چرا کارت هوشمند سوخت باید بماند؟
محمدرضا محمدخانی - براساس اطلاعات آمارنامه مصرف فراورده‌های نفتی انرژی زای سال ۱۳۹۳، متوسط مصرف روزانه بنزین کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود 73/6 میلیون لیتر رسید (براساس پیش بینی‌های زیر مجموعه وزارت نفت میزان مصرف بنزین در سال ۱۳۹۳ روزانه به حدود ۱۳۵ میلیون لیتر می‌رسید). آن زمان بسیاری از کارشناسان اظهار می‌داشتند که این مقدار مصرف اصلاً قابل توجیه نیست و قطعاً حجم قابل توجهی از آن به قاچاق مربوط است. در آن زمان بعضی مسئولین از شنیدن چنین اظهار نظراتی شدیداً برمی آشفتند و اظهار می‌کردند که این چنین نیست و میزان قاچاق فقط حدود ششصد هزار لیتر آنهم در استا نهای مرزی انجام می‌شود و ...!
در سال ۱۳۸۶ کارت هوشمند سوخت مطابق قانون بودجه اجرایی شد و علی رغم حاتم بخشی‌های بعضی مسئولین دولت هشتم در تخصیص سهمیه بنزین برای مناسبت‌های خاص، مصرف روزانه بنزین کاهش یافت ومتوسط مصرف سهمیه ای و آزاد آن به حدود 64/5 میلیون لیتر رسید یعنی میزان مصرف، بیش از 9/1 میلیون لیتر در روز کاهش یافت. این درحالی بود که اولاً هیچ کس محروم از بنزین نشد و هر مقدار بنزین که نیاز داشتند در دسترس بود، ثانیاً تعداد وسیله نقلیه بنزین سوز (خودرو، موتورسیکلت، قایق‌های موتوری و ...) افزایش قابل توجهی یافت و ثالثاً ترافیک درون شهری وبرون شهری سنگین تر شد. این حجم روزانه مصرف بنزین در سال ۱۳۸۷ به حدود ۶۷ میلیون لیتر و درسال بعد یعنی ۱۳۸۸ مجدداً با اعمال سیاست قیمتی (در آن زمان قیمت بنزین آزاد در داخل ۴۵ درصد بیش از قیمت آن در فوب خلیج فارس شد) به 64/8 میلیون لیتر کاهش یافت. در سالهای بعد ورود بخشی از خودروهای دوگانه سوز براین کاهش و روند رشد مصرف (در مقایسه با گذشته) تأثیر بیشتری گذاشت و متوسط مصرف روزانه بنزین در سالهای ۱۳۸۹، ۱۳۹۰،۱۳۹۱، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ به ترتیب حدود 61/3 میلیون، 59/9میلیون لیتر، 63/5میلیون لیتر و 68/4 میلیون لیتر 69/6 میلیون لیتررسید. باید توجه داشت که گرچه به نظر می‌رسد بخشی از این کاهش به افزایش تعداد خودروهای گاز سوز در چرخه حمل ونقل ارتباط دارد ولی لازم است به افزایش قابل توجه تعداد انواع وسایل نقلیه بنزین سوز نیز توجه گردد. متأسفانه از ابتدای اجرای طرح کارت هوشمند سوخت، به بخشی از خودروها (با حجم موتور ۱۳۰۰ سی سی به بالای وارداتی و ۲۰۰۰ سی سی تولید) کارت هوشمند سوخت تخصیص نیافت که سیاستی اشتباه بود در حالیکه می‌توانستند به خودروهای اینچنینی نیز کارت اختصاص دهند ولی سهمیه ای با قیمت به اصطلاح یارانه ای به آن‌ها داده نمی‌شد و قیمت آزاد سوخت را از آن‌ها دریافت می‌نمودند. اتخاذ این سیاست عملاً راه را برای شفاف سازی مصرف بنزین ابتر گذاشت. درمورد کارت سوخت وسایل نقلیه گازوئیل سوز نیز بگونه ای اقدام شد که عملاً تأثیر آنچنانی بر مدیریت مصرف آن نگذاشت.
