رئیس پلیس فتای استان خراسان رضوی با اشاره به عجیب‌ترین اتفاق حوزه فضای سایبری از ابتدای امسال تاکنون، گفت: عجیب‌ترین اتفاق این بود که فردی از 18 وعده ازدواج اینترنتی 7 میلیارد ریال به جیب زده بود.
جرایم اخلاقی در فضای مجازی آن‌قدر پیچیده شده است که هربار صورت تازه‌ای از بی‌اخلاقی در این فضا گزارش و هر روز هشدار جدیدی به کاربران داده می‌شود. این رخدادها موجب نگرانی جامعه برای استفاده کنترل نشده از فضای مجازی شده تا جایی که این نگرانی حتی برخی اوقات نهادهای حاکمیتی را به سمت و سوی استفاده از فیلترینگ پیش می‌برد؛ گزینه‌ای که برای برخی وب سایت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی دامن پیام‌رسان‌ها را نیز گرفته است مثل اتفاقی که برای وی چت افتاد. هرچند همه دلایل استفاده از گزینه فیلتر به موارد اخلاقی خلاصه نمی‌شود اما نگرانی اجتماعی به خصوص در خانواده‌ها از این حیث بسیار پررنگ و جدی است. رییس پلیس فتای استان خراسان رضوی در این باره اطلاعات تازه ای به ما داده است و درباره اتفاقات امسال در حوزه کاری خود خبرهای جدیدی دارد. گفت‌وگوی فارس با سرهنگ جواد جهانشیری را در ادامه بخوانید.
فارس: مهمترین مخاطراتی که در فضای مجازی مردم را تهدید می‌کند، چه مواردی است؟
جهانشیری: پویایی این فضا اقتضا می‌کند که جرایم نوپا و پیشرفته سایبری روزبه‌روز بیشتر شود و ماموریت ما را نیز سنگین‌تر می‌کند، چراکه کشف این جرایم نیازمند دانش، به‌روزبودن و تجهیزات فنی خاص خود است.
ضریب نفوذ اینترنت در خراسان رضوی بالا است و حجم ورود زائران و مسافران نیز به این استان رقم قابل توجهی است. بیشتر آنها نیز از بستر فضای مجازی استفاده می‌کنند و همین باعث رونق گردشگری مذهبی استان می‌شود.
به همان میزانی که تعداد کاربران در خراسان رضوی بیشتر می‌شود، ضریب نفوذ اینترنت نیز بالا می‌رود و مخاطرات می‌تواند افزایش یابد. برای مثال در گزارشی شنیدم که روستایی در بردسکن به نام عظیم‌آباد 700 خانوار جمعیت دارد و 700 مشترک اینترنت پرسرعت نیز در آن وجود دارد. یک روستا تا این حد به‌روز باشد خیلی خوب است و نقطه قوت استان است اما همین تعداد زیاد کاربران باعث بالا رفتن حجم تهدیدها و آسیب‌ها نیز می‌شود. آسیب‌های این حوزه به نوع آگاهی و دانش ما از این فضا برمی‌گردد، چه در بُعد نرم افزاری و چه در بُعد سخت افزاری، برای مثال اگر دانش استفاده و قابلیت دستگاه‌های الکترونیکی هوشمند را ندانیم، قطعا مجرمان از این بستر ناآگاهی ما سوءاستفاده می‌کنند.
اگر راه‌های امن‌سازی نرم افزارهای تلفن همراه و پیام‌رسان‌های مورد استفاده مردم به‌درستی اطلاع رسانی نشود، می‌تواند مخاطرات این فضا را افزایش دهد.
