در آستانه یک‌سالگی برقراری کلاس‌های آموزش مجازی در کشور، شواهد نشان می‌دهد که به دلیل کیفیت پایین خدمات‌رسانی و مشکلات اینترنت، کارنامه آموزش مجازی آنطور که باید قابل دفاع نیست.
خبرگزاری مهر - معصومه بخشی پور: با وجودی که فراگیری ویروس کرونا، تجربه‌های جدیدی در استفاده از اینترنت برای مردم به همراه داشته و به نوعی طی یک سال اخیر، سبک زندگی افراد را تغییر داده است، اما کاربران همچنان از کیفیت اینترنت گلایه دارند.
گزارش نظرسنجی کشوری «دیدگاه مردم در خصوص کرونا» که توسط گروه افکارسنجی و مطالعات افکار عمومی دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده، نشان می‌دهد که بیشترین استفاده جدید از اینترنت در کشور به موضوع آموزش الکترونیکی بر می‌گردد.
با این وجود اما دانش آموزان و دانشجویان برای برقراری کلاس‌های درس با مشکل کیفیت نامناسب اینترنت دست و پنجه نرم می‌کنند و شرایط برای برقراری مطلوب این کلاسها، مهیا نیست. نزدیک به ۱۱ ماه از شروع برگزاری کلاس‌های آنلاین مدارس و دانشگاه‌ها می‌گذرد و انتظار می‌رفت که در شروع ترم دوم کرونایی دانشجویان و سال دوم تحصیلی کرونایی برای دانش آموزان، مشکلات اولیه برقراری کلاس‌های غیرحضوری دیگر وجود نداشته باشد.
این در حالی است که از ابتدای سال تاکنون وعده‌های متعددی از سوی دولت برای برقراری امکانات مورد نیاز آموزش آنلاین و غیر حضوری داده شده و مسئولان بارها عملکرد خود در این حوزه را رضایت بخش عنوان کرده‌اند؛ اما شواهد نشان می‌دهد که آنچه که مسئولان اعلام می‌کنند با آنچه که در عمل کاربران با آن مواجه هستند متفاوت است.
۳ وزارتخانه ارتباطات، علوم و آموزش و پرورش هر یک به نوعی در زمینه برقراری امکانات آموزش مجازی در کشور تکالیفی برعهده دارند اما مجموع وظایف این متولیان، نتوانسته رضایت نسبی کاربرانی را که به ناچار برای تحصیل را آموزش مجازی برگزیده‌اند به دست آورد.
سرعت اینترنت ایران از متوسط جهانی پایین‌تر است
در بحث آموزش مجازی علاوه بر مشکلاتی که مربوط به زیرساخت‌های فنی سامانه‌های دانشگاهی و دانش آموزی می‌شود و به وظایف وزارتخانه‌های علوم و آموزش و پرورش بازمی گردد، موضوع کیفیت اینترنت نیز به تنهایی، بزرگترین مشکلی است که از سوی کاربران آموزش مجازی عنوان می‌شود.
کاربران معتقدند که به رغم وعده‌های وزیر ارتباطات و با وجود اینترنت رایگانی که در اختیار اساتید، دانش آموزان و معلمان قرار گرفته، اما اینترنت در اوج مصرف و در زمان برقراری کلاس‌های درس کیفیت لازم را نداشته و کاربران با قطع و وصلی‌های مکرر در زمان دریافت صوت و تصویر و عدم امکان دانلود به موقع فایل‌ها روبرو هستند.
این در حالی است که جدیدترین گزارش سرعت اینترنت جهانی که مربوط به اکتبر سال ۲۰۲۰ است، نشان می‌دهد که سرعت دانلود اینترنت ثابت و موبایل در ایران، از متوسط جهانی پایین‌تر است و انتظار کیفیت آموزش مجازی در کشورمان مانند سایر کشورها دور از ذهن به نظر می‌رسد.
طبق این گزارش متوسط سرعت دانلود اینترنت موبایل در سراسر جهان ۳۹.۱۸ و سرعت آپلود اطلاعات ۱۱.۶۳ مگابیت برثانیه و متوسط جهانی سرعت دانلود اینترنت ثابت ۸۷.۸۴ و سرعت آپلود آن نیز ۴۷.۱۶ مگابیت برثانیه ثبت شده است. با این وجود سرعت دانلود اینترنت موبایل در ایران ۲۶.۹۳ و سرعت آپلود آن ۱۱.۶۳ مگابیت برثانیه است.
سرعت دانلود اینترنت ثابت ایران نیز ۱۹.۰۸ و سرعت آپلود آن ۱۱.۳۵ مگابیت برثانیه ثبت شده است و مطابق با این رده بندی رتبه ایران در اینترنت موبایل ۷۷ و در اینترنت ثابت ۱۲۸ است.
در این گزارش مشکلات آموزش مجازی کشور را از ۳ منظر که بیشترین گلایه‌ها را به همراه دارد، مورد بررسی قرار داده‌ایم.
دانشگاه‌ها به کلاس‌های آفلاین روی آوردند
رصد نیمسال دوم کرونایی از آموزش مجازی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که دانشجویان در استان‌ها و شهرهای مختلف در استفاده از اینترنت ثابت و موبایل و اینترنت دانشگاه‌ها برای حضور در کلاس‌های درس مجازی با مشکل سرعت و کیفیت روبرو هستند و معتقدند که نسبت به سال تحصیلی گذشته، تفاوت چندانی دیده نمی‌شود.
یکی از دانشجویان دانشگاه علم و صنعت تهران ساکن شهرکرد با اشاره به مشکلات متعدد قطع و وصلی و کیفیت نامناسب اینترنت برای آموزش مجازی به خبرنگار مهر می‌گوید: از سال گذشته تاکنون وضعیت کیفیت آموزش مجازی تغییر نیافته است و با وجودی که اواخر شهریورماه جلسه‌ای با وزیر علوم برگزار شد و ما تجربیات و مشکلات ترم گذشته را بیان کردیم و ایشان هم قول حل مشکلات و رایگان شدن اینترنت را دادند، اما این اتفاق نیافتاده است.
وی با بیان اینکه دانشجویان به این وضعیت عادت کرده و معتقدند که دیگر انتقادات نتیجه‌ای نمی‌دهد، افزود: کیفیت اتصال از طریق اینترنت موبایل و ثابت خیلی تفاوتی با یکدیگر ندارد و به هر ترتیب در زمان ازدحام شبکه، صدا و تصویر قطع و وصل می‌شود. به همین دلیل اساتید مجبور هستند که برای دریافت صدای بهتر، تصویر را قطع کنند.
وی گفت: این موضوع به سامانه دانشگاهی خاصی ربطی ندارد و تنها مربوط به دانشگاه‌های تهران هم نیست و آنطور که شنیده می‌شود، اغلب دانشگاه‌ها با این مشکل مواجه هستند. به همین دلیل بسیاری از دانشگاه‌ها به بارگذاری آفلاین کلاس درس روی آوردند.
دانشجویان نگران وضعیت امتحان‌های آنلاین هستند
مجتبی عظیمی دبیر شورای صنفی دانشجویان دانشگاه تبریز نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، سیستم آموزش مجازی دانشگاه‌ها نسبت به ترم گذشته نامطلوب‌تر ارزیابی کرد و گفت: ظرفیت دانشگاه‌ها پاسخگوی این حجم از کلاسها نبوده و با وجودی که گفته شده که پهنای باند دانشگاه‌ها افزایش یافته اما این مشکلات کماکان باقی است.
وی با تاکید بر اینکه به دلیل پایداری این وضعیت، نگران وجود مشکلات در برگزاری امتحان‌های آنلاین هستیم، ادامه داد: با وجود قول مساعد معاونت فناوری اطلاعات دانشگاه‌ها، اوضاع بهتر نشده است. به نظر می‌رسد مشکلات هم مربوط به کیفیت اینترنت دانشجویان باشد و هم سامانه‌های دانشگاهی؛ به هر ترتیب هیچکدام شرایط خوبی ندارند و تا نقطه ایده آل آموزش مجازی، فاصله زیاد است.
عظیمی تاکید کرد: سیستم‌های دانشگاهی پایدار نیست و ظرفیت پهنای باند برای هر نفر کم است؛ هم اکنون دانشجویان ارشد و دکترا و اساتید که از اینترنت داخل دانشگاه‌ها هم استفاده می‌کنند دچار محدودیت هستند و تا زمانی که پهنای باند دانشگاه‌ها افزایش نیابد این مشکلات وجود خواهد داشت.
آموزش مجازی فرمالیته است
یکی از دانشجویان دانشگاه تهران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: وضعیت اینترنت آموزش مجازی نسبت به سال گذشته تغییری نداشته و با وجودی که دانشگاه‌ها برای سامانه‌های آموزشی دانشگاهی هزینه کرده‌اند، اما مشکلات رفع نشده است.
وی با بیان اینکه برقراری ارتباط اولیه در آموزش مجازی مشکل دارد و این اشکال هم در اینترنت موبایل، اینترنت ثابت و هم از اینترنت دانشگاه‌ها ملموس است، گفت: کلاس‌های آموزش مجازی دانشگاه‌ها با تعریف اصلی آموزش آنلاین تفاوت دارند و اگر قرار باشد که کلاسها به صورت آفلاین برگزار شود و به جای کلاس درس، برای دانشجویان فایل ارسال شود، دیگر چه نیازی به دانشگاه رفتن است.
وی گفت: آموزش مجازی در حال حاضر فرمالیته است و با معنای واقعی فاصله دارد؛ با این حال نمی‌دانیم اعتراض خود را به کجا اعلام کنیم.
فشار روی شبکه ۱۰ برابر شده است
سید علی اکبر صفوی، مسئول کارگروه آموزشهای الکترونیکی وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار مهر، در ارزیابی از شرایط آموزش مجازی دانشگاه‌ها می‌گوید: شرایط از نظر کیفیت اینترنت به دلیل حجم استفاده خوب نیست و نسبت به ترم گذشته شاهد بهبود اوضاع نیستیم. شاید به این دلیل است که حجم بالاتری از دانشجویان درگیر آموزش مجازی شده‌اند.
وی با بیان اینکه اعتراضات زیاد است و بسیاری از دانشجویان از خدماتی که اپراتورها ارائه می‌دهند، ناراضی هستند، افزود: ما در وزارت علوم پیگیر این موضوع هستیم. اما اتفاقی که افتاده این است که حجم استفاده از اینترنت نسبت به ترم گذشته بازهم افزایش داشته و تعداد اساتید و دانشجویانی که به آموزش مجازی روی آورده‌اند زیادتر شده است. از سوی دیگر شاهد استفاده بسیار مردم و سازمان‌ها از اینترنت هستیم و تمامی اینها فشار مضاعفی را به شبکه اینترنت کشور وارد کرده است.
صفوی بخشی از گلایه‌های موجود را ناشی از زیرساخت موجود کشور و بخشی را هم مربوط به مدیریت دانشگاه‌ها عنوان کرد و گفت: با توجه به حجم تقاضاها، دانشگاه‌ها باید از نظر نظام زمان بندی برگزاری کلاسها، مدیریت بهتری داشته باشند و کلاس‌های درس را توزیع شده برگزار کنند. اما در مجموع مشکل اساسی این است که حجم مصرف خیلی بالاتر رفته و این مشکلات برای کوتاه مدت قابل حل نیست.
وی با بیان اینکه حداقل یک سال زمان لازم است که امکانات و تجهیزات برای ارتقای زیرساخت‌ها تأمین شود، ادامه داد: البته در شرایط تحریم هستیم و روز به روز وضعیت بدتر می‌شود. امکانات سخت افزاری برای دانشگاه‌ها با بحران همراه است و توسعه و ارتقای زیرساخت‌ها قابل انجام نیست.
این مقام مسئول با اشاره به مشکلات اینترنت دانشجویان که مربوط به اینترنت ثابت و موبایل می‌شود، گفت: دانشجویانی که در منزل هستند ترجیح می‌دهند با اینترنت ثابت متصل شوند چرا که برای استفاده از لپ تاپ، اتصال با گوشی کفایت نمی‌کند. بخش زیادی از اساتید هم از اینترنت ثابت استفاده می‌کنند و دانشگاه‌ها هم دارای زیرساخت اینترنت ثابت هستند. در کنار آن برخی دانشجویان نیز به ناچار به اینترنت موبایل متصل می‌شوند. مشکل اساسی این است که وقتی اینترنت اساتید دارای اشکال است، کل دانشجویانی که حاضر در کلاس مجازی هستند، با مشکل مواجه می‌شوند و موضوع کیفیت اینترنت باید از اساس حل شود.
صفوی درباره متوسط سرعت دسترسی به اینترنت برای دانشجویان تاکید کرد: در این زمینه نمی‌توان اظهارنظر قطعی داشت. چرا که میزان دسترسی افراد در نقاط مختلف متفاوت است.
وی با بیان اینکه ممکن است سایر کشورها نیز در مقوله آموزش مجازی با مشکلات زیرساخت‌های ارتباطی مواجه باشند اما این مشکل در کشور ما نمود بیشتری دارد، گفت: ما در این حوزه با کمبود تجهیزات زیرساختی مواجه هستیم و زیرساختی که در شرایط قبلی، خدمات مورد نظر را تأمین می‌کرد، هم اکنون به شدت تحت فشار است. زمانی که دوره‌های مجازی در دانشگاه‌های کشور راه اندازی شد ۱۰ درصد ظرفیت دانشجویان و اساتید به این روش اختصاص داشت اما هم اکنون به مدد کرونا این ظرفیت به ۱۰۰ درصد رسیده و باری که به شبکه تحمیل شده، ۱۰ برابر شده است. با این وجود باید زیرساخت‌ها نیز ۱۰ برابر افزایش یابد که این‌طور نبوده است.
۱۰ درصد دانشجویانی که در مناطق روستایی هستند مشکل اینترنت دارند
در هفته‌های اخیر تصاویر بسیاری از نبود اینترنت در روستاها و مناطق کمتر برخوردار کشورمان در فضای مجازی منتشر شد که به وضوح نشان از مشکلات دانشجویان و دانش آموزان در اتصال به کلاس‌های درس مجازی دارد.
دانشجویان و دانش آموزان بسیاری مجبور هستند برای برقراری ارتباط اینترنت و استفاده از کلاس‌های درس به کنار جاده و یا روستاهای اطراف مراجعه کنند و بسیاری از روستاها با مشکل اتصال به اینترنت مواجه هستند.
مسئول کارگروه آموزشهای الکترونیکی وزارت علوم معتقد است که ۱۰ درصد از دانشجویانی که در مناطق روستایی ساکن هستند با مشکل اینترنت مواجه هستند.
صفوی می‌گوید: این مشکل مربوط به یک استان نمی‌شود و در کل کشور، دیده می‌شود. برخی از دانشجویان مناطق روستایی و کمتر برخوردار مجبور هستند در ساعات برگزاری کلاس درس، به شهرها و یا روستاهای همجوار که از اینترنت برخوردار هستند، عزیمت کرده و از امکانات اینترنت این مناطق استفاده کنند. از سوی دیگر برای حل این مشکل، کلاس‌های درس ضبط شده و فایل آن برای دانشجویان ارسال می‌شود.
این درحالی است که وزارت ارتباطات اعلام کرده که تنها کمتر از ۵ درصد روستاها همچنان با مشکل اینترنت مواجه هستند و این مشکل تا پایان سال برای تمامی روستاها حل می‌شود. این وزارتخانه حتی تعداد روستاهایی که به اینترنت متصل شدند را از تعداد روستاهایی که سیگنال صداوسیما دریافت می‌کنند بیشتر عنوان کرده است! و وعده داده که تا پایان امسال همه روستاهای بالای ۲۰ خانوار کشور به اینترنت متصل می‌شوند.
اما نبود شرایط مناسب در وضعیت ارتباطات استان‌های کمتر برخوردار و برخی روستاهای کشور باعث شده که روز گذشته وزیر ارتباطات در صحن علنی مجلس حضور یابد و به سوال نمایندگان در خصوص محروم ماندن دانشجویان و دانش آموزان استان‌های محروم به ویژه سیستان و بلوچستان از آموزش مجازی پاسخ دهد.
در این زمینه حبیب‌الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس، این سوال را از وزیر ارتباطات مطرح کرد که «امروز در سطح دنیا بسیاری از کارها به صورت مجازی انجام می‌شود؛ اما در کشور ما یک اختلاف بزرگ بین نقاط برخوردار و کم برخوردار وجود دارد. چرا و بر اساس چه گناهی باید دانش‌آموزان مناطق محروم به خاطر شیوع بیماری کرونا از دسترسی به اینترنت و درس خواندن محروم شوند. بنده در استان‌های مختلف کار کرده‌ام امروز با توجه به شیوع بیماری کرونا دانش‌آموزان مناطق محروم کل کشور و به ویژه سیستان و بلوچستان، کرمان و لرستان مرتکب چه گناهی شده‌اند که در آنجا زندگی می‌کنند و نمی‌توانند از طریق بستر مجازی درس بخوانند. آیا فقط آقای وزیر باید به برخی از مناطق خاص توجه کند؟»
مشکلات اینترنت «شاد» و دردسر خانواده‌ها
مشکل آموزش مجازی تنها مختص به دانشجویان نیست و دانش آموزان و والدین آنها نیز از وضعیت آموزش مجازی گلایه دارند.
بررسی‌ها از وضعیت آموزش مجازی مدارس در تهران و سایر استان‌ها نیز نشان می‌دهد که دانش آموزان برای اتصال به سامانه آموزش مجازی «شاد» با مشکل کیفیت اینترنت مواجه هستند و کارایی این سامانه نیز با اما و اگرهایی روبرو است. به نحوی که بسیاری از والدین پا به پای فرزندانشان مشغول تلاش برای اتصال به سامانه شاد و حضور در کلاس‌های درس هستند.
سال گذشته وزارت ارتباطات تفاهمنامه‌ای با وزارت آموزش و پرورش منعقد کرد و قرار بود تا انتهای سال ۹۸ دسترسی برای همه مدارس ایجاد و مدارس به نوعی هوشمند شوند که این وعده عملاً به اجرا نرسید و مشکل اتصال مدارس به اینترنت همچنان پابرجا است.
به همین دلیل بیش از ۱۲ میلیون دانش آموزی که این روزها باید از کلاس‌های آنلاین برای تحصیل استفاده کنند در برقراری اتصال به اینترنت و نیز سامانه «شاد» با مشکلات متعددی از جمله قطع و وصلی و افت کیفیت مواجه هستند.
در کنار معضل کیفیت اینترنت، سرعت پایین شبکه به ویژه در زمان آپلود فایل‌ها و کندی شبکه از جمله مشکلاتی است که برای «شاد» مطرح می‌شود. به نحوی که تماس‌های صوتی و تصویری بعد از گذشت ۱۷ دقیقه در «شاد» دچار مشکل می‌شود. در این سامانه سرویس‌های آپلود و دانلود فایل تکست دچار مشکل می‌شوند و در پیک ترافیک، دانش آموزان با قطعی روبرو هستند. این مشکلات باعث شده تا بسیاری از مدارس به سمت استفاده از پیام‌رسان‌هایی مانند واتساپ و یا استفاده از پلتفرم‌های ایرانی برای برگزاری جلسات آنلاین روی بیاورند. حتی برخی مدارس، سامانه جداگانه‌ای را برای دانش آموزان در نظر گرفته‌اند و برای ارتباط با معلمان و دانش آموزان شیوه‌های دیگری را ابداع کرده‌اند.
به گفته فعالان فضای مجازی، در کارنامه «شاد» آنچه که واضح است این است که با وجود گام‌هایی که برداشته شده اما موفقیت‌های چندانی حاصل نشده است.
آمارهای غیررسمی نیز نشان می‌دهد که نرخ حضور دانش آموزان در «شاد» برای بالاترین حضور ۷۵ درصد و برای پایین‌ترین فعالیت ۲۹ درصد است که پایین‌ترین نرخ حضور مربوط به استان سیستان و بلوچستان می‌شود.
در این باره محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات نیز اظهار نظر کرده و در پاسخ به اعتراض به کندی اینترنت شبکه آموزش مجازی «شاد» گفته که پیگیر موضوع است اما با نصب سرورهای جدید و هاردهای پرسرعت، مشکل حل می‌شود.
اگرچه تاکنون هیچ گاه مصرف همزمان پهنای باند در کشور به اندازه فعلی نبوده است، اما با این وجود، بررسی نمودارهای پیک مصرف کاربران از نگاه کارشناسان حاکی از آن است که دولت و یا نهادهایی که وظیفه تأمین زیرساخت‌های ارتباطی را داشته‌اند، یک روال عادی را برای این حجم از تقاضا پیش گرفتند و امکانات فوق‌العاده ای را برای دسترسی کاربران به شبکه اینترنت فراهم نکردهاند.
