ایرانی‌ها در دام 20 برترین رسانه‌های اجتماعی جهان
عباس پورخصالیان - بیست برترین رسانه‌های اجتماعی جهان با 13.5 میلیارد کاربر، عرصه رقابت را در بازار جهانی این خدمات، تنگ کرده‌اند! به‌طوری که یاهو مسنجر تنها تا روز 17 جولای 2018 (26/04/97) فعالیت خواهد کرد و پس از آن از بازار جهانی محو می‌شود!
مدیران و سرمایه‌گذاران ما، در ایران، اگر بخواهند از مزایای دیرآغازکنندگی خود در این بازار رو به رشد بهره ببرند و جایی برای خود در این بازار بازکنند، نخست باید در پی ایجاد رسانه‌های اجتماعی تخصصی درون‌سازمانی بوده و سپس به فکر راه‌اندازی رسانه‌های اجتماعی عمومی با رویکردی باز، بومی‌محور و پوشش فراملی/فرامنطقه‌ای باشند.
تکنوفوبیا (فن‌هراسی بی‌مورد)، فقدان چشم‌انداز روشن از بازار جهانی رسانه‌های اجتماعی، وجود قوانین و مقررات دست و پا گیر و رانت‌خواری، مقصران اصلی در توسعه‌نیافتگی بازار داخلی رسانه‌های اجتماعی و روی‌آوری کاربر ایرانی به اپراتورهای بیگانه بوده‌اند.
با بررسی و تحلیل گزارش موسسه آمارگیری «استاتیستا» (de.statista.com) واقع در هامبورگ (آلمان) که در آوریل سال جاری (2018) جدیدترین پژوهش خود را در زمینه بازار جهانی رسانه‌های اجتماعی منتشر کرد، معلوم می‌شود که ما باید نگرش خود را به بازار جهانی رسانه‌های اجتماعی اصلاح کنیم.
نمودار 1- محبوب‌ترین رسانه‌های اجتماعی جهان، رتبه‌بندی شده بر حسب بیشترین شمار کاربران فعال در اردیبهشت 1397 (به میلیون کاربر)
خلاصه تحلیل دو نمودار «استاتیستا» در مورد رسانه‌های اجتماعی
• 93 درصد کاربران برترین رسانه‌های اجتماعی جهان توسط اپراتورهای چینی و آمریکایی کنترل می‌شوند!
• 22درصد از کاربران جهانی برترین رسانه‌های اجتماعی، به پنج اپراتور رسانه‌های اجتماعی در چین متصل‌اند. به این ترتیب، پنج اپراتور رسانه‌های اجتماعی در چین، قدرت دوم این بازار جهانی هستند؛
• 71درصد از کاربران جهانی این بازار به برترین اپراتورهای آمریکایی رسانه‌های اجتماعی متصل‌اند، و لذا ایالات متحده آمریکا، قدرت بلامنازع در این بازار به شمار می‌آید؛
• فقط 7 درصد از کاربران جهانی رسانه‌های اجتماعی به شرکت‌های غیر چینی و غیر آمریکایی متصل‌اند.
• از میان 7 درصد مذکور، کمتر از 1.5 درصد کاربران (معادل 200 میلیون کاربر) به تلگرام می‌رسد (اپراتوری که از لحاظ مرکزیت و محل مدیریت شرکت، "خانه‌به‌دوش" به حساب می‌آید).
