ITanalyze

چین در جدیدترین سیاست‌‌‌گذاری‌های خود، از ماه سپتامبر گذشته ورود ۲۴ نوع زباله‌ی جامد را به کشور ممنوع کرد. تصمیم‌گیری چینی‌ها کشورهایی همچون ایالات متحده، بریتانیا، استرالیا و ژاپن را با مشکلی بزرگ روبه‌رو کرد. تا سال گذشته‌ی میلادی، چین به‌عنوان پذیرنده‌ی ۷۰ درصد از زباله‌های الکترونیکی جهان شناخته می‌شد. این زباله‌ها مواردی همچون کامپیوتر، گوشی موبایل، پرینتر، تلویزیون، مایکروویو و بسیاری قطعات و تجهیزات الکترونیکی دیگر را شامل می‌شدند.

صادرات زباله برای چین تجارتی بود که طرفین از آن راضی بودند. کشورهای پیشرفته با دشواری کمتر زباله‌های خود را دفع و چینی‌ها هم مواد اولیه برای تولیدات بازیافتی خود را دریافت می‌کردند. این کشور آسیایی از سال گذشته و با گسترش نگرانی‌ها درباره‌ی محیط‌زیست، واردات بسیاری از زباله‌های الکترونیکی را ممنوع کرد. با تصویب قانون جدید، کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بیش از همه نگران شدند. البته، آن‌ها ابتدا صادرات خود را به جنوب‌شرقی آسیا انجام دادند؛ اما ویتنام و تایلند هم به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان زباله، پس از مدتی فعالیت خود را محدود کردند.

در سال ۲۰۱۶، جمعیت جهان ۴۹ میلیون زباله‌ی الکترونیکی تولید کرد؛ یعنی برابر با ۴,۵۰۰ عدد برج ایفل. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۱، این مقدار به ۶۰ میلیون تن برسد.

دلیل افزایش تولید زباله‌ی الکترونیکی

اگر نگاهی به اطراف خود بیندازید، قطعا دلیل افزایش زباله‌های الکترونیکی را به‌راحتی متوجه می‌شوید. فناوری روز‌به‌روز نفوذ خود را به زندگی ما افزایش می‌دهد. نیمه‌هادی‌ها و انواع حسگرها امروزه به محصولاتی اضافه می‌شوند که هیچ‌گاه تصور طراحی این‌چنینی را برای آن‌ها نداشتیم. نمایشگرهای پوشیدنی، تجهیزات خانه‌ی هوشمند، تلویزیون‌هایی با قابلیت پخش برنامه‌های اینترنتی و بسیاری محصولات دیگر، امروزه بیش از همیشه شامل تجهیزات الکترونیکی هستند.

در دورانی که توسعه‌ی فناوری با سرعت بسیار زیاد رخ می‌دهد، عمر دستگاه‌ها هم کوتاه‌تر می‌شود. به‌عنوان مثال، بسیاری از دستگاه‌ها به‌محض خراب‌شدن باتری دور انداخته و با دستگاه‌های جدید جایگزین می‌شوند. شرکت‌ها نیز به‌صورت عمدی استفاده از محصولات قدیمی را به‌سمت منسوخ‌شدن پیش می‌برند. آن‌ها طراحی یا نرم‌افزار محصولات جدید را با بهترین امکانات به‌روز می‌کنند و پشتیبانی محصولات قدیمی را نیز به‌مرور کاهش می‌دهند.

امروزه در بسیاری از نقاط جهان، خرید محصولات جدید آسان‌‌تر و ارزان‌تر از تعمیر دستگاه‌های قدیمی خواهد بود؛ هرچند در برخی مناطق دیگر، تعمیر و خرید هر دو برای کاربران دشوار شده‌اند. به‌هرحال، فروش پایدار شرکت‌های فناوری با قدرت ادامه دارد.

قیمت میانگین کالاهای دیجیتال به‌صورت میانگین کاهش می‌یابد؛ روندی که موجب افزایش تمایل طبقه‌ی متوسط و پایین برخی جوامع به خرید محصولات الکترونیکی شد. به‌ بیان ساده‌تر، جوامع بیش از همیشه به‌سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌روند. آمارهای جهانی نشان می‌دهد نیمی از خانه‌ها امروز به اتصال اینترنت مجهز هستند و ۷.۷ میلیارد نفر نیز گوشی تلفن‌همراه دارند.

زباله‌ی الکترونیکی چیست؟

دستگاه‌های الکترونیکی ترکیبی از مواد را شامل می‌شوند که از طلا و نقره و مس تا پلاتینیوم، پالادیوم، لیتیوم، کبالت و دیگر مواد باارزش در آن‌ها دیده می‌شوند. آژانس حفاظت محیط‌زیست آمریکا آمار جالبی از زباله‌های الکترونیکی ارائه می‌کند. طبق آمار اعلام‌شده، یک تن مدار الکترونیکی ۴۰ تا ۸۰۰ برابر طلا و ۳۰ تا ۴۰ برابر مس نسبت به یک تن سنگ معدن در آمریکا دارد. با توجه‌ به چنین آمارهایی، ارزش بازیافت زباله‌های الکترونیکی نیز روشن‌تر می‌شود.

دستگاه‌های الکترونیکی علاوه‌ بر مواد مذکور، فلزات سمّی سنگین همچون سرب، جیوه، کادمیم و برلیم، پلاستیک آلاینده‌ی PVC و مواد شیمیایی خطرناک هم در بر دارند که برای سلامتی انسان و محیط‌زیست بسیار خطرناک هستند.

در سال ۲۰۱۶، ارزش مواد موجود در زباله‌های الکترونیکی کل جهان تقریبا ۶۴.۶ میلیارد دلار تخمین زده شد. البته، تنها ۲۰ درصد از مواد به‌ نوعی بازیافت شدند که بازیافت مواد باارزش موجود در زباله‌ها را ممکن کرد. درواقع، حجم عمده‌ای از مواد در مناطق دفن زباله جمع‌آوری می‌شوند که امکان نفوذ مواد شیمیایی و آلوده‌کردن آب‌های زیرزمینی را افزایش می‌دهند.

با افزایش خرید تجهیزات الکترونیکی، تولیدکنندگان نیز با کمبود مواد اولیه برای تولید محصولات روبه‌رو می‌شوند؛ درنتیجه، بازیافت مواد و استخراج آن‌ها از محصولات کهنه و کارکرده صرفه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی فراوان دارد. چنین روندی به‌ نام معدن‌کاوی شهری (Urban Mining) شناخته می‌شود. تحقیقات جدید چینی‌ها نشان می‌دهد معدن‌کاوی مس و طلا و آلومینیم از سنگ آهن هزینه‌اش ۱۳ برابر بیشتر از بازیافت آن‌ها ازطریق معدن‌کاوی شهری زباله‌های الکترونیکی است.

هنر بازیافت زباله‌های الکترونیکی

بازیافت زباله‌های الکترونیکی هم به‌صورت رسمی و هم غیررسمی انجام می‌شود. بازیافت رسمی شامل دمونتاژکردن قطعات و جداسازی و سپس دسته‌بندی مواد تشکیل‌دهنده و درنهایت، تمیزکردن آن‌ها می‌شود. پس از تمیزکردن قطعات، آن‌ها را با استفاده از تجهیزات مکانیکی خُرد می‌کنند تا در مرحله‌ی بعدی، دسته‌بندی حرفه‌ای با تجهیزات پیشرفته انجام شود.

در این مراحل، شرکت‌ها باید قوانین سلامتی و مقررات مشابه را به‌ کار گیرند و ابزارهایی برای کاهش اثرهای سمّی مواد در کارخانه نصب کنند. چنین روندهایی بازیافت رسمی و اصولی را دشوار می‌کند؛ درنتیجه، بسیاری از کشورها و شرکت‌ها به‌صورت غیرقانونی زباله‌های خود را به کشورهای درحال‌توسعه صادر می‌کنند تا بازیافت ارزان‌تر در آنجا انجام شود.

ایالات متحده، دومین تولیدکننده‌ی زباله‌های الکترونیکی پس از چین، در سال ۲۰۱۰ حدود ۱۰ میلیون تن زباله‌ی الکترونیکی تولید کرد. در آن سال، تنها ۲۹ درصد از زباله‌های تولیدشده بازیافت شدند و سایر نیز عموما سرنوشتی به‌جز دفن‌شدن و سوزاندن و انبارشدن نداشتند.

در این‌ میان، آمارهای سازمان مستقل و نظارتی Basel Action Network ادعا می‌کند ۴۰ درصد از زباله‌های الکترونیکی آمریکا در خارج از مرزهای این کشور و به‌صورت صادرات بازیافت‌ شد. حجم عمده‌ای از صادرات مذکور نیز به کشورهای درحال‌توسعه انجام شد که عموما در آسیا هستند و از روش‌های غیررسمی و غیرقانونی برای بازیافت استفاده می‌کنند.

در محیط‌های بازیافت غیرقانونی و غیررسمی، مردان و زنان و کودکان مشغول کار هستند که مواد ارزشمند را با سوزاندن و ذوب‌کردن مواد بی‌ارزش استخراج می‌کنند. در فرایندهای آن‌ها، از جیوه و اسید برای بازیافت طلا استفاده می‌شود و بسیاری از تجهیزات نیز با دست دمونتاژ می‌شوند تا قطعات ارزشمند از آن‌ها استخراج شود.

کارگران مراکز بازیافت غیرقانونی عموما تجهیزات حفاظتی ندارند و از حمل مواد خطرناک نیز آگاه نیستند. تحقیقات نشان می‌دهد تنفس مواد شیمیایی خطرناک و تماس مستقیم با مواد الکترونیکی سمّی حتی در مراکز رسمی و قانونی نیز مشکلات متعددی به‌همراه دارد. سقط جنین، مرگ نوزادان، زایمان زودهنگام، تولد نوزادان نارس، جهش‌های ژنتیکی، مشکلات مادرزادی، عملکرد نامنظم غده‌ی تیروئید، افزایش سرب در خون، کاهش عملکرد شُش‌ها و اختلالات عصبی رفتاری از پیامدهای قرارگیری در معرض چنین موادی هستند. به‌علاوه، مواد سمّی زباله‌های الکترونیکی هوا و خاک و آب زیرزمینی را نیز آلوده می‌کنند.

_{مرکز بازیافت رسمی زباله در رواندا}

با وجود تمامی خطرهایی که به آن‌ها اشاره کردیم، افراد متعددی در کشورهای درحال‌توسعه به کار در مراکز بازیافت غیرقانونی مشغول هستند. آن‌ها درآمد ناچیز خود را از همین فرایندها همچون دمونتاژکردن محصولات الکترونیکی، بازیابی آن‌ها، تعمیر و فروش قطعات دست‌دوم کسب می‌کنند. منطقه‌‌ی گوییو در چین امروزه به‌عنوان پایتخت یا مرکز زباله‌های الکترونیکی جهان شناخته می‌شود؛ به‌گونه‌ای که ۷۵ درصد از خانوارهای این منطقه در بازیافت زباله‌های الکترونیکی مشغول به فعالیت هستند. بازیافت‌های غیررسمی و غیرقانونی در هند، نیجریه، غنا و فیلیپین نیز در سطوح گسترده انجام می‌شود.

بازیافت غیرقانونی علاوه‌ بر مشکلات سلامتی، به تهدیدهای امنیتی نیز منجر می‌شود. بازیافت‌های رسمی شرکت‌ها را ملزم به پاک‌سازی اطلاعاتی دستگاه‌ها می‌کنند؛ درحالی‌که در مراکز غیررسمی چنین رویکردی انجام نمی‌شود.

مجرمان سایبری در میان زباله‌های الکترونیکی به‌دنبال داده‌های باارزش و خصوصی همچون اطلاعات کارت‌های اعتباری هستند. به‌عنوان نمونه‌ای از اطلاعات ارزشمند، می‌توان به زباله‌های الکترونیکی در منطقه‌ی آگلوبلوشی در غنا اشاره کرد که جزئیاتی از قراردادهای دولتی ایالات متحده از جمله قراردادهای آژانس اطلاعاتی وزارت دفاع و سازمان امنیت حمل‌ونقل و امنیت میهن ایالات متحده‌ی آمریکا کشف شد.

کشورهای ثروتمند به‌صورت میانگین سالانه ۲۳ درصد از زباله‌های الکترونیکی خود را به کشورهای درحال‌توسعه ارسال می‌کنند. اتحادیه‌ی اروپا و ۱۸۶ کشور دیگر کنوانسیونی به‌نام بازل را تصویب کردند که در آن، کشورهای توسعه‌یافته باید صادرات زباله‌های خطرناک خود به کشورهای درحال‌توسعه را به حداقل برسانند. با‌وجوداین، هنوز بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به قوانین مصوب پایبند نیستند و ایالات متحده‌ی آمریکا، تنها کشور توسعه‌یافته‌ای محسوب می‌شود که کنواسیون بازل را تصویب نکرد. آن‌ها هم‌اکنون قراردادهای متعددی اجرا می‌کنند که صادرات زباله‌های خطرناک به کشورهای درحال‌توسعه را در حجم فراوانی ممکن می‌کند.

_{بازیافت زباله الکترونیکی در گوییو}

لزوم راهکارهای چندگانه

همان‌طورکه گفته شد، آمریکا پس از چین دومین تولیدکننده‌ی زباله‌های الکترونیکی محسوب می‌شود. آن‌ها درحال‌حاضر هیچ قانونی برای مدیریت بازیافت زباله‌های الکترونیکی یا ممنوعیت صادرات به کشورهای درحال‌توسعه ندارند. ۲۸ ایالت آمریکا و منطقه‌ی کلمبیا قوانین بازیافتی خاص خود را تصویب کرده‌اند که در اجرا تفاوت‌هایی با هم دارد. برخی از ایالت‌ها قراردادهای پیمانکاری برای جمع‌آوری زباله‌ها اجرا و برخی دیگر، شرکت‌ها را به بازیافت نسبت به نرخ فروش ملزم می‌کنند.

کشورهای ایالتی مانند آمریکا و قوانین متفرقه‌ی داخلی آن‌ها، مشکلی اساسی ایجاد می‌کنند. هیچ‌یک از ایالت‌ها به‌تنهایی سهم بازار چندانی ندارند تا شرکت‌ها را ملزم به تولید محصولات حامی زیست کنند. درمقابل، اتحادیه‌ی اروپا قرار دارد که قوانینی جامع برای ممنوعیت‌های گسترده لحاظ می‌کند. آن‌ها قانونی به‌نام Hazardous Substances Directive تصویب کرده‌اند که کل قاره را پوشش می‌دهد و مانند GDPR، توانایی اجرای استانداردهای حرفه‌ای برای کل محصولات فروخته‌شده در اروپا را دارد. در بخشی از این قانون، تولیدکنندگان به پرداخت هزینه برای بازیافت زباله‌های الکترونیکی مجبور می‌شوند. همین بخش نرخ بازیافت را در قاره‌ی سبز به ۳۵ درصد رساند که بیش از ایالات متحده است.

فرایند اجراشده در قاره‌ی اروپا نشان می‌دهد قوانین جامع توانایی ایجاد تغییرات در مسئله‌ی زباله‌های الکترونیکی را دارند. اگر قوانین مشابه به‌صورت جهانی و به کمک سازمان ملل متحد تصویب و اجرا شوند، کشورهای دیگر هم ملزم به رعایت آن‌ها خواهند شد و چه‌بسا صادرات زباله به کشورهای درحال‌توسعه کاهش چشمگیری پیدا کند.

