پرونده اختلال بی‌پایان سامانه فرانسوی بورس ایران
خبرگزاری فارس_رضا امامی؛ Atos یک شرکت اروپایی فناوری اطلاعات با شعباتی در پاریس فرانسه و مونیخ آلمان است که با تلفیق سیستم‌ها و خدمات معاملاتی با فناوری بالا، ارتباطات متحدالشکل، داده‌های بزرگ و امنیت سایبری را طراحی و پیاده سازی می‌کند .
پایگاه داده‌ها و نرم افزار معاملاتی بازار سرمایه ایران حدود 12 سال قبل توسط این شرکت فناوری اطلاعات فرانسوی طراحی و پیاده سازی شد که به دلیل تحریم‌ها نوسازی آن انجام نگرفت.
اما در آذر ماه 95 کارشناسان این شرکت همزمان با اجرای برجام و تعلیق تدریجی تحریم‌ها، برای بار دوم به ایران سفر کردند تا ضمن دیدار با مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص بروز رسانی پایگاه داده‌ها و نرم افزار معاملاتی بازار سرمایه ایران تفاهم نامه همکاری امضا کنند.
حالا با بازگشت دوباره تحریم‌ها و اما و اگرهای اروپایی ها برای ادامه همکاری با ایران ، پشتیبانی از نرم افزار معاملاتی بازار سرمایه با چالش‌های جدیدی مواجه شده است.
این چالش با مستقل شدن سامانه معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران از فرابورس ایران در آبان ماه 95 این روزها عمیق تر و بزرگ تر شده است.
وجود حفره‌های مختلف در پیکره پایگاه داده‌ها و نرم افزار معاملاتی بازار سرمایه اما باعث شده تا هر چند وقت یکبار داستان تکراری قطع ارتباط با هسته معاملات برای شرکت‌های کارگزاری و به تبع آن سهامداران بازار سرمایه دوباره مرور شود.
این موضوع طی معاملات روز سه شنبه هفته جاری نیز به دنبال اعلام اختلال در هسته معاملات فرابورس به اوج خود رسید تا به این ترتیب این بازار مجبور شود در شامگاه همان روز از ابطال همه معاملات فرابورس خبر دهد بی آنکه دلیل آنرا توضیح داده و یا دستکم راهی برای جبران خسارت‌های ایجاد شده عنوان کند.
در این زمینه مرتضی آنالویی ،مدیر عامل شرکت مدیریت فناوری بورس در گفت‌وگو با فارس بروز «این اختلال را ناشی از بروز حادثه ای پیش بینی نشده » دانست. در حالی که به گفته وی هنوز بطور فنی ریشه اصلی حادثه رخ داده در هسته معاملات فرابورس مشخص نیست.(خبرگزاری فارس- 97/9/20)
این مشکل برای روز چهارشنبه نیز ادامه یافت اما در نهایت با اعلام فرابورس مبنی بر رفعه اختلال ایجاد شده از بازگشت دوباره معاملات به روال عادی خبرداد.
امیر هامونی، مدیر عامل فرابورس ایران ابتدا در پیامی اینستاگرامی از عموم فعالان بازار سهام بابت ایراد بوجود آمده در هسته معاملات این بازار عذر خواهی کرد و پس از آن دلیل بروز این مشکل را «ناشی از اختلال در load balancing و ترافیک سفارشات در سامانه معاملات عنوان کرد.» (خبرگزاری فارس- 97/9/21)
به گفته وی با رفع این مشکل و با وجود کندی فرایند مچینگ معاملات،فرابورس توانست ارزشی بالغ بر 520 میلیارد تومان از معاملات روز چهارشنبه را ثبت نماید.
پیرامون دلیل بروز اختلال های پی در پی سامانه معاملات بازار سرمایه برخی کارشناسان معتقدند، نبود قرار داد بلندمدت پشتیبانی با سرویس دهنده اصلی این سامانه و در عین حال توقف همکاری ها به دلیل بازگشت دوباره تحریم ها اصلی ترین عامل در وقوع این حوادث است.
* اختلال ها تمامی ندارد اما ...
