چالش اروپا برای اتصال متقابل پیام‌رسان‌ها
آسیه فروردین - قانون بازارهای دیجیتال اروپا (Digital Markets Act) یا DMA که قانونگذاران اروپایی در فروردین‌ماه سال 1401 تصویب کردند و هدف آن، اجازه امکان تبادل پیام میان پیام‌رسان‌های کوچک و بزرگ بود، چالش‌های فنی آن، اکنون پس از دو سال مقاومت و برنامه‌ریزی، ظاهرا در حال عملیاتی شدن است، اما آنطور که پیداست برخی موانع همچنان پایدار هستند.
وایرد (wired) در گزارشی نوشت: یکی از مزاحمت‌های مکرر زندگی معاصر این است که مجبور شوید برنامه‌های پیام‌رسان مختلف را به کار ببرید تا بالاخره به شخص مناسب و موردنظرتان برسید. مسنجر، iMessage، واتس‌اپ و سیگنال، همگی در ردیف چت گروهی و مخاطبین وجود دارند. با این حال، به زودی، واتس‌اپ، اقدامی را که قبلا غیرقابل تصور بود، برای دو میلیارد کاربر خود انجام می‌دهد و این یعنی: واتس‌اپ به مردم اجازه می‌دهد از یک برنامه دیگر به شما پیام بدهند.
تقریبا در دو سال گذشته، واتس‌اپ (به عنوان بزرگترین اپلیکیشن پیام‌رسان دنیا) راهی برای سایر برنامه‌های پیام‌رسان ایجاد کرده تا بتوانند خود را به سرویس‌شان متصل کنند و به مردم اجازه دهند در بین برنامه‌ها چت کنند. همه اینها بدون شکستن رمزگذاری انتها به انتها که برای محافظت پیام‌ها از حریم خصوصی و امنیت افراد استفاده می‌کند، صورت می‌گیرد و برای اولین بار است که برنامه چت به این شکل ایجاد شده و به طور بالقوه، فضای تحول و رقابت بیشتری را موجب می‌شود.
اما این، یک تغییر کاملا خودخواسته و ابداعی توسط واتس‌اپ نیست. در ماه سپتامبر، قانونگذاران اروپایی، متا، مادر واتس‌اپ را به عنوان یکی از شش شرکت تاثیرگذار «دروازه‌بان»، تحت قانون بازارهای دیجیتال فراگیر تعیین کردند. سپس شش ماه به این شرکت فرصت دادند تا درهای خود را به روی دیگر رقبای کوچک و بزرگ باز کند. تنها چند هفته تا پایان این مهلت، زمان باقی مانده و اکنون واتس‌اپ در حال توضیح نحوه عملکرد تعامل خود با سایر برنامه‌هاست.
(اگرچه در ایران اتصال متقابل میان 5 پیام‌رسان بومی از سال قبل محقق شده است. همچنین رایزنی برای اتصال با دیگر پیام‌رسان‌های خارجی نیز در حال پیگیری و اجراست و از این جهت بررسی‌ها نشان می‌دهد طرح اتصال متقابل پیام‌رسان‌ها در ایران نخستین نمونه اجرایی شده در دنیا است.)
دیک بروور، مدیر مهندسی واتس‌اپ که در متا کار کرده، می‌گوید: «بین راه آسان برای عرضه این قابلیت همکاری به اشخاص ثالث با حفظ حریم خصوصی، امنیت و نوار یکپارچگی واتس‌اپ تنش واقعی وجود دارد. اما فکر می‌کنم از مرحله‌ای که به اینجا رسیده‌ایم، بسیار راضی هستیم.»
قابلیت همکاری در واتس‌اپ و مسنجر، طبق قوانین اروپا، در ابتدا بر پیام‌های متنی، ارسال تصاویر، پیام‌های صوتی، ویدئوها و فایل‌ها بین دو نفر متمرکز است و تماس‌ها و چت‌های گروهی سال‌ها ادامه خواهد داشت. در واقع قوانین اروپا فقط برای خدمات پیام‌رسانی اعمال می‌شود، نه پیامک‌های سنتی.