با توجه به جریان شدید تولید زباله‌های الکترونیکی، نمی‌توان بازیافت را راهکاری کامل برای حل بحران دانست. فعالان محیط‌زیست و کارشناسان دنیای فناوری ایده‌ها و راهکارهای متنوع دیگری پیشنهاد می‌دهند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

۱. طراحی بهینه‌ی محصولات

تولیدکنندگان برای کاهش زباله‌های الکترونیکی باید محصولات خود را امن‌تر و با عمر عملکردی و قابلیت تعمیر و بازیافت بیشتر تولید کنند. برای رسیدن به چنین هدفی ابتدا باید استفاده از مواد سمّی در محصولات کاهش پیدا کند. مهندسان شیمی در دانشگاه استنفورد در حال طراحی مدارهای الکترونیکی زیست‌تخریب‌پذیر هستند. مدارهای آن‌ها از موادی ساخته می‌شود که در اسید با pH بسیار ضعیف (۱۰۰ برابر ضعیف‌تر از سرکه) حل می‌شوند. گروهی دیگر از محققان فرایندی برای خُردکردن زباله‌های الکترونیکی و تبدیل آن‌ها به مواد نانو طراحی کرده‌اند که محصول نهایی را به پودری کاربردی در صنایع متعدد تبدیل می‌کند. گروه Ronin8 در کانادا نیز فرایندی توسعه داده‌اند که از کمترین مقدار آب و انرژی برای بازیافت استفاده می‌کند. در فرایند آن‌ها، فلزات و غیرفلزات با لرزش‌هایی با فرکانس صوتی از هم جدا می‌شوند.

_{بازیافت زباله الکترونیکی در آگلوبلوشی}

امروزه، روند طراحی محصولاتی با قابلیت استفاده یا تولید مجدد در دستورکار شرکت‌ها قرار ندارد. البته از سال‌ها پیش، شرکت‌های متعددی برای ساخت دستگاه‌های ماژولار برنامه‌هایی اجرا کردند. آن‌ها دستگاه‌هایی در سر داشتند که با جابه‌جایی برخی قطعات به‌روز می‌شوند و نیاز به جایگزینی کل دستگاه را از بین می‌برند.

گوگل و ال‌جی و موتورولا همگی پروژه‌های گوشی‌های هوشمند ماژولار را در بخش تحقیق و توسعه دنبال کردند. البته، محصولات نهایی آن‌ها قیمت گرانی داشت و کاربران نیز انتظار حداکثر امکانات را در نمونه‌های اولیه داشتند. به‌ هر حال، اکثر پروژه‌های ماژولار متوقف شدند. اگر کاربران به‌ مرور درباره‌ی خطر‌های زباله‌های الکترونیکی آگاه شوند، شاید تمایل شرکت‌ها به ادامه‌ی پروژه‌های آن‌چنانی و تمایل خرید هم دوباره افزایش یابد.

۲. حق تعمیر

حق تعمیر دستگاه‌های الکترونیکی در بسیاری از کشورهای جهان قانونی شبیه به کپی‌رایت دارد. در این کشورها، مشتریان اجازه‌ی تعمیر یا دستکاری در دستگاه‌های خود را ندارند. درواقع در صورت تعمیر دستگاه‌ها ازطریق افراد تأییدنشده، گارانتی یا خدمات آن باطل می‌شود.

قانون منع تعمیر دستگاه‌ها بسیاری از کاربران را از ایجاد تغییرات در محصولات خود باز می‌دارد و اکثرا آن‌ها را به خرید دستگاه‌های جدید سوق می‌دهد. چنین روندی باعث ایجاد زباله‌های الکترونیکی بیشتر می‌شود. به‌ هر حال سازمان‌های متعدد همچون سرویس ifixit تلاش می‌کنند حق تعمیر را از کپی‌رایت جدا کنند تا استفاده از دستگاه‌های قدیمی هنوز برای کاربران مقرون‌به‌صرفه بماند.

_{پروژه Ara تلفن ماژولار گوگل}

۳. مسئولیت تولیدکننده

برخی قوانین تولیدکنندگان محصولات را به مسئولیت‌پذیری درباره‌ی مدیریت دستگاه‌ها پس از بی‌استفاده‌شده ملزم می‌کند. ایده‌ی اصلی، استفاده از مواد همان قطعات برای تولید محصولات جدید است؛ مثلا در ایالت نیویورک آمریکا، چنین قانونی اجرا می‌شود که بازیافت رایگان و مناسب را برای مصرف‌کنندگان اجرا می‌کند.

هنگ‌کنگ یکی از مناطق اصلی واردکننده‌ی زباله‌ی آمریکایی‌ها محسوب می‌شود که زباله‌ی فراوانی هم تولید می‌کند. آن‌ها به‌صورت سالانه ۷۷ هزار تن زباله‌ی الکترونیکی تولید می‌کنند که ۸۰ درصد از آن برای بازیافت به آسیای جنوب شرقی و آفریقا صادر می‌شود. مقام‌های هنگ‌کنگ به‌تازگی قانونی اجرا کرده‌اند که تولیدکنندگان را به ارائه‌ی خدمات جمع‌آوری و بازیافت و مدیریت قطعات الکترونیکی ملزم می‌کند.

۴. بازیافت راحت‌تر

در مناطق گوناگون جهان، شرکت‌های نوپا یا فعالان بزرگ دنیای فناوری برنامه‌هایی برای بازیافت بهتر محصولات الکترونیکی اجرا می‌کنند. در آمریکا، شرکتی به‌نام EcoATM فعالیت می‌کند که کیوسک‌هایی برای دریافت زباله‌های الکترونیکی همچون گوشی‌های هوشمند و پخش‌کننده‌های موسیقی و محصولات مشابه در مناطق گوناگون نصب کرده است. آن‌ها اکنون ۲,۷۰۰ کیوسک در سرتاسر آمریکا دارند و برای توسعه در کشورهای دیگر هم برنامه‌هایی اجرا خواهند کرد.

بایدو، بزرگ‌ترین شرکت اینترنتی چین، برای انجام وظایف اجتماعی خود در حوزه‌ی زباله‌های الکترونیکی، برنامه‌هایی کاربردی اجرا می‌کند. آن‌ها اپلیکیشنی به‌نام Baidu Recycle دارند که با همکاری برنامه‌ی توسعه‌ی جهانی سازمان ملل فعالیت می‌کند. کاربران این اپلیکیشن قطعات و تجهیزات خود را در فهرست مخصوص وارد می‌کنند و نیروی شرکت بایدو در زمان مشخص برای دریافت آن مراجعه می‌کند. البته، کاربر مشخصات ابعادی و تاریخ مدنظر و تصویری از محصول را باید در اپلیکیشن وارد کند. در مدت دو ماه فعالیت سرویس مذکور، بیش از ۱۱ هزار دستگاه بازیافت شد.

_{کیوسک بازیافت الکترونیکی EcoATM}

۵. بازیافت بهتر

فرایندهای بازیافت بسته به فناوری‌های استفاده‌شده بازدهی‌ متفاوتی دارند. در کانادا، یکی از مراکز بازیافت زباله‌های الکترونیکی فرایند ذوب مس را با شدت و دمای بسیار زیاد انجام می‌دهد. نیکولاس تملیس، از استادان دانشگاه کلمبیا در حوزه‌ی محیط‌زیست، مرکز کانادا را یکی از بهترین نمونه‌های بازیافت زباله‌های الکترونیکی می‌داند.

