نادر نینوایی - درحالی‌که وزارت ارتباطات همچنان مشغول طراحی مجوز اعطای انواع خدمات اینترنتی و کسب درآمد از اعطای این مجوزها است و دعوای بخش‌های مختلف این حوزه با یکدیگر ادامه دارد و هزار و یک وعده برای هزار و یک کار در راه است، موضوع ارایه اینترنت رایگان و بدون محدودیت و سانسور از سوی شرکت‌های بزرگ دنیا وارد مراحل جدی‌تری شده است.
حالا و پس از عرضه انبوهی از نرم‌افزارهای رایگان پیام‌رسان موبایلی که به نوعی نقش اپراتورهای مجازی را ایفا می‌کنند و تنها به اینترنت وابسته هستند، غول‌های جهانی با سرعتی باورنکردنی در حال ارایه طرح‌های عظیمی برای ارایه اینترنت رایگان و بدون محدودیت و سانسور به مردم سراسر دنیا هستند.
تحقق رویای ایجاد اینترنت رایگان جهانی که در ظاهر با هدف دسترسی تمام مردم مناطق محروم و محدود به اینترنت در حال اجرا است حالا جدی‌تر از آن شده که بتوان آن را نادیده گرفت.
اگر زمانی صحبت از اینترنت چمدانی می‌شد و خبری از کم و کیف آن نشد حالا چندین ابرشرکت جهانی از گوگل و فیس‌بوک گرفته تا سامسونگ به موازات هم پروژه‌های گوناگونی را برای دسترسی به اینترنت رایگان و نامحدود در سرتاسر جهان کلید زده‌اند.
پروژه گوگل و 180 ماهواره در مدار زمین
شرکت گوگل همواره با مطرح کردن پروژه‌های بلندپروازانه قصد داشته اینترنت را در سراسر جهان توسعه دهد. در چند سال اخیر پروژه بالن‌های گوگل که از طریق وایفای اینترنت را به سراسر جهان می‌برند سرو صدای زیادی به‌پا کرده است و حتی تست‌های اولیه آن هم در نیوزیلند موفقیت‌آمیز بوده است. هر یک از این بالن‌ها بعد از قرار گرفتن در لایه استراتوسفر می‌توانند اینترنت وایفای را برای شهری با مساحتی سه برابر تهران فراهم کنند.
اما حالا گوگل خیز محکم‌تری برای گسترش اینترنت در سطح جهان برداشته است و با هزینه یک میلیارد دلاری که انجام داده قصد دارد از طریق ماهواره اینترنت را به خانه‌های تک‌تک افراد در سراسر کره زمین ببرد.
گوگل برای شروع، کار خود را با 180 ماهواره کوچک که در دامنه‌ای محدودتر نسبت به ماهواره‌های دیگر به دور زمین گردش می‌کنند آغاز کرده و نهایتا این پروژه را گسترده‌تر خواهد کرد.
پروژه فیس‌بوک برای اینترنت جهانی
اما این تنها شرکت آلفابت یا همان گوگل سابق نیست که پا در این عرصه گذاشته است. بر اساس آنچه شرکت فیس‌بوک اعلام کرده، این شرکت قصد دارد با پیدا کردن راهکارهایی، اینترنت رایگان را برای مردم محروم سراسر دنیا مقرون به‌صرفه کرده و تامین کند.
در حال حاضر راهکار فیس‌بوک برای اینترنت جهانی، پهپادهایی است که آکیلا نام دارند، این پهپادها با اینکه بال‌های بلندی دارند، وزن‌شان بسیار کم بوده و قرار است اینترنت را حتی به دور دست‌ترین نقاط زمین ببرند.
آنطور که مسوولان شرکت فیس‌بوک می‌گویند انرژی مورد نیاز این پهپادها از نور خورشید تامین می‌شود. پهپادهای فیس‌بوک، بخشی از رویای مارک زاکربرگ سازنده شبکه اجتماعی فیس‌بوک برای رساندن اینترنت به مردم جهان در دور تا دور کره زمین است.
طرح شرکت SpaceX
در نمونه‌ای کوچک‌تر از اینترنت ماهواره‌ای شرکت SpaceX نیز که در زمینه پرتاب راکت فعالیت می‌کند به تازگی درخواستی را برای پرتاب دو ماهواره به FCC (رگولاتوری آمریکا) ارایه کرده که احتمالا در آینده نه چندان دور دو ماهواره دیگر هم به آنها اضافه خواهد شد.
آنگونه که تایم گزارش داده در صورتی که FCC مجوزهای لازم را به این شرکت بدهد، این ماهواره‌ها پس از آنکه در ارتفاع ۶۲۵ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفتند سیگنال‌های اینترنتی باند پهن را برای سه گیرنده در ردموند واشنگتن ارسال خواهند کرد. قابلیتی که امکان استفاده از آن را در سایر نقاط دنیا نیز می‌دهد.
ماهواره‌های کوالکام و ویرجین
بر اساس اخبار منتشره دو شرکت بزرگ کوالکام و ویرجین نیز در خصوص اینترنت ماهواره‌ای طرح‌هایی در دست دارند.
این دو شرکت در بیانیه‌ای، سرمایه‌گذاری خود در پروژه ماهواره‌ای WorldVu را اعلام کردند. این پروژه نیز اکنون در اختیار شرکتی فعال در حوزه ارتباطات ماهواره‌ای به نام OneWeb است. پروژه مذکور دارای ۶۴۸ ماهواره کوچک خواهد بود.
بر اساس گزارش وال‌استریت ژورنال، هر ماهواره این پروژه ارزشی برابر با 350 هزار دلار داشته و وزن هر واحد برابر با ۱۱۷کیلوگرم خواهد بود. ماهواره‌های مذکور در فاصله ۱۲۰۷ کیلومتری از سطح زمین قرار خواهند گرفت.
پروژه آوترنت و دسترسی جهانی به اینترنت آفلاین
اما جدی‌ترین و جدیدترین پروژه آمریکایی‌ها که به تازگی رسانه‌ای شده، آوترنت (Outernet) نام دارد.
چنانچه این طرح اجرا شود هر فرد به کمک یک دریافت‌کننده خانگی ساده قادر خواهد بود اطلاعات را به صورت آفلاین و بدون دسترسی به اینترنت در اختیار داشته باشد. در این نوع از اینترنت، کاربران امکان آپلود یا ارسال فایلی نداشته و به صورت آفلاین می‌توانند از اطلاعات موجود در اینترنت بهره ببرند.
آنطور که در خبرها عنوان شده، آوترنت در ظاهر محصول یک شرکت غیرانتفاعی به نام MDIF در نیویورک آمریکا است که از سال 1995 شروع به کار کرده است. هدفی که برای این طرح از ابتدا اعلام شده است فراهم کردن دسترسی همه مردم کره زمین به اطلاعات رایگان و آزاد بوده است، هرچند که خیلی خوشبینانه است اگر فکر کنیم واقعا اینگونه بوده و این پروژه مصالح مالی و امنیتی دیگری را برای سازنده آمریکایی آن تامین نمی‌کند.
طرز کار این سیستم که در واقع نوعی اینترنت آفلاین است این گونه است که اول محتوای مورد نظر را روی سرورهای خود بارگذاری می‌کند و آن را با ماهواره‌های قرار داده شده در مدار زمین در ارتباط قرار می‌دهد و سپس به کاربر اجازه می‌دهد با استفاده از یک دیش، اطلاعاتی را که نیاز دارد روی دستگاه‌های خود دانلود کرده و سپس استفاده کند. نوع این اطلاعات هم محدود به نوع خاصی نیست و همه گونه داده، از ویدیو و موزیک گرفته تا متن و کتاب را شامل می‌شود.
دریافت‌کننده انحصاری آوترنت نیز دستگاهی منحصر به فرد و مخصوص دریافت اطلاعات این طرح است. این دستگاه که لانترن نام دارد استوانه‌ای کوچک است و قابلیت دریافت مستقیم اطلاعات را از ماهواره دارد و هر چند ساعت یک‌بار خود را آپدیت می‌کند. علاوه بر این‌ها، لانترن قابلیت شارژ خود را وقتی که استفاده از نیروی الکتریکی ممکن نیست و با استفاده از سلول‌های خورشیدی که درون آن تعبیه شده نیز دارد.
آوترنت در بسیاری از نقاط دنیا از جمله آمریکای شمالی و خاورمیانه که طبیعتا ایران را نیز در برمی‌گیرد و البته شمال آفریقا و بخش‌هایی از آسیا فعال خواهد بود.
پروژه سامسونگ و 4600 ماهواره اطراف زمین
اما این تنها آمریکایی‌ها نیستند که در حال رقابت برای پوشش جهانی اینترنت هستند. در شرق دنیا نیز کمپانی کره‌ای سامسونگ در مقاله‌ای که به تازگی منتشر کرده است، طرحی ارایه داده که بر اساس آن می‌توان به کمک 4 هزار و 600 ماهواره امکان دسترسی به اینترنت را در سراسر زمین امکان‌پذیر کرد. البته به نظر می‌رسد سامسونگ برای انجام چنین پروژه‌ای نیاز به همکاری با شرکای پولدارتری داشته باشد که بتوانند هزینه‌های لازم را تامین کنند.
تهدیدهای اینترنت رایگان جهانی برای ما
سال‌ها پیش وقتی در یونسکو کشورهای جهان سوم با پشتیبانی شوروی که ادعای حمایت از ملت‌های مظلوم را داشت جلوی آمریکا سینه‌سپر کردند و گفتند که پخش برنامه‌های تلویزیونی برای هر کشور می‌بایست منوط به اعطای مجوز کشور میزبان باشد، جهان‌سومی‌ها فکرش را هم نمی‌کردند که آمریکا برای اعمال حرف و نظر خود نه تنها از یونسکو خارج شود بلکه مقررات‌زدایی را در دستور کارش قرار دهد.
به مرور زمان و با ترویج مدل مقررات‌زدایی ایالات متحده، کل دنیا عملا ناچار شدند پخش کانال‌های تلویزیونی خارجی در کشورشان را خواسته یا ناخواسته بپذیرند و به آن تن دهند.
آمریکا و البته انگلیس با خروج از یونسکو، در این ماجرا به جهانیان نشان دادند که وقتی بخواهند کاری بکنند حتی اگر لازم باشد یک‌تنه جلوی تمام جهان، سازمان ملل و یونسکو می‌ایستند و آن کار را می‌کنند.
بعد از خوابیدن تب و تاب پخش تلویزیونی، این سال‌ها بار دیگر به خاطر اینترنت و دسترسی به آن بحث‌های مشابهی در جهان درگرفته است. آمریکا مشخصا به دنبال از بین بردن سریع مرزهای جهان و به قول خودش جریان آزاد اطلاعات است و کشورهای جهان سوم هم با اشاره به اینکه نسبت به آمریکا بودجه کمتری دارند و درنتیجه کمتر هم می‌توانند در تولید محتوا در اینترنت سرمایه‌گذاری کنند، اینطور استدلال می‌کنند که با این روند در جریان ارتباطات جهانی به عنصری منفعل در برابر آمریکا و سایر کشورهای پیشرفته تبدیل می‌شوند و به آن اعتراض دارند.
همچنین از آنجایی که دسترسی به اینترنت از طریق پروژه آوترنت به شکل آفلاین انجام می‌شود، هیچ بعید نیست که آمریکا با گزینش اطلاعات، تنها محتوایی را که برای خودش مطلوب است روی سیستم اینترنت آفلاین بارگذاری کرده و مثل همیشه افکار عمومی جهان را به مسایلی دیگر مشغول کند.
از سوی دیگر در کشور در حال توسعه‌ای مثل ایران که با آمدن موج کوچکی همچون پیام‌رسان‌های موبایلی مثل وایبر و واتس‌اپ عملا مخابرات کشور و اپراتورهای موبایل با کاهش شدید درآمد مواجه می‌شوند، دسترسی به یک اینترنت رایگان و آزاد می‌تواند حلقه شکست تامین‌کنندگان خدمات اینترنتی و ارتباطی را تکمیل کرده و در حکم یک سونامی باشد. موج عظیمی که می‌تواند مخابرات تمام کشورهای کوچک و ضعیف دنیا را برای همیشه نابود کند.
به علاوه دسترسی مردم یک کشور به اینترنت آزاد و بدون محدودیت در کشوری مثل ایران که دشمنان امنیتی فراوانی دارد و در منطقه نا‌امن خاورمیانه قرار گرفته به معنای رویارویی با تهدیدهای امنیتی زیادی بوده و دست دولت را هم از اعمال نظارت بر تهدیدها کوتاه می‌کند.
اگرچه این موضوع یک معضل جهانی محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد بهتر باشد که مسوولان وزارت ارتباطات به فکر اصلاح سرعت پایین، کیفیت نامطلوب و قیمت بالای اینترنت کشور باشند و از اظهارنظرهای شعاری و پوپولیستی نظیر اینکه اینترنت ایران از "ارزان‌ترین اینترنت‌ها" است دوری کنند، وگرنه شاید خیلی زود دیر شده و تسلط خود را برای همیشه بر اینترنت کشور از دست بدهند.
هر چند که وزیر ارتباطات در آخرین اظهار نظر خود به چنین چیزی باور نداشته و گفته: "به نظر می‌رسد این موضوع تنها یک ادعا است و این اتفاق نمی‌افتد و برای خبری که هنوز صحت آن مشخص نیست نمی‌توان به پیشواز رفت."