در این ارتباط حمید رضا نعمتی پور ،مدیر عامل یک شرکت فعال در زمینه پردازش داده در گفت و گو با خبرگزاری فارس پیرامون دلایل بروز اختلال‌های مکرر در سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه را عدم دسترسی به فراهم کننده اصلی سرویس و خدمتIT در ایران (Service Provider) عنوان کرد و افزود: سامانه‌هایی که در بازار سرمایه استفاده می‌شود به خاطر عدم ارتباط با سرویس پروایدرها به دلایلی همچون تحریم یا تمدید نشدن قرار داد پشتیبانی آن‌ها باعث شده تا متخصصانی که به تازگی وارد این پروژه‌ها شده‌اند با وجود تلاش‌های فراوان، تجربه کافی برای حل مسئله یا رفع ایرادهای ایجاد شده را نداشته باشند به خصوص آنکه در نوشتن کدهای اصلی نقشی نداشته‌اند.
وی افزود:قدر مسلم شخصی که کد سیستم را نوشته می‌تواند در کمترین زمان ممکن مشکل ایجاد شده را برطرف نماید.پس از مستقل شدن سیستم عامل‌های فرابورس یکسری اختلال‌ها ایجاد شد که طی دو روز متوالی در هفته جاری نیز همچنان شاهد آن بودیم.
به گفته نعمتی پور تا زمانی که سیستم پایگاه داده و سامانه‌های معاملاتی بومی نوشته نشود و یا با سرویس پروایدر اصلی ارتباط ایجاد نشود تمام شدن اختلال در سامانه‌های معاملاتی کنونی بعید است.
وی با بیان اینکه سازمان بورس باید از بسترهای جزیره ای سیستم معاملات فاصله بگیرد، افزود: در حال حاضر فراهم کننده‌های قوی سرویس و خدمات(Service Provider) در ایران فعالیت می‌کنند که در صورت باز شدن درهای سازمان بورس به روی آن‌ها می‌توانند کمک‌های فراوانی کنند.
نعمتی پور ادامه داد: اگر شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی (oms)کم تعداد بازار سرمایه که نزدیک به 10 سال اخیر همچنان راز دار سازمان هستند بپرسید که چه اتفاقی پس از ارسال داده از سمت این پردازشگرها به هسته معاملات و بازگشت دوباره آن‌ها می‌افتد پاسخی برای جواب دادن ندارند.
*لزوم شفافیت و انعطاف بیشتر برای oms ها
این کارشناس حوزه فناوری افزود: سازمان بورس به تازگی در حال ارائه api به شرکت‌های مدیریت فناوری و باز کردن اندک دروازه‌های بسترهای موجود است اما هیچ کس حتی oms ها نیز نمی‌دانند که بر سر بسته داده‌های ارسالی به سیستم معاملات بازار سرمایه چه اتفاقی می‌افتد. قدر مسلم اگر از شرکت‌هایی که در حوزه مدیریت فناوری بورسی فعالیت می‌کنند کمک بخواهند بسیار راحت می‌توان این سیستم را بومی سازی کرد.
به گفته این کارشناس ، ارایه کنندگان سامانه های بانکداری متمرکز (Core Banking) و یا شرکت‌های ارائه دهنده خدمات it در ایران سرویس پروایدر های بزرگی در اختیار دارند که در صورت شفافیت بیشتر از سوی سازمان بورس می‌توانند در ایجاد زیر ساخت‌های سامانه‌های معاملات بازار سرمایه کمک فراوانی کنند.
*از سیستم عامل DOS تا مسیری با چشم انداز مبهم
وی در برابر این پرسش که چگونه وقتی سامانه پس از معاملات بازار سرمایه همچنان تحت سیستم عامل DOS انجام می‌گیرد می‌توان به جهانی شدن و استانداردهای بین المللی در ارائه خدمات به سرمایه گذاران داخلی و خارجی فکر کرد ، پاسخ داد: برای توسعه زیر ساخت هر فناوری در هر سطح و جایگاهی یکسری مشکلات از قبل وجود داشته و اکنون نهادینه شده است. باید گام به گام بهبود مستمر را جلو برد اما از دید بورس شاید بخاطر نبود چشم انداز از بیزنس مالی سامانه پس از معاملات، رغبت چندانی برای توسعه آن مثل سامانه PAM وجود ندارد؛ قدر مسلم برای رقابت جهانی و توسعه زیر ساخت‌ها و ترویج آن‌ها به نظر می‌رسد که با این سرعت در مسیر ایجاد شده بعید است که به نتیجه برسیم.