 

فرایند ذوب دمای زیاد مس، مایع مذاب حاصل را به حلّالی برای فلزات دیگر همچون طلا و نقره تبدیل می‌کند. در مرکز بازیافت کانادا که در روین-نوراندا کبک واقع است، مس با دمای زیاد ذوب می‌شود و دیگر فلزات را نیز در خود حل می‌کند. محصول نهایی مس ناخالصی خواهد بود که در مرحله‌ی بعدی، به پالایشگاه مس منتقل می‌شود و در آنجا، فلزات گران‌بها از آن استخراج می‌شوند. چنین روندی فقط موجب بازیافت فلزات حل‌شونده در مس می‌شود؛ اما به‌ هر حال فرایندی ارزان و با بازدهی چشمگیر محسوب می‌شود.

مرکز نوراندا سالانه ۵۰ هزار تن زباله‌ی الکترونیکی برای بازیافت دریافت می‌کند. تملیس درباره‌ی این مرکز می‌گوید:علاوه‌ بر مثال مذکور، تلاش‌های دیگری هم برای بهبود بازیافت زباله‌های الکترونیکی انجام می‌شود. هند و چین برای حفظ فرایندهای بازیافت غیررسمی که موجب درآمدزایی خانواده‌های متعدد می‌شوند، آن‌ها را به‌ مرور با فرایندهای رسمی ترکیب می‌کنند تا خطرات سلامتی و زیست‌محیطی به حداقل برسد.

از برنامه‌هایی که برای بهبود بازیافت غیررسمی اجرا می‌شود، می‌توان به پرداخت هزینه به کارگران بازیافت اشاره کرد که آن‌ها را تشویق به تحویل زباله به مراکز رسمی می‌کند. به‌‌عنوان مثال، می‌توان درآمد تقریبی هر کارگر از دمونتاژ لامپ خلأ را در ازای تحویل این قطعه به مراکز رسمی به او پرداخت کرد.

۶. اقتصاد دَوَرانی

اقتصاد دَوَرانی تلاش می‌کند همه‌ی کالاها و مواد آن‌ها را در تمامی مواقع یا حداکثر زمان ممکن با حفظ بیشترین ارزش در چرخه نگه‌ دارد. بیشترین ارزش عبارت مهمی در تعریف اقتصاد دَوَرانی محسوب می‌شود که کرستن جانستون، استاد دانشگاه کلمبیا تعریف خوبی از آن می‌کند. از دیدگاه او، بیشترین ارزش به‌معنای نردیک‌ترین ارزش به محصول اصلی است. به‌ بیان‌ دیگر، استخراج حداکثری ارزش نهفته در مواد و نیروی انسانی صرف‌شده برای تولید محصول، به دریافت بیشترین ارزش منجر می‌شود. اروپایی‌ها بسیار تلاش کرده‌اند تا اقتصاد دَوَرانی را در کل قاره عملی کنند.

جانستون با مثال گوشی‌های موبایل، مسیر ممکن صنعت الکترونیک به سمت اقتصاد دورانی را شرح می‌دهد:

استاد دانشگاه کلمبیا اعتقاد دارد مدل او در آینده‌ای نه‌چندان دور اجرایی می‌شود. او می‌گوید نسل جوان کنونی دیگر ارزش آن‌چنانی برای مالکیت محصولات قائل نیست و به‌ نوعی مسئولیت مالکیت را برعهده‌ی صنعت می‌داند. درنهایت نباید از مسئولیت کاربران و مصرف‌کنندگان در کاهش زباله‌های الکترونیکی غافل شد. ما نیز به نوبه‌ی خود باید در خرید و جایگزینی محصولات و پیدا‌کردن مراکز مناسب برای بازیافت و رویکردهای مشابه تلاش‌ کنیم. سازمان بازیافت ایران نیز در سال‌های اخیر، به اهمیت زباله‌های الکترونیکی پی برده و علاوه‌ بر تلاش‌های نسبی برای فرهنگ‌سازی بازیافت زباله‌ها، مراکز مخصوصی نیز برای دریافت آن‌ها مدیریت می‌کند. (منبع:پول و تجارت)

سایت تفکیک بازیافت ضایعات الکترونیک امروز در تهران افتتاح شد.

به گزارش خبرنگار اجتماعی فارس، صفایی خیراتیان معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه۲۲ در مراسم افتتاحیه سایت تفکیک بازیافت ضایعات الکترونیک گفت: توسعه تکنولوژی در جهان که منجر به افزایش ضایعات الکترونیکی شده است؛ از این‌رو بازیافت این قطعات برای حفظ محیط زیست امری ضروری است. 

خیراتیان افزود: بازیافت زباله‌ و بازگرداندن آن به چرخه مصرف، در هر زمینه‌ای منجر به صرفه‌جویی و حفظ محیط زیست می‌شود.

 معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه۲۲، با بیان اینکه ظرفیت ماهانه سایت پسماند الکترونیک منطقه۲۲ در حال حاضر ۸۰ تن است، افزود: در حال برنامه ریزی برای افزایش این تناژ به رقم ۱۵۰ تن در ماه هستیم. وی با بیان اینکه منطقه ۲۲ در تفکیک بازیافت ضایعات الکترونیک نسبت به سایر مناطق۲۲ گانه شهر تهران پیشرو است.

وی ادامه داد: توسعه سایر شاخه های بازیافت ضایعات الکترونیک را در برنامه کاری خود داریم. 

صفایی خیراتیان همچنین از طراحی و اجرای تفاهم نامه ویژه سامانه تلفنی و اشتراک گیری پسماند خبر داد و افزود: سامانه تلفنی اشتراک گیری پسماند (ستاب) برای رفاه حال شهروندان و ارتقاء درصد جمع آوری پسماند افتتاح شده است.

مدیر یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان اعلام کرد: هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه ۸ کیلوگرم پسماند الکترونیک شامل انواع موبایل، لپ‌تاپ، تبلت، کامپیوتر رومیزی، یخچال، ماکروویو، تلویزیون، ماشین‌های لباسشویی، ظرفشویی و کولرگازی تولید می‌کند. حامد مازندرانی‌زاده اظهار کرد: پسماندهای الکترونیک ۲درصد حجم پسماندها را به خود اختصاص می‌دهند که در اثر بازیافت غیراصولی بسیار خطرساز بوده و شیرابه آنها بانفوذ به زمین در آب نفوذ کرده و مواد سمی خطرناکی وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود.

وی ادامه داد: حدود ۱۵ سال بازیافت پسماند شهری را مورد مطالعه و پژوهش قرار داده و از اغلب سایت‌های کشور مانند کهریزک تهران، محمدآباد قزوین، سراوان رشت، مشهد، کرمانشاه، زنجان، اصفهان، قم و همچنین سایت بازیافت و امحا  زباله کشورهای چین، ژاپن، بلژیک و آلمان بازدید کرده‌ام و با مشاهده اینکه ورود به شهرداری‌ها با سختی صورت می‌گیرد تصمیم گرفتم کار بازیافت را به‌صورت محدود و متمرکز بر زباله‌های الکترونیک ادامه دهم.   وی اضافه کرد: با کمک دانشجویان این ایده تیرماه ۹۶ در مرکز رشد دانشگاه امام‌خمینی(ره) آغاز به‌کار کرد و هسته شرکت ما تشکیل شد. در ادامه طی رویدادی دو هفته‌ای در هفته دوم مهر ماه ۱۳۹۶ ضمن آگاه‌سازی دانشجویان، کارمندان و اساتید دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) با خطرات بازیافت غیراصولی پسماندهای الکترونیک، نسبت به جمع‌آوری پسماندهای الکترونیک اقدام شد و در ادامه به پاس قدردانی از مشارکت‌کنندگان هدایایی نیز اهدا شد.  