بروور در این خصوص می‌گوید: «یکی از الزامات اصلی و مهم این است که کاربران در این زمینه مشارکت کنند. من می‌توانم انتخاب کنم آیا می‌خواهم در تبادل پیام با اشخاص ثالث شرکت کنم یا نه. این، مهم است، زیرا می‌تواند منبع بزرگی از هرزنامه و کلاهبرداری باشد.»
کاربران واتس‌اپ که در این زمینه مشارکت می‌کنند، پیام‌های سایر برنامه‌ها را در قسمت جداگانه بالای صندوق ورودی خود می‌بینند. صندوق ورودی «چت‌های شخص ثالث»، قبلا در نسخه‌های توسعه‌دهنده برنامه دیده شده است.
به گفته بروور، «با توجه به اینکه این شبکه‌ها بسیار متفاوت هستند، تفکر اولیه در اینجا قرار دادن یک صندوق ورودی جداگانه است.»
او ادامه می‌دهد: «ما نمی‌توانیم همان سطح از حریم خصوصی و امنیت را ارائه دهیم. اگر واتس‌اپ، پیامک را اضافه می‌کرد، از یک صندوق ورودی جداگانه نیز استفاده می‌کرد، اگرچه برنامه‌ای برای افزودن آن وجود ندارد.»
- واتس‌اپ و ارتباط با سایر پیام‌رسان‌ها
به طور کلی، ایده پشت قابلیت همکاری، ساده است. لازم نیست بدانید دوستان یا خانواده‌تان از چه برنامه پیام‌رسانی برای برقراری ارتباط با آنها استفاده می‌کنند. شما باید بتوانید بدون نیاز به دانلود هر 2، از یک برنامه به برنامه دیگر ارتباط برقرار کنید. در یک دنیای ایده‌آل با قابلیت تعامل، میتوانید برای مثال از iMessage اپل برای چت کردن با شخصی در تلگرام استفاده کنید. با این حال، برای برنامه‌هایی که میلیون‌ها یا میلیاردها کاربر دارند، تحقق این امر ساده نیست. برنامه‌های پیام‌رسان رمزگذاری‌شده از پیکربندی‌ها و پروتکل‌های مختلف خود استفاده می‌کنند و استانداردهای متفاوتی درباره حفظ حریم خصوصی دارند.
علی‌رغم اینکه واتس‌اپ بیش از یک سال است که در زمینه برنامه قابلیت همکاری کار می‌کند، هنوز مدتی طول می‌کشد تا چت‌های شخص ثالث به برنامه‌های افراد وارد شود. شرکت‌های پیام‌رسانی که می‌خواهند با واتس‌اپ یا مسنجر همکاری کنند، باید با این شرکت قرارداد امضا کرده و شرایط آن را رعایت کنند. به گفته بروور، بعد از انتشار جزییات کامل طرح در ماه مارس، طبق قوانین اتحادیه اروپا، این شرکت چندین ماه فرصت دارد تا آن را اجرا کند.
از نگاه بروور، متا ترجیح می‌دهد برنامه‌های دیگر از پروتکل رمزگذاری سیگنال استفاده کنند که سیستم‌هایش بر اساس آن هستند. به غیر از برنامه همنام و پیام‌رسان‌های متعلق به متا، پروتکل سیگنال به طور عمومی در Google Messages و اسکایپ استفاده می‌شود. برای ارسال پیام‌ها، برنامه‌های شخص ثالث باید محتوا را با استفاده از پروتکل سیگنال رمزگذاری و سپس آن را در متن‌های پیام در زبان نشانه‌گذاری توسعه‌یافته (XML) بسته‌بندی کنند. هنگام دریافت پیام، برنامه‌ها باید به سرورهای واتس‌اپ متصل شوند.
بروور می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم بهترین راه برای ارائه این رویکرد، راه‌حلی است که بر اساس معماری مشتری-سرور فعلی واتس‌اپ ساخته شده است. رویکرد مدنظر ما این است که واتس‌اپ پروتکل مشتری-سرور ما را مستند کند و به مشتریان شخص ثالث اجازه دهد مستقیما به زیرساخت ما متصل شده و با مشتریان واتس‌اپ، پیام ردوبدل کنند.»