وی معتقد است: امروز 50 سال از عمر بورس ایران گذشته و در این سال‌ها چندین بار پوست اندازی و با شتاب زیادی فناوری‌های بورسی توسعه یافته است اما با سرعت فعلی در بومی سازی ساختارها و بسترهای فناوری بازار سرمایه ، دسترسی به حداقل استانداردهای جهانی بعید است.
*خسارت سرمایه گذار با تمدید ساعات معاملات جبران می شود یا نمی شود؟
وی در برابر این پرسش که در بورس‌های دنیا برای جبران خسارت سهامداران در ازای اختلال در سامانه‌های معاملاتی چه اقدامی می‌کنند، گفت: نحوه رویکرد متولیان بازار با سرمایه گذاران در چنین مواقعی با توجه به مقررات و دستور العمل های بازار تبیین می‌شود. در برخی سیستم‌ها شکل جبران این مسئله تعریف شده و برخی نیز با ایجاد بازار جبرانی در زمان محدود امکان معامله مجدد را برای سرمایه گذار فراهم می‌کنند.
نعمتی پور یادآور شد: شاید با افزایش زمان معاملات امکان معامله بطور عادلانه فراهم شود اما در فناوری اطلاعات بورس به دلیل محو شدن برخی داده‌ها هیچ کسی نمی‌داند در فرایند قطع و وصلی‌ها سامانه معاملات چند نوبت ارسال و دریافت سفارش خرید و فروش انجام شده که برای یک نفر به جای یک نوبت خرید، دو نوبت خرید انجام داده و برای یک نفر نیز چیزی خریداری نشده است.
*از شب نشینی ناظر بازار تا جوک خنده دار آی تی من ها
وی تصریح کرد: بنابراین حتی با افزایش زمان معاملات نمی‌توان ماهیت اشتباه را جبران کرد. در بازار سرمایه ایران زمان معاملات در حالی افزایش داده می‌شود که ناظر بازار تا پاسی از شب برای ابطال معاملات و یا بروز رسانی مانده حساب‌ها بیدار می‌نشیند اما از نظر فناوری این موضوع خنده دار است . زیرا سیستم باید همیشه در دسترس باشد و جبران ضرر وزیان کاربر داده شود.
مهرداد رجبی، مدیر عامل یک شرکت دیگر فعال در حوزه پردازش اطلاعات مالی نیز در گفتگو با خبرگزاری فارس پیرامون دلایل وقوع اختلال‌های پراکنده در سامانه‌های معاملات بازار سرمایه با وجود توسعه و رشد OMS ها، گفت: مشکل اصلی در حال حاضر هسته معاملات فرابورس است که باعث شده سفارش‌هایی که از طریق پردازشگرها به هسته معاملات ارسال می‌شود با مشکل مواجه شوند. در واقع معامله گرها نیز طی روزهای اخیر با سامانه معاملات مشکل داشتند و ساختار آن ربطی به اینکه سفارش‌ها از طریق پم یا OMS ها یا نامک ارسال می‌شود ، ندارد.
به گفته وی همه سفارش‌ها با تأخیر در سامانه معاملات فرابورس می‌نشیند. این تأخیرها در روزهای اخیر نیز وجود داشت اما طی روزهای سه شنبه و چهار شنبه این هفته شدید تر شد و دو ساعت بعد جواب می‌آمد.
رجبی افزود: وضعیت سامانه معاملات فرابورس در روز سه شنبه به گونه ای شده بودکه سیستم معاملات بطور تک به تک سفارش‌ها را دریافت و فرآوری می‌کرد.
* مشکلات هسته معاملات ساختاری است
وی با ساختاری دانستن دلیل وقوع این مشکلات افزود: این حوادث به دلیل نرم افزار تولید شده از سوی گروه فرانسوی است که قرارداد پشتیبانی طولانی مدت ندارند. در زمانی که تحریم‌ها بطور موقت کنار رفت ورژن جدیدی از این نرم افزار بروز رسانی شد اما چون فرایند کار ، زیر ساختی است به نظر می‌رسد این فرایند به پشتیبانی مصمم و ادامه داری نیاز دارد که به دلیل مسائل سیاسی کلان، شرکت بورس و مدیریت فناوری بورس در عمل کاری از دستشان بر نمی‌آید.