ما نسبت به سال گذشته در 10 ماهه اول سال در وقوع و کشف و دستگیری 61 درصد رشد داشتیم و این رشد جرائم فضای مجازی در خراسان رضوی نسبت به سایر استان‌ها بسیار بیشتر است. بخش زیادی از این‌ها به نوع تجهیزات و نرم‌افزارهای استفاده شده برمی‌گردد و علت بخش زیادی از آنها نیز عدم آگاهی کاربرانی است که روزبه روز به این بستر اضافه می‌شوند. فضای مجازی در حوزه‌های مالی، اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، روانی، بهداشتی، زیست‌محیطی، فرهنگی، مذهبی، حقوقی و روابط بین‌المللی نفوذ و ارائه خدمت می‌کند و امروزه همه این حوزه‌ها را تحت تاثیر خودش قرار می‌دهد؛ به همان نسبت جرایم در این حوزه‌ها نیز بیشتر می‌شود.
فارس: بیشترین حجم جرایم فضای مجازی در استان خراسان رضوی را چه مواردی تشکیل می‌دهد؟
جهانشیری: اگر بخواهیم جرایم فضای مجازی را در استان به چند حوزه تقسیم‌بندی کنیم، در حوزه اخلاقی با مصادیقی مانند تشویش اذهان عمومی و انتساب اعمال خلاف واقع به افراد مواجهیم که 40 درصد جرایم حوزه فضای مجازی استان را به خود اختصاص می‌دهد و بیشترین نوع جرایم است. 38 درصد جرایم خراسان رضوی در حوزه اقتصادی و مالی است که به برداشت‌های غیرمجاز اینترنتی از حساب‌های بانکی، دسترسی‌های غیرمجاز به حساب‌های بانکی، قاچاق سوخت، فروش کالاهای غیرمجاز در فضای سایبر، باج افزار‌ها و مواردی از این دست است.
فارس: با این حجم از آسیب‌ها در حوزه آگاهی‌بخشی به شهروندان چه اقداماتی انجام می‌شود؟
جهانشیری: خوشبختانه سند افتا که در سال 88 و سیاست‌های مقام معظم رهبری در حوزه امنیت و فضای تبادل اطلاعات ابلاغ شد برای بسیاری از وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها، سازمان‌ها و نهادها ماموریت تعریف کرده است. دغدغه بزرگ این حوزه نیز روی مسئله پیشگیری است و ما معتقدیم که پیشگیری بهتر از درمان است. گاهی اوقات هم که اتفاقاتی رخ می‌دهد بیشتر به‌دلیل کنجکاوی افراد است، یعنی پیشگیری اگر هم پاسخ نداده علتش این بوده که فرد کنجکاو بوده که به چه نحوی می‌شود از قابلیت این نرم افزار یا گوشی هوشمند استفاده کرد.
27 سازمان متولی امر امنیت فضای سایبری هستند که بخش زیادی از آنها نیز در حوزه پیشگیری باید اقدام کنند. ماموریتی که برای ناجا و قوه قضاییه در سند افتا مشخص شده، صیانت و ایجاد امنیت پایدار در فضای سایبر است که قطعا اگر سایر سازمان‌ها اقدامی نمی‌کردند چالش‌های بیشتر داشتیم.
به محض شکل‌گیری یک جرم سریالی و یا جرایم نوظهور که جرم نوینی در حوزه سایبر محسوب می‌شود و یا یک جرم سنتی بوده که در فضای سایبر تکامل یافته شده، بلافاصله به شهروندان از طریق اداره تشخیص و پیشگیری آسیب‌شناسی و اطلاع رسانی می‌شود و علاوه بر کار قضایی، آگاه‌سازی نیز انجام می‌شود. این ماموریت را معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان و اداره تشخیص و پیشگیری فتا از طریق ساخت مستندهای تلویزیونی انجام می‌دهند و در این زمینه صداوسیما نیز تعامل بسیار خوبی با ما دارد، همچنین از طریق خبرگزاری‌‌ها نیز سعی می‌شود این مسئله پوشش داده شود تا به سمع و نظر مردم برسد، ضمن اینکه از طریق پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی مجاز نیز اطلاع‌رسانی‌های لازم انجام می‌شود.
