بیش از ۳.۵ میلیون دانش‌آموز کشور به آموزش مجازی دسترسی ندارند و آنهایی هم که در کلاسهای درس مجازی حضور داشتند وضعیت قابل قبولی ندارند و امروز مسئولان آموزش و پرورش از به صدا درآمدن "زنگ خطر اُفت یادگیری دانش‌آموزان" خبر می‌دهند.
از اسفند ماه 1398 که کرونا باعث بسته شدن درهای مدارس به روی دانش‌آموزان شد، فضای مجازی بستری برای آموزش شد اما این مسیر با پیچ و خم‌های بسیاری و مصائب دردناکی برای دانش‌آموزان و اولیای آنها همراه بوده است.
در کنار دسترسی نداشتن بیش از 3.5 میلیون دانش‌آموز به آموزش مجازی، برای آنهایی هم که در کلاسهای درس مجازی حضور داشتند وضعیت قابل قبول نبود و امروز مسئولان آموزش و پرورش از به صدا درآمدن "زنگ خطر اُفت یادگیری دانش‌آموزان" خبر می‌دهند.
خانواده‌ها به خصوص آنهایی که دانش‌آموز دبستانی دارند، نسبت به وضعیت یادگیری فرزندشان نگرانند، مادری که فرزندش امسال به کلاس چهارم دبستان می‌رود و در تمام این مدت فقط 1.5 سال حضور در مدرسه را تجربه کرده است، می‌گوید: پسرم کلاس دوم دبستان بود، مدارس تعطیل شد و با مجازی شدن آموزش‌ها، به دلیل اینکه کلاس آنلاین تعاملی نیست و صرفاً معلم صوت یا فیلم ارسال می‌کند در برخی دروس به ویژه ریاضی یادگیری دشوار است از سوی دیگر فضای خانه، چارچوب کلاس درس را ندارد و فرزندم پای کلاسهای مجازی نمی‌نشیند، با وجود اینکه جدول ضرب را آموزش داده‌اند اما اصلاً یاد نگرفته است و واقعاً نمی‌دانم در پایه چهارم چه وضعیتی در انتظارش است.
نگرانی جدی از اُفت تحصیلی دانش‌آموزان و از سوی دیگر ترک تحصیل‌های گسترده پس از بازگشایی مدارس، دو چالش اصلی نظام آموزشی کشور در سال تحصیلی پیش رو خواهد بود. پیش از این، هشدارهای بسیاری درباره تعطیلی مدارس و تبعات مجازی شدن آموزش‌ها در حاشیه شهرها و مناطق محروم داده شده بود، دانش‌آموزان حاشیه شهرها با دور شدن از مدرسه، فرصت مناسبی را برای کار کردن به دست می‌‌آورند و مشخص نیست پس از بازگشایی مدارس چه تعداد از آنها حاضرند به پشت نیمکت‌های مدرسه بازگردند؟
البته ترک تحصیل و اُفت یادگیری صرفاً یک روی ماجرای آموزش مجازی است، آن روی دیگر ماجرا به مشکلات و چالش‌های اخلاقی و رفتاری برمی‌گردد که با حضور دانش‌آموزان به ویژه دبستانی‌ها در فضای مجازی شکل گرفت و حالا برخی کارشناسان و خانواده‌ها از دغدغه بلوغ زودرس برخی دانش‌آموزان خبر می‌دهند.
اُفت پنهان در سالهای آینده
اُفت آشکار و پنهان دانش‌آموزان، وضعیتی است که در شرایط آموزش مجازی رقم خورده است ودر سالهای آینده خود را نشان خواهد داد؛ آموزش و پرورش نیز اعلام کرده است: بررسی و مقایسه میانگین نمرات امتحانات دانش‌آموزان دوره متوسطه نشان می‌دهد میانگین نمرات دانش‌آموزان دوره اول و دوم متوسطه نظری در سال تحصیلی 98-99 و 99-1400 نسبت به سال تحصیلی 97-98 نه‌تنها هیچگونه اُفت آشکاری نداشته، بلکه در برخی موارد تورم غیرمنطقی میانگین نمرات دانش‌آموزان در این دوره تحصیلی مشاهده می‌شود.
علیرضا کمرئی؛ معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در این باره گفته است: بر اساس بررسی‌هایی که انجام دادیم، اُفت تحصیلی آشکار نداریم و نمره‌ها بالا رفته است اما می‌دانیم این نمرات کاذب است و نمره واقعی دانش‌آموز نیست، نتوانسته‌ایم اهداف آموزشی را محقق کنیم و دانش‌آموزان دچار اُفت تحصیلی پنهان هستند.
در گزارشی که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری با عنوان «امکان سنجی بازگشایی مدارس در سال تحصیلی 1400-1401» منتشر کرده است درباره دلایل ضعف یادگیری در آموزش‌های مجازی این دلایل ذکر شده است: محدودیت‌های ساختاری از جمله فقدان امکان برگزاری کلاس آنلاین و دشواری انتقال و دریافت فایل‌های آموزشی.
محدودیت‌های معلمان شامل فقدان دانش و مهارت کافی در زمینه آموزش‌های مجازی و عدم ترسیم چارچوب مشخص برای تنظیم فعالیت آموزشی معلم.
محدودیت‌های دانش آموز شامل عدم مشارکت کافی خانواده، عدم دسترسی به امکانات سخت افزاری آموزش از راه دور و نداشتن تمرکز کافی.
آسیب‌های آموزش مجازی برای اقشار ضعیف
همچنین دوری دانش‌آموزان از مدرسه باعث گسترش نابرابری در یادگیری می‌شود، کیفیت یادگیری آنلاین به گونه‌ای است که می‌توان گفت بازدهی آموزش‌ها در این دوره نصف آموزش‌های حضوری است و طبیعتاً بیشتر این ضعف متوجه اقشار پایین جامعه است، طبقات ضعیف جامعه هم از امکانات یادگیری آنلاین کمتر بهره می‌برند و هم فاقد پشتیبانی کافی خانواده برای ادامه تحصیل خود هستند به همین دلیل پیش بینی قطعی وجود دارد که در سالهای آینده با موجی از ترک تحصیل و اُفت تحصیلی در مدارس و مناطق محروم کشور مواجه شویم.
رضوان حکیم‌زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با تسنیم درباره اُفت تحصیلی دانش‌آموزان با آموزش مجازی اظهار کرد: به منظور رصد وضعیت یادگیری دانش‌آموزان چند کار میدانی انجام دادیم از جمله مقایسه نتایج یادگیری سال تحصیلی 1399-1400 با دو سال گذشته که درگیر کرونا نبودیم، در دوره ابتدایی به دلیل آنکه نمره نداریم نتایج ارزشیابی دانش‌آموزان در 4 طبقه خیلی خوب، خوب، قابل قبول و نیازمند تلاش بیشتر ثبت می‌شود.
کاهش نمرات خوب دانش‌آموزان
وی افزود: با مقایسه ارزشیابی دانش‌آموزان متوجه شدیم در دروس مختلف و پایه‌های تحصیلی متفاوت تعداد دانش‌آموزانی که ارزشیابی خیلی خوب را کسب کرده‌اند کاهش پیدا کرده و دانش‌آموزانی که نیاز به تلاش و آموزش بیشتر دارند افزایش پیدا کرده است به عنوان مثال در فارسی کلاس اول دبستان در سال تحصیلی 97-98، نتایج ارزشیابی حدود 71 درصد دانش‌آموزان در درس فارسی خیلی خوب بود و در سال تحصیلی 99-1400 این درصد به 60.89 درصد رسیده است و باز هم در همین درس در سال تحصیلی 97-98 درصد دانش‌آموزانی که نیاز به تلاش بیشتر داشتند 4.91 درصد بود درحالیکه در سال تحصیلی 99-1400 به 5.47 درصد افزایش پیدا کرده است.
حکیم زاده گفت: مشابه همین نتیجه را در فارسی کلاس دوم دبستان مشاهده می‌کنیم به گونه‌ای که در سال تحصیلی 97-98 نتایج ارزشیابی نشان می‌دهد، 72.18 درصد دانش‌آموزان خیلی خوب را کسب کردند درحالی که درسال 99-1400 فقط 63.19 درصد دانش‌آموزان توانستند نتیجه خیلی خوب بگیرند، درسال 97-98 دانش‌آموزانی که در درس فارسی پایه دوم دبستان نیاز به تلاش و آموزش بیشتر را کسب کردند 2.3 درصد بود که در سال 99-1400 به 3.56 درصد افزایش پیدا کرده است.
معاون آموزرش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش هشدار داد: این موارد بیانگر آن است، سطح یادگیری خیلی خوب کاهش پیدا کرده است و درصد دانش‌آموزانی که نیاز به تلاش و یادگیری بیشتر دارند، افزایش پیدا کرده است.البته در دوره متوسطه نیز تقریباً بحران افت تحصیلی آشکار و پنهان داریم که جزئیات آن را باید معاونت متوسطه اعلام کند.
