جست‌وجوگرهای ملی گوشه‌نشین فضای وب
سهیلا فلاحی - موتور جستجو برنامه‌ای تحت وب است که کلمات کلیدی را در فایل‌ها و سندهای شبکه وب جهانی، گروه‌های خبری، منوهای گوفر و آرشیوهای FTP جستجو می‌کند و به کاربران در دستیابی به اطلاعات کمک می‌کند.
وبگاه‌های Google، Yahoo، MSN و Bing از معروف‌ترین موتورهای جستجو یا همان جویشگر در جهان هستند. امروزه کاربران اینترنت بدون موتورهای جستجو قادر به دریافت اطلاعات برای پاسخ به سوالات تحقیقاتی، آموزشی، تجاری و خبری خود نیستند.
موتور جستجوهای بومی
با وجود موتور جستجوهای بین‌المللی، بسیاری از کشورها همچون چین، فیلیپین، استرالیا، ژاپن، هند، آنگولا، موزامبیک، سوئیس، نروژ، سوئد و کانادا نسبت به راه‌اندازی موتور جستجوهای بومی (جویشگر ملی) اقدام کرده‌اند. ارائه نتایج جستجو به زبان‌های بومی از مزیت‌های فعالیت این موتورهای جستجو است. در مقابل عملکرد قابل توجه موتورهای جستجوی صاحب‌نام جهان، برخی موتورهای جستجو چنان ضعیف عمل می‌کنند که کاربر را با این سوال مواجه می‌کنند که «هدف از طراحی این موتورها با این عملکرد ضعیف چیست؟» سوالی که بسیاری از کاربران ایرانی درباره کارایی جویشگرهای ملی کشورمان و میزان اقبال مردم به آنها مطرح می‌کنند.
بحث راه‌اندازی موتور جستجوی ملی اولین بار سال 89 مطرح شد. سپس در سال90 با هدف حفظ امنیت اطلاعات ایرانیان، ممانعت از جاسوسی و فروش اطلاعات جامعه ایرانی اولین اقدامات برای راه‌اندازی جویشگرهای بومی آغاز شد. پنج سال از آغاز به کار جویشگرهای «پارسی‌جو» و «یوز» می‌گذرد، اما هنوز بسیاری از کاربران ایرانی حتی نام آنها را نشنیده‌اند و بسیاری از مردم نه تنها تمایل که مزیتی در استفاده از آنها احساس نمی‌کنند. سوال اینجاست که چرا باید برای اختراع «چرخ» از ابتدا هزینه و برنامه‌ریزی شود؟
در میان موتور جستجوهای پارسیک، ریسمون، جس‌جو، قطره و امروز، جویشگرهای پارسی جو، یوز (گرگر) به عنوان موتور جستجوهای ملی شناخته می‌شوند و جویشگر بخش خصوصی «سلام» نیز درصدد است تا پایان سال 95 به دوران فعالیت آزمایشی خود پایان دهد و به طور رسمی پا به عرصه فعالیت بگذارد.
رقابت در جذب مخاطب
بررسی اخبار آغاز به کار جویشگر ملی «پارسی‌جو» که توسط تیمی از دانشگاه یزد با حمایت دولت راه‌اندازی شده است، نشان می‌دهد این موتور جستجو از سال 89 تا 94، پنج بار توسط وزرای ارتباطات وقت در مراحل گوناگون رونمایی شده است. پارسی جو سرویس‌های گوناگونی همچون سرویس وب، تصویر، خبر، آوا، علمی، ترجمه، دانلود و نقشه با قابلیت پوشش یک میلیارد صفحه به کاربران ارائه می‌کند. از سوی دیگر اطلاعات نقشه و آب و هوای 33 استان و اطلاعات 50 پایگاه خبری ازجمله ویژگی‌هایی است که دکتر علی‌محمد زارع بیدکی، مدیر پارسی‌جو برای این جویشگر عنوان می‌کند.
موتور جستجوی یوز زیر نظر کارشناسان دانشگاه امام حسین(ع)، فعالیت خود را از سال 88 با حمایت هفت میلیارد تومانی وزارت ارتباطات آغاز و در سال 93 افتتاح شد. مسئولان این جستجوگر، ممانعت از افشای اطلاعات کاربران از سوی خدمات‌دهندگان خارجی مانند گوگل و یاهو، فراهم کردن بستری مطمئن برای جستجوهای اینترنتی، رفع نیازمندی‌ها به زبان فارسی، تمرکز بر سرویس‌های محلی، جلوگیری از هدررفت سرمایه‌های ملی و توسعه عملی دانش‌های راهبردی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را از اهداف راه‌اندازی این جویشگر اعلام می‌کنند.