در کنار این کارگاه‌های آموزشی متفاوتی در سطوح مختلف در مدارس، مساجد، پایگاه‌های بسیج و شهرداری به صورت محله محور برگزار می‌شود که کمک بزرگی در پیشگیری از جرایم کرده است.
به نسبت میزان کاربر، ضریب نفوذ اینترنت و سرعت اینترنتی که در کشور استفاده می‌شود، جرایم ما نسبت به سایر کشورها قابل ملاحظه نیست اما همین مقدار را نیز در کشور اسلامی نمی‌پسندیم.
ما قدمت زیادی در حوزه سایبر نداریم اما در همین فرآیند پنج شش سالهای که پلیس فتا برای امنیت در فضای سایبر راه‌اندازی شده، حداقل کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که افزایش جرایم در این حوزه را مهار کنیم و به امید خدا بعد از مهار جرایم به سمت کاهش این جرایم برویم.
همان طور که فرمانده محترم نیروی انتظامی استان اطلاع‌رسانی کردند، می‌خواهیم پایگاه‌های پلیس فتا استان را به پنج پهنه در مشهد ارتقا دهیم که دو پهنه آن در شرق و شمال راه‌اندازی شده و پهنه غرب نیز در حال راه‌اندازی است تا خدمات بهتری را به صورت حضوری و قضایی به شهروندان ارائه کنیم.
فارس: برای بالابردن سواد امنیتی و سواد رسانه‌ای مردم چه کاری باید انجام شود؟
جهانشیری: ماموریت‌ها در این زمینه را سند افتا مشخص کرده است، ما نیز دستورالعملی را در حوزه پیشگیری به سایر سازمان‌ها مانند صداوسیما و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تقدیم کرده‌ایم، در سطح ملی نیز در وزارتخانه‌ها ماموریت‌ها مشخص شده است، آموزش و پرورش نیز بهترین بستر در زمینه فرهنگ‌سازی است.
در اوایل سال تحصیلی جاری نشستی با مسئولان آموزش‌وپرورش داشتیم، همچنین سال گذشته نیز در نشستی که فرمانده سابق نیروی انتظامی با مدیرکل آموزش و پرورش داشتند بحث ترویج پیام‌رسان‌های داخلی در مدارس مطرح شد، چرا که یکی از بسترهایی که خانواده‌ها را به سمت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی سوق می‌دهند، مدارس هستند؛ آنها والدین را ملزم می‌کنند که از تلگرام یا سایر رسانه‌ها استفاده کنند و چه بهتر است که ما پیام‌رسان‌های داخلی را معرفی کنیم و فرهنگ‌سازی نیز از این جهت انجام شود.
بقیه نهاد‌هایی که در جهت فرهنگ‌سازی و پیشگیری به ما کمک می‌کنند از جمله دانشگاهها، حوزه‌های علمیه، سازمان‌های مردم نهادی که فعالیت‌های فرهنگی انجام می‌دهند، سپاه پاسداران و بسیج که واقعا در کنار ما از ابتدا تا به امروز هستند، تعامل خوبی داریم و هادیان سیاسی‌شان نیز نقش موثری را می‌توانند انجام دهند. همچنین آستان قدس رضوی در نوع سخنرانی‌ها یا در برنامه‌های فرهنگی که در حرم مطهر دارند، می‌تواند کمک زیادی را به پلیس فتا کنند تا در حوزه پیشگیری اقدامات خوبی انجام شود.
فارس: به مجموعه فعالیت‌های انجام شده چه نمره‌ای می‌دهید؟
جهانشیری: بین خوب، خیلی خوب و متوسط، نمره متوسط می‌دهیم چرا که ما در حوزه فرهنگ‌سازی، آموزش و آگاه‌سازی هیچ وقت نمی‌توانیم بگوییم که نمره صد می‌گیریم، ما زمانی می‌توانیم بگوییم بالاترین نمره را داریم که هیچ گونه بزهی نه در فضای فیزیکی و نه در فضای سایبر نداشته باشیم، آن زمان است که می‌گوییم در حوزه پیشگیری خوب کار کرده‌ایم و واقعا جا برای کار زیاد است.
فارس: کدام مناطق استان خراسان رضوی بیشتر جرم‌خیز هستند؟
جهانشیری: فضای سایبری مرز ندارد، شاید شما بتوانید در مورد یک معضل مانند تصادفات بگویید بیشترین حادثه را در فلان نقطه جغرافیایی داریم یا جرایمی مانند جیب‌بری، کیف قاپی، سرقت خودرو و جرایمی از این دست خیلی راحت این جرایم را می‌توان بر روی نقشه مکان، زمان و جزئیاتش را نمایش داد، اما در مورد فضای سایبری که مرز ندارد بسیاری از جرایم ممکن است مالباخته در خراسان رضوی باشد اما آن فرد مجرم در خارج از استان و یا شاید در خارج از کشور باشد.
براساس پرونده‌های قضایی که تشکیل می‌شود 80 درصد جرایم را در مشهد داریم که شامل افراد بومی استان و یا زائران هستند، بنابراین بیشترین جرایم فضای مجازی به دلیل جمعیت زیاد و حجم بالای حضور گردشگر در مشهد اتفاق می‌افتد.
اما شهرستان‌هایی مانند سبزوار، نیشابور، تربت‌حیدریه، قوچان، گناباد و خواف پرونده‌های قضایی شان نسبت به بقیه شهرستان‌ها بیشتر است اما ممکن است ضریب نفوذ اینترنت در این شهرستان‌ها متفاوت باشد، برای مثال گناباد بیشترین دانشجو را شاید داشته باشد و به همین خاطر ضریب نفوذ اینترنت در آن بالاست اما جرایمش نسبت به بقیه شهرها کمتر باشد، این مسائل در جرایم در استان تأثیرگذارند.
از همین روی ما در سال 92، پنج پلیس فتا در شهرستان‌های بزرگ همچون تربت‌جام، تربت‌حیدریه، نیشابور، سبزوار و قوچان راه‌اندازی کردیم و براساس نیازسنجی که شده‌است در 12 شهر دیگر استان، مانند خواف، گناباد، زاوه، رشتخوار، درگز، سرخس، بردسکن، کاشمر و غیره نیز پلیس فتا راه‌اندازی شده‌است.
امسال برابر دستور فرماندهی محترم نیروی انتظامی استان قرار شده است که 6 شهر دیگر نیز در آنها پلیس فتا راه‌اندازی شود و در اکثر نقاط استان این پلیس تخصصی در دسترس مردم باشد.
فارس: عجیب‌ترین اتفاقی که در حوزه فضای سایبری از ابتدای امسال تاکنون شاهد آن بوده‌اید، چیست؟
جهانشیری: چون این فضا یک فضای پویاست کار عجیب در آن زیاد اتفاق می‌افتد. برخی از پرونده‌هایی که ما با آنها مواجه می‌شویم نتیجه اعتمادهای بیجایی است که افراد در سایت‌هایی مانند همسریابی و دوستیابی می‌کنند؛ ما این مسئله را بارها اطلاع‌رسانی کرده‌ایم که ما اصلاً سایت مجاز همسریابی در کشور نداریم، با این وجود می‌بینیم که بسیاری از افرادی که دارای تحصیلات بالایی هم بوده‌اند، طعمه یک فرد قرار گرفته‌اند. برای مثال 18 مورد سوءاستفاده از سوی یک نفر در یک سایت همسریابی اتفاق افتاده بود که چهار شاکی آن در مشهد بودند. در بررسی که انجام شد، تمام افراد اغفال شده توسط این فرد، تحصیل کرده بودند و متهم نیز نزدیک به 600 ـ 700 میلیون تومان از این افراد کلاهبرداری کرده بود.