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه اقتصاد ما دولتی بوده و حجم آن نیز بزرگ است عمده تولیدکننده زباله الکترونیک، دولت است و بر اساس قوانین اسقاط اموال دولتی، سازمان‌ها الزام دارند بعد از بین رفتن تجهیزات آنها را اسقاط کرده و برای مزایده آن اقدام کنند و برای آنها مهم نیست سرنوشت این تجهیزات چه خواهد بود. مدیر این شرکت دانش‌بنیان خاطرنشان کرد: با مصوبه کارگروه پسماند استانداری همه ادارات باید پسماندهای الکترونیک خود را در اختیار هسته ما قرار دهند و بازیافت آنها در مرکز رشد امام خمینی(ره) انجام می‌شود.

به گزارش ایسنا وی اعلام کرد: نکته قابل‌تامل در روش این شرکت دانش‌بنیان حفاظت از اطلاعات موجود در دستگاه‌های دولتی است و با روش امحای موجود در شرکت ما امکان نشت اطلاعات وجود ندارد. مازندرانی‌زاده تشریح کرد: دوره‌گردها چون دانش تفکیک زباله‌های الکترونیک را ندارند به همین جهت اقدام به سوزاندن بُردهای الکترونیک می‌کنند که در این بُردها بیشتر عناصر جدول مندلیف به‌‌کار رفته است که خاکستر آن آب، خاک و هوا را آلوده می‌کند چراکه حاوی سرب، جیوه و فلزات سنگین عمده است.

معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در حال برنامه ریزی و امضای تفاهم نامه مشترک با وزارت ارتباطات در زمینه بازیافت وسایل الکترونیکی مانند تلفن های همراه و باطری هستیم.
فناوران- پس از گذشت 13 ماه از امضای تفاهم نامه میان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان محیط زیست برای جمع آوری، بازیافت و امحای زباله های الکترونیکی و جلوگیری از توسعه آلودگی ها، معصومه ابتکار اعلام کرده است که این موضوع همچنان در مرحله مذاکره باقی مانده است.
معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در پیام خود به همایش روز زمین پاک آورده است: «توجه به وضعیت زمین و رهایی آن از آلودگی ها و تخریب ها بیش از هر دوره ای توجه بشر را به خود جلب کرده، چرا که هیچ گاه مخاطرات تا به این حد آشکار نشده و آثار مداخلات توسعه ای در طبیعت از مرز هشدار و بحران عبور نکرده بود.  
از دلایل مهم این وضعیت، الگوی مصرف موجود جهان بوده که جامعه ما نیز در ابعاد مختلف درگیر آن است. مصرف آب، انرژی، غذا و دیگر مصارف به لحاظ پایداری سرزمین و توجه به حقوق نسل های آینده از الگوی صحیحی پیروی نمی کند و نیازمند بازنگری جدی است و روز زمین پاک فرصتی برای  مرور وضعیت موجود و مسیر پیش روست. 
در ایران، روز زمین پاک از سال ها قبل بر فعالیت بر محور مدیریت مصرف، کاهش و بازیافت پسماند و زباله و پاکسازی آن از طبیعت متمرکز شده و البته در این زمینه، کشورمان صاحب قانون مدیریت پسماند است که در سال 1384 به تصویب رسید و شامل آیین نامه ها و دستورالعمل های اجرایی است. 
در دولت یازدهم این قانون به عنوان یک اولویت در مدیریت شهری و مناطق روستایی در دستور کار قرار گرفت؛ به طوری که ضمن بازنگری آن، تسهیلات و حمایت های مختلفی در فعالیت های مرتبط با مدیریت پسماندها به تصویب رسیده است...
در بخش دیگری از این پیام آمده است: در زمینه بازیافت وسایل الکترونیکی مانند تلفن های همراه و باتری نیز در حال برنامه ریزی و امضای تفاهم نامه همکاری مشترک با وزارت ارتباطات هستیم که برای دستیابی به زمین پاک و تغییر این وضعیت، نیازمند تلاشی در همه ارکان و آحاد جامعه هستیم.»
در حالی ابتکار از مذاکره با وزارت ارتباطات برای انعقاد تفاهم نامه درخصوص پسماند های الکترونیکی سخن می گوید که در این باره وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان حفاظت محیط زیست 18 فروردین سال 94 تفاهم نامه امضا کردند. آن تفاهم نامه در راستای تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حفاظت محیط زیست به عنوان یک وظیفه عمومی، اجرای احکام و تکالیف مندرج در ماده ۱۸۹ قانون برنامه پنجم توسعه کشور، اجرای سیاست دولت مبنی بر توسعه فناوری اطلاعات و ایجاد دولت الکترونیکی به منظور توسعه خدمات الکترونیکی میان سازمان حفاظت محیط زیست به نمایندگی معصومه ابتکار و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به نمایندگی محمود واعظی امضا شد.
ازجمله اهداف آن تفاهم نامه، کاهش مصرف انرژی سوخت، جمع آوری، بازیافت و امحای زباله های الکترونیکی و جلوگیری از توسعه آلودگی ها، کاهش آلودگی های الکترونیکی زیست محیطی، ایجاد رفاه و سلامت الکترونیکی، توسعه صنایع با فناوری های پیشرفته مثل فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهیه مشخصات و ضوابط زیست محیطی مرتبط و اعمال آن در مناطق مختلف کشور و همچنین تقویت و توسعه فرهنگ حفاظت از محیط زیست با بهره گیری از زیرساخت ها و منابع کشور اعلام شده بود.
پس از امضای آن تفاهم نامه نیز واعظی، وزیر ارتباطات جمع آوری زباله های الکترونیکی را بسیار مهم دانست و گفت: اقتصادی کردن جمع آوری زباله ها ضروری است. باید کاری کرد مردم به جای دور انداختن وسایل الکترونیکی از رده خارج شده، آنها را به مراکزی بفروشند و این مراکز می توانند از آنها در مصارف دیگر استفاده کنند.
در حالی که از سرنوشت آن تفاهم نامه اطلاعی در دست نیست، رییس سازمان محیط زیست در روزهای پایانی دولت یازدهم وعده امضای تفاهم نامه دیگری (و نه آغاز جمع آوری زباله های الکترونیکی) می دهد.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند با اشاره به جمع آوری پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در مخازن شیشه ای گفت: این پسماندها با دو هدف حفظ محیط زیست و کسب درآمد برای نیازمندان در دست اجراست.

به گزارش خبرگزاری مهر، حسین جعفری با اشاره به مخازن شیشه ای و شفاف جمع آوری پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی گفت: این طرح ابتدا به صورت پایلوت در یک ناحیه در منطقه ۲۰ شهر تهران به مرحله اجرا در آمد که با استقبال شهروندان روبرو شد. از دیگر خاصیت مخازن شیشه ای دیده شدن پسماندهاست تا مشارکت شهروندان را در این موضوع دوچندان کند.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران با تاکید بر اینکه این مخازن شیشه ای در مساجد استقرار پیدا کرده اند، افزود: با هماهنگی قبلی با ائمه جماعات مساجد و آموزش های لازم در این خصوص این طرح اجرا شد که بازخورد مثبتی را نیز دریافت کردیم. در این طرح نمازگزاران و افرادی که به مسجد مراجعه می کنند، پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی خود را با دوهدف حفظ محیط زیست و کسب درآمد برای افراد نیازمند، تحویل می دهند.

وی با اشاره به آموزش ها و همراهی مساجد در این رابطه گفت: با استفاده از ظرفیت دینی در این طرح استقبال خوبی صورت گرفت که این موضوع سبب شد، در فاز اول این طرح در سطح منطقه گسترش یابد. امیدواریم از این ظرفیت دینی و مشارکت شهروندی بتوانیم بهره بریم.

جعفری تاکید کرد: بعد از اجرای این پروژه در منطقه در صورتی که بازخورد مناسبی را دریافت کنیم، با کمک بخش خصوصی در کل شهر تهران این طرح عملیاتی خواهد شد که به دنبال اسپانسر در این رابطه هستیم.

