مشکلات شاد به زیرساخت‌های اینترنت کشور برمی‌گردد
فهیمه طباطبائی: شاد این روزها یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار آموزش عمومی در ایران است؛ اپلیکیشنی که در بحبوحه موج اول ویروس کرونا در ایران و در حالی که استارتاپ‌های مختلفی در حال تهیه و ارائه پیشنهاد برای آموزش مجازی مدارس به وزارت آموزش‌وپرورش بودند، ٢٢ فروردین به‌عنوان پلتفرم اختصاصی آموزش مجازی در مدارس سراسر کشور معرفی شد.
بهره‌برداری از این پلتفرم پس از آغاز به کار به دلیل مشکلات متعدد به سال تحصیلی ١۴٠٠-١٣٩٩ موکول شد و مسئولان وزارت آموزش و پرورش نسخه جدید آن را سیزدهم شهریور امسال طی مراسمی در اردوگاه شهید باهنر رونمایی کردند.
در این مراسم رونمایی مسئولان تمایز نسخه جدید را که «مدرسه من» نام داشت در ویژگی‌های متعددی دانستند که به گفته آنها ارتباط معلمان و دانش‌آموزان را تسهیل می‌کند؛ مثل ارتباط زنده دوطرفه، تماس صوتی زنده درون شبکه، برگزاری آزمون‌های آنلاین و سرویس تکالیف دانش‌آموزان که به‌عنوان بخشی از امکانات این سامانه معرفی شد.
پس از شروع سال تحصیلی جدید و انتقاد معلمان و دانش‌آموزان نسبت به نسخه جدید شاد، همشهری گزارشی با عنوان «ویترین خالی شاد» منتشر کرد. در پس این گزارش، وزارت آموزش‌وپرورش خواهان پاسخگویی به انتقادات وارده و گفت‌وگوی بیشتر درباره فعالیت سامانه شاد شد.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل ساعت‌ها گفت‌وگو با سیدحسن الحسینی، مشاور وزیر آموزش‌وپرورش و مسئول شبکه آموزش دانش‌آموزان (شاد) در این وزارتخانه است. او معتقد است در بررسی شبکه شاد باید نیمه پر و خالی لیوان را با هم دید و برای رفع برخی نواقص فرصت بیشتری در نظر گرفت.
در پی شیوع کرونا در اسفند ۱۳۹۸و بسته شدن مدارس، وقتی قرار شد آموزش از راه دور جایگزین آموزش حضوری شود، شبکه آموزش دانش‌آموزان یا همان «شاد»، یکباره به‌عنوان مجری آموزش مجازی کشور معرفی شد. اوایل کار نواقص متعدد این اپلیکیشن تا حد زیادی قابل پذیرش بود؛ چون به هر حال این روش آموزشی، جدید بود و جای آزمون و خطا داشت، اما وعده داده شد که این مشکلات برای سال تحصیلی بعد به‌طور کامل برطرف می‌شود و شاد بستر کامل و جامعی برای آموزش مجازی مدارس خواهد بود. حالا ۷ماه از این وعده‌ها می‌گذرد، ولی هنوز بخش قابل‌توجهی از نواقص شاد پابرجاست و معلمان و دانش‌آموزان می‌گویند ترجیحشان این است از بسترهای دیگر مانند واتس‌اپ، تلگرام، اسکای‌روم و... استفاده کنند. پاسخ شما در این‌باره چیست؟
من بنا دارم هم نیمه پر و هم نیمه خالی لیوان را ببینم. بله، اشکالاتی وجود دارد، اما به این شدت و حدتی که شما می‌گویید، نیست. الان حدود ۱۱میلیون و ۲۰۰هزار دانش‌آموز در این سیستم احراز هویت شده‌اند و ۹میلیون و ۲۰۰هزار نفر از آنها از آموزش‌های تعاملی شاد بهره می‌برند. همچنین حدود ۶۴۰هزار معلم در این سامانه فعالیت می‌کنند و حدود ۱۱۳هزار مدرسه به آن متصل شده‌اند.