کاربران ایران در دام 20 برترین رسانه‌های اجتماعی جهان
در نمودار 1 (منتشر شده توسط موسسه "استاتیستا") نمانام (یا «برندِ») 20 اپراتور بزرگ خدمات رسانه اجتماعی در جهان و تعداد کاربران فعال آنها در مقطع اردیبهشت 1397 خورشیدی (به ترتیبِ بیشترین کاربر) نشان داده شده‌اند، به این شرح:
1. فیس‌بوک، شرکت سهامی عام، به ثبت رسیده در کالیفرنیای آمریکا (با 2234 میلیون کاربر فعال)؛
2. یوتیوب، شرکت با مسوولیت محدود، وابسته به شرکت آمریکایی گوگل (با 1500 میلیون کاربر فعال در جهان)؛
3. واتس‌اپ، متعلق به شرکت سهامی عام فیس‌بوک، به ثبت رسیده در کالیفرنیای آمریکا (با 1500 میلیون کاربر فعال در جهان)
4. فیس‌بوک مسنجر، وابسته به فیس‌بوک (با 1300 میلیون کاربر فعال در جهان)
5. وی‌چت، متعلق به کشور چین و قبضه‌کننده بازار ملی پیام‌رسانی فوری (با 980 میلیون کاربر فعال در جهان)
6. اینستاگرام، آمریکایی (با 813 میلیون کاربر فعال در جهان)
7. تامبلر، آمریکایی (با 794 میلیون کاربر فعال در جهان)
8. تِن‌سِنت کیوکیو، چینی (با 783 میلیون کاربر فعال در جهان)
9. کیوزون، چینی (با 563 میلیون کاربر فعال در جهان)
10. سینا وای‌بو، چینی (با 392 میلیون کاربر فعال در جهان)
11. ردیت، به ثبت رسیده در مونیخ (آلمان) متعلق به موسسه انتشاراتی Conde Nast (با 330 میلیون کاربر فعال در جهان)
12. توییتر، به ثبت رسیده در کالیفرنیا- آمریکا (با 330 میلیون کاربر فعال در جهان)
13. بایدو تی‌یه‌با، چینی (با 300 میلیون کاربر فعال در جهان)
14. اسکایپ، متعلق به شرکت مایکروسافت - آمریکا (با 300 میلیون کاربر فعال در جهان)
15. لینکدین، متعلق به مایکروسافت (با 290 میلیون کاربر فعال در جهان)
16. وایبر، در اصل اپراتوری متشکل از چهار شرکت اسراییلی و از فوریه 2014 به بعد، متعلق به شرکت چندملیتی به ثبت رسیده در ژاپن (با 260 میلیون کاربر فعال در جهان)
17. اسنپ‌چت، به ثبت رسیده در لس‌آنجلس- آمریکا (با 255 میلیون کاربر فعال در جهان)
18. لاین، وابسته به اپراتور کره‌ای-ژاپنی "لاین کورپوریشن" (با 203 میلیون کاربر فعال در جهان که از جمعا 52 میلیون کاربر ژاپنی شبکه‌های اجتماعی در ژاپن، حدود 50 میلیون آنها کاربر "لاین" هستند)
19. پینترست، به ثبت رسیده در سان‌فرانسیسکو – آمریکا (با 200 میلیون کاربر فعال در جهان) و:
20. تلگرام (با 200 میلیون کاربر فعال).
همان‌طور که مشاهده می‌شود: در اردیبهشت 1397، بیست اپراتور برتر، محبوب‌ترین فراهم‌آور رسانه اجتماعی در جهان هستند. از آن میان:
• یازده شرکت، آمریکایی‌اند؛
• پنج شرکت، چینی هستند؛
• دو شرکت، چندملیتی هستند؛
• یک شرکت، آلمانی ست؛ و
• تلگرام، به عنوان آخرین شرکت در فهرست 20 شرکتی مذکور، نیز «خانه‌به‌دوش» است.
• همچنین: از مجموع 13 میلیارد و 497 میلیون کاربر دارای اشتراک در 20 رسانه اجتماعی بزرگ جهان،
• 9 میلیارد و 516 میلیون کاربر که 71 درصد کل کاربران جهانی 20 برترین شبکه‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهند، به یازده شرکت آمریکایی متصل‌اند که در میان آنها، هلدینگ فیس‌بوک تقریبا نیمی از این 9 میلیارد و 516 میلیون کاربر، معادل 37 درصد از کل کاربران جهان را کنترل می‌کند.
• 22درصد کاربران، معادل 3 میلیارد و 18 میلیون کاربر دارای اشتراک از پنج اپراتور چینی فعال در بازار جهانی رسانه‌های اجتماعی هستند،
• پنج و شش‌دهم درصد، معادل 763 میلیون کاربر، دارای اشتراک از سه شرکت غیر آمریکایی و غیر چینی (شاملِ ردیت، وایبر و لاین) هستند؛
• تلگرام که دارای بیستمین رتبه در میان محبوب‌ترین پیام‌رسان‌های فوری جهان است، کمتر از یک و پنج‌دهم درصد از بازار جهانی برترین رسانه‌های اجتماعی را کنترل می‌کند؛
• از میان 3 میلیارد و 18 میلیون کاربر جهانی وابسته به اپراتورهای چینی، حدود 20 درصد آنها: معادل 600 میلیون کاربر، مقیم چین هستند؛
• و از میان 9 میلیارد و 591 میلیون کاربران جهانی وابسته به برترین اپراتورهای آمریکایی، اما تنها دو و دو‌دهم درصد، معادل 210 میلیون کاربر، مقیم ایالات متحده آمریکا هستند.
