عملکرد کجدار و مریض برخی از وبلاگ های خبری در آذربایجان شرقی که گاه با آبروریزی افراد و شیوع زردنویسی در فضای مجازی همراه بوده، ضرورت وجود چنین وبلاگ هایی را زیرسئوال برده و عده ای خواهان تعطیلی کامل آنها شده اند.
به گزارش خبرنگار مهر در تبریز، همزمان با بحبوحه انتخابات دهم ریاست جمهوری بود که برخی از علاقمندان به فعالیت های خبری در آذربایجان شرقی وبلاگ هایی را ایجاد کردند تا آنچه "نگاه کنکاش گرایانه، آزاد و جدید به تحولات ریز و درشت" می خواندند را تعقیب کنند اما به دلیل عدم رعایت اخلاق حرفه ای خبرنگاری، بستر ترویج روزنامه نگاری زرد در فضای سایبر بیش از گذشته فراهم شده است.
آنچه در این میان حائز اهمیت است آنکه نویسندگان وبلاگ های به اصطلاح خبری آذربایجان شرقی که البته هویتشان برای کسی مشخص نیست، بدون رعایت هرگونه حدومرزی برای خود، تنها با فشار یک کلید، همه ملاحظات اخلاقی و حرفه ای روزنامه نگاری را لگدمال کرده و به راحتی به حریم خصوصی افراد تجاوز می کنند.
احساس برخورداری از یک قلمرو شخصی و حوزه ای که به شکلی انحصاری و اختصاصی در اختیار فرد باشد نوعی آرامش روحی و روانی پدید می آورد که عدم برخورداری از این حریم حس سرخوردگی و نا امنی را در پی خواهد داشت.
حریم خصوصی یکی از مصادیق حقوق شهروندی بوده و احترام گذاشتن به آن، یکی از اصول اولیه شهروندی و تعرض به آن تخلف و قانون شکنی است. این حریم، خصوصی‌ترین بخش زندگی افراد است که باید توسط سایرین نیز درک شده و مورد احترام قرار گیرد.
وبلاگ های ناقض اخلاق حرفه ای، رسانه های زرد سایبری هستند
با مرور دیدگاه صاحبنظران ارتباطات می توان به فعالیت وبلاگ هایی که رویه مورد اشاره را در پیش گرفته اند، لقب "رسانه های زرد سایبری" داد زیرا اکنون اصطلاح زردنویسی به استفاده غیرمشروع از ژورنالیسم و دوری از اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری اطلاق می شود.
به اعتقاد دکتر محمد سلطانی فر محقق و استاد دانشگاه، رسانه های زرد که تقریباً از اوایل قرن بیستم در آمریکا شکل گرفت با استفاده از روش های عوام گرایانه می کوشند، مخاطبان بیشتری را جذب کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر در تبریز اظهار داشت: رسانه های زرد اعم از مکتوب و یا الکترونیکی معمولاً از معیارهای روزنامه نگاری علمی پیروی نمی کند و به روزنامه نگاری جنجالی هم معروف هستند.
وی خاطرنشان کرد:رسانه های زرد به دنبال جلب توجه بیشتر توده مردم هستند و با اغراق و بزرگ نمایی و در عین حال به زبانی سطحی و ساده پیام های ارتباطی را طراحی و ارسال می کنند تا مخاطبان بیشتری داشته باشند.
دکتر حمید ضیایی پرور، دیگر محقق ارتباطات نیز به مهر گفت: زردنویسان از بیان هر گونه جزئیات زندگی شخصیت های مختلف سیاسی، ورزشی و هنری ابایی ندارند و مرزهای اخلاقی، عرفی و حرفه ای روزنامه نگاری را پشت سر گذاشته و بیشتر به دنبال جلب مخاطب هستند.
ویژگی رسانه های زرد سایبری
"روزنامه نگاری زرد تلاش می کند به منظور جلب توجه مخاطب از تاکیتیک هایی مثل جنجال سازی خبری، تکیه بر احساسات زودگذر و تب دار و داستان پردازی های دراماتیک بهره می گیرد" اینها را دکتر محمد سلطانی فر، مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه علوم تحقیقات آزاد اسلامی می گوید و می افزاید: در زردنویسی غالباً سوژه ها دارای دو عنصر شگفتی و کشش بوده و برای انتشار اخبار مربوط به گناهکاری ها اصرار دارد و از آوردن مطالب علمی گریزان است.
این محقق ارتباطات به خبرنگار مهر گفت: در واقع سبک خبرهای زرد، مهیج و شکاکانه است ضمن اینکه لحن آن پوپولیستی بوده و موضوعات جنجالی و ابتذال نامطبوع محتوایی، خصوصیت اصلی آن است.
سلطانی فر اضافه کرد: رسانه های زرد فکرساز نیستند، بنابراین بیش از آن که بخواهند به "چراها" پاسخ دهند به "چگونه ها" توجه دارند.
این استاد دانشگاه افزود: بطور کلی روزنامه نگاری زرد از تاکتیک هایی نظیر درشت نمایی پیام، دست چین کردن پیام، تحریف، جنجال آفرینی خبری، تاکتیک مجاری منفی، شایعه نزدیکی منبع پیام به مخاطب، فوریت بخشیدن ساختگی به خبر و استفاده عاطفی از گیرندگان پیام به میزان بسیار زیادی بهره می گیرند.
دکتر حمید ضیایی پرور، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز ویژگی رسانه های زرد الکترونیکی را سرعت عمل بالا، دارا بودن ویژگی مولتی مدیا، وسیع بودن دایره پردازش موضوعات و همچنین پنهان ماندن هویت نویسندگان مطالب و گزارشگران دانست.
وی گفت: روزنامه نگاری زرد در فضای مکتوب تا حدی خود را مقید به رعایت حریم ها و عرف ها می داند اما رسانه های زرد سایبری با پشت سرگذاشتن این حریم ها تا جایی پیش می روند که گاهی حتی روابط زناشویی افراد را به نمایش می گذارند.
ضیایی پرور، با بیان اینکه در رسانه های زرد هیچ محتوایی تولید نمی شود، افزود: زردنویس ها به ویژه در فضای سایبر می کوشند که با استفاده از تاکیتیک های مختلف خبری مخاطب را جذب کنند و بدون ارزشگذاری بد یا خوب بودن موضوع، درصددند محتوای تولید شده در سرور فسیل نشود.
محمد عزیزی راد، کارشناس ارشد ارتباطات نیز در تشریح تفاوت های زردنویسی در فضای سایبر با رسانه های مکتوب گفت: بخاطر اینکه تصمیم سازان و منابع قدرت به راحتی به زردنویسان رسانه های مکتوب دسترسی دارند می توانند در صورت عدم رعایت حریم ها با دست اندرکاران آن روزنامه برخورد و حتی آن را بلوکه کنند اما زردنویسی در فضای مجازی واجد ویژگی هایی مانند سرعت انتشار بالا، امکان ناشناخته ماندن زردنویسان و غالب آمدن فضای سایبر بر عناصر زمان و مکان است که در وضعیت فعلی برخورد با دست اندرکاران این نوع رسانه ها را سخت کرده است.
آسیب های زردنویسی
شاید عده ای کارکردهایی را برای رسانه های زرد برشمارند اما آنچه مسلم است اینکه چنین رسانه هایی بیش از آنکه مفید باشند آسیب رسان هستند و از همین رو اغلب مورد تحقیر و مخالفت شدید قرار می گیرند.
هتک حرمت، لمپنیسم زبانی، پائین نگه داشتن سطح شعور و آگاهی مخاطب و آموزش نامناسب از جمله آسیب هایی محسوب می شود که از سوی این رسانه ها متوجه مخاطبان است.
به باور کارشناسان ارتباطات، رسانه های زرد از دیدگاه دیگر ذهن فعال و سازنده را به عوام زدگی و بی تحرکی می کشانند و تفکر خلاق را که می تواند مبتکرانه و هوشمندانه عمل کند با موضوعات سطحی، کم مایه و بی معنا به بیراهه می برند.
عزیزی راد، کارشناس ارشد ارتباطات مهم ترین آسیب زردنویسی در فضای سایبر و حتی رسانه های مکتوب را لگدمال شدن ارزش های اخلاقی و انسانی خواند و افزود:عده ای بدون ملاحظات اخلاقی و حرفه ای به حریم خصوصی افراد تجاوز کرده و حقوق انسان ها را به مخاطره می اندازند.
وی افزود: با تداوم حریم شکنی ها در قالب فعالیت رسانه ای، اعتماد شهروندان به روزنامه نگاران سایبر هم کمتر می شود.
وی این باور نهادینه شده که هر کس نمی تواند در محیط غیررسمی بنویسد، رو به وبلاگ نویسی می آورد را نادرست خواند و افزود: وبلاگ به عنوان یکی از دستاوردهای گریزناپذیر و مثبت ظهور اینترنت در جامعه بوده و یکی از گونه های مهم رسانه ای اینترنت محسوب می شود.
عزیزی راد، با بیان اینکه وبلاگ در کشورهای جهان سوم نوعی آلترناتیو پنداشته می شود، اظهار داشت: در این کشورها احساس می شود که روزنامه نگاران و علاقندان به فعالیت در فضای مجازی آنچه را برای نگارش رسمی خوب و مناسب نمی دانند به وبلاگ نویسی روی می آورند در حالیکه وبلاگ جزو رسانه های خرد بوده و حتی بر رسانه های کلان مانند خبرگزاری ها، رادیو و تلویزیون تاثیر می گذارد.
این مدرس روزنامه نگاری با اشاره به تئوری "فضاهای عمومی" هابرماس، خاطرنشان کرد: در طول تاریخ، قهوه خانه ها و محافل مختلف ادبی و فرهنگی فضاهای عمومی جامعه را تشکیل می دادند اما با ظهور کهکشان اینترنتی این فضا به جامعه مجازی و وبلاگ ها منتقل شد.
وی در عین حال تبدیل شدن ادبیات سنگین روزنامه نگاری به ادبیات کوچه بازاری در وبلاگ های زرد را مورد انتقاد قرار داد و گفت:این نوع نگارش در تضاد با رسالت آموزشی شهروندان توسط رسانه هاست که "هارولد لاسول" آن را مطرح کرده است.
راهکار کاهش آسیب های زردنویسی
در اینکه زردنویسی چیزی برای عرضه کردن به مخاطبان در چنته ندارد، شکی نیست اما با توجه به علاقمندی شمار زیادی از شهروندان به چنین سبکی از روزنامه نگاری باید هنگام هرگونه قضاوت و داوری در این خصوص، راهکارهایی عملی برای کاهش آسیب های آن لحاظ شود.
اعتقاد متخصصان علوم ارتباطات بر این است که کاهش آسیب های ناشی از رسانه های زرد راهی بجز کاهش تقاضای جامعه نسبت به رسانه های زرد ندارد.
دکتر محمد سلطانی فر، محقق و استاد دانشگاه در این زمینه معتقد است: ساده نویسی در نشریات وزین، استفاده از مطالب مختصر، استفاده از زبان ساده و قابل فهم جملگی از شیوه هایی هستند که میتوان با بکار گرفتن آن ها از تقاضا برای رسانه های زرد در جامعه کاست.
عزیزی راد نیز افزایش زردنویسی در قالب وبلاگ های خبری را نتیجه فقدان آموزش های روزنامه نگاری و نداشتن تجربه روزنامه نگاری توسط نویسندگان این وبلاگ ها بیان و خاطر نشان کرد:آموزش علاقمندان به فعالیت خبری در فضای سایبر و آشنا کردن آنان با نگارش مطبوعاتی می تواند بسیار موثر باشد.
این کارشناس ارشد ارتباطات با بیان اینکه نگارش مطبوعاتی با هزل نویسی و نوشتن مطالب توهین آمیز تفاوت دارد، اظهار داشت: می توان با ارائه آموزش های لازم، پیام را که در سبک زردنویسی واجد هیچ محتوایی نیست در قالبی دیگر و با استفاده از مفاهیم سنگین به مخاطب منتقل کرد.
وی همچنین با اشاره به امکان ناشناخته ماندن نویسندگان وبلاگ های زرد خاطرنشان کرد: این ویژگی، برخورد با دست اندرکاران وبلاگ های ناقض اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری را سخت کرده است و ضرورت دارد با تجدیدنظر در قوانین موجود، ضوابط نظامندی برای فعالان رسانه ای در حوزه مجازی تدوین و اجرایی شود.
عزیزی راد در عین حال گفت: این رسانه ها چون بخشی از روزنامه نگاری سایبر هستند باید از اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری تبعیت کنند و در چارچوب حد و مرز مشخصی حرکت کرده و پایبند به اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری باشند.
وی، تصریح کرد: وبلاگ باید یک فضای رسانه ای قلمداد شود و نویسندگان آن در راستای تامین منافع ملی، ترویج صلح و رواج ارزش های اسلامی و انسانی فعالیت کنند.
***
انسان‌ها ذاتاً دوست دارند قلمرویی خاص که با مرزها و حدودی نامرئی جدا می شود، برای خود تعیین کنند تا بتوانند در آنجا خلوتی داشته باشند. در زندگی شلوغ و پر غوغای امروز بهتر است بیشتر به این مرزها دقت شود و سردرگمی‌های خود را بهانه‌ای برای نادیده گرفتن این مهم ندانیم .در جامعه ای که آموزه های دینی بر همه شئونات حاکم است، آیا این مسئله معنا و مفهومی ندارد؟
..................................
گزارش: حامد عاطفی فر
