سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات، فعال یا تعطیل؟
علی اصلان شهلا - حسن روحانی رییس دولت یازدهم و رییس جمهور منتخب دولت دوازدهم، بارها درباره لزوم دسترسی مردم به اطلاعات سخن گفته است. او در این راه، قانون فراموش شده دسترسی آزاد به اطلاعات را احیا و آیین نامه آن را در هیات وزیرات تدوین و تصویب کرد.
با این حال تا پیش از انتخابات، ساز و کار و سامانه دسترسی شهروندان به اطلاعات نهادها راه اندازی نشد تا او در وعده هایش برای دولت دوازدهم، انتشار شفاف اطلاعات را بارها مورد تاکید قرار دهد.
در راه تدوین آیین نامه، دو وزارت خانه ارتباطات و فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش محوری داشتند. درواقع براساس روایت مدیران وزارت ارتباطات، این واعظی بود که به جنتی وزیر وقت ارشاد پیشنهاد کرد سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات شکل بگیرد و پس از آن به نوعی وزارت ارشاد نقش سیاست گذار و وزارت ارتباطات و دبیرخانه کمیسیون دولت الکترونیکی، نقش مجری و هماهنگ کننده دستگاه ها را بر عهده گرفتند.
جالب تر اینکه اخبار مربوط به راه اندازی این سامانه، هم از سوی وزارت ارتباطات و هم از سوی وزارت ارشاد اعلام شد تا مشخص شود این دو بانی سامانه هستند.
در نهایت نیز دوم خردادماه حسین انتظامی دبیر کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات اعلام کرد: سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات به نشانی foia.iran.gov.ir و به صورت آزمایشی راه اندازی شد.
چگونگی پرسیدن سوال
هرچند 17 وزارتخانه، نهاد و سازمان عضو سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات بوده و موظفند ظرف 10 روز پاسخگوی سوالات شهروندان باشند، اما ترجیح دادیم برای آزمایش سامانه، از بانیان آن یعنی وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد سوال بپرسیم؛ چراکه قاعدتا این دو نهاد پیش و بیش از بقیه سازمان ها، ساز و کاری برای پاسخگویی به سوالات طراحی کرده و آماده اجرای قانون هستند.
براساس ماده یک آیین نامه اجرایی ماده ۸ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هر شخص حقیقی یا حقوقی ایرانی می تواند درخواست خود را برای دسترسی به اطلاعات به صورت آنلاین از طریق درگاه الکترونیکی حقیقی با ثبت نام در سامانه به آدرس foia.iran.gov.ir و ایجاد حساب کاربری، پیشخوان دولت الکترونیکی، پست یا مراجعه حضوری به واحد اطلاع رسانی موسسه درخواست شونده تسلیم کند.
برای پرسش از سازمان ها از طریق سامانه باید شخص سوال کننده احراز هویت شود. حال اینکه دولت موظف به پاسخگویی به همه افراد است و ضرورت احراز هویت سوال شونده معلوم نیست. به ویژه اینکه مشکلاتی را به وجود می آورد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
برای ثبت نام در این سامانه باید نام و نام خانوادگی، کد ملی، تاریخ تولد ایمیل و شماره تلفن تان را ثبت کنید.
در حال حاضر و مطابق متن قانون موجود، وظیفه دستگاه، ارایه اطلاعات پردازش شده نیست؛ بلکه ارایه اصل اسناد است. ما هم برای آزمایش این سامانه و سنجش اجرایی شدن وعده رییس جمهور، سوالات مشخصی درباره اسناد پرسیدیم.
پاسخگو نبودن وزارت ارتباطات پس از 39 روز
بلافاصله پس از راه افتادن این سامانه، در سوم خردادماه سوالی درباره تفاهم نامه های خارجی وزارت ارتباطات با چند کشور مشخص خارجی را پرسیدیم. قاعدتا این تفاهم ها هم در دسترس است و کافی است به آرشیو بخش مربوطه مراجعه شود. هیچ نیازی هم به پردازش اطلاعات نیست.
وزارت ارتباطات در پاسخ به این درخواست در 10 خردادماه به صورت الکترونیکی اعلام کرد که بلافاصله پس از دریافت اطلاعات، منتشر خواهد شد.
