از نظر بسیاری از کارشناسان، ارسال پارازیت روی امواج ماهواره یی صرفنظر از آسیب هایی که به سلامت شهروندان وارد می کند، اقدامی بی ثمر در جلوگیری از روی آوردن مردم به شبکه های ماهواره یی بوده است.
«صابر» یک نصب کننده ی ماهواره است و سال هاست که در کنار شغل اصلی خود-فروش لوازم الکتریکی-، به این کار مشغول است و به نظر می رسد استقبال از این بشقاب های فلزی به حدی بوده است که با وجود چند بار دستگیری و جریمه ی نقدی، آن را کنار نگذارد.
وقتی از او می پرسیم آیا پارازیت ها باعث شده مردم کمتر از ماهواره استفاده کنند یا نه، می گوید: نه! پارازیت هیچ نتیجه یی ندارد. به راحتی می توان با جابجایی دیش(بشقاب)های ماهواره این مشکل را حل کرد. حتی اعمال پارازیت تا حدی کنجکاوی عده ای را در بر داشته و باعث شده آن ها اقدام به خرید آن کنند ولی افرادی که ماهواره دارند به هر طریقی حاضرند آن را حفظ کنند.
آمار و ارقام هم حرف صابر را تایید می کند. چندی پیش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت که بیش از 70 درصد تهرانی ها ماهواره دارند. این آمار تامل برانگیز در حالی است که نزدیک به دو دهه ی پیش، قانون «ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره» در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و طی سال های گذشته نیز اقدام های بسیاری در خصوص مبارزه با این ابزار ارتباطی که بسیاری از منتقدانش آن را مایه ی انحطاط فرهنگی مردم ایران توصیف می کنند، انجام شده است.
به نظر می رسد نگاه سلبی و حذفی به ماهواره در چارچوب نگاه سلبی و حذفی به اصل توسعه ی ابزارهای ارتباطی که طرفدارانی دارد، بوده است؛ حذفی که در خصوص شبکه های اجتماعی و پایگاه های اینترنتی با فیلتر و در خصوص کانال های ماهواره یی با پارازیت مصداق پیدا کرده است.
گرچه نمی توان این مساله را نادیده گرفت که محتوای برخی از شبکه های ماهواره یی از نظر معیارهای اخلاقی و مذهبی مناسب نیستند اما پرسش اینجاست که آیا روش رویارویی با آسیب های احتمالی شبکه های ماهواره یی، برخوردهایی از جنس جمع آوری ماهواره هاست؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند بیش از دو دهه مبارزه سلبی با ماهواره نتوانسته از میزان استقبال مردم از این ابزار بکاهد.
***فناوری؛ فرصت یا تهدید؟
درباره ی چگونگی بهره گیری از فناوری و رو به رو شدن با آن، نگاه های مختلفی وجود دارد. «غلامرضا آذری» کارشناس علوم اجتماعی و ارتباطات در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، با اشاره به این مساله می گوید: عده یی نگاهی کاملا مثبت به فناوری دارند و بر این نظرند که ابزارهای فناورانه قادر هستند ما را به جهان بزرگ تر و ژرف تر وصل کنند. در مقابل عده یی نیز به طور کلی با فناوری مخالف هستند و در این میان برخی هم بر این باورند که فناوری خوب است اما باید نوع بهره برداری از آن را تعریف کرد تا دچار آسیب های آن نشد.
وی تاکید کرد: کسانی که موافق پارازیت هستند به طور کلی با فناوری های ارتباطی مساله دارند و معتقدند نباید در بند آن گرفتار شد و باید آن را محدود کرد.
«اعظم راودراد» معاون پژوهشی دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: مقایسه ی کشورهای مختلف نشان می دهد که کشورها و فرهنگ هایی که با دنیای جدید کنار آمده اند تردید کمتر و آنهایی که به نوعی در گذشته باقی مانده اند، تردید بیشتری نسبت به تعامل با دنیای جدید و فناوری دارند.
وی افزود: کشور ما جزو دسته ی دوم است. ما همواره این ترس را داریم که مبادا ابزارهای نوین به ما آسیب وارد کنند. از همین رو تلاش می کنیم تا از رشد و ریشه دواندن آن ها جلوگیری کنیم. ولی نوآوری و پیشرفت و حرکت رو به جلو جزو ذات بشر است، جزو قانون زندگی انسان است؛ پس مقاومت هایی که در برابر پیشرفت و فناوری صورت می گیرد هیچ توجیهی ندارد. چنین سیاستی در عمل نیز موفق نخواهد شد.
راودراد با تاکید بر اینکه اعمال محدودیت درباره ی وسایل ارتباطی نتیجه یی جز وقت تلف کردن وقت و هزینه در بر نخواهد داشت تاکید کرد: در کشور ما برخی در ابتدا نسبت به فناوری های جدید بی اهمیت هستند؛ ولی زمانی که مردم آن ها را می پذیرند و بکار می گیرند و این ابزارها به بخشی از زندگی آن ها تبدیل می شوند، به فکر رفع این تهدید از طریق از بین بردن و حذف آن ها می افتند.
***آیا پارازیت موفق بوده است؟
برخی معتقدند عملکرد ضعیف صدا و سیما در تولید برنامه های متنوع و جذاب یکی از عوامل اصلی سوق پیدا کردن مردم به سمت استفاده از ماهواره ها بوده است.
راودراد در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: تلویزیون شاهد است که مردم برنامه های آن را دنبال نمی کنند و مخاطب خود را هر روز از دست می دهد. ولی تاسف بارتر این است که برای به دست آوردن دوباره ی مخاطب، کوچک ترین تلاشی نمی کند و به جای آن ترجیح می دهد برای کسب سود بیشتر تبلیغات بیشتری را پخش کند.
وی ادامه داد: تبلیغات تلویزیونی به طرز توهین آمیزی افزایش یافته اند. سیاست گذاری های این سازمان همه بر تبلیغات استوار شده اند و ما در هر برنامه یی شاهد آن ها هستیم. نکته ی جالب تر اینکه ما بانک ها را به عنوان حامی مالی برنامه های مختلف انتخاب می کنیم و در عین حال انتظار داریم برنامه هایی که با این حمایت تولید می شوند مروج باورهای مصرف گرایی و سرمایه داری نباشند.
این استاد ارتباطات تصویری در ادامه با اشاره به اینکه پارازیت طی سال های اخیر موفق نبوده است گفت: ما شاهد هستیم که کانال های ماهواره یی با شناخت مخاطب ایرانی خود، به خوبی خود را با فرهنگ ایرانی وفق داده اند و در عین حال به شکلی کاملا نرم و حساب شده تاثیر خود را نیز بر فرهنگ ما گذاشته اند و این تاثیر لزوما در همه ی موارد منفی نیست. این در حالی است که در سیاست های تلویزیون ما هنوز هم کلیشه ی «ماهواره ابزاری ضد ایرانی در حوزه ی سیاست و فرهنگ است» حاکم است و با همین توجیه این ابزار به رسمیت شناخته نمی شود. البته نشست ها و نقد و بررسی های تخصصی بطور محدود در این خصوص صورت گرفته است؛ ولی مگر می توان روی ماهواره ها پارازیت انداخت و بعد درباره ی برنامه های آن نشست برگزار کرد؟
آذری کارشناس مسایل رسانه نیز در خصوص ناممکن بودن ایجاد محدودیت در بهره مندی از ابزارهای ارتباطی برای مردم گفت: نمی توان از مردم انتظار داشت که بدون ارایه ی توضیح، از سیاست های ما پیروی کنند و آن را بپذیرند. رسانه را چه بخواهید و چه نخواهید دیده می شود و نمی توان آن را مخفی کرد و سیاست های اتخاذ شده در راستای این مخفی کاری نیز ناموفق خواهد بود. برای مثال در خصوص «فیس بوک» ما شاهد فراگیری آن هستیم. چه عده یی بخواهند و چه نه، عرصه ی مجازی گسترده شده و نمی توان با آن مقابله کرد. ولی می توان با سرمایه ی فکری و تخصصی، در برابر آن به قدری حرفه یی کار کرد که مردم حتی بعد از استفاده از آن تاثیرپذیر مطلق نباشند.
وی با بیان اینکه اقدام های صورت گرفته در خصوص تبیین و تفهیم برنامه های ماهواره یی بویژه در کانال های فارسی زبان، بسیار محدود و غیرکارشناسی بوده است گفت: تماشای بسیاری از این برنامه ها موجب بیماری های روحی می شود. ولی باید در این خصوص کار جدی تحقیقاتی صورت گیرد. پارازیت به تنهایی مانع از بهم ریختگی تعادل فکری که این برنامه ها بدنبال آن هستند نمی شود. دلیل اینکه مخاطبان دچار این اختلال تعادل می شوند این است که سیاستگذاری درست در راستای فرهنگ سازی در این خصوص صورت نگرفته است.
آذری ادامه داد: ما حتی در این خصوص پیشنهاد طرحی را دادیم که در آن هر یک از مناطق جغرافیایی در تهران از 2 مشاور زن و مرد برخوردار باشند تا روی بعد فرهنگی و روانشناختی آن ها کار کنند. همه ی نهادها از جمله شهرداری باید روی چنین برنامه یی تمرکز کنند. فردی که رسانه را بشناسد از تماشای چنین برنامه یی تاثیر نمی گیرد ولی ما اگر دغدغه ی تاثیرپذیری فرهنگ عمومی جامعه را داریم، باید با قراردادن اطلاعات درست در دسترس مردم، خطر تبدیل شدن آن ها به «مخاطبان اسیر» را از بین ببریم.
