رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران گفت: همه خانواده‌های جهان در مسئله اخلاق فضای دیجیتال مشترک هستند، این فضا عام البلوا و مصیبت همه است. این طور نیست که فقط خانواده‌های ایرانی درگیر این مسائل باشند و یا فقط آنها نیاز به اخلاق دیجیتال داشته باشند؛ بنابراین چون نیاز جهانی است باید از درون بجوشد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست خبری نخستین همایش بین‌المللی «اخلاق دیجیتال و فضای مجازی» امروز ۲۰ آبان با حضور محمود واعظی، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، سعید نظری توکلی، دبیر علمی همایش و محمود شیخ، دبیر اجرایی همایش برگزار شد.
واعظی در این نشست با اشاره به جایگاه دانشکده الهیات در پرداختن به این موضوع گفت: الهیات، امروز در جهان، ابعاد گسترده‌ای دارد و همه شئون اجتماعی، صنعتی، فرهنگی، اقتصادی و ... شامل گستره الهیات و معارف هستند. یکی از این مباحث و شئونات الهیات، پرداختن به مباحث روز و فناوری‌های جدید است. از زمانی که فناوری‌های جدید ظهور یافت و پاردایمی را به خود اختصاص داد، خلأ اخلاقی، معنوی و کارکرد‌های آن به همراهش زاییده شد. امروزه در جهانی که به سر می‌بریم، با وجود این همه فناوری‌های پیشرفته، بشر همیشه نیازمند مباحثی است که انسانیت خود را هم حفظ کند و در لابه‌لای چرخ‌دنده‌های صنعت و فضا‌ها و نرم افزار‌های متعدد سخت افزار‌ها جایگاه انسانیت، شرافت، اخلاق، آزادگی، مردانگی، فتوت، شجاعت و ... از بین نرود.
واعظی با اشاره به اینکه الهیات و دانشکده الهیات در این عرصه پیشقدم و پیشرو بوده است، بیان کرد: مرحوم شهید مفتح، در دوره زندگی خود دو بار به دانشگاه الازهر مصر سفر کرد تا آخرین یافته‌های علمی را از این دانشگاه که خود را در زمینه‌های اسلامی مدعی می‌داند، دریافت کند. از یافته‌های علمی همین فضای دیجیتال و سایبر و فناوری‌های جدید است. اساتید دانشگاه الهیات در همین راستا این همایش را طراحی کرده‌اند که در سطح بین‌المللی برگزار خواهد شد. در این راستا با بسیاری از دانشگاه‌های ایرانی و خارجی رایزنی کرده‌ایم تا مشارکت پررنگ همه دانشگاه‌ها را شاهد باشیم و با گردآوری مقالات ارزشمند مجموعه نفیسی را در زمینه اخلاق دیجیتال و فضای مجازی فراهم کنیم.
وی ادامه داد: قطعاً نیاز به برگزاری این همایش یک نیاز فردی نیست و همه ما نیازمند این موضوع هستیم، چراکه بخشی از برنامه‌های ما به رویکرد‌های ما در این زمینه برمی‌گردد. بخشی از مسائل به خانواده مربوط می‌شود، خانواده‌ای که با محیط دیجیتال زندگی می‌کند. عرصه سوم، جامعه است و روابط اجتماعی تحت تأثیر محیط خشک و بی‌روح سایبر است و اگر قدری فراتر برویم، نهادها و سازمان‌ها باید در این عرصه نقش آفرین و سهیم باشند.
واعظی تصریح کرد: اسنادی باید در این زمینه تدوین شود تا همه ملتزم به رعایت یکسری مسائل اخلاق باشند و اینها نیاز‌هایی است که به عنوان محورهای این همایش مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت؛ بنابراین امیدواریم با حضور حداکثری شخصیت‌ها، پیشکسوتان، و نهادها و سازمان‌ها و ... شاهد برگزاری موفق این همایش باشیم و بتوانیم خدمت شایسته‌ای را در این عرصه آغاز کنیم؛ چراکه پرداختن به اخلاق دیجیتال و فضای مجازی به ویژه از منظر الهیات می‌تواند کارساز و اثربخش و از جایگاه معتبری برخوردار باشد.
۳۰ بهمن؛ اختتامیه همایش اخلاق دیجیتال
سعید نظری‌توکلی، دبیر علمی این همایش در ادامه نشست گفت: وقتی به اخلاق نگاه می‌کنیم، دو رویکرد متفاوت در این زمینه وجود دارد؛ رویکرد اول اخلاق را دانش توصیفی می‌داند تا توصیه و پند بدهد که به اخلاق پایبند باشیم و در رویکرد دیگر، نگاه کاربردی به علم اخلاق وجود دارد و می‌تواند مسائل ما را حل کند و ما در دانشکده الهیات بنا داریم این رویکرد را توسعه دهیم. اگر اخلاق را به عنوان دانش کاربردی محسوب کنیم، انتظار داریم اخلاق مسائل ما را حل کند و این مسائل می‌تواند در سطوح مختلف فردی، اجتماعی و ... تبلور یابد. اما باور به توانمندی حل مسئله، علم اخلاق را بالا خواهد برد و ما با این رویکرد در دانشکده الهیات تصمیم گرفتیم، از اخلاق کمک بگیریم تا مسائل فضای دیجیتال و سایبر را حل کنیم.
وی تصریح کرد: در دانشکده الهیات نسبت به این موضوع جایگاه بی‌طرفانه داریم و قرار نیست با موضع‌گیری خاص در این زمینه ورود کنیم، بلکه در کنار فضای مجازی می‌ایستیم و می‌بینیم چه اتفاقی خواهد افتاد. در حوزه دیجیتال با مسائل مختلفی مواجه هستیم که برخی از این مسائل فرصت هستند و برخی دیگر در صورت حل نشدن، ما را دچار چالش خواهند کرد. از این رو رصد کردیم تا در فضای دیجیتال و سایبر چه مسائل مهمی وجود دارد؛ از این رو بررسی‌های اولیه نشان داد که با شش محور و موضوع اصلی در این همایش مسائل فراوانی را طرح کنیم.
نظری‌توکلی با بیان اینکه این همایش ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد، ادامه داد: تبیین شناختی و مبانی اخلاق دیجیتال، نیازمندی فردی و اجتماعی به اخلاق دیجیتال، اخلاق دیجیتال و حمایت از نهاد خانواده، اخلاق دیجیتال و آسیبهای فضای مجازی، اخلاق دیجیتال و تأثیر آن بر استفاده از هوش مصنوعی و اخلاق دیجیتال و مسئولیت اجتماعی از نگاه ادیان محورهای این همایش است.
وی ادامه داد: مهلت دریافت چکیده مقالات تا ۳۰ دی ۱۴۰۲ و مهلت دریافت مقالات کامل ۱۵ بهمن ۱۴۰۲ است و پیش نشست‌های این همایش نیز از هفته جاری با موضوع اخلاق دیجیتال از منظر زرتشت برگزار خواهد شد که در پیش‌نشست‌های بعدی اخلاق دیجیتال در دین مسیحیت و اسلام نیز بررسی خواهد شد.
استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران با بیان اینکه این همایش به همت دانشکده الهیات دانشگاه تهران و نهادهای مختلف تحقیقاتی، پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌های دیگر و کمیسیون‌های ملی یونسکو و آیسسکو برگزار می‌شود، گفت: کمیته علمی و شورای سیاست‌گذاری در این همایش با حضور و ترکیبی از دانشگاهیان ایرانی و خارجی شکل گرفته است و تاکنون بیش از ۴۰ مقاله دریافت شده که در حال پایش مقالات هستیم.
تأسیس شتاب‌دهنده برای حوزه اخلاق دیجیتال
محمود شیخ، دبیر اجرایی همایش نیز در ادامه این نشست گفت: در کشورمان، اسناد و مدارک ما در حوزه اخلاق دیجیتال و فضای مجازی بسیار اندک است، از این رو نیاز بود که در این زمینه ورود کنیم؛ چراکه دانشکده الهیات، پیشگام مباحث علمی و اخلاق حرفه‌ای است و در این زمینه گروه اخلاق حرفه‌ای در دانشکده الهیات خدمات زیادی به نهادهای مختلف ارائه کرده است و در سال گذشته نیز در همین راستا، همایش قاعده زرین را برگزار کردیم.
وی افزود: کمیته علمی این همایش متشکل از ۲۰ نفر از استادان داخلی و خارجی فعال در زمینه فضای مجازی است و شورای سیاست‌گذاری نیز تشکیل و سه جلسه نیز برگزار کرده است و مجموعه‌ای از برنامه‌های گوناگون از جمله مسابقه ایده‌پردازی، برگزاری نمایشگاه و پیش نشست‌هایی با حضور رهبران ادیان در ایران و جهان اسلام به صورت حضوری و رهبران ادیان در خارج از کشور به صورت مجازی برگزار خواهد کرد.
شیخ در ادامه گفت: دو برنامه هم بعد از همایش انجام خواهد شد که یکی، تأسیس شتاب‌دهنده برای حوزه اخلاق دیجیتال و تدوین استاندارد اخلاق دیجیتال و اجرایی کردن آن در سطح ملی و بین‌المللی است.
وی در ادامه تصریح کرد: از تمام ایده‌پردازان حوزه اخلاق دیجیتال که می‌توانند راه‌حل‌هایی برای مسائل این حوزه ارائه دهند، می‌خواهیم که ایده‌های خود را به این همایش ارائه کنند و پس از پایش آنها به داوری گذاشته می‌شود و ایده‌های برتر تجلیل می‌شوند و همچنین تسهیلات مناسبی به آنها تخصیص داده خواهد شد.
شیخ در ادامه این نشست در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره تأسیس شتاب‌دهنده در حوزه اخلاق دیجیتال گفت: شتاب‌دهنده طرح اولیه‌ای در ذهن ماست که قرار است با حضور مجموعه‌ای از شرکت‌های فعال در حوزه دیجیتال و همکاری پارک علم و فناوری دانشگاه تهران تأسیس شود و در حوزه اخلاق دیجیتال با مدیریت علمی دانشکده الهیات و حضور شرکت‌های فعال در زمینه فضای مجازی و هوش مصنوعی در این زمینه کار کند.
وی ادامه داد: سند استاندارد اخلاق دیجیتال نیز یکی از دستاوردهای تحقیقاتی و ارتباطات با شخصیت‌های حقیقی و حقوقی در این همایش خواهد بود که ممکن است به دو شکل یا از راه همکاری با نهادهای حاکمیتی آن را پیگیری کنیم یا اینکه این سند به تأسیس یک مرکز برای اعطای استاندارد به شرکت‌های فناور منجر شود تا این شرکت‌ها استاندارد اخلاق دیجیتال را داشته باشند.
شیخ گفت: انجمن اخلاق زیستی اسلامی ایران، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، پژوهشکده حج و زیارت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه صنعتی شریف و کمیسیون ملی یونسکو و ایسسکو در برگزاری این همایش با دانشکده الهیات دانشگاه تهران همکاری می‌کنند.
اخلاق دیجیتال عام البلوا است
واعظی در پاسخ به سؤال خبرنگار ایکنا درباره خروجی این همایش و اینکه آیا برگزاری این همایش در پاسخ یک نیاز و خواسته بوده است، بیان کرد: مشارکت 20 دانشگاه در برگزاری این همایش، نشان از اهمیت آن دارد، اما اینکه ما بخواهیم منتظر سفارش نهاد و سازمان و ... باشیم، این طور نیست. بعضی از کارها باید به صورت خودجوش انجام شود و رسانه‌ها نیز در این زمینه نقش‌آفرینی کرده و سپس سهم‌خواهی کنند و نهادها و سازمان‌ها و ... نیز خود را درگیر این حوزه کنند.
وی افزود: ما نباید اجازه دهیم اینترنت با هر پهنای باند و در دست هر کس و ناکس باشد. رسانه باید جلو بیاید و اشکال بگیرد و سپس مطالبه‌گری کند و در این صورت است که نهادها و سازمان‌ها مراقب کار خود هستند. هیچ فرقی نمی‌کند، همه خانواده‌های جهان در این مسئله مشترک هستند و نقش رسانه در این زمینه باید پررنگ باشد.
واعظی ادامه داد: فضای دیجیتال و مجازی، عام البلوا و مصیبت همه است. این طور نیست که فقط خانواده‌های ایرانی درگیر این مسائل باشند و یا فقط آنها نیاز به اخلاق دیجیتال داشته باشند و خانواده‌های روس و امریکا و ... نیاز نداشته باشند. بنابراین چون نیاز جهانی است باید از درون بجوشد. اگر ما در این زمینه اقدام نمی‌کردیم، باز رسانه‌ها دنیا را سر ما خراب می‌کردند که الهیاتی‌ها چرا در این زمینه کاری نکرده‌اید؟ بنابراین این مسئله نیاز به کار و اقدام دو جانبه دارد و شما رسانه‌ها باید مطالبه‌گری و درخواست و سوال کنید و زیرسوال بردن وظیفه رسانه است و اشکالی ندارد و هر زیرسؤال بردنی توهین نیست.
اینکه آقای وزیر در این زمینه چه کرده‌اید، باید مطالبه شما باشد تا معلوم باشد در این زمینه چه کرده‌اند و چقدر نگران این عرصه بوده‌اند؟ سازمان‌ها مسئول و شوراها و کمیته‌های مربوط باید در این زمینه پای کار بیایند تا به سند جامعی در این زمینه برسیم و این سند می تواند الزام‌آور باشد. البته نمی‌خواهیم بگوییم همه سندها بلافاصله اجرایی می‌شوند، سالهاست که عده‌ای از چراغ قرمز رد می‌شوند، اما به دلیل چند نفر، چراغ قرمزها را تعطیل نمی‌کنند. بنابراین ما باید پای این سند بایستیم و در این زمینه صبوری، شکیبایی و مطالبه‌گری نیاز است تا سند جامع و نهایی نه تنها برای ایران بلکه برای کشورهای همسایه و دنیا تدوین شود؛ چراکه آنها هم راغب هستند به وفاقی برسیم که این سند قابل اجرا باشد.