بله قبول دارم تعدادی از اینها فقط اتصال است، اما از آن طرف تعدادی هم با شاد فرایند آموزش را آغاز کرده‌اند. ما با جمعیت ۱۵میلیونی طرف هستیم که خب طبیعی است اگر مثلا ۲درصد یا ۵درصد و حتی ۱۰درصد آنها هم مشکل داشته باشند، جمعیت بزرگی را تشکیل دهند که اتفاقا صدای بلندی دارند و حقشان است که اعتراض کنند. اما کسی نمی‌بیند که جمعیت انبوهی هم بدون مشکل و آزار از شاد استفاده می‌کنند. اینکه بیاییم از مدارس خاص یا غیردولتی گزارش تهیه کنیم و بگوییم شاد ناکارآمد است، درست نیست.
اما جامعه معلمان و دانش‌آموزانی که با همشهری گفت‌وگو کرده‌اند، محدود به مدارس استثنایی و غیردولتی یا حتی یک شهر نمی‌شود و مستندات ما به چندین مدرسه دولتی، مناطق مختلف آموزش‌وپرورش در شهرهای بزرگ و کوچک برمی‌گردد؛ ضمن اینکه در فضای مجازی به‌خصوص توییتر، معلمان زیادی خطاب به وزیر آموزش‌وپرورش نسبت به کیفیت پایین شاد و ناکارآمدی آن اعتراض کرده‌اند.
مشکلات شاد چندین علت دارد؛ اول آموزش ندیدن معلمان و کادر آموزشی مدارس است. این ایراد کار ماست که به اپلیکیشن شاد مربوط نمی‌شود. بالاخره این وزارتخانه هست با مشکلاتش. تا پیش از این آموزش‌ها سنتی بوده و حالا نوین شده است. تکنولوژی خاصیت شفاف‌سازی دارد. مشکلاتی که در آموزش‌وپرورش مُزمن و پنهان بوده، حالا در روش جدید رو آمده و نمایان شده است؛ مثلا ساماندهی نیروی انسانی در آموزش و پرورش تا ۱۵آبان‌ماه هر سال طول می‌کشد، حالا این سیستم روی آموزش مجازی سوار و مشکلاتش عیان شده است؛ مثلا سناد که بانک اطلاعاتی مدارس، دانش‌آموزان و معلمان است و زیرساخت شاد محسوب می‌شود، هنوز کامل نشده و خب طبیعی است که هر نقصی در سناد باشد به شاد هم منتقل می‌شود.
اما مشکلاتی که معلمان و دانش‌آموزان مطرح می‌کنند مانند قطع و وصل شدن دائم شاد، هنگ کردن در زمان آموزش زنده، ناتوانی در ارسال ویدئو یا حتی یک فایل ساده مکتوب مواردی نیست که به بانک اطلاعاتی سناد یا مسئله ساماندهی نیروی انسانی ربطی داشته باشد.
این مشکلات که معلمان می‌گویند، به زیرساخت‌های کشور برمی‌گردد. اینترنت در ایران پوشش محدودی دارد؛ بنابراین برخی دانش‌آموزان که تعدادشان بیش از ۳میلیون و ۵۰۰هزار نفر است، اساسا به شاد دسترسی ندارند.
مشکل زیرساخت‌های اینترنتی در کشور پدیده تازه‌ای نیست. شما به‌عنوان طراحان شاد این مسئله را می‌دانستید و این اپلیکیشین را طراحی کردید.
بله، ما می‌دانستیم و به آن واقف بودیم. شما باید استنباط‌هایتان را درست کنید. شاد با علم بر اینکه این مشکلات وجود دارد و برای سال تحصیلی آینده ــ سال‌های بعد هم همین خواهد بود ــ طراحی شد، اما این دلیل نمی‌شود که ما به سمت آموزش مجازی پیش نرویم.
کسی با آموزش مجازی مخالف نیست. آقای الحسینی، حرف منتقدان این است که طراحان شاد در روبیکا بر مشکلات زیرساخت‌های اینترنتی کشور کاملا واقف بودند و با وجود این، وعده پوشش سراسری و بی‌نقص را برای سال تحصیلی جدید دادند و تبلیغات زیادی کردند که شاد برترین سامانه آموزش مجازی مدارس خواهد شد. الان اما این اپلیکیشن در ساعت‌های پیک استفاده مدارس به‌طور کلی از دسترس خارج می‌شود.
خودتان می‌گویید ساعت‌های پیک.
در همین ساعت‌های پیک، معلمان وارد اپلیکیشن‌های ارتباطی دیگر مانند واتس‌اپ، تلگرام، اسکای‌روم، بله و... می‌شوند و کلاسشان را به‌صورت زنده برگزار می‌کنند؛ اپلیکیشن‌هایی که اتفاقا جامعه آماری بسیار بزرگ‌تری – روی همین بستر اینترنت ایران- از آنها استفاده می‌کنند.
بله قبول دارم. اما این اپلیکیشن‌ها را با هم مقایسه نکنید. ما کشوری هستیم با زیرساخت‌های محدود. نمی‌شود گفت که زیرساخت‌های مطلوب و نامحدودی داریم که بگوییم الان یک اتوبانی می‌سازیم که هرگونه ترافیکی را جواب دهد. اصلا اینجوری نیست. ما با واقع‌بینی و اطلاع از اینکه کشور ما ظرفیت، توانایی و اقتضائاتش همین‌قدر است، وارد شدیم.
از آن طرف می‌دانستیم که نظام آموزشی ما مشکلات دیرپا و مزمن دارد که وقتی همه‌چیز تکنولوژیک شود، بیرون می‌زند. ما با علم بر این مشکلات به سمت آموزش مجازی رفتیم. راه دیگر این بود که اصلا به سمت آموزش مجازی نرویم و بگوییم آموزش در کشور تعطیل شود یا در شرایط سخت کرونایی حضوری باشد که به تقابل خانواده‌ها با آموزش‌وپرورش بینجامد یا اجازه بدهیم دانش‌آموزان به تلگرام و واتس‌اپ و... کوچ کنند. بله این راه‌ها وجود داشت.
هیچ‌کدام از این موارد، ناقض گزارش همشهری درباره ویترین خالی شاد و مشکلات متعددی که این اپلیکیشن برای معلمان و دانش‌آموزان به‌وجود آورده، نیست. ما هم در گزارشمان گفته بودیم که آموزش‌وپرورش باید خیلی زودتر از اینها بستر آموزش مجازی را به‌عنوان مکمل آموزش حضوری فراهم می‌کرد که شیوع کرونا باعث شد، این اتفاق بالاخره بیفتد. اما این اپلیکیشن توانایی پوشش جمعیت ۱۵میلیونی معلمان و دانش‌آموزان را ندارد.
ما هم مدعی این نیستیم که می‌توانیم همه این ۱۵میلیون نفر را پوشش دهیم. وزیر ما هم مدعی نیست. گفتم زیرساخت‌های اینترنت کشور محدودیت دارد.
معلمان و کارشناسان آموزشی این انتقاد را دارند که اپلیکیشن شاد نه‌تنها نتوانست آموزش سراسری و همزمان دانش‌آموزان را محقق کند، بلکه وقتی استفاده از این سامانه در طول روز برای مقاطع مختلف تحصیلی سهمیه‌بندی شد و حضور دانش‌آموزان ابتدایی، متوسطه اول و دوم را محدود به ساعات خاصی کردید، باز هم این اپلیکیشن توانایی پوشش آموزش نه به‌صورت آنلاین و نه آفلاین را پیدا نکرد؛ درحالی‌که وعده داده بودید مشکل آموزش زنده در شاد به‌طور کامل حل می‌شود.
چه‌کسی گفته بود که قرار است حل شود؟ آمار کلاس‌های زنده در شاد را به‌زودی اعلام می‌کنیم. ما منکر این نیستیم که برگزاری کلاس‌های زنده در شاد با قطع و وصل شدید همراه است، اما کلاس‌های تمام‌عیار زنده هم داریم. ۲مشکل بزرگ انتقالی به شاد یکی مشکل بانک اطلاعاتی است و دیگری مشکل زیرساخت‌های ملی است که ناگزیر از آن هستیم و با آن کاری هم نمی‌توانیم بکنیم.
ما مرتب با شورای عالی فضای مجازی در ارتباط هستیم و جلسه گذاشتیم که زیرساخت‌های آموزش مجازی تقویت شود و آنها هم مدعی هستند که الان در حد کافی تقویت شده، اما ما همچنان مطالبه می‌کنیم که باید بهتر شود؛ چون اگر این اتفاق بیفتد، آموزش ما قوی‌تر خواهد شد.
دانش‌آموزان و معلمان باید تا کی صبر کنند که این زیرساخت تقویت شود؟
دست ما نیست. واقعا دست ما نیست.
پس حق می‌دهید که آنها کوچ کنند و به اپلیکیشن‌های دیگر برای ادامه آموزش بروند؟
حق دادن یا ندادن دست من نیست. انتخاب آنهاست و محترم است.