سلام سومین جویشگری است که قصد دارد به صورت جدی به رقابت با موتورهای جستجوی دولتی بپردازد و به گفته مدیر آن تاکنون از حمایت دولتی استفاده نکرده و می‌خواهد با ارائه خدمات به شکل فراجویشگر (Meta Search Engine) و موتور جستجو، کاربران ایرانی را جذب خود کند. ارائه خدمات زمان و مکان محور، حذف تله‌های تبلیغاتی وبگاه‌های کلیک دزد و ارائه نتایج جستجو با دقت بالا از مهم‌ترین ویژگیهای این جویشگر عنوان شده است.
راه‌اندازی و حمایت از جویشگرهای ملی طرح جذابی است که بدون شک وزرای ارتباطات دولت‌ها به دنبال حفظ و حمایت از آنها خواهند بود، اما مدال موفقیت این پروژه به وزیری اعطا می‌شود که بتواند آسیب‌های مربوط به آنها را رفع کند.
دولتی بودن، آفت فعالیت جویشگرهای ملی
برخی کارشناسان تفاوت اصلی میان موتورهای جستجو در دیگر کشورها با مدل ایرانی آن را دولتی بودن این موتورها می‌دانند. انتقادی که علی قدیری، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان بیان و موتور جستجوی سلام آن را وارد می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: ارائه اطلاعات به زبان بومی هر کشور و مطابق با فرهنگ آن ازجمله مزیت‌های راه‌اندازی موتورهای جستجوی ملی است، اما این کار مانند شمشیر دولبه است و میزان موفقیت آنها به نوع و نحوه نگرش سیاستگذاران کشور برمی‌گردد. انجام کار بر پایه اجبار، آیین‌نامه و بخشنامه، قطعا باعث شکست پروژه می‌شود. اتفاقا دولتی بودن موتورهای جستجو مانع رغبت مردم برای استفاده از جویشگرهای داخلی می‌شود.
مدیرعامل موتور جستجوی سلام ادامه می‌دهد: اگر دولت در فعالیت این موتور جستجوها دخالت نکند و اجازه دهد آنها مسیر طبیعی خود را طی کنند، می‌توانند سهم بیشتری از جستجوگرهای آمریکایی در این بازار به دست بیاورند. قدیری تزریق پول نفت برای زنده نگه داشتن این جویشگرها (همچون سیاست حمایت از خودروسازی) را از موانع اصلی فعالیت خلاقانه و کاربرمحور پارسی‌جو و یوز می‌داند. وی معتقد است دولت با پرداخت غیرکارشناسی بودجه به آنها، باعث آسیب به فعالیت موفق موتورهای جستجوی بومی شده و زمینه‌ساز بی‌کیفیتی و ایجاد انتظارهای غیرمنطقی در آنها برای دریافت حمایت می‌شود؛ تا جایی که گاهی می‌شنویم مدیران این موتور جستجوها معتقدند دولت باید با ایجاد محدودیت برای کاربران در کشور، آنها را مجبور به استفاده از موتور جستجوهای پارسی‌جو و یوز کند. وی می‌افزاید: ما به عنوان یکی از سه مدعی اصلی در این حوزه، نسبت به این نگرش و عملکرد معترض هستیم و معتقدیم ادامه این فرآیند از سوی دولت، باعث تضییع حقوق ما به عنوان بخش خصوصی و هدررفت سرمایه‌های صرف شده در این بخش می‌شود.
حمایت دولتی در اولین گام لازم است
اما اظهارات دکتر مهدی نقوی، مدیر موتور جستجوی یوز بیانگر آن است که اتفاقا موتورهای جستجو در آغاز کار نیازمند حمایت‌های مالی و زیرساختی دولت هستند؛ در غیر این صورت امکان شکل‌گیری و ادامه فعالیت آنها میسر نیست. زیرا موتورهای جستجو در ابتدای کار درآمدزا نیستند که بتوانند خودشان را اداره کنند. درآمدزایی و سوددهی آنها منوط به افزایش تعداد کاربران به بیش از یک میلیون نفر است که این خود مستلزم تقویت سخت‌افزار و زیرساخت موتورهای جستجو است. دکتر نقوی ضمن گلایه از اظهارات اخیر دکتر واعظی، وزیر ارتباطات مبتنی بر اختصاص 170 میلیارد تومان اعتبار برای حمایت از موتور جستجوهای ایرانی به جام‌جم می‌گوید: برخلاف تصوری که وجود دارد از زمان آغاز به کار موتور جستجوی یوز مبلغ بسیار ناچیزی (چیزی حدود یک درصد) از بودجه مذکور برای راه‌اندازی و فعالیت این جویشگر طی پنج سال گذشته تخصیص داده شده است. به نظر می‌رسد اختصاص بودجه برای جویشگرها و عده‌ای بیش نیست و فعلا در حد حرف باقی‌مانده است.
مزیت جویشگرهای داخلی
فواید کاربردی راه‌اندازی جویشگرهای ملی با توجه به حضور غول‌های قدرتمندی همچون گوگل و یاهو از دیگر سوالات مهم کارشناسان از وزارت ارتباطات است. مسئولان وقت، ارائه خدمات سریع دستگاه‌های دولتی و اجرایی به مردم، توسعه خط و زبان فارسی، ایجاد شاهراه اطلاعاتی، ایجاد زنجیره ارائه خدمات کامل و پوشش‌دهی گویش‌های ایرانی را ازجمله دلایل ضرورت حضور موتورهای جستجوی بومی اعلام کرده‌اند، اما حضور 36.5 میلیون کاربر ایرانی در گوگل و سود 443 میلیارد تومانی حاصل از این حضور در گوگل(به نقل از مهر)، نشان می‌دهد جویشگرهای ایرانی راهی طولانی در پیش دارند و باید مزیت‌های رقابتی خود را بسیار ارتقا دهند. این نکته‌ای است که از نظر قدیری، مدیرموتور جستجوی سلام مورد تأکید است.
به اعتقاد وی، جویشگرهای فعلی ایرانی فاقد مزیت رقابتی هستند. از نظر وی پنج بار افتتاح شدن پارسی‌جو، گویای نگاه ابزاری مسئولان به این مقوله مهم است که هر کدام تنها به دنبال اخذ بودجه برای وزارتخانه و تکمیل رزومه کاری خود هستند. در مقابل این انتقاد، دکتر نقوی مدیر جستجوی یوز با بیان این که جویشگرهای داخلی را رقیب نمی‌دانیم، می‌گوید: درست است که کاربرهای ایرانی در مقابل گوگل بسیار کم‌تعداد هستند و آنها در پوشش‌دهی بخشی از نیازهای کاربران بسیار قوی هستند، اما باید توجه داشت با وجود فعالیت طولانی‌مدت این جویشگرها، پارسی‌جو و یوز در مدت زمان کم به واسطه تعداد بالای بازدید صفحات، ارائه نتایج مرتبط به کاربر، ارائه جدیدترین اخبار و اطلاعات مربوط به وبلاگ‌ها بهتر از یاهو و بینگ عمل کرده است. وی در این زمینه مستنداتی ارائه نکرد.
ارتباط خلاقیت با سخت‌افزار
قدیری، مدیرجویشگر سلام معتقد است ضعف برنامه‌نویسی و حمایت مالی دولت مانع انجام کار خلاقانه از سوی موتور جستجوهای پارسی جو و یوز شده و به همین دلیل در جذب کاربر موفق نیستند. در صورتی که نقوی مدیر موتور جستجوی یوز معتقد است خلاقیت تنها عامل نیست، بلکه تامین شدن زیرساخت‌های سخت‌افزاری، فعالیت 18 ساله گوگل و درآمدزایی با فروش اطلاعات نیز در افزایش تعداد کاربران نقش بسزایی دارد.
نقوی می‌افزاید: این که عده‌ای معتقدند اختصاص بودجه برای حمایت از یوز هدررفت سرمایه و دوباره‌کاری است، نگرش اشتباهی است، زیرا یک موتور جستجو امکان پاسخگویی به همه نیازهای کاربر را ندارد و هر کدام می‌توانند بخشی از نیازها را پاسخگو باشند. آنچه باعث تحقق اهداف و اقدامات تیم یوز می‌شود تامین شدن سخت‌افزارهای تعهد شده از سوی دولت است. افزایش تعداد کاربران به تقویت سخت‌افزار بستگی دارد.
موفقیت با تغییر شکل حمایت دولت
عملکرد ضعیف جویشگرهای ملی مورد حمایت دولت موجب شده تا سوال شائبه‌برانگیزی درباره علل حمایت وزارت ارتباطات از کارشناسان دانشگاه یزد در راه‌اندازی پارسی‌جو و کارشناسان دانشگاه امام حسین در راه‌اندازی یوز از سوی قدیری و برخی ناظران مطرح شود.
قدیری در بخش دیگر انتقاد خود ادامه می‌دهد: سوال اساسی ما این است چه معیاری برای انتخاب تیم‌های پارسی‌جو و یوز وجود دارد که دولت بی‌محابا و بدون حساب و کتاب بودجه‌های کلان در اختیار آنها قرار می‌دهد، در حالی که خروجی قابل قبولی از آنها مشاهده نمی‌شود؟ (منبع:روزنامه جام جم)