این مقام مسئول با بیان اینکه شرکت اتوس وقتی با تحریم‌ها مواجه می‌شود قدر مسلم امکان همکاری با بازار سرمایه ایران را نخواهد داشت در برابر این پرسش که تا چه حد می‌توان زیر ساخت‌های سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه را بومی کرد،گفت: متخصصان شرکت مدیریت فناوری در تمام سال‌های اخیر پای سیستم کنونی معاملات بازار سرمایه باقی مانده‌اند و آن را سرپا نگه داشته‌اند اما وقتی حادثه خاصی در کد نویسی و یا هسته معاملات رخ می‌دهد شاید پیدا کردن آن مشکل ،کار گروه پشتیبانی دهنده نباشد و حتی شرکت اتوس که تولید کننده کدهای آن است باید ساعت‌ها زمان بگذارد تا ببیند مشکل ایجاد شده ، ناشی از چه چیزی بوده است.
*حادثه بدون سناریو در هسته معاملات
وی افزود:وقتی مشکلی همیشگی در کار برنامه نویسی پیش می‌آید، به دلیل اینکه سناریو قبلی وجود دارد نگرانی برای حل آن وجود ندارد زیرا براحتی می‌توان آنرا پیدا کرد اما وقتی مشکلی هر چند وقت یکبار بوجود می‌آید، بسته به شرایط موجود می‌تواند پیاده سازی آن در آینده با ایراد مواجه باشد.
رجبی ادامه داد: با فرض بر اینکه هم اکنون با شرکت اتوس فرانسه قرار داد وجود داشته باشد ، باید آن چنان سناریوهای مختلف را تست کند تا در چنین شرایطی بتواند اختلال را حل نماید اما پیدا کردن آن مسئله در محیط تست ممکن است کار دشواری باشد.
به باور مدیر عامل شرکت پردازش مالی مبنا در سیستم اصلی سامانه معاملات وقتی 10 هزار نفر در کنار OMSها ، نامک و پیغام ناظر سفارش ارسال می‌کنند شرایط لحظه ای برای یافتن و رفع اختلال بسیار دشوار است ، اما در در محیط تست این اتفاق نمی‌افتد و در بهترین حالت 100 مشتری اقدام به ارسال سفارش به سامانه معاملات می‌کنند.بنابراین وضعیت واقعی نسبت به وضعیت تست برای پشتیبانی دهنده سامانه بسیار پر مخاطره تر است.
*داستان تکراری اختلال در سامانه معاملات
این مقام مسئول با بیان اینکه از ابتدای امسال تا کنون اختلال در سامانه معاملات بیش از 6 نوبت رخ داده است ، گفت: بهترین کار بومی سازی پایگاه داده و سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه است اما نوشتن کد هسته معاملات کار ساده‌ای نیست و پروژه‌ای زمان‌بر و هزینه ساز است . شرکت‌هایی که پروژه‌هایی از این دست را تجربه کرده‌اند نیز هنوز نتوانسته‌اند به عنوان پروژه موفق مورد اعتماد واقع شوند.
به گفته رجبی هم اکنون درصد کمی از بانک‌ها سامانه بانکداری متمرکز (Core Banking) را در اختیار دارند که در نهایت چیزی جز تبدیل سامانه‌های قبلی نیستند و شاید تنها دو مجموعه در کشور وجود دارد که کد سامانه بانکداری متمرکز را نوشته‌اند.
بطور مثال بانک کشاورزی در حال حاضر مسلط به کدهای این سامانه شده و توانایی آن‌ها به اندازه ای است که می‌توانند در آن تغییرات دهند.
*چاره ای به جز بکار گیری توان داخلی نیست
مدیر عامل شرکت پردازش مالی مبنا تصریح کرد:یا باید از طریق بهبود روابط در دنیا که در دست بورسی‌ها نیست به سراغ بسترهای کارآمد و بروز رفت و یا اگر مشکلاتی وجود دارد با نوشتن نرم افزار بومی بتوان اختلال‌های پیش بینی نشده آنرا برطرف کرد.
*پای آبروی سازمان بورس وسط است
به گزارش فارس، باید منتظر ماند و دید که سازمان بورس با توجه به تجربه های دهه های اخیر از تحریم های ظالمانه، چگونه به اتکای تخصص و دانش ایرانی می تواند به رفع نواقص سامانه معاملاتی و یا به روز رسانی و بررسی سامانه‌های جدیدتر به منظور بهبود عملکرد سیستم معاملات بازار سرمایه ، از اعتبار و آبروی خود در مجامع بین المللی همچون آیسکو حفاظت خواهد کرد.
در این زمینه بیشتر بخوانید: