اینترنت ماهوارهای که این روزها در قالب رویاهای به واقعیت تبدیل شده انسان در صدر اخبار فناوری جهان قرار گرفته، آیا نظام حکمرانی کشورها بر اینترنت و شبکه‌های ملی از جمله شبکه ملی اطلاعات ایران را در هم می‌شکند؟
به گزارش فارس، اینترنت ماهوارهای این روزها در قالب رویاهای به واقیعت تبدیل شده انسان در صدر اخبار فناوری جهان قرار گرفته است.
اینترنت ماهوارهای، پروژه شرکت فضایی «اسپیس ایکس» آمریکا است که پرتاب صدها ماهواره به فضا برای ایجاد پوشش اینترنت در همه دنیا را در دستور کار دارد.
خیلی‌ها این فناوری را به «موجی» تعبیر می کنند که همه ابزارهای حاکمیت‌ها در اینترنت از جمله فیلترینگ و محدودیت سرعت را از میان برخواهد داشت و شبکه‌های ملی کشورها از جمله شبکه ملی اطلاعات ایران را هم بی تاثیر خواهد کرد. چنین وصف حالی از موضوع، از پدیده‌ای در نوع خود بی بدیل و البته هشداردهنده خبر می‌دهد.
اخیرا «سید ابوالحسن فیروزآبادی»، دبیر شورایعالی فضای مجازی، گفته: «منظومه‌های ماهوارهای در حال آمدن هستند و با آمدن آنها، ممکن است که به یکباره کل شبکه ملی اطلاعات زیر سوال برود؛ اگر شبکه ملی اطلاعات نتواند خدمات بهتر، ارزان‌تر و با سرعت بیشتر و با تنوع بیشتر ارائه دهد، عملاً شبکه ملی، تحت الشعاع شبکه‌های جهانی اینترنت ماهوارهای که عمدتاً آمریکایی هستند قرار خواهد گرفت. برای آنکه با ورود این فناوری، حکمرانی فضای مجازی خدشه دار نشود، باید شبکه اینترنت ثابت کشور را تقویت کرد. کارگروهی در مرکز ملی فضای مجازی برای مواجهه با خدمات اینترنت ماهوارهای تشکیل شده و باید برای شرکت‌هایی که خدمات منظومه‌های ماهوارهای را ارائه میکنند مقررات تدوین شود و برای کسانی در کشور که از آن استفاده می کنند، مجوز صادر شود.»
وقتی اینترنت ماهواره ای روی آسمان اغلب کشورها از جمله ایران عملیاتی شد، واقعا چه کاربردی خواهد داشت و چه تاثیری روی کشورها خواهد گذاشت؟ برای بررسی تاثیر این فناوری، در کنار همه سوال های موجود، لازم است حتما به ۲ سوال اساسی هم پاسخ دهیم. اینکه آیا این فناوری بی نیاز به مجوز کشورها فعالیت می کند؟ و اینکه آیا از نظر قیمت و تجهیزات در دسترس همه کاربران خواهد بود که همه فناوری های قبلی را با خود ببرد و ناکارآمد کند؟
برای رسیدن به پاسخ این پرسش ها با «محمد حسن انتظاری»، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی ایران گفت وگو کرده ایم. او دبیر پیشین این شورا و رئیس مرکز ملی فضای مجازی در دوران ریاست حسن روحانی رئیس جمهوری بر این شورا بود که سپس جای خود را به فیروزآبادی دبیر جدید شورا داد.
انتظاری دانش آموخته مهندسی برق و فوق لیسانس مهندسی برق گرایش طراحی الکترونیک است. او سابقه فعالیت در بخش فضایی کشور را در کارنامه دارد و با تجربه همکاری در خرید ماهواره زهره، مسوولیت معاونت فناوری فضایی سازمان فضایی ایران، ریاست پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی سازمان فضایی و اجرای طرح تحقیقاتی ماهواره مخابراتی مصباح و ماهواره آیات، بهترین گزینه در بین اعضای این شورا برای اظهارنظر در موضوع اینترنت ماهواره ای است.
فارس: ابتدا صحبت را از اینجا آغاز کنیم که این فناوری و رویای قدیمی اینترنت ماهوارهای، امروز چقدر عملیاتی و واقعی شده است که سپس در ادامه گفتوگو به تاثیر آن بر زندگی مردم عادی بپردازیم و به ابهامات پاسخ دهیم.
انتظاری: در گذشته پروژه های اینترنت ماهواره ای اقتصادی نبودند و به دلیل نبود صرفه اقتصادی به طور کل کنار گذاشته شدند و از ذهن‌ها هم رفتند. اما در بین شرکت هایی که در این حوزه کار می کردند، شرکت فضایی آمریکایی اسپیس ایکس و چند شرکت دیگر که متعاقب آن کار میکنند، در این پروژه ها توانستند فناوری‌هایی را به دست آورد که مقدمات تکمیل پروژه اینترنت ماهوارهای و ارائه سرویس ماهواره ای را ارزان تر کنند و در نتیجه تا حدودی این پروژه اقتصادی شد و موفقیت‌هایی را به دست آورند.
شرکت اسپیس ایکس در حال پیشرفت است و بخش بزرگی از پروژه را جلو بوده است و در حال حاضر هم به صورت آزمایشی در بخش‌هایی از کشورهای آمریکا، کانادا و انگلیس در حال سرویس‌دهی است و به تدریج هم در حال توسعه سرویس خود است.
فارس: سال‌ها است که نام اینترنت ماهواره ای را می‌شنویم و می‌خوانیم که در آینده قرار است ارائه شود؛ اما سرویسی که ارائه می شد کاربر پسند و کاربردی نبود. اکنون چه شده که پس از سال‌ها این پروژه به واقعیت و رسیدن به مرحله استفاده کاربر نهایی نزدیک شده است؟
انتظاری: از جمله دلایل مهمی که شرکت اسپیس ایکس توانست در این پروژه پیشرفت کند، کاهش هزینه ساخت ماهواره و هزینه پرتاب ماهواره بوده است. این شرکت در حال حاضر پرتاب کننده‌هایی را در اختیار دارد که قابلیت چندین بار پرتاب را دارند؛ یعنی مجهز به ماهواره می‌شوند، پرتاب می‌شوند، به زمین باز می‌گردند، مجدداً از محموله بارگیری می‌شوند و بار دیگر پرتاب می‌شوند. توانایی پرتاب این پرتابگرها تا هشت بار هم بوده است. این قابلیت نسبت به ویژگی پرتاب کننده‌های قبلی که یک بار پرتاب بودند و پس از پرتاب موشک پرتاب کننده از بین می رفت، بسیار در کاهش هزینه‌های پرتاب ماهواره‌ها موثر بوده است.
فارس: در زمینه مواجه با ابعاد و تاثیر اینترنت ماهوارهای در ایران چه کاری انجام شده است؟
انتظاری: یک سال پیش قرار شد یک گروه تحقیقاتی داخلی، درباره موضوع اینترنت ماهوارهای یک کار تحقیقاتی انجام دهند. در این پروژه قرار بود این فناوری‌ها بررسی شود و تاثیر آنها بر ایران دیده شود که تا جایی که اطلاع دارم این پروژه هنوز انجام نشده است. انجام پروژه تحقیقاتی در این زمینه هنوز درگیر کش و قوس است و نهادهای دارای مسئولیت، هنوز تصمیم جدی درباره آن اتخاذ نکرده اند. اما لازم است که این مطالعات و پژوهش ها با تمرکز بر بخش حاکمیتی و بخش مقرراتی کشور انجام شود تا این بخش ها هم زمان لازم را در اختیار داشته باشند که مدل‌های خود را تعیین کنند.
همچنین بهتر است که این کار هر چه زودتر انجام شود تا بار دیگر کشور در این فناوری از نظر نحوه تصمیم گیری عقب نیفتاد. اگر بگوییم چون این فناوری به ما نرسیده است، پس فعلا روی آن کار نکنیم و آن را به زمانی که با آن مواجه شدیم موکول کنیم قطعا کار اشتباهی است.
مباحث مربوط به اینترنت ماهواره ای به سازمان فضایی ایران در زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مربوط می شود و نیاز است که هر دو مجموعه یک مطالعه جدی از نظر فنی و تنظیم مقررات در زمینه اینترنت ماهواره ای انجام دهند و نتایج بررسی ها در اختیار متخصصان هم قرار گیرد که ان شالله کشور در این زمینه، قبل از ورود فناوری پیش بینی‌های لازم را انجام داده باشد.
فارس: وقتی ماهواره‌های اینترنت در آسمان تثبیت شوند، همه کشورها خواه یا ناخواه در معرض فرستنده‌های آن قرار می‌گیرند. پیش بینی هایی از تاثیر اینترنت ماهوارهای بر حکمرانی کشورها در فضای اینترنت می‌شود و حتی از بی‌اثر شدن ابزارهای حکمرانی از جمله فیلترینگ یا شبکه‌های ملی کشورها صحبت شده است. تاثیر احتمالی اینترنت ماهوارهای بر فضای اینترنت کشور را چطور پیش بینی می‌کنید؟
انتظاری: با همین اطلاعات موجود، درباره تاثیر اینترنت ماهوارهای بر کشور باید گفت که قطعاً تاثیر خواهد داشت اما به نظر می‌رسد که تأثیر این فناوری بر کشور فعلاً تا چند سال آینده تعیین کننده نیست و بخش محدودی از ترافیک اینترنت کشور را می‌تواند به خود اختصاص دهد.
وقتی صحبت از جذب بخشی از ترافیک کشور توسط اینترنت اینترنت ماهوارهای می شود، سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی در زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید مسئله تعرفه و پرداخت‌های آن را بررسی کند. بار دیگر تاکید می‌کنم که این موضوع باید در کنار دیگر موضوعات فنی، حقوقی و مقرراتی اینترنت ماهوارهای در گروهی مطالعاتی بررسی دقیق شود.
فارس: همان طور که می‌دانید یکی از پروژه های بخش ICT کشور که سال‌ها برای آن تلاش شد، شبکه ملی اطلاعات است. وقتی صحبت از تاثیر اینترنت ماهوارهای بر کم اثر شدن شبکه‌های ملی کشورها می‌شود، اول از همه ذهن‌مان به سمت شبکه ملی اطلاعات می‌رود. آیا اینترنت ماهوارهای می تواند شبکه‌های ملی را منتفی کند؟
انتظاری: نه این طور نیست. همان طور که گفتم تاثیر اینترنت ماهوارهای را حداقل تا چند سال آینده جدی نمی‌بینم. علاوه بر اینکه، باید در نظر داشته باشیم که شبکه ملی اطلاعات دارای مدل اقتصادی و مدل ارتباطاتی خاصی است که مزایای ویژه‌ای برای کاربران آن دارد. متاسفانه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این شبکه را پیاده سازی نکرد که آثار آن برای مردم روشن باشد؛ اما این شبکه به گونه‌ای است که در برابر این تغییرات و فناوری‌ها روی پای خود ایستادگی می‌کند. به نظر من این موج‌ها روی شبکه‌های ملی از جمله شبکه ملی اطلاعات تاثیر دارند، اما به صورت جدی تاثیر گذار نخواهند بود، به طوری که بتوانند کل شبکه را منتفی کند. پس اصلاً اینطور نیست که با آمدن اینترنت ماهوارهای شبکه ملی اطلاعات منتفی شود. اگرچه یادآوری می‌کنم این موضوع نیازمند بررسی بیشتر است.
فارس: با پیشرفت‌هایی که در اجرای این پروژه شده، آیا اینترنت ماهوارهای اقتصادی شده است؟
انتظاری: از سوی دیگر، شرکت اسپیس ایکس در حوزه ساخت ماهواره هم توانست قیمت ها را کاهش دهد. همچنین توانست ماهواره های سبک تری را پرتاب کند که سبک تر شدن ماهواره هم باعث کاهش قیمت بیشتر ساخت ماهواره می شود.
بنابراین هنوز به طور کامل نمی توان گفت که پروژه اینترنت ماهواره ای یک پروژه اقتصادی است اما در مسیر تکمیل قرار دارد.
سرویس اینترنت ماهوارهای که در حال حاضر به صورت آزمایشی ارائه می شود ۵۰۰ دلار هزینه اولیه راه اندازی و تجهیزات و ۹۹ دلار هزینه اشتراک ماهیانه دارد و فعلا سرویس گرانی حداقل برای غیرآمریکایی‌ها است.
فارس: طبق اعلام شرکت ارائه دهنده اینترنت ماهوارهای، ارائه این خدمات در کشورها در صورت صدور مجوز از سوی آن کشور ممکن است و مسئولان ایرانی هم از مقررات گذاری و صدور مجوز استفاده از اینترنت ماهوارهای صحبت کرده‌اند، در حالی که برخی برداشت‌ها این بود که اینترنت ماهوارهای، اینترنتی بدون اعمال نظر حاکمیت کشور و بنابراین بدون فیلتر است. آیا استفاده از اینترنت ماهوارهای، بدون مجوز و بدون فیلتر مقدور است؟
انتظاری: در همه کشورهای دنیا برای ارتباطات، مقررات گذاری می شود؛ اتفاقا آمریکا، اتحادیه اروپا و انگلیس مقررات سخت و محکمی درباره ارتباطات دارند و اساساً مقررات گذاری جزء کارهای حاکمیتی است که بتواند شرایط را با توجه به مقررات حکمرانی کشور تنظیم کند. برای مثال، در جریان انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا بر اساس مقررات خود آن کشور، ترامپ را در حالی که هنوز رئیس جمهور بود از صحنه شبکه های اجتماعی بیرون کردند.
از سوی دیگر مقررات گذاری با فیلترینگ یکی نیست. بسیاری از افرادی که موافق یا مخالف فیلترینگ هستند هم این دو بحث را با هم یکسان در نظر می گیرند در حالیکه این طور نیست.
پس مقررات گذاری برای ارتباطات و اینترنت مختص به روش خاصی از برقراری ارتباطات یا کشور خاصی نیست و از اصول همیشگی کشورها بوده است. اما اینکه آیا استفاده از اینترنت ماهوارهای بدون مجوز حاکمیت امکانپذیر می‌شود یا نه، باید به صورت فنی بررسی شود و این موضوع هم یکی از موارد متعددی است که بر نیاز به مطالعه تحقیقاتی رسمی در کشور در این زمینه تاکید می‌کند.