وی با اشاره به اینکه جمع آوری پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در تمامی غرف بازیافت مناطق ۲۲گانه با کمک بخش خصوصی در حال انجام است، خاطر نشان کرد: در نهایت این نوع پسماندها خریداری می شوند.

هرچند حجم زباله های الکترونیکی در کشور بسیار زیاد است اما تاکنون تمهیداتی جدی برای بازیافت این زباله ها اندیشیده نشده است.

به گزارش خبرنگار دنیای ارتباطات گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان؛اگرچه در تمام دنیا این طور مرسوم است که زباله های الکترونیکی از سایر زباله ها تفکیک شوند اما مثل بسیاری دیگر از موارد در کشور ما به این مورد هم چندان توجهی نمی شود.

برخی بر این گمان اند که دفن کردن زباله های الکترونیکی بهترین شیوه برای راحت شدن از شر آنها است اما واقعیت این است که زباله های الکترونیکی به دلیل آنکه حاوی فلزات مضری مثل آرسنیک، و جیوه هستند اگر دفن شوند همواره این خطر وجود دارد که باردیگر ناخواسته وارد چرخه حیات شوند و زندگی گیاهان، حیوانات و حتی انسان ها را با مخاطرات فراوانی رو به رو کنند.

کارشناسان آی‌تی زباله های الکترونیکی را بسیار ارزشمند می داند و حتی در برخی کشورهای خارجی چندین شرکت خصوصی با بازیافت این زباله ها به درآمدهای هنگفتی دست پیدا کرده‌اند.

در حال حاضر در اروپا دو مرکز اصلی برای بازیافت زباله های الکترونیکی یکی در سوئد و یکی در انگلستان در نظر گرفته شده که از سراسر اروپا زباله های الکترونیکی به این دو مرکز ارسال شده و بازیافت می شوند.

با این وجود اما در کشور ما توجه چندانی به بازیافت زباله‌های الکترونیکی نمی‌شود و حتی مرکز بازیافت زباله‌های الکترونیکی مشهد هم در سال‌های اخیر با بی‌توجهی مسوولان به تعطیلی کشیده شده است.

 

زباله‌های الکترونیکی منابعی سرشار از درآمد

شاید باور کردن این مساله برای بسیاری از ما سخت باشد اما زباله‌های الکترونیکی معادنی سرشار از طلا، نقره، مس و فلزات گرانبهای دیگر هستند.

به عقیده یک کارشناس ایرانی که در حوزه بازیافت زباله های الکترونیک فعالیت می کند "این زباله ها اگرچه می‌توانند برای محیط زیست مخرب باشند اما همچنین می توانند با استفاده از روشی درست به عنوان جایگزین مهم معادنی که امروزه محتوایشان رو به اتمام است، در نظر گرفته شوند."

توجه داشته باشید که میانگین طلای معادن دنیا حدود 7/2 گرم بر تن است اما این میزان در مورد صفحه های مدارچاپی گوشی‌های همراه حدود دو هزار گرم بر تن است و این به آن معنا است که استخراج طلا از این زباله‌ها به مراتب پرسودتر از فعالیت در معادن محدود طلاست.

علاوه بر این در معادن مس محتوای مس حدود ۲۵ درصد وزنی است اما زباله‌های الکترونیکی باقی مانده از کامپیوترها چیزی حدود 40 درصد وزنشان از مس تشکیل شده است.

با تمام این‌ احوال بازیافت زباله‌های الکترونیکی آنطور که باید در ایران جدی گرفته نشده‌اند و حتی کارخانه مشهد که برای بازیافت آن‌ها ایجاد شده بود هم تعطیل شده است.

 

تعطیلی کارخانه بازیافت زباله الکترونیکی مشهد

در دنیا معمولا اینطور مرسوم است که بازیافت زباله‌های الکترونیکی نه در تمام مناطق و کشورها بلکه در نقاط خاصی صورت می‌گیرد و زباله‌ها مثلا از سراسر اروپا به دو کشور انگلیس و سوئد برای بازیافت ارسال می شوند.

در ایران هم از سال 1389 مشهد به عنوان مرکز بازیافت زباله در نظر گرفته شد که البته به دلیل ارسال نشدن زباله از سایر نقاط ایران به آن، کار مرکز مشهد نهایتا در سال 91 به تعطیلی کشیده شد.

به گفته مسوولان این کارخانه در دو سالی که این کارخانه بازیافت فعالیت داشته فقط، هشت تن ضایعات الکترونیکی از سطح شهر مشهد برای آن جمع‌آوری و ارسال شده است که این میزان بازیافت الکترونیکی تنها نیاز 15 روز این کارخانه را تامین کرده است.

به عقیده مجریان کارخانه بازیافت مشهد به دلیل نبود مواد اولیه و نبود همکاری ادارات که اصلی‌ترین تولیدکنندگان ضایعات الکترونیکی هستند کارخانه بازیافت زباله‌های الکترونیکی این شهر غیرفعال شد.

این در حالی است که به راحتی می‌‌شد با هماهنگی با ادارات وبا تبلیغات گسترده و کمپین‌های مردمی در سراسر کشور توجه مردم را به این موضوع جلب کرد و سیل زباله‌های الکترونیکی را برای بازیافت به مشهد به جریان انداخت.

ضمنا امکان انتقال زباله‌های الکترونیکی سایر کشورهای منطقه برای بازیافت هم می‌توانست مورد توجه قرار گیرد و بررسی شود که اینگونه نشد.

 

حجم بالای زباله‌های الکترونیکی در کشور

بر اساس اعلام وزیر ارتباطات 71 میلیون نفر در ایران از تلفن همراه استفاده می‌کنند که از این تعداد حدود 27 میلیون و پانصد هزار نفر از گوشی‌های هوشمند بهره می‌برند.

با توجه به این آمار و با نظر به خرید گسترده به روزترین گوشی توسط ایرانی‌ها پی به این موضوع می‌بریم که حجم زباله‌های الکترونیکی مربوط به موبایل در ایران بسیار بالا است.

بر اساس آماری که مرکز آمار ایران اعلام کرده است چیزی حدود 10 و نیم میلیون ایرانی از رایانه شخصی استفاده می‌کنند. به راحتی می‌توان حدس زد که این تعداد در طول سال‌های گذشته حداقل یکبار رایانه خود را عوض کرده‌اند لذا می‌بایست حداقل 10 میلیون زباله رایانه‌ای از کیس و مانیتور گرفته تا کیبورد و ماوس در کشور تولید شده باشد که میزان بسیار قابل توجهی است.

شاید نکته آزار دهنده در این میان اما بی‌توجهی سرمایه‌گذاران و دولتی‌ها برای ایجاد کارخانه‌ای جهت بازیافت زباله‌های الکترونیک و انجام نگرفتن فرهنگ‌سازی مناسب توسط رسانه‌ها باشد تا مردم را با فواید بازیافت زباله‌های الکترونیکی آشنا کنند.

گزارش از نادر نینوایی

 

رئیس اداره محیط زیست شهر تهران با اشاره به اینکه آمار دقیقی از میزان تولید زباله‌های الکترونیکی وجود ندارد، گفت: این گونه زباله‌ها از منابع خانگی، ادارات، مجتمع‌های تجاری و کارخانه‌ها به وجود می‌آیند و یکی از اصلی‌ترین محورهای حوزه مدیریت پسماند که در آن با مشکل و عقب ماندگی مواجه هستیم بحث بازیافت و دفن زباله‌های الکترونیکی است.

محمدحسین بازگیر در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مدت‌ها قبل در کارگروه پسماند شهرستان تهران مصوب شد که سازمان صنعت، معدن، تجارت به زیرمجموعه‌ها و واحدهای صنعتی خود اعلام کند که اطلاعات زباله‌های الکترونیکی خود را در اختیار این سازمان قرار دهند و همچنین در خصوص زباله‌های برقی و الکترونیکی این امر در حال پیگیری است.

بازگیر ادامه داد: زباله‌های الکترونیکی، جزو زباله‌های صنعتی هستند و سازمان صنعت، معدن وتجارت باید بر این امر نظارت داشته باشد.

رئیس اداره محیط زیست شهر تهران گفت: زباله‌های الکترونیکی شامل تجهیزات و وسایل حرارتی، نوری، وسایل الکتریکی که در حمل و نقل به کار می‌روند، لامپ‌های برق و همچنین لامپ‌های کم مصرف و LED و وسایلی مانند تلفن همراه و تلویزیون و ... می‌شوند.

وی با بیان اینکه در ساختار این گونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته می‌شود، تصریح کرد: پسماند و زباله این وسایل می‌تواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکلاتی را به وجود آورد.

بازگیر گفت: متاسفانه در حال حاضر در شهر تهران محل خاصی برای بازیافت این گونه وسایل الکترونیکی نداریم؛ ولی برای بازیافت فلزات ارزشمندی مانند طلا و نقره واحدی را در خارج از شهر تهران راه اندازی کرده‌ایم.

رئیس اداره محیط زیست شهر تهران با بیان اینکه برخی کارخانه‌های تولید کننده وسایل برقی و الکترونیک، از این گونه زباله‌های الکترونیکی دارند، گفت: ما بر این بخش‌ها نظارت کامل داریم و پسماند الکترونیکی این مراکز نگهداری می‌شود و سپس به مراکز مجاز جهت بازیافت و امحا فرستاده می‌شود.

بازگیر تاکید کرد: در خصوص زباله‌های الکترونیکی یکی از بحث‌های مهم بحث جداسازی اینگونه زباله‌ها از دیگر زباله‌ها است. شهروندان باید در این موضوع دقت داشته باشند که این گونه زباله‌ها را از یکدیگر جدا کرده و شهرداری و سازمان مدیریت پسماند نیز در خصوص جداسازی این زباله‌ها از یکدیگر نیز اقداماتی انجام داده‌اند.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند از دریافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی هم چون باتری، انواع لامپ‌ها، قطعات رایانه، گوشی تلفن همراه و غیره در تمامی غرفه‌های بازیافت شهر تهران خبر داد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان مدیریت پسماند، حسین جعفری مدیرعامل سازمان با اشاره به پیامدهای بسیار خطرناک بهداشتی و زیست‌محیطی ناشی از دفع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی هم چون باتری، لامپ، قطعات رایانه، گوشی تلفن همراه و غیره همراه با سایر پسماندها، تصریح کرد: دفع همزمان این گونه از پسماندها با سایر پسماندهای شهری با ایجاد تأثیرات منفی بر روی کمپوست تولیدی، موجب آلوده شدن آب و خاک شده و جان شهروندان را به مخاطره خواهد انداخت.

وی در همین خصوص ادامه داد: از این پس براساس هماهنگی‌های به عمل آمده تمامی پیمانکاران بازیافت مکلف به جمع‌آوری پسماندهای خطرناک خانگی به ویژه لامپ‌های مهتابی سوخته در غرفه‌های بازیافت مناطق22 گانه شهرداری پایتخت گردیده‌اند.

جعفری به آماده سازی و اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی پیرامون دریافت اقلام الکتریکی و الکترونیکی در غرفه‌های بازیافت اشاره کرد و گفت: در راستای توزیع بروشور و آموزش متصدیان غرف و آموزشگران، کلیه مسوولان 420 دستگاه خانه‌ بازیافت موجود در سطح مناطق 22گانه، موظف به پذیرش این‌گونه پسماندها از سوی شهروندان شدند.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند با بیان این مطلب که کاستن از مشکلات ناشی ورود پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی به طبیعت و محیط زیست از جمله اهداف سازمان می باشد، اظهار داشت: در صورت عدم همکاری متصدیان غرفه‌های بازیافت برای دریافت این قبیل پسماندها، شهروندان گرامی می‌توانند از طریق سامانه 137 و 1888 نسبت به اعلام موضوع با آدرس، شکایت خود را مطرح و درخواست پیگیری نمایند.

شهروندان به منظور حفظ محیط زیست، معادن و منابع طبیعی کشور و تامین مواد اولیه صنایع، پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی خود را تفکیک و به شهرداری‌ها تحویل دهند.

 بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی با روش‌های استاندارد علاوه بر کاهش مخاطرات زیست محیطی این نوع پسماندها و جلوگیری از آلودگی انسانی، مزایای اقتصادی قابل توجهی برای صنایع کشور خواهد داشت.

محصولات حاصل از بازیافت پسماند الکترونیکی و الکتریکی شامل انواع فلزات و ترکیبات فلزی مورد نیاز صنایع از قبیل مس، قلع، سرب، روی، آهن و آلومینیوم و ترکیبات آن که در صنایع تولید کابل، آبکاری، فولاد و ذوب آهن، باتری، شیشه، پروفیل، آلومینیوم، کشاورزی، دامداری و ... به عنوان مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. انواع پلاستیک نیز پس از فرآوری، مورد استفاده کارخانجات تزریق و پلاستیک و ... قرار می‌گیرد.

با توجه به موارد یاد شده همکاری شهروندان با شهرداری‌ها در ارتباط با تفکیک و تحویل این نوع پسماندها علاوه بر مزایای فراوان زیست محیطی، کمک بزرگی به تامین مواد اولیه صنایع از یک سو و حفظ معادن و منابع طبیعی خدادادی کشور برای نسل‌های آینده خواهد بود.

بازیافت پسماند الکترونیکی و الکتریکی به معنای استخراج فلزات و مواد از معادن شهری، کاهش مصرف انرژی و استخراج از منابع و معادن طبیعی و حفظ محیط زیست طبیعی و انسانی کشور را به دنبال دارد.

پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی شامل تجهیزات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات مثل کامپیوترهای شخصی (PCs)، نوتبوک‌ها، تلفن‌های همراه، دستگاه‌های دورنگار، کپی و چاپگرها، تجهیزات شبکه، سیم و کابل، نمایشگرها اعم از انواع مانیتور و تلویزیون و لوازم برقی بزرگ مانند انواع یخچال، کولر، لباسشویی، ظرفشویی و...است.

همچنین از جمله پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی دیگر وسایل کوچک خانگی شامل انواع جاروبرقی، چرخ گوشت، قهوه‌سازها، اتو، تسترها، پخش‌کنندگان VCR/DVD/CD، دستگاه‌های صوتی، رادیوها و غیره است، تجهیزات روشنایی شامل انواع لامپ‌های مهتابی، کم مصرف و... نیز جمله این پسماندها محسوب می‌شود.

باطری شامل انواع باطری‌های قلمی، شارژی، ساعتی، اتومبیل و... نیز از جمله پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است، همچنین ابزار‌آلات الکتریکی و الکترونیکی صنعتی شامل انواع مته برقی، اره برقی، ماشین چمن زنی، ماشین‌های دوزندگی و ... از دیگر پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است.

به گزارش ایسنا لازم بذکرست؛ پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی انواعی از پسماندهای ویژه هستند که حاوی فلزات سنگین و سمی از قبیل جیوه، سرب، آرسنیک، کادمیوم و انواع پلاستیک‌ها هستند، فلزات سنگین مخاطرات بهداشتی مختلفی را به همراه دارند که از جمله آنها ورود از طریق آب و زنجیره غذایی به بدن انسان و حیوانات است که امکان تراکم و تجمع این فلزات در بدن انسان در دراز مدت وجود دارد، همچنین برخی از فلزات سنگین در کودکان حساسیت بسیاری ایجاد می‌کنند.

