اعتراف دیرهنگام و پرهزینه معاون علمی رییس جمهور
هلیا ظهیری - بازار حمایت‌های دولتی از استارت‌آپ‌ها در سال‌های اخیر آن‌چنان پررونق بوده که کمتر مقامات دولتی فرصت کرده‌اند نگاهی به هشدارها و نتیجه این حمایت‌ها که در قالب اعطای وام و تسهیلات و معرفی صورت گرفته داشته باشند؛
اما اکنون و در حالی که نشانه‌هایی از تغییر این سیاست نیست معاون رییس‌جمهور می‌گوید که «وام دادن به استارت‌آپ‌ها خیانت به آنها است.»
هر ساله و در قانون بودجه سالانه کشور شاهد اختصاص بودجه به وزارت ارتباطات و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دیگر برای حمایت از کسب‌و‌کارهای جدید و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها هستیم؛ اصلی که لایحه بودجه سال آینده هم از آن مستثنا نیست و حداقل در دو بند در یک مورد 200 میلیون دلار از صندوق توسعه بابت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی و تعاونی و در بند دیگر برای وام وجوه‌اداره شده باز هم 140میلیارد تومان به وزارت ارتباطات اختصاص یافته است. به این لیست حمایتی می‌توان همایش‌های متعدد و سخنرانی‌ها و جلسات مختلف در سطح وزرا و معاونان رییس‌جمهور را هم اضافه کرد.
این فهرست حمایتی اما در حالی روز به روز بلندبالاتر شد که بارها نسبت به این رویه هشدارهایی داده شد. برای نمونه طی سه سال گذشته حداقل هفته‌نامه عصر ارتباط به اشکال مختلف نسبت به رویه اشتباه اعطای وام به استارت‌آپ‌ها گزارش‌های متعددی منتشر کرد و نسبت به تبعات تداوم این رویکرد نادرست، هشدارهای متعددی دادیم. اما سفره رنگینی که به نام استارت‌آپ‌ها در مراکز خصوصی و دولتی پهن شده بود، ظاهرا قرار نبود به این راحتی‌ها جمع شود.
در آخرین مورد از بررسی نحوه ورود بخش دولتی و خصوصی به این پدیده، اخیرا گزارشی با عنوان "جشن اتلاف منابع دولتی به نام استارت‌آپ‌ها" منتشر کردیم. اما چیزی که ما را وادار به پرداخت مجدد به این مقوله کرد، اعتراف دیرهنگام و البته پرهزینه یکی از نهادهای دولتی بود که در صدر اعطای وام‌های دولتی به استارت‌آپ‌ها قرار داشت.
حالا معاونت عملی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌گوید: ** "به بیش از 2 هزار شرکت وام داده‌ایم. اما امروز اثرات آن را می‌بینیم. بسیاری از این شرکت‌ها شکست خورده‌اند و امروز باید پول‌های وام را پس بدهند!" **
دو سال گذشت اما آمارها دیده نشد
این اعتراف دیرهنگام در حالی صورت می‌گیرد که در سال‌های گذشته هم آمارهای جهانی و هم تحلیلگران و فعالان بازار در داخل نسبت به این شرایط هشدار می‌دادند.
آمارهای جهانی در سال 94 گویای توقف سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها بود؛ آمارهایی که نشان می‌داد سرمایه‌گذاری‌هایی که در سه‌ماه پایانی سال 2015 به مجموع 17.6 میلیارد دلار می‌رسید با افتی محسوس در اولین ماه‌های سال 2016 میلادی به 9.3 میلیارد دلار کاهش یافت.
از نگاه سایت Forbes در سال 2016 میلادی بهترین شرایط موجود، برای استارت‌آپ‌هایی مهیا خواهد بود که در مراحل اولیه راه‌اندازی قراردارند. در طرف مقابل، شرکت‌هایی که در مراحل پایانی راه‌اندازی هستند و خود را آماده می‌کنند تا عرضه عمومی را استارت بزنند باید دقت زیادی داشته باشند. بازار فعلی با این شرکت‌ها مدارای چندانی نخواهد کرد.
سال 95 هشدارها آغاز شد
**در سال 95 هم اوضاع بر همین منوال بود و هشدارها داده شد هرچند که این هشدارها بر اراده دولتی‌ها در حمایت مادی، شعاری و حتی نمایشی از این کسب‌و‌کارها تاثیری نداشت. **
افشین کلاهی، رییس هیات مدیره مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان ایران در همان زمان در سمیناری اعلام کرد که با الگویی که در ایران در زمینه ارایه تسهیلات ارایه شده، در آینده نزدیک با موج نخبگان بدهکار مواجه می‌شویم که کارشان با موفقیت مواجه نشده است اما باید بازپرداخت تسهیلات‌شان را داشته باشند.
او با آسیب‌شناسی وضعیت حمایت‌های دولتی از استارت‌آپ‌ها تشریح کرد که در ایران فرشتگان سرمایه‌گذار نداریم و سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر هم به اندازه‌ای نیست که در دنیا داریم؛ به‌خاطر همین موضوع دولت به سمت مطرح کردن بحث شرکت‌های دانش‌بنیان و وضع قوانین خاص برای آنها رفت. در واقع سعی کرد با صندوق نوآوری و شکوفایی و تعریف معافیت‌های مالیاتی خاص به سمت حمایت از این رده اشتغال برود.
البته وضعیت این صندوق هم وضع مطلوبی نبود و درباره هدررفت منابع آن نیز هشدارهایی مطرح شد از جمله در اسفند ماه سال گذشته **در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس از هزینه‌کرد بودجه‌های صندوق نوآوری و شکوفایی منتشر کرد روشن شد که این بودجه‌ها در محل‌های غیرضروری و بدون اولویت هزینه شده است. ** این صندوق برای اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات تاسیس شده بود.
راه‌اندازی مرکزی به نام «مرکز توانمندسازی و تسهیل‌گری کسب‌و‌کارهای نوپای فاوا» از سوی وزارت ارتباطات، برنامه راه‌اندازی شتاب‌دهنده ملی، اختصاص بودجه ۱۴۰ میلیون تومانی در سال گذشته برای حمایت از استارت‌آپ‌ها در قالب وام وجوه‌اداره شده و تکرار آن در بودجه‌های سنواتی و تشکیل کارگروه تدوین سیاست‌های حمایتی در مرکز ملی فضای مجازی از جمله موارد دیگری از این سیاست‌های حمایتی بود هرچند که مسوولان دولتی مربوطه هم معتقد بودند تا زمانی که استارت‌آپ‌ها به کسب درآمد نرسند شکوفا نمی‌شوند.
سال 96 باز هم هشدارها ادامه یافت
روند حمایت از کسب و کارهای نوپا آن هم در شرایطی که چشم‌انداز آینده آنها روشن نیست صاحبان این ایده‌ها را به جای تجاری‌سازی به ورطه بدهکاری کشانده و این روند ادامه دارد.
هرچند سیاست‌های حمایتی دولت تغییر فاز نداده و همچنان به همان شکل باقی است اما همچنان فعالان این حوزه هشدارهای خود را می‌دهند. افشین کلاهی، عضو کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد رسانه اتاق بازرگانی ایران امسال هم با هشدار درباره نزدیک بودن وقوع سونامی شرکت‌های دانش‌بنیان بدهکار به علت شرایط موجود می‌گوید: ما در کشور برای شرکت‌های دانش‌بنیان یک فضای گلخانه‌ای مناسبی را طراحی کرده‌ایم که در این فضا شرکت‌ها هم حمایت مالی و هم حمایت معنوی می‌شوند و می‌توانند تا جایی که محصولی آماده برای ارایه به بازار داشته باشند رشد کنند. اما برای سوی دیگر این ماجرا از ابتدا برنامه‌ریزی لازم صورت نگرفته است و این موضوع در نظر گرفته نشده که همیشه نمی‌شود یک شرکت دانش‌بنیان در گلخانه زندگی کند و اگر هم بشود با محدودیت رشد روبه‌رو خواهد شد.