مورد عجیب دیگر سن بعضی از مجرمان است، برای مثال یک نوجوان 14 ـ 15 ساله می‌بیند بستری برای سوءاستفاده مهیاست که به استاد یا معلم خود توهین کند و یا افترا بزند و متأسفانه با اقدام به این کار توسط پلیس فتا شناسایی و دستگیر شده است.
جرایم خاص دیگری نیز مانند فروش چک جهت ضمانت در فضای سایبری نیز وجود دارد، برای مثال پرونده‌ای در جریان است که بالغ بر هفت تا شامل دو زن و پنج مرد به همین شیوه کلاهبرداری کرده بودند. بسیاری از جرایم سنتی امروزه در بستر فضای سایبر اتفاق می‌افتند که با استفاده از این بستر تکامل یافته‌تر نیز می‌شوند.
در مجموع عجیب‌ترین اتفاق سادگی ما مردم است که به اخبار، اطلاعات و موضوعاتی که از طریق کانال‌های بعضی از پیام‌رسان‌ها منتشر می‌شود، به‌راحتی اعتماد می‌کنیم، در صورتی که هویت‌ها در این فضا ناشناس است و مدیران خیلی از کانال‌ها، گروه‌ها و وب سایت‌ها را نمی‌شناسیم اما به اخبار و اطلاعات آنها اعتماد می‌کنیم. گاهی شایعه‌ای که پنج شش سال پیش منتشر شده باز هم به‌عنوان یک خبر جدید در کانال‌ها و گروه‌ها منتشر می‌شود.
فارس: مهمترین توصیه شما به کاربران فضای مجازی چیست؟
جهانشیری: باید فرهنگ استفاده از این تجهیزات را داشته باشند، با تمیه بر فرهنگ ایرانی اسلامی‌مان باید به یک اخلاق حرفهای در این فضا برسیم و اخلاق سایبری را رعایت کنیم.
توصیه من به خانواده‌ها این است که مدیریت شده از این فضا استفاده کنند، تمام ابزار این مدیریت هم در وب سایت فتا قرار داده شده است. اینکه شما از چه ابزاری می‌توانید برای مدیریت در سطوح مختلف سنی فرزندانتان استفاده کنید به‌طور کامل تشریح شده است.
توصیه ما به والدین این است که مدیریت شده این فضا را در اختیار فرزندانشان بگذارند چرا که فضای سایبری، فضایی است که واقعا زمان را از کاربرش می‌گیرد و بعدا حسرت این را خواهیم خورد که چه فرصت‌هایی را از دست داده‌ایم، اگر قرار است فعالیتی هم انجام شود باید فعالیت سالم باشد.
توصیه ما این است که نخست سواد سایبری را در خودمان تقویت کنیم و بعد نیز به فرزندان انتقال دهیم.
فارس: نظرتان در مورد این جمله چیست؟ «پلیس فتا حواسش به همه چیز هست»
جهانشیری: ان‌شاءالله که همیشه باشد و سعی هم بر این است که حواسش باشد، اما پلیس فتا همیار و همکار فتا هم می‌خواهد، یعنی این وظیفه تنها وظیفه فتا نیست که حواسش به همه چیز باشد اما وظیفه همیارهای فتا این است که همیشه حواسشان باشد. کاربران و افرادی که این بسترهای مناسب در فضای مجازی را مهیا می‌کنند و زحمت می‌کشند و این امکانات را در اختیار جامعه قرار می‌دهند تا خانواده‌ها آنها را به فرزندشان آموزش می‌دهند، همه همیار فتا هستند.
اگر مردم در موضوعاتی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی و مذهبی احساس کردند که بخشی از جامعه در فضای سایبری دچار چالش شده‌است می‌توانند این موارد را به فوریت‌های پلیس فتا اطلاع دهند. مردم می‌توانند به پلیس فتا کمک کنند تا همیشه حواسش به همه جا باشد، سعی ما بر این است که در مسیر تحقق این جمله حرکت کنیم.