به گفته ی این کارشناس، نبود همت و برنامه ریزی صحیح در خصوص فرهنگ سازی در این حوزه یکی از مشکلات مهم است. ما نباید در این خصوص حرف هایی را بزنیم که آرمانی و چند سال جلوتر از ما هستند. من فکر می کنم باید واقع گرایانه در این خصوص حرف زد. ما نیاز داریم حقوقدانان، روانشناسان، متخصصان انسان شناسی، فرهنگ شناسی و ارتباطات و مسوولان و حتی مردم دست به دست هم بدهند تا سیستم فکری جدیدی که سیاستگذاری در این خصوص را نیز متاثر خواهد کرد ایجاد کنند. اگر هرکس وظایف خود را در ارتباط با این موضوع درست انجام دهد مشکلی نخواهیم داشت. اینکه چند نفر دور هم بنشینند و به این نتیجه برسند که اعمال پارازیت در فلان ناحیه از تهران مانع تماشای برنامه های ناسالم می شود مشکلی از ما حل نخواهد شد. چرا که ظرفیت و تربیت و آگاهی و فرهنگ در این اقدام در نظر گرفته نشده است.
***پارازیت؛ تهدیدی برای سلامتی
طی سال های اخیر، بارها و بارها هشدارهایی از طرف متخصصان در خصوص خطرهایی که پارازیت ها می تواند بر سلامت انسان داشته باشد عنوان شده است. آن ها عقیده دارند این موج ها، در دراز مدت موجب بروز اختلال های عصبی می شوند و حتی برای سلامتی زنان باردار و جنین آن ها نیز مضر هستند.
همچنین با وجود اثبات نشدن این فرضیه بطور رسمی، عده یی پارازیت را موجب بروز سرطان و در نتیجه، در موج بزرگ سرطانی که کشور با آن روبرو است تاثیرگذار می دانند. پرسشی که مطرح است این است که آیا با وجود همه ی هشدارها در این خصوص، نهادهای مسوول قصد ایجاد تغییری در سیاست های خود در خصوص پارازیت دارند؟
«شهلا میرگلوی بیات» نماینده ی مجلس و عضو کمیسیون بهداشت و درمان در گفت و گو با پژوهش های خبری ایرنا در این خصوص گفت: این مساله پیشتر نه در مجلس بلکه در کمیسیون بهداشت و درمان عنوان شد ولی در زمان حاضر بحثی در این خصوص در کمیسیون مطرح نشده است.
میرگلوی بیات ادامه داد: ماه ها پیش قبل از عید، برنامه یی داشتیم و نهادهایی که در پارازیت دخالت داشتند دعوت شدند و نگرانی های مطرح شده در این خصوص به بحث گذاشته شد. ولی متاسفانه این مساله خیلی زود فراموش شد و اکنون نیز بحثی در این ارتباط نمی شود.
وی ضمن اشاره به نگرانی های منطقی در این خصوص و لزوم توجه بیشتر نهادهای مسوول بویژه وزارت ارتباطات و بهداشت به این مساله ادامه داد: ما سالیانه صدهزار مورد سرطان جدید داریم. این آمار بسیار بالایی است. چه اتفاقی باید بیفتد که افراد بیشتر به این مساله توجه کنند؟ حتی اگر درصد کمی احتمال ارتباط میان این امواج و بروز این موج گسترده ی سرطان وجود دارد باید به آن توجه شود.
به گفته ی او، افزایش میزان سرطان در حالی است که مطالعه یی در خصوص سهم عامل های مختلف دخیل در بروز آن انجام نشده و این امر نیازمند مطالعه ی علمی و دقیق است.
میرگلوی که خود پزشک و جراح متخصص زنان و زایمان است در خصوص تهدیدهایی که این موج ها ممکن است به سلامت مادر و جنین وارد کنند گفت: میزان سقط جنین نیز در کشور بالاست ولی در این خصوص نیز بررسی درستی انجام نشده است. وزارت بهداشت باید متولی این امر و آغازگر تحقیق و بررسی در این خصوص باشد. ما درخواست کرده ایم و جلساتی نیز برگزار شده است ولی نقش نظارتی مجلس و قدرت کمیسیون بهداشت و درمان به قدری قوی نیست که این دستگاه ها را وادار به انجام اقدام های اصولی در این خصوص کند. انجام بررسی های دقیق در خصوص وجود هرگونه ارتباط میان پارازیت و اختلال های جسمی، نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه و البته پذیرش همکاری از طرف نهادهایی است که هریک به نوعی در اعمال پارازیت نقش دارند.
صحبت در مورد «باید و نباید اعمال پارازیت» ساده نیست. این بحث، چندوجهی و نیازمند همکاری همه ی نهادها با نگاهی مسوولانه و منطقی است. نگاهی که در آن حق میلیون ها مخاطب که در صورت حذف کانال های ماهواره یی، جایگزین مناسبی در تلویزیون کشور خود برای پر کردن این خلا وجود نخواهد داشت رعایت شود. همچنین لازم است این نهادها، در خصوص چگونگی برