بروز حملات اخیر سایبری به پایگاههای اطلاعاتی دستگاههای دولتی اگرچه طبق گفته مسئولان، سرقت اطلاعات به همراه نداشت اما نشان داد که ضریب امنیت سایتهای دولتی آنطور که باید بالا نیست.
معصومه بخشی پور: از روز چهارم خردادماه جاری تاکنون حدود ۸ سایت اطلاع رسانی و پایگاههای داده مربوط به برخی از دستگاههای دولتی، مورد حمله سایبری قرار گرفتند که این موضوع نگرانیهایی را برای افشای اطلاعات این پایگاهها که بیشتر خدمات به مردم ارائه می دهند؛ به همراه داشت. اگرچه در ابتدا مسئولان واکنش جدی به این مساله نشان ندادند و آن را به نوعی بزرگنمایی رسانه ای عنوان کردند، اما افزایش شمار سایتهای مورد حمله قرار گرفته ظرف مدت کمتر از یک هفته، سبب شد تحلیل های متفاوتی از سوی دستگاههای مسئول مطرح شود.
تحلیل های متفاوت مقامات مسئول در مورد هک دستگاههای دولتی
محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص حملات اخیر به سایتهای دستگاههای دولتی گفته است: « از گذشته برنامه های مختلفی برای صیانت داشتیم. البته این موضوع که اتفاق می افتد صرفا مربوط به کشور ما نیست. با بررسی هایی که انجام دادیم مشخص شد آی پی یکی از هکرها مربوط به اروپا بوده است.»
وی البته پیش از این نیز در مورد آمادگی ایران در قبال حملات سایبری به مهر گفته بود: «روزانه تعداد زیادی حمله سایبری به کشور داریم که اغلب اینها در دروازه زیرساخت اصلی کشور - گیت وی بین المللی - خنثی می شود. ما می دانیم که تمامی این حملات از چه کشوری است و از چه شهری و با چه آی پی طراحی می شود. یک همکاری کوچک میان وزارت ارتباطات دو کشور، امکان شناسایی کامل این حملات ممکن می شود. برای مثال در مرکز ماهر به عنوان مرکز امداد و عملیات رخدادهای رایانه ای، روزانه آمار مشخصی از حملات سایبری شناسایی می شود که بسیاری از این حملات خنثی می شود و کارهای موفقی در این زمینه تاکنون انجام شده است. با این وجود بیشترین حملات سایبری به ایران مربوط به رژیم صهیونیستی است و برخی کشورهای عربی و کشورهای غربی نیز در رده های بعدی این اقدامات هدفمند قرار دارند.»
در خصوص حملات اخیر سایبری به سایتهای دولتی، هادی سجادی معاون امنیت اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز از اعلام آمادگی مرکز ماهر، برای پیگیری فنی و بین المللی حملات اخیر خبر داد و به خبرنگار مهر گفت: «مرکز ماهر در زمان بروز رخدادهایی همچون حملات سایبری و هک سایتها، آمادگی خود را برای همکاری فنی و پیگیریهای بین المللی به سازمانهای مربوطه اعلام می کند. براین اساس چنانچه سازمانها تمایل داشته باشند نسبت به حل مشکلشان، اقدام خواهد شد. در مورد حملات اخیر به سایتهایی چون مرکز آمار و سازمان ثبت اسناد نیز این مرکز، آمادگی خود را برای کمک به این سازمانها در جهت حل مشکل و پیگیری های فنی و بین المللی اعلام کرده است اما این سازمانها، ابراز داشتند که مشکلی نداشته و خودشان موضوع را پیگیری و حل می کنند.»
وی با تاکید براینکه توصیه های امنیتی و اطلاعات جلوگیری از آسیب پذیری ها را برای این سازمانها ارسال کرده ایم، خاطرنشان کرد: «بروز رخدادی مانند هک سایتها و پرتالهای سازمانی، جریانی دائم و متداول در دنیا است و تنها مختص به ایران نبوده و نیست. تا زمانی که بررسی علمی در مورد این حملات و آسیب پذیریها صورت نگیرد، نمی توان تحلیل درستی ارائه داد. براین اساس مرکز ماهر به دنبال بررسی منشا حملات و تحلیل رخداد، براساس مستندات است.»
هیچ اطلاعاتی سرقت نشد
در همین حال سردار هادیانفر رئیس پلیس فتا نیز در مورد حملات سایبری اخیر اینطور توضیح داد: « از تاریخ ۴ تا ۸ خرداد ماه جاری، ۸ سایت مورد حمله قرار گرفت که ۲ مورد از آنها منشا داخلی داشت و سایت سازمان اسناد و املاک از آن جمله بود که هکرهای آنها نیز شناسایی شده اند و در جریان حمله به ۶ سایت دیگر نیز اقدام دی فیس (تغییر چهره سایت) صورت گرفت. اما در هیچ کدام از این حمله‌ها هیچ اطلاعاتی مورد سرقت قرار نگرفته و در حال حاضر سایتها به شرایط عادی برگشته‌اند. ما IP ها را به اینترپل و پلیس سایبری عربستان ارسال کردیم و در حال پیگیری موضوع هستیم.»
وی در مورد حمله به سایت مرکز آمار نیز گفته است: « در تاریخ ۴ خرداد ماه یک حمله سایبری را رصد کردیم که از سه کشور مختلف انجام شده بود. این تمرکز با هدایت از هکری در کشور عربستان انجام شد و سایت مورد هدف نیز مرکز آمار ایران بود که به شکل حمله دی فیس انجام شد که البته این شکل حمله، چندان از لحاظ فنی ارزشی ندارد. عنوان این هکر داعس بوده که برخی از شبکه‌ها آن را داعش عنوان کرده بودند که ارتباطی با داعش ندارد؛ این هکر دارای سابقه هک بوده و فرد از طریق پلیس فتا شناسایی شده است.»
تحریم سایبری در راه است
سردار غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور نیز از احتمال تحریم سایبری علیه کشورمان خبر داد و گفت: «ممکن است حوزه جدیدی از تحریم سایبری علیه کشور شکل گیرد و این نیازمند پایش فضا و شرایط دشمن است و هوشیاری بسیاری می‌طلبد. زمانی به دولت سابق هشدار دادیم که ما در آستانه تحریم‌های نفتی هستیم، اما آنها گفتند دنیا نمی‌تواند خودش را از نفت ایران محروم کند، اما دیدیم که تحریم شدیم؛ امروز هم هشدار به تحریم سایبری می دهیم و باید وابستگی به آن در کشور به حداقل برسد و هوشیاری به خرج دهیم و اولین قدم نیز توسعه شبکه ملی اطلاعات و حذف بهانه‌جویی در این زمینه است. همچنین سامانه‌های خارجی را بدون ارزیابی و کنترل مورد استفاده قرار ندهیم.»
وی تأکید کرد: «در زیرساختهای حیاتی و اساسی کشور از سامانه‌های خارجی استفاده می‌شود که باید مورد پایش قرار گیرند و هرکس در این زمینه کوتاهی می‌کند باید مورد بازخواست قرار بگیرد.»
دستگاههای اجرایی در سند راهبردی امنیت موفق نبودند
دستیابی به شبکه ای امن و تامین پدافند سایبری در زیرساختهای کشور در چارچوب سیاستهای کلی نظام دیده شده و علاوه بر تاکیدات برنامه پنجم توسعه که در سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات – افتا – گنجانده شده است، در برنامه ششم توسعه نیز به موارد مهمی برای آمادگی امنیت سایبری اشاره شده تا ایران به یکی از قدرتهای سایبری منطقه در حوزه امنیت تبدیل شود.
سند راهبردی افتا مهمترین سند بالادستی نظام در حوزه امنیت سایبر محسوب می شود که طبق قانون برنامه پنجم توسعه تمامی ارکان کشور موظف به اجرای آن شده اند؛ در این سند الزاماتی در حوزه امنیت فضای تبادل اطلاعات برای دولت متصور شده است. استقرار نظام مدیریت امنیت اطلاعات – ISMS - در دستگاه های حکومتی، استانداردسازی محصولات امنیتی در حوزه سایبر، راه اندازی مراکزی چون مرکز عملیات امنیت - SOC – و مرکز ماهر - CERT – از جمله این الزامات است اما آنچه که در آمار مطرح شده از سوی درگاه پایش شاخص های فناوری اطلاعات کشور به چشم می خورد، با این اهداف فاصله دارد.
برای مثال بر اساس آمار درگاه پایش شاخصهای فناوری اطلاعات کشور در سند راهبردی افتا، انتظار استقرار ۵۳ درصدی نظام مدیریت امنیت اطلاعات – ISMS – می رود اما تنها ۳۹ درصد این هدف محقق شده است؛ در مورد راه اندازی مرکز عملیات امنیت – SOC – نیز از ۱۰۰ درصد انتظار ۲۰ درصد پروژه محقق شده و پروژه گوهر – گروه واکنش هماهنگ رخدادهای امنیتی – از ۱۰۰ درصد تنها ۳۵ درصد به مرحله عملیاتی رسیده است. در حوزه استانداردسازی و ارزیابی محصولات امنیتی نیز با وجودی که انتظار می رفت ۲۹ آزمایشگاه ارزیابی محصولات امنیتی در این بخش ایجاد شود، راه‌اندازی تنها ۸ آزمایشگاه در این زمینه محقق شده است.
از سوی دیگر براساس قانونی که از سوی دولت به تمام دستگاههای اجرایی ابلاغ شده است، خرید نرم افزارهای داخلی حوزه امنیت الزامی و خرید نرم افزارهای خارجی در صورتی که مشابه آن در داخل کشور وجود داشته باشد، ممنوع است که در این زمینه نیز بسیاری از دستگاههای اجرایی، این مهم را رعایت نمی کنند.
رتبه ایران در آمادگی امنیت سایبری قابل قبول نیست
در اینکه ایران بیشتر از بسیاری از کشورهای دنیا در مرکز هدف حملات سایبری قرار دارد شکی نیست و بررسی ها نیز نشان می دهد که بسیاری از موارد تهاجم سایبری با هدف حمله به کشورهایی مانند ایران طراحی شده است. به نحوی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از این اعلام کرده بود که روزانه بالغ بر ۱۰میلیون سانحه امنیتی سایبری در کشور شناسایی می‌شود که اغلب این حملات نیز به سرعت خنثی می‌شود. این درحالی است که در آمار مقایسه ای که براساس گزارش شاخص های بین المللی فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط اتحادیه جهانی مخابرات – ITU - اعلام شده است، کشورمان رتبه ۱۹ را از نظر شاخص آمادگی امنیت سایبری در میان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است.
طبق این گزارش که از سوی درگاه پایش جامعه اطلاعاتی ایران و نظام پایش شاخص های ICT منتشر شده تا پایان سال ۲۰۱۴، کشور آمریکا رتبه نخست دنیا و کانادا رتبه دوم را در حوزه امنیت سایبری از آن خود کرده است؛ در این رده بندی کشور استرالیا، رتبه نخست آسیا و کشور عمان کشور برتر منطقه خاورمیانه است؛ این دو کشور رتبه سوم را در جدول جهانی امنیت سایبری نیز در اختیار دارند.
در اروپا نیز نروژ رتبه اول را از آن خود کرده است و کشورهای آلمان، بریتانیا، استونی، در رده های پایین تری از نروژ قرار دارند. در رده بندی اعلام شده در بین کشورهای منطقه، کشورهای عمان، ترکیه، قطر، مصر و آذربایجان رتبه های بهتری را نسبت به ایران در اختیار دارند؛ همچنین در جدول رده بندی کشورهای آسیایی نیز استرالیا، عمان، کره جنوبی، ژاپن، هند، سنگاپور، قطر، اندونزی و چین، جایگاه بالاتری از ایران را از نظر شاخص امنیت سایبری به خود اختصاص داده اند.
راه جلوگیری از آسیب پذیری سایتها
محمدرضا فرجی پور، معاون فناوری اطلاعات سازمان پدافند غیرعامل در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد ضریب امنیت سایبری دستگاههای دولتی و لزوم هشدارهایی که باید مورد توجه قرار دهند، اظهار داشت: در اینکه هر صاحب وبسایتی که مسائل امنیتی را بیشتر رعایت کرده باشد، قاعدتا در برابر حملات سایبری مصونیت بیشتری خواهد داشت شکی نیست همچنین هر یک از دستگاهها که به مقوله امنیت کم توجهی کرده و حفره های اطلاعاتی را بازگذاشته دچار آسیب پذیری بیشتری می شود و در معرض خطر قرار دارد.
وی با اشاره به اهداف رصد اطلاعات توسط هکرها، گفت: آسیب پذیری وبسایتها ممکن است به وسیله هکرهای معمولی هم رصد شود و به هر دلیل قابل نفوذ است که یکی از نفوذها می تواند به تغییر چهره سایت بیانجامد. در این میان هنر دستگاهای دولتی این است که بتوانند بخش های اصلی و حیاتی سیستم شان را که پایگاههای داده خواهد بود، از آسیب نفوذ مصون بدارند و در معرض دسترس قرار ندهند.
فرجی پور به حملات اخیر امنیتی به سایتهای دستگاههای اجرایی از جمله مرکز آمار و سازمان ثبت اسناد اشاره کرد و ادامه داد: اگر این حملات در حد تغییر صفحه یک سایت باشد، ظرف مدت چند ساعت قابل بازگشت است اما اگر بی احتیاطی صورت گرفته باشد و راه را برای نفوذ به پایگاه داده و دیتا بیس‌شان باز گذاشته باشند، موضوع جدی تر خواهد بود. چرا که این قبیل سامانه ها به جهت ارائه خدمات به مردم، دارای اطلاعات مالی و شناسایی مردم هستند و نباید این اطلاعات دستخوش ورود، استفاده، تغییر و یا حذف نفوذگران شود.
معاون سازمان پدافند غیرعامل، راهکار جلوگیری از این آسیب پذیری را استفاده از نرم افزارهای دیتابیسی عنوان کرد که امنیت لازم را داشته باشند و گفت: یک سری از این بسته های نرم افزاری آسیب پذیر هستند و نباید از آنها استفاده کرد. نکته اصلی این است که اکثر امکانات نرم افزاری که هم اکنون در سایتهای دولتی مورد استفاده قرار می گیرد داخلی نیست و بسته های نرم افزاری یا از خارج خریداری می شود و یا برخی دیگر خریداری نشده و به شکل دیگری به دست می آیند که اینها در ذات خود آسیب پذیری دارند.
وی با تاکید براینکه قطعا نمی توان مدعی شد که نرم افزارها هیچگونه آسیب پذیری ندارند، ادامه داد: هر نرم افزار به اندازه خود دارای یک سری باگ و منفذ است و لذا زمانی که از نرم افزار خارجی استفاده می شود قاعدتا باید این مدل ریسکها را پذیرفت.
بی توجهی دستگاههای اجرایی به توصیه های امنیتی
فرجی پور خاطرنشان کرد: با وجود راه حلهایی می توان امنیت شبکه های اطلاعاتی را تاحدی تضمین کرد و در این زمینه دستگاهها باید آموزش ببینند و به هشدارها توجه نشان دهند. اما متاسفانه شاهد آن هستیم که برخی به این هشدار توجه نمی کنند و معتقدند که اطلاعاتی ندارند که بخواهد سرقت شود و یا از دست برود.
معاون سازمان پدافند غیرعامل گفت: اتفاقات چند روز اخیر در مورد هک سایتهای دستگاههای دولتی نشان داد که خیلی ها به این هشدارها توجه نداشته اند و به همین دلیل هکرها توانستند در این سایتها نفوذ کنند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تمامی نرم افزارهای خارجی ناامن هستند، تصریح کرد: من نمی گویم همه نرم افزارهای خارجی ناامن هستند اما مظنون و مشکوک هستند. به ویژه زمانی که فروشنده نرم افزار بداند مقصد این نرم افزار کجا خواهد بود و قرار است در چه زمینه ای به کار گرفته شود. در این صورت می تواند از آسیب پذیری های نرم افزار سوء استفاده کند.
فرجی پور اضافه کرد: این مورد برای بخش سخت افزار هم در کشور اتفاق افتاده است. به نحوی که فروشنده سخت افزار، از مقصد نهایی آن مطلع شده و با معیوب کردن سیستم سخت افزاری، خرابکاری صنعتی به وجود آورده است. در مورد نرم افزار هم همین است، اینکه نرم افزاری دانلود و یا خریداری می شود، قابل بهره برداری برای فروشنده است. به ویژه اینکه مقصد نرم افزار، استفاده در سازمانهای حساس و مهم در کشور باشد.
معاون فناوری اطلاعات سازمان پدافند غیرعامل با اشاره به اینکه عده ای با نصب یک سری عوامل مانند تروجان های نرم افزاری و سخت افزاری قصد در سرقت اطلاعات دارند، تاکید کرد: اخیرا نیز شاهد یک ادبیات در تهدیدات سایبری به نام APT هستیم که تهدیدات پیشرفته پایدار و ماندگار را شامل می شود. در این مورد، تهدید با خرید سخت افزار و نرم افزار به هر شکل وارد مجموعه می شود و پایدار و ماندگار است تا در مقاطعی از زمان فعال شده و اطلاعات را منتقل کند. با بروز این مشکل، ممکن است در بخشی از نرم افزار سیستم، اختلال به وجود بیاید و یا در مقطعی از زمان، سیستم کامپیوتر با مشکل مواجه شده و مختل می شود. حتی ممکن است در زمان به روز رسانی سیستم، حمله سایبری اتفاق بیافتد.
عدد حمله روزانه سایبری به دستگاههای کشور وحشتناک است
فرجی پور در مورد میزان نفوذ سایبری به سایتهای دستگاههای دولتی در کشور گفت: از مرکز ماهر باید پرسید که روزانه چقدر به دستگاههای کشور، حمله سایبری می شود اما این عدد بسیار وحشتناک است. البته حملات سایبری همه از نوع حملات سایبری و پیشرفته نیست. هر روز این حملات صورت می گیرد و اگر به هر دستگاه مراجعه کنید و بپرسید که سیستم مرکز عملیات امنیتی (SOC ) شما در روز چه تعداد حمله را کشف می کند، ممکن است ارقامی بین ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار حمله را بدهند. این نشان می دهد که تعداد زیادی حمله سایبری به کشور انجام می شود اما همه اینها حمله اساسی محسوب نمی شوند.
وی با بیان اینکه حملات اساسی سایبری آنهایی هستند که یک سامانه را به طور کل از سرویس خارج کند و در روند خدمات آن سامانه اختلال به وجود آید، اضافه کرد: برای مثال اگر سیستم برق کشور به دلیل حملات سایبری مختل شود، مجموعه متولی برق کشور از ارائه خدمت به مردم ناتوان شده و بحران ایجاد شود. یا اینکه اگر سیستم ارتباطات کشور به دلیل حمله سایبری مختل شود، شاهد یک بحران خواهیم بود که این قبیل حملات، حملات اساسی تلقی می شوند.
مرکز عملیات امنیتی باید بومی باشد
معاون سازمان پدافند غیرعامل با اشاره به لزوم استفاده دستگاهها از مراکز عملیات امنیتی به عنوان یکی از تمهیدات امنیتی که می تواند کارآمد باشد، گفت: داشتن SOC یک منفعت برای دستگاهها به شمار می رود و با وجود آن حداقل خواهند دانست از لحاظ امنیتی در مجموعه هایشان چه می گذرد و منتظر نمی مانند اتفاقی بیافتد و به صورت انفعالی با آن برخورد کنند. اما اگر بخواهیم مراکز SOC را هم به صورت غیربومی داشته باشیم راهکار مناسبی نیست و آسیب زا خواهد بود.
وی با اشاره به بومی سازی این محصول در کشور به مهر گفت: هم اکنون شرکتهای بسیاری محصول SOC را تولید کرده اند که واقعا هم به خوبی کار می کند. اما متاسفانه رویکرد استفاده از محصولات بومی در کشور قوی و مدبرانه نیست. باید دستگاهها به استفاده از محصولات بومی تشویق شوند. باید توجه داشت که قیمت تولیدات بومی، به مراتب از محصول خارجی پایین تر است و حالا ممکن است یک سری نقص ها داشته باشد که به تدریج مرتفع می شود. نرم افزار خارجی نیز۱۰۰ درصد بدون مشکل نیست.