کاهش 10 درصدی نمرات خیلی خوب در اول دبستان
وی در پاسخ به این پرسش که بیشترین آسیب و اُفت تحصیلی در دوره ابتدایی برای دانش‌آموزان کدام پایه تحصیلی بود؟ بیان کرد: در پایه اول دبستان بیشتر از سایر پایه‌ها شاهد کاهش نتایج خیلی خوب و افزایش نیاز به تلاش بیشتر هستیم، علت این موضوع می‌تواند این باشد که دانش‌آموزان پایه اول دبستان برخلاف سایر دانش‌آموزان تجربه‌ای از مدرسه و معلم نداشتند هرچند در مقایسه‌ای که انجام دادیم تقریباً در تمام دروس و پایه‌های تحصیلی شاهد کاهش نتایج خیلی خوب و افزایش نیاز به تلاش بیشتر هستیم اما این وضعیت در پایه اول دبستان بسیار چشمگیر است که حدود 10 درصد کاهش را در نتایج خیلی خوب شاهد هستیم.
بیشترین آسیب برای دانش‌آموزان مناطق محروم
حکیم زاده در پاسخ به این پرسش که آیا وضعیت اُفت تحصیلی در استان‌های محروم شدیدتر است؟ گفت: نتایج آماری استان‌ها در حال نهایی شدن است اما برای برخی از مناطق لازم‌التوجه که 64 منطقه آموزشی را در طرح نصیب آموزشی شناسایی کردیم، برنامه‌ریزی خاص انجام می‌شود، در بررسی که انجام دادیم مشخص شد در مناطق لازم‌التوجه شاهد افزایش تعداد دانش‌آموزان نیازمند به تلاش بیشتر هستیم و یکی از دلایل می‌تواند این باشد که خانواده‌ها در مناطق کمتر برخوردار امکان حمایت موثر از دانش‌آموزان را ندارند چون سطح سواد پایین است یا امکانات لازم برای استفاده مؤثر از فضای مجازی برای این دانش‌آموزان فراهم نیست بنابراین در مجموع شاهد هستیم که فاصله و تفاوت در بین مناطق کمتر برخوردار با مناطق برخوردار وجود دارد.
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: این وضعیت همسو با نتایجی است که سازمان‌های بین المللی منتشر کرده‌اند و درباره نگرانی از تعطیلی مدارس و افزایش شکاف آموزشی بین دانش‌آموزان مناطق کمتربرخوردار با دانش‌آموزان برخوردار هشدار داده‌اند، در مناطق محروم وقتی فرصت حضور دانش‌آموز در مدرسه از دست می‌رود شرایط نابرابری تعمیق می‌یابد چون دانش‌آموزان به جز مدرسه فرصت دیگری در اختیار ندارند.
تهدید سواد یک نسل
وی درباره افزایش آمار ترک تحصیل‌ها مطرح کرد: در سال گذشته آمار بازماندگان از تحصیل در مقایسه با سال قبل افزایش داشت و از 142 هزار نفر به 210 هزار نفر در دوره ابتدایی رسید البته تعداد قابل توجهی از این آمار مربوط به دانش‌آموزان پایه اول دبستان است که خانواده‌ها به دلیل نگرانی از ویروس کرونا آنها را در مدارس ثبت نام نکردند.
حکیم زاده در پایان گفت: در چهار بستر تلاش کردیم دانش‌آموزان را در چرخه تحصیل نگه داریم از جمله مدرسه تلویزیونی، آموزش مجازی، آموزش حضوری در مناطق روستایی و عشایری و توزیع درس نامه‌ها و براین اساس توانستیم بحث خروج دانش‌آموزان از چرخه تحصیل را تا حدود زیادی کنترل کنیم اما نتایج یادگیری نشانگر اُفتی است که به خصوص در دوره ابتدایی در بحث مهارت‌های پایه سواد شاهد آن هستیم و به نظر می‌رسد زنگ خطر جدی برای سطح سواد یک نسل به صدا درآمده است.
همچنین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در گزارش خود متذکر شده است: با توجه به تأثیر نسبتاً پایین بازگشایی مدارس بر شیوع بیماری و بازگشایی کامل مدارس در کشورهای دارای تلفات بالای کرونا می‌توان نتیجه گرفت بازگشایی مدارس تحت شرایط کنترل شده در مقایسه با سایر بازگشایی‌ها تأثیر بسیار محدودی در شیوع بیماری دارد، این یافته‌ها زمانی که در کنار تأثیرات نسلی اُفت تحصیلی، بازماندگی از تحصیل گسترده و آسیب‌پذیری بهداشتی و روانی دانش‌آموزان مورد توجه قرار گیرد دلالت بر ضرورت تغییر سیاست‌های فعلی ستاد کرونا در رابطه با دوگانه سلامت و آموزش خواهد داشت.
