از 100 میلیون تا 3 میلیارد تومان وام می‌دهد.
پیش‌تر هم وزیر ارتباطات با اشاره به مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی گفته بود که دارندگان شبکه‌های اجتماعی بومی بالای یک میلیون کاربر، امتیازهایی خواهند داشت و مثلا اجازه تبلیغات به آنها داده می‌شود.
حالا اما در حالی که حداقل دو سال از آغاز برنامه حمایتی از پیام‌رسان‌های داخلی می‌گذرد آمار حکایت از مجموع یک میلیون کاربر کل این شبکه‌ها در برابر 40 میلیون ایرانی عضو تلگرام دارد و کمتر کسی است که حتی نام پیام‌رسان‌های داخلی را بداند. اینکه این تصمیم‌ها و سیاست‌ها محقق می‌شود و یا در صورت تحقق می‌تواند پیام‌رسان بومی را حداقل در رقابت با پیام‌رسان‌های خارجی مطرح کند با توجه به تجربه طرح‌های این‌چنینی و حمایت‌هایی به این سبک چندان روشن نیست به‌خصوص اینکه در همین موضوع خاص تجربه معرفی پیام‌رسان‌هایی از سوی وزیر ارتباطات را داشتیم که بعد از یک سال محو شدند. (منبع:عصرارتباط)