در حالی که سازمان ها موظفند ظرف 10 روز پاسخگوی سوالات شهروندان باشند، همچنان و پس از گذشت 39 روز، این سوال در مرحله «بررسی اولیه» است.
پاسخگو نبودن وزارت ارشاد پس از 37 روز
سوال مان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مجری اصلی سامانه را در پنجم خردادماه ثبت کردیم و اتفاقا سوال از این وزارت خانه نیز بسیار سرراست و دقیق بود.
ما از این وزارتخانه خواستیم جزییات قرارداد مدیریت و اجرای دهمین نمایشگاه رسانه های دیجیتال (مربوط به سال 1395) را منتشر کرده و در اختیار ما و دیگر شهروندان بگذارد.
هرچند وزارت ارشاد همان پاسخ «هروقت اطلاعات برسد پاسخ می دهیم» وزارت ارتباطات را هم ارایه نکرد، اما یکی از مدیران مرکز رسانه های دیجیتال وزارت ارشاد با ما تماس گرفت و پرسید که آیا از موسویان، رییس مرکز IT ارشاد، درباره قرارداد نمایشگاه سوال کردید؟ ما پاسخ دادیم که سوال از طریق سامانه ارایه شده است. او با تعجب پرسید مگر سامانه راه افتاده است و در نهایت گفت به زودی خبر می دهند. در واقع احراز هویت سوال شونده سبب شد تا فرد پاسخگو، خود به صورت شفاهی با سوال شونده تماس بگیرد!
در حالی که سازمان ها موظفند ظرف 10 روز پاسخگوی سوالات شهروندان باشند، همچنان و پس از گذشت 37 روز، این پرسش ساده نیز در مرحله «بررسی اولیه» است.
شکایت از پاسخگو نبودن، بعد از پاسخگویی سازمان!
معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد و دبیر کمیسیون دسترسی آزاد به اطلاعات اعلام کرده است که دستگاه ها باید در مدت ۱۰ روز به سوالات پاسخ دهند در غیر این صورت شکایت از آنها به کمیسیون ۱۸ ارجاع می شود.
اما در عمل هیچ راهی برای ثبت شکایت از سازمان هایی که پاسخگو نیستند وجود ندارد. براساس اطلاعات مندرج در بخش راهنمای کاربران نیز تنها زمانی می توان شکایت ثبت کرد که سازمانی پاسخگو بوده و کاربر از پاسخ آن سازمان شکایت داشته باشد.
با این حال ما در بخش سوالات، و در تاریخ 23 خردادماه، پاسخگو نبودن سازمان ها را به اطلاع سامانه رسانده و از آن طریق شکایت خود را مطرح کردیم، اما خود سامانه نیز پس از 19 روز هیچ پاسخی به این درخواست نداده است تا مصداق بارز مثل «وای به روزی که بگندد نمک» باشد.
سامانه ای برای جمع آوری پرسش
به نظر می رسد تنها راه باقیمانده این است که نام سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات را به سامانه جمع آوری پرسش ها تغییر داد.
خود حسین انتظامی، دبیر کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد هم در تمام آمارهایی که ارایه داده است، از جمله در مصاحبه 30 خرداد خود، تنها آمار 454 سوال ثبت شده را اعلام کرده است و هیچ نشانی از تعداد پاسخ ها نیست.
بدتر از همه آنکه خود مجریان این سامانه یعنی وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد هم، خود را موظف به پاسخگویی در این سامانه نمی دانند و عملا این سامانه، به یک سایت فرمالیته برای جمع آوری سوالات بدل شده است که دوم خردادماه سال جاری حسین انتظامی در پاسخ به روابط عمومی وزارت ارشاد در اظهار نظر جالبی گفته بود: طبعا دستگاه هایی که نام شان در فهرست نیست یا بعدا نباشد، به معنای این است که هنوز به این سامانه نپیوسته اند. دبیرخانه هم اصراری ندارد که بیش از این پیگیری کند بلکه معتقدیم فشار افکار عمومی و پیگیری رسانه ها بهترین ساز و کار برای پیوستن همه دستگاه های مشمول قانون به این سامانه خواهد بود. (منبع:فناوران)