فرجی پور گفت: قانون مشخصی از سوی دولت به همه دستگاهها ابلاغ شده با این مضمون که تا زمانی که یک محصول نرم افزاری و یا سخت افزاری داخلی وجود داشته باشد، خرید آن از خارج، ممنوع است. اما این موضوع به دقت رعایت نمی شود. حتی شاهد هستیم که چندی پیش، بخشی از کشور، برای خرید محصول نرم افزاری با کشوری وارد مذاکره و قرارداد شده است که ما با آن کشور مشکل داریم. این را می توان به کم توجهی تعبیر کرد.
نرم افزارهای قفل شکسته منابع تهدید
این مقام مسئول در سازمان پدافند غیرعامل با بیان اینکه استفاده از نرم افزارهای قفل شکسته در سامانه های دستگاههای دولتی، از جمله منابع تهدید به شمار می رود، ادامه داد: باید توجه داشت که فروشندگان خارجی نرم افزار بدشان نمی آید که در کشور ما از نرم افزار قفل شکسته استفاده شود. اگرچه در ظاهر از این موضوع ابراز ناراحتی می کنند و می گویند شما کپی رایت را رعایت نکرده اید اما در باطن امر خوشحال می شوند که این نرم افزارهای قفل شکسته، ابزاری برای نفوذ و استخراج اطلاعات است.
وی گفت: تنها راهکار این است که ما بپذیریم دشمنی وجود دارد که دوست دارد به ما حمله کند و اطلاعات ما را مخدوش کند. این را باید باور کنیم . اگر این باور نباشد بی محابا از سخت افزار و نرم افزار خارجی استفاده می کنیم. متاسفانه ما این مشکل را با خیلی از مدیران داریم که به ما می گویند شما بدبین هستید و این امکانات در همه جای دنیا درحال استفاده است و ما نیز در کشور اگر از این امکانات استفاده کنیم اتفاقی نمی افتد.
فرجی پور تصریح کرد: اما باید به این نکته توجه داشت که کشور ما شرایط ویژه ای دارد و نباید با کشورهایی مانند سوئیس و یا پاکستان آن را مقایسه کرد. عده ای در دنیا روی کشور ما نفوذ کرده اند و می خواهند به شکل نرم، نسبت به جمع آوری اطلاعات اقدام کرده و به کشور ضربه بزنند. حتی اخیرا نیویورک تایمز مقاله ای منتشر کرده که مقامات آمریکایی اذعان داشتند که اگر برجام به نتیجه نمی رسید ما قصد داشتیم با کاشتن یک سری ابزارهای الکترونیکی در شبکه های ایرانی، آنها را از کار بیاندازیم.
وی با تاکید براینکه باید بپذیریم که ما مورد توجه هستیم اضافه کرد: برخی خوش بین هستند و می گویند کسی به ما کاری ندارد و این موارد عادی است. با این وجود این سوال مطرح می شود که آیا عادی است که به بیش از ۱۰ تا ۱۲ وبسایت حمله شود و چهره سایتشان عوض شده و خدماتشان متوقف شود؟ این عادی نیست این موضوع حیثیت سایت را زیر سوال می برد. در اینکه بخش های زیادی از کشور تعداد زیادی حمله را کشف و خنثی می کنند شکی نیست اما اگر حمله به نتیجه برسد و صفحه یک وبسایت تغییر چهره داده و خدمات و سرویس دهی آن متوقف شود، دیگر موضوع عادی نیست.
به گزارش مهر، از آنجایی که شتاب توسعه در بخش امنیت اطلاعات چندین برابر سرعت تکنولوژی است تا زمانی که تنها مصرف کننده صرف ابزارهای این حوزه باشیم به آنچه می خواهیم در حوزه امنیت فضای تبادل اطلاعات دست نخواهیم یافت. بلکه باید اقدامات در حوزه امنیت به نحوی باشد که خودمان تولیدکننده دانش امنیتی باشیم و به سمت تولید محصول بومی حرکت کنیم؛ با این هدف که محصولات خارجی به عنوان بهترین تجارب بررسی شوند اما در نهایت در کلاس جهانی، بتوانیم محصول امنیتی تولید کنیم.