• در نتیجه: هدف از توسعه رسانه اجتماعی در ایالات متحده، به وضوح: جهان‌گرایی است؛ در حالی که سیاست توسعه این رسانه‌ها در چین، بومی‌محور با پوششی فراملی است؛
لزوم تغییر نگرش به فضای سایبری در ایران
سیاستی شبیه به سیاست چین را ایران نیز می‌توانست اجرا کند (با رویکردی زودآغازکننده، رقابت‌پذیر در بازار خدمات رسانه اجتماعی، بومی‌محور با پوششی فراملی) ولی به دلایل مختلف چنین نکرد. برخی از دلایل عدم توسعه رسانه‌های اجتماعی مستقل در ایران عبارتند از موارد زیر:
حداقل هشت سال اذیت و آزار مدیران رسانه‌های اینترنتی، رانت‌خواری و حیف و میل کردن سرمایه‌های کشور به بهانه‌های مختلف ازجمله اجرای ماده 46 قانون برنامه پنجم و توسعه شبکه ملی اطلاعات، برخورد با برخی از فعالان فضای سایبری (اعم از کاربران و مدیران پلتفرم‌ها)، غفلت طولانی (از سال 1384 تا کنون) از توسعه زیرساخت‌های فاوا در کشور، به علاوه پیگیری سیاست ناکارآمد فیلترینگ فنی! به این دلایل، کاربران ایرانی تشنه ایجاد شبکه‌های اجتماعی به سوی رسانه‌های بیگانه سوق داده شدند، در حالی که رسانه‌های اجتماعی ایرانی/ بومی، یکی یکی پژمردند و محو شدند!
نمودار 2- تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در سال 2017 و مقایسه آن با تعداد پیش‌بینی شده برای سال 2022، در 14 کشور برگزیده (تعداد به میلیون کاربر)
کاربران ایران در دام 20 برترین رسانه‌های اجتماعی جهان
در نمودار 2 می‌توان مشاهده کرد که:
• 14 کشور جهان، در مجموع حدود 1.6 میلیارد کاربر شبکه‌های اجتماعی دارند. این کشورها به ترتیبِ داشتنِ بیشترین رشد تعداد کاربران پیام‌رسان‌های فوری در سال 2022، عبارتند از:
• چین (با 598 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 725 میلیون کاربر در سال 2022)،
• هندوستان (با 198.02 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 370.7 میلیون کاربر در سال 2022)،
• ایالات متحده (با 208.91 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 220.82 میلیون کاربر در سال 2022)،
• اندونزی (با 98.09 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 125.38 میلیون کاربر در سال 2022)،
• برزیل (با 90.55 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 111.08 میلیون کاربر در سال 2022)،
• روسیه (با 70.51 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 75.9 میلیون کاربر در سال 2022)،
• مکزیک (با 58.28 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 68.01 میلیون کاربر در سال 2022)،
• ژاپن (با 52.58 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 63.63 میلیون کاربر در سال 2022)،
• آلمان (با 45.9 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 48.13 میلیون کاربر در سال 2022)،
• فیلیپین (با 39.87 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 47.33 میلیون کاربر در سال 2022)،
• ویتنام (با 38.75 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 44.08 میلیون کاربر در سال 2022)،
• بریتانیا (با 39.35 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 42.28 میلیون کاربر در سال 2022)،
• ترکیه (با 32.08 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 38.74 میلیون کاربر در سال 2022)، و
• تایلند (با 34.64 میلیون کاربر در سال 2017 و پیش‌بینی 38.44 میلیون کاربر در سال 2022).
• کشور ایران با داشتن بیش از 40 میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی، معلوم نیست چرا در نمودار مذکور منظور نشده است! آیا ایران به این دلیل از فهرست مزبور حذف شده که با وجود تحریم‌های فزاینده داخلی (!) و خارجی (!)، روند رشد و جهت توسعه‌اش در سال‌های آتی غیر قابل پیش‌بینی است؟
• کمیت‌های مربوط به وضعیت رسانه‌های اجتماعی ایران اگر در نمودار 2 منظور می‌شدند، باید پس از بریتانیا و برتر از ترکیه، در رتبه سیزدهم این نمودار می‌آمدند (به گمان من، با تعداد 43 میلیون کاربر در سال 2017 و به پیش‌بینی من، با 49 میلیون کاربر در سال 2022 یا سال 1401 خورشیدی)
(منبع:عصرارتباط)