این قابلیت واتس‌اپ کمی انعطاف‌پذیر است. برنامه متا به سایر برنامه‌ها اجازه می‌دهد تا از پروتکل‌های رمزگذاری متفاوت استفاده کنند، البته در صورتی که نشان دهند به استانداردهای امنیتی موردنظر واتس‌اپ در دستورالعمل‌های خود دست پیدا کرده‌اند.
به گفته بروور، این گزینه برای توسعه‌دهندگان شخص ثالث وجود دارد که یک پروکسی بین برنامه‌های خود و سرور واتس‌اپ اضافه کنند. او معتقد است این امر می‌تواند به توسعه‌دهندگان «انعطاف‌پذیری» بیشتری بدهد و نیاز آنها به استفاده از پروتکل‌های سرویس‌گیرنده-سرور واتس‌اپ را برطرف کند اما این کار، امکان حمله بالقوه را نیز افزایش می‌دهد.
- واتس‌اپ و سایر پیام‌رسان‌ها: مشارکت در هاله‌ای از ابهام
هنوز مشخص نیست کدام شرکت‌ها قصد دارند خدمات خود را به واتس‌اپ متصل کنند. وایرد، از 10 دارنده سرویس‌های پیام‌رسانی یا چت مانند گوگل، تلگرام، وایبر و سیگنال پرسید که آیا قصد دارند به این قابلیت همکاری بیندیشند و آیا در برنامه‌های واتس‌اپ همکاری کرده‌اند؟ اکثر شرکت‌ها به این درخواست اظهارنظر پاسخ ندادند.
اسنپ و دیسکورد نیز اعلام کردند چیزی برای اضافه کردن ندارند. در حال حاضر، کمیسیون اروپا در حال بررسی است که آیا iMessage اپل، حد و رمز مشخصی را برای قابلیت همکاری با سایر برنامه‌ها درنظر می‌گیرد یا خیر. این شرکت به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداده است. همچنین کمیسیون اروپا، با چالش‌های اخیر در ایالات متحده درباره ماهیت بسته iMessage مواجه شده است.
متیو هاجسون، یکی از بنیانگذاران Matrix، که در حال ایجاد یک استاندارد منبع باز برای رمزگذاری و اجرای برنامه پیام‌رسان Element است، تایید می‌کند شرکت او با واتس‌اپ در زمینه قابلیت همکاری به روش «تجربی» کار کرده اما به دلیل امضای قرارداد و توافق‌نامه عدم افشای اطلاعات، نمی‌تواند توضیحات بیشتری ارائه کند. در سخنرانی آخر هفته، هاجسون معماری‌های «فرضی» را برای راه‌هایی نشان داد که Matrix می‌تواند به سیستم‌های دو دروازه‌بان متصل شود که از پروتکل‌های رمزگذاری یکسان استفاده نمی‌کنند.
در همین حال، جولیا ویس، سخنگوی برنامه پیام‌رسان سوئیسی Threema می‌گوید در حالی که واتس‌اپ برای بحث درباره برنامه‌های قابلیت همکاری به این مجموعه نزدیک شد، سیستم پیشنهادی استانداردهای امنیتی و حریم خصوصی Threema را برآورده نکرد.
ویس می‌گوید: «واتس‌اپ همه پروتکل‌ها را مشخص می‌کند و ما هیچ راهی نداریم که بدانیم واقعا با داده‌های کاربر که به واتس‌اپ منتقل می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد. در نهایت، واتس‌اپ منبع بسته است». (سیاست حفظ حریم خصوصی واتس‌اپ، نحوه استفاده از داده‌های افراد را بیان می‌کند.)
زمانی که اتحادیه اروپا برای اولین بار اعلام کرد برنامه‌های پیام‌رسان ممکن است در اوایل سال 2022 با یکدیگر همکاری کنند، بسیاری از رمزنگاران برجسته با این ایده مخالفت کردند و گفتند که این ایده بر پیچیدگی می‌افزاید و به طور بالقوه خطرات امنیتی بیشتری برای حریم خصوصی به همراه دارد.