نبودن اطلاعات برخی دانش‌آموزان و معلمان در شبکه شاد یکی دیگر از معضلاتی است که مدارس این روزها با آن درگیر هستند. بیشتر هم برای آنهایی اتفاق افتاده که مدرسه محل تحصیل یا تدریسشان را امسال تغییر داده‌اند، اما همچنان کاربری آنها براساس مدرسه قبلی تعریف شده. این مشکل چه زمانی حل می‌شود؟
این مشکل از آن دسته مشکلاتی است که به سناد یا همان بانک اطلاعاتی مدارس برمی‌گردد. مدیران مدارس باید هرچه سریع‌تر نام معلم یا دانش‌آموز انتقالی را از بانک خود حذف کنند تا اجازه ثبت اطلاعات در مدارس جدید داده شود. این افراد باید از طریق مدیر مدرسه مشکل‌شان داده شده را دنبال کنند.
پرسش بعدی ما این است که شاد چگونه انتخاب شد؟ طی کدام فرایند قانونی مناقصه و تشریفات اداری، روبیکا توانست یکباره آموزش مجازی مدارس کل کشور را در دست بگیرد؛ چون اپلیکیشن‌های دیگر هم در حال طراحی و ارائه کار بودند که یکباره اعلام شد روبیکا را انتخاب کردیم.
من آن زمان نبودم و از این فرایند اطلاعی ندارم. الان هم یک چیزهایی شنیده‌ام، ولی من از شاد دفاع می‌کنم؛ چون معتقدم که مسئولان آموزش و پرورش جای درستی رفته‌اند و بزرگ‌ترین اپراتور کشور را که در بسیاری از کشورهای منطقه هم نمونه‌اش را نداریم، به خدمت گرفته‌اند.
هیچ اپلیکیشن دیگری چنین قابلیت و ظرفیتی ندارد. اپلیکیشن‌های کوچک دیگر فقط برای چند مدرسه جواب می‌دهد و شاید مدیران آن کار درستی می‌کنند که رفته‌اند و از آنها استفاده می‌کنند. من از شاد دفاع می‌کنم؛ چراکه آموزش و پرورش به پشتوانه‌ای دسترسی پیدا کرده که در ابتدا با ۴۰یا ۵۰سرور شروع کرد و الان حدود ۳۴۰یا ۳۵۰سرور دارد.
الان کدام شرکت، توانایی به‌کارگیری این میزان سرور را دارد؟ مگر خود آموزش و پرورش می‌توانست؟ تازه این زیرساخت را با این حجم گسترده داریم، ولی باز کم می‌آوریم؛ به همین دلیل پایه‌های مختلف تحصیلی را زون‌بندی کردیم که البته متأسفانه ابلاغ رسمی نشد.
با این روش می‌توانستیم عملا ترافیک شاد را مدیریت کنیم و اشکالات آن را کاهش دهیم؛ البته نه اینکه صفر شود. باز هم می‌گویم امکانات ما محدود است. باید این را بپذیریم و مغتنم بدانیم که ۹میلیون و ۲۰۰هزار نفر به‌صورت فعال در تمام دروس یا بخشی از دروس از شاد استفاده می‌کنند. باید حمایت کنیم که سواد فناوری معلمان و دانش‌آموزان بالا برود و در این‌باره کمک کنیم وگرنه تخریب کردن کار راحتی است.
هزینه تمام‌شده برای طراحی و پشتیبانی شاد برای آموزش و پرورش چقدر است؟ منفعت اقتصادی که روبیکا از اطلاعات ۱۵میلیون دانش‌آموز و معلم می‌برد، چطور؟
شاد اهدایی به آموزش و پرروش است و هیچ هزینه‌ای برای این وزارتخانه ندارد. روبیکا هم منافع آینده مدنظرش بوده است. از جهت امنیت اطلاعات و شبکه هم این توضیح را بدهم که ما در امنیت ۲بحث مدنظرمان است؛ یکی امنیت در زیرساخت‌ها که شورای‌عالی مجازی کشور پشتیبانی می‌کند که سرورها در برابر هکرها آسیب نبیند و دوم امنیت برون‌شبکه‌ای بین‌فردی است که خانواده‌ها می‌خواهند فرزندشان در شبکه مطمئن و سالم فعالیت کند که چون تمام افراد حاضر در این شبکه احراز هویت شده‌اند، این صیانت وجود دارد. فکر می‌کنم که پرسش و پاسخ در این باره کافی باشد.