وی می‌گوید: **تعداد زیادی از شرکت‌هایی که از صندوق نوآوری وام دریافت کرده‌اند قابلیت بازپرداخت ندارند؛ شاید حتی به محصول رسیده باشند و محصول خوبی نیز فراهم کرده باشند و دانش‌بنیان هم باشند اما بازار را برای محصولشان ندیده‌اند یا به هر علت نتوانستند وارد بازار شوند. **
در این میان انتقادات دیگری نیز درباره مشخص نبودن اولویت‌ها در زمینه سیاست‌های حمایتی که موجب ایجاد موجی از استارت‌آپ‌های گوناگون و پراکنده شد، اختصاص وام وجوه‌اداره شده به تعداد بسیاری از طیف‌های مختلف، تکراری و نامرتبط به شکل همزمان نیز مطرح شد که مسوولان بی‌اعتنا از کنار آن گذشتند.
وجود متولیان متعدد و اینکه تمام دستگاه‌ها و نهادها و وزارتخانه‌ها به نوعی خود را متولی این حوزه می‌دانند؛ از معاونت علمی ریاست‌جمهوری گرفته تا وزارت صنعت و ارتباطات و علوم و ورزش و جوانان و ... همه تابلوی حمایت از استارت‌آپ‌ها را بلند کرده‌اند.
و سرانجام اعترافی پرهزینه و دیرهنگام
حالا در این آشفته بازار حمایت‌های بی‌سرانجام و تزریق پول‌های بی‌نتیجه یک اعتراف دیرهنگام از معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور جای تامل دارد. سورنا ستاری بعد از گذشت حداقل سه سال از این شرایط وام دادن به استارت‌آپ‌ها را خیانت به آنها می‌داند.
این مقام دولتی اعتراف می‌کند که معاونت علمی پیش از این از طریق صندوق‌های وابسته به بیش از 2 هزار شرکت وام داده است، اما امروز اثرات آن را می‌بینیم. بسیاری از این شرکت‌ها شکست خورده‌اند و امروز باید پول‌های وام را پس بدهند.
او می‌گوید: ** «وام برای شرکتی است که از آب و گل درآمده و می‌تواند بازار، قیمت، رقبا و ریسک‌ها را پیش‌بینی کند، اما این در اختیار یک استارت‌آپ نیست. هیچ‌کس نمی‌داند یک ماه بعد چه اتفاقی برای یک استارت‌آپ و شرکت نوپا می‌افتد!» **
این اعتراف دیرهنگام را شاید نتوان به تغییر رویه تعبیر کرد بلکه می‌تواند فقط یک اظهارنظر کارشناسی باشد که حالا بر حسب اتفاق گوینده آن یک مقام دولتی است چرا که همچنان رویکرد لایحه بودجه‌ای که دولت به مجلس برای سال آینده پیشنهاد داده همان رویکرد سابق یعنی وام‌دار کردن نخبگانی است که نمی‌دانند ایده‌شان تبدیل به کسب‌و‌کار خواهد شد یا نه.
اینکه دولت تسهیل‌گر باشد و خود وارد بازار نشود اتفاقا اظهارنظر درستی است که حالا بر زبان مرتبط‌ترین مسوول دولتی با این موضوع جاری شده و باید دید در عمل آیا تغییر رویکردی در زمینه حمایت از استارت‌آپ‌ها دیده می‌شود و یا باز هم روال سابق ادامه خواهد داشت.
پرونده‌ای که همچنان باز است
با این حال این پرونده اما بسته نشده و همچنان پیگیر آن خواهیم بود. چراکه **جا داشت تا معاونت علمی ریاست‌جمهوری به عنوان پیشگام اعطای وام‌ها و منابع دولتی به استارت‌آپ‌ها، گزارشی مشروح از میزان اعطای وام‌ها، شرکت‌های دریافت‌کننده و مبلغ وام‌ها، خروجی طرح‌ها و چگونگی شکل‌گیری این فرایند اشتباه می‌داد تا حداقل مورد استفاده و عبرت سایر نهادهای دولتی قرار گیرد. چراکه بسیار بعید است که نهادی نظارتی، معترض و پیگیر چرایی اعطای منابع دولتی باشد. ** (منبع:عصرارتباط)