کارملا ترونکوسو، دانشیار دانشگاه سوئیس که بر مهندسی امنیت و حریم خصوصی تمرکز دارد، می‌گوید که حرکت‌های قابلیت همکاری، بسته به نحوه اجرای آنها، می‌تواند به طور بالقوه منجر به روابط مختلف قدرت بین شرکت‌ها شود.
ترونکوسو می‌گوید: «این حرکت برای قابلیت همکاری، از یک سو، فضای بازار را باز می‌کند اما از این نظر که بازیگران بزرگ‌تر، قدرت تصمیم‌گیری بیشتری خواهند داشت، ممکن است بازار را انحصاری کند. اگر بازیگر بزرگ حرکتی انجام دهد و شما به خاطر وابستگی کاربران‌تان به این موضوع، به تعامل با این بازیگر بزرگ ادامه دهید، مجبورید از وی پیروی کنید.»
در حالی که قابلیت همکاری برنامه‌های پیام‌رسان رمزگذاری‌شده ممکن است چالش‌های اساسی درباره نحوه عملکرد سیستم‌ها در دنیای واقعی داشته باشد اما تا زمانی که افراد شروع به استفاده از تنظیمات تعاملی نکنند، تا حد زیادی ناشناخته است و معلوم نیست چه مقدار هرزنامه و کلاهبرداری در بین برنامه‌ها و ایجاد مشکل را به همراه داشته باشد.
همچنین سوالاتی درباره اینکه افراد چگونه یکدیگر را در برنامه‌های مختلف پیدا می‌کنند، وجود دارد. به عنوان مثال، واتس‌اپ از شماره تلفن شما برای تعامل و ارائه پیام به افراد دیگر استفاده می‌کند، در حالی که Threema به صورت تصادفی شناسه‌های هشت رقمی را برای حساب‌های افراد ایجاد می‌کند.
ویس، سخنگوی Threema می‌گوید: «پیوند با واتس‌اپ می‌تواند کاربران Threema را ناشناس کند.»
بروور از متا نیز می‌گوید که این شرکت هنوز در حال کار روی ویژگی‌های قابلیت همکاری و سطح پشتیبانی است و برای شرکت‌هایی که مایل به ادغام با آن هستند، در دسترس خواهد بود.
به گفته بروور، «هیچ‌کس دقیقا نمی‌داند که این سیستم چگونه کار می‌کند. ما نمی‌دانیم تقاضا چیست.»
با این حال، بروور می‌گوید بر اساس تصمیمات اتخاذشده، از معماری موجود واتس‌اپ برای اجرای قابلیت همکاری استفاده می‌شود، زیرا می‌تواند به راحتی سیستم را برای چت‌های گروهی در آینده افزایش داده و پتانسیل قرار گرفتن داده‌های افراد در معرض چندین سرور را نیز کاهش دهد.
در نهایت، قابلیت همکاری در طول زمان تکامل خواهد یافت. به گفته بروور، افزودن سریع ویژگی‌های جدید به آن چالش‌برانگیزتر است.
او می‌گوید: «ما معتقد نیستیم چت‌های بین‌الملل و چت‌های واتس‌اپ می‌توانند با سرعت یکسانی تکامل پیدا کنند.»
وی ادعا می‌کند: «تکامل یک شبکه باز» در مقایسه با شبکه بسته دشوارتر است. در مرحله دوم که کار متفاوتی انجام می‌دهید، نسبت به آنچه ما می‌دانیم واقعا خوب کار می‌کند، با یک کرم‌چاله از امنیت، مسائل مربوط به حریم خصوصی و پیچیدگی مواجهید که همیشه بسیار بزرگ‌تر از آنچه فکر می‌کنید، خواهد بود.»
- قانون اروپا و پشتیبانی واتس‌اپ از چت‌های ثالث
در همین رابطه، یک رسانه دیگر (9to5mac) نیز نوشت: واتس‌اپ به دلیل قوانین اتحادیه اروپا از چت‌های شخص ثالث پشتیبانی می‌کند و شاید، iMessage مورد بعدی باشد.
شرکت‌های بزرگ فناوری به عنوان بخشی از قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا (DMA)با رویکرد ضدانحصار، مجبور خواهند شد بسیاری از خدمات‌شان را برای مطابقت با قانون جدید تغییر دهند. احتمالا از قبل با تغییرات آتی در اپ‌استور آشنا هستید اما DMA بر برنامه‌های پیام‌رسانی نیز تاثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد متا قبلا روی سازگاری واتس‌اپ با چت‌های شخص ثالث کار کرده است.
واتس‌اپ برای پشتیبانی از چت‌های شخص ثالث روی به‌روزرسانی خود کار می‌کند. همان‌طور که توسط WABetaInfo (از طریق Matt Navarra) گزارش شده، آخرین نسخه بتای واتس‌اپ برای iOS، بخش جدید «چت‌های شخص ثالث» را شامل می‌شود. البته فعلا این بخش پنهان است اما WABetaInfo می‌گوید که به کاربران اجازه می‌دهد تا به چت‌های سایر پلتفرم‌های پیام‌رسانی مانند تلگرام و دیسکورد دسترسی داشته باشند.
قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا (DMA)، از پلتفرم‌های پیام‌رسان اصلی می‌خواهد که قابلیت همکاری بین آنها را طوری پیاده‌سازی کنند که کاربران مجبور نشوند برنامه دیگری را برای صحبت با دوستان و خانواده خود دانلود کنند، فقط به این دلیل که محبوب‌ترین برنامه موجود است. هنوز مشخص نیست پلتفرم‌ها دقیقا چگونه این کار را انجام می‌دهند اما واتس‌اپ می‌خواهد از روز اول آماده باشد.
البته برای کاربران اپل، سوال بزرگ این است که آیا DMA روی iMessage نیز تاثیر خواهد گذاشت یا خیر؟ کمیسیون اروپا در ماه سپتامبر، تحقیقاتی را درباره اینکه آیا پلتفرم پیام‌رسان اپل نیز باید با قانون جدید ضدانحصار مطابقت داشته باشد، آغاز کرد. با این حال، اگرچه همه‌چیز برای اپ‌استور خوب به نظر نمی‌رسد اما اپل ممکن است موفق شده باشد در iMessage از این شرایط، فرار کند.
اپل سال گذشته در ارتباط با قانونگذاران استدلال کرد که iMessage در اروپا، چندان محبوب نیست، بنابراین نباید به دلیل موضوع ضدانحصار مورد بررسی قرار گیرد. گزارش اخیر نشان داد کمیسیون اروپا، استدلال اپل را معتبر می‌داند، اگرچه تصمیم نهایی تا ماه آینده فاش نخواهد شد. اگر این موضوع، درست باشد اپل مجبور نیست از چت‌های شخص ثالث برای کاربران در اروپا پشتیبانی کند، وگرنه به‌ناچار باید iMessage را با سایر پلتفرم‌ها سازگار نماید.
- RCS به آیفون می‌آید
اپل سال گذشته اعلام کرد به زودی پشتیبانی از استاندارد RCS را به آیفون اضافه می‌کند و مشکلات ارتباط بین برنامه پیام‌های خود و برنامه استاندارد پیام‌های اندروید را کاهش می‌دهد.
گفتنی است RCS یا Rich Communication Services یک پروتکل ارتباطی است که در سال 2007 ایجاد شد. با این وجود، اخیرا زمانی که گوگل، RCS را در برنامه پیام‌رسانی بومی اندروید پیاده‌سازی کرد، مورد توجه قرار گرفت. این پروتکل، برای جایگزینی استاندارد SMS قدیمی طراحی شده است.
در مقایسه با SMS، اکنون RCS از پیام‌هایی با فرمت‌های فایل صوتی، تصویری و سایر فرمت‌های فایل پشتیبانی می‌کند و محدود به 160 کاراکتر نیست. همچنین این پلتفرم از پیام‌های گروهی، نشانگرهای تایپ و رسید خواندن بهتر حمایت می‌کند. باید دید آیا اتحادیه اروپا این موضوع را برای معافیت iMessage از قوانین ضدتراست، کافی می‌داند یا خیر.