درحالیکه در چند ساله اخیر استفاده از این سامانه به فرهنگ عمومی تبدیل شده بود، اخیراً به بهانه کاهش قیمت نفت خام و به دنبال آن، کاهش قیمت حامل‌های انرژی و تک نرخی شدن قیمت بنزین، زمزمه حذف کار سوخت در کشور شروع شد و متأسفانه بدون توجه به قابلیت‌های آن، این سیاست نامطلوب را پی گیری می‌کنند در حالیکه می‌توان با استفاده از قابلیت‌های آن بسیاری از آشفتگی‌های حمل ونقل کشور را سامان داد و برمصرف انواع سوخت‌های مصرفی در سیستم حمل ونقل مدیریت کرد. سیاست‌هایی چون:
۱- استخراج دقیق و به روز تعداد انواع وسایل نقلیه بنزین سوز، نفت گاز سوز و گاز سوز (در حال حاضر آمار قابل اتکایی دراین مورد وجود ندارد بخصوص در مورد موتور سیکلت ها و وسایل نقیله نفت گاز سوز، وجود ندارد)
۲- آمار دقیق روزانه کل مصرف انواع سوخت ناوگان حمل ونقل زمینی جاده ای (درون وبرون شهری)
۳ – آمار مصرف سوخت هر وسیله نقلیه با دقت نسبتاً بالا
۴ – امکان کنترل معاینه همه وسایل نقلیه و درنتیجه کنترل آلودگی هوا
۵ – امکان کنترل جرائم رانندگی و به مرور فرهنگ سازی در امور راهنمایی ورانندگی
۶ – امکان کنترل بیمه اجباری همه وسایل نقلیه
توضیح: موارد ۴، ۵ و ۶ می‌تواند بعنوان شروط لازم برای دریافت کارت هوشمند سوخت منظور گردد که به قانونمند شدن بسیاری از کاستی‌های این گونه موارد کمک شایانی خواهد کرد
۷ – امکان استفاده از آن بعنوان اعتبار سوخت برای حذف پول نقد درجایگاههای توزیع سوخت و افزایش امنیت عوامل جایگاه
۸ – امکان کاهش قاچاق سوخت و به صفر آن
۹ – اعمال نرخ بالاتر برای آن دسته از خودروهایی که از کارت سوخت خود (همه وسایل نقلیه با هرنوع سوختی) برای سوخت گیری در جایگاه‌ها استفاده نمی‌کنند و از کارت جایگاه استفاده می‌کنند (توجه کنیم که بخشی از وسایل نقلیه بخصوص وسایل نقلیه نفت گاز سوز که کارت هوشمند سوخت دارند یا حرکتی ندارند و اصلاً وجود ندارندو از این سهمیه استفاده می‌کنند).
۱۰ - با اتخاذ سیاست مندرج در بند ۹، امکان کنترل دقیق عملکرد جایگاه‌ها نیز فراهم می‌شود
۱۱ – با تکمیل سامانه کارت هوشمند و استخراج آمار دقیق مصرف هر خودرو، امکان اخذ عوارض آلایندگی، استفاده بیشتر از زیرساخت‌های جاده ای و نقش آفرینی در افزایش بار ترافیکی بجای افزایش قیمت پایه سوخت که تأثیر قابل توجهی در افزایش تورم انتظاری دارد، فراهم می‌شود
۱۲- برای ناوگان حمل ونقل عمومی بار ومسافر جاده ای درون شهری وبرون شهری می‌توان با استفاده از سامانه مکمل برحسب مقدارحرکت مصرف را کنترل ونظارت نمود
۱۳ – استخراج نسبتاً دقیق عمر همه وسایل نقلیه کشور و سیاست گذاری دقیق برای نوسازی آن‌ها
۱۴ – در صورت افزایش قیمت جهانی نفت خام و بدنبال آن افزایش قیمت سوخت، بهتر می‌توان سیاست‌هایی که اثرات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی کمتری برای کشور در تأمین سوخت ناوگان حمل ونقل کشور دارند را اعمال کرد.
با رعایت شروط زیر، این ویژگی هارا می‌توان از کارت سوخت انتظار داشت
الف – بدنبال شفاف سازی باشیم و بخواهیم که فسادی نباشد
ب- همه وسایل نقلیه در هرکلاسی و هر نوعی (سواری، وانت، موتور سیکلت، کامیونت، کامیون، کشنده، قایق، تراکتور، کمباین و ..._ خصوصی، عمومی، سیاسی، دولتی و... – بنزین سوز، نفت گاز سوز، دوگانه سوز، گاز سوز و...) دارای کارت هوشمند سوخت شوند (که از قبل و در حال حاضر دارای کارت هوشمند سوخت نیستند)
ج – سیستم سخت افزاری ونرم افزاری سامانه، ارتقاء و تکمیل شود (که خوشبختانه همه تخصص‌ها و امکانات لازم در داخل کشور وجود دارد)
د – ابتدا منابع مالی لازم بعنوان وام برای اجرای موارد تکمیلی سامانه، تأمین گردد و از درآمدهای اضافی حاصل از اجرای بندهای (۹)، (۱۱) ومنافع حاصل از کاهش قاچاق و هرز رفت سوخت، هزینه‌های مورد نیاز برای تکمیل طرح در جایگاه‌های عرضه سوخت و سامانه مرکزی و افزایش حق العمل جایگاه داران جبران شود.(منبع:الف)