بعضی از فلزات سنگین برای ارگانیسم‌ها نقش سرطان‌زایی دارند و موجب مسمومیت گیاهان از طریق آلودگی خاک می‌شوند، همچنین ضمن تاثیر بر روی غشاء سلولی فعالیت آنیزم تنظیم‌کننده فعالیت‌های متابولیکی بدن را مختل می‌کنند و موجب پیدایش تومور و کاهش طول عمر می‌شوند.

این فلزات از طریق تنفسی می‌توانند باعث ایجاد بیماری‌های مختلف شوند، بنابراین جداسازی این نوع پسماند از سایر پسماندهای خانگی ضروری است و با توجه به اینکه خطرات بالقوه نگهداری این نوع پسماندها بالا است (به عنوان مثال کادمیوم‌ موجود در یک باتری گوشی موبایل می‌تواند 600 متر مکعب آب را آلوده کند) تحویل آن به غرفه‌های بازیافت شهرداری اکیدا توصیه می‌شود تا طبق ضوابط زیست محیطی نسبت به بازیافت آن اقدام شود.

پژوهشگران مرکز رشد دانشگاه فردوسی مشهد با دستیابی به دانش فنی بازیافت زباله‌های الکترونیکی موفق به راه‌اندازی پایلوت این طرح شدند.

"حسین حیدری"، مجری طرح در گفت‌وگو با ایسنا) گفت: ایده اصلی ما بازیافت زباله‌های الکترونیکی بوده است چرا که در ایران بازیافت زباله‌های الکترونیکی بر اساس روش‌های علمی صورت نمی‌گیرد. علاوه بر این متوجه شدیم که زباله‌های الکترونیکی کشور از طریق تاجران زباله‌های الکترونیکی به کشورهایی چون ترکیه و مالزی فروخته می‌شود.

وی، قیمت خرید فناوری مرتبط با بازیافت زباله‌های الکترونیکی را پنج میلیارد تومان ذکر کرد و ادامه داد: به منظور دستیابی به دانش فنی این فناوری و جلوگیری از خروج ارز طرح بازیافت زباله‌های الکترونیکی را تعریف و اجرایی کردیم.

حیدری به روش‌های بازیافت زباله‌های الکترونیکی اشاره کرد و گفت: برای بازیافت این نوع زباله‌ها از سه روش مکانیکی، هیدرومتالورژی (متالورژی به روش‌های شیمی تر) و بیومتالورژی یا روش ترکیبی استفاده می‌شود و در انتهای این فرآیندها قادر به باریافت زباله‌های الکترونیکی هستیم.

این محقق با تاکید بر اینکه زباله‌های الکترونیکی حاوی فلزاتی چون طلا، مس و نقره هستند، خاطرنشان کرد: علاوه بر آن فلزات دیگری چون پالادیم در زباله‌های الکترونیکی موجود است که استحصال این مواد به دلیل نبود فناوری‌های مورد نیاز در ایران مقرون به صرفه نیست.

وی، روش استفاده شده برای بازیافت این زباله‌ها در این طرح را روش ترکیبی عنوان کرد و گفت: برای این منظور ابتدا زباله‌های الکترونیکی در داخل دستگاهی برای خرد کردن قرار می‌گیرند. پس از خرد شدن در درون وان‌های مختلفی قرار می‌گیرند تا به روش انحلال انتخابی (Solution selective) اقدام به استحصال فلزات طلا،‌ نقره و مس می‌کنیم.

مجری طرح با بیان این که هر یک از این فلزات در وان مجزایی جدا سازی می‌شوند، ادامه داد: جداسازی عناصر فلزی از این زباله‌ها به روش رسوب نشینی انجام خواهد شد.

وی، اجرای این طرح را در دو بخش استحصال سه فلز طلا، نقره و مس و مدیریت زباله‌های الکترونیکی دانست و گفت: در بخش مدیریت زباله‌های الکترونیکی، مواد مختلف استفاده شده در تجهیزات الکترونیکی چون آهن و پلاستیک جداسازی و به واحدهای بازیافت موجود در کشور منتقل می‌شوند و مواد سمی به کار رفته در این تجهیزات نیز بر اساس دستورالعمل‌های سازمان محیط زیست مدیریت خواهند شد.

حیدری با تاکید بر این که دستیابی به فناوری‌ها و روش‌های بازیافت زباله‌های الکترونیکی در کشور بسیار مقرون به صرفه است، توضیح داد: زباله‌های الکترونیکی حاوی فلزاتی چون طلا، مس،‌ نقره و برخی از فلزات چون پالادیوم است که میزان این فلزات در موبایل‌ها از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

وی با بیان اینکه پایان این فرآیند لجن باقی خواهد ماند افزود: این لجن حاوی مقادیری از این فلزات است که برای استحصال فلزات از لجن باقی مانده نیاز به روش‌های خاصی است که این فناوری در ایران وجود ندارد.

حیدری اضافه کرد: زمانی که پایلوت این طرح را در مشهد راه اندازی کردیم، گروهی از کشور ژاپن از این پایلوت بازدید کردند و حاضر بودند لجن حاصل از این فرآیند را از ما خریداری کنند.

مجری طرح با بیان اینکه بیشترین میزان طلای استفاده شده در هر تن موبایل‌ مربوط به کشور ژاپن است گفت: بر اساس آنالیزهای انجام شده میزان طلای استفاده شده در هر تن موبایل در ایران 100 گرم گزارش شده است.

به گفته وی میزان طلا استفاده شده در موبایل‌ها نشان دهنده کیفیت موبایل‌ها است؛ چرا که فلز طلا یک رسانای قدرتمند محسوب می‌شود.

حیدری اظهار داشت: یکی از مهمترین چالش‌های این طرح تهیه زباله‌های آن است که بر اساس درخواست سازمان‌های بهره بردار، لازم است تا ما زباله یک سال خط تولید کارخانه بازیافت زباله الکترونیکی را تامین می‌کردیم که با تعامل استانداری خراسان رضوی قرار شد تا در این زمینه سازمان‌های دولتی با ما همکاری کنند که عملا محقق نشد.

مجری طرح سازوکارهای پیچیده موجود در شهرداری را از دیگر چالش‌های این طرح عنوان و خاطر نشان کرد: درزمان اجرای این طرح، شهرداری اعلام کرد که ما هزینه‌ای برای راه اندازی خط تولید کارخانه بازیافت زباله را نمی‌دهیم و گفتند پایلوت این طرح را اجرایی کنید و در صورت موفقیت آمیز بودن سرمایه گذاری خواهیم کرد.

وی اضافه کرد: با رابزنی‌های صورت گرفته با شهرداری مشهد پایلوت این طرح با هزینه ما در سال 90 راه اندازی شد که ضمن آنکه هزینه‌های پرداخت شده سه سال بعد از شهرداری اخذ شد، این نهاد تمایلی به ادامه همکاری با ما نداشت.

مجری طرح خاطر نشان کرد: یکی از مشکلات این طرح جمع آوری زباله‌های الکترونیکی است و در زمان اجرای پایلوت این طرح، شهرداری انتظار داشت که این زباله‌ها را به صورت رایگان در اختیار داشته باشد و این در حالی بود که زباله‌های الکترونیکی خرید و فروش می‌شود.

حیدری ادامه داد: در حال حاضر این طرح دانش بنیان مسکوت مانده و ادامه آن به یک شرکت خصوصی واگذار شد و اهداف ما در این طرح محقق نشد.

وی افزود: در این طرح قرار بود تا با همکاری سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد پس از راه اندازی موفقیت آمیز پایلوت، وارد فاز نیمه صنعتی و صنعتی شویم که به دلیل وجود مسایل مختلف ادامه این طرح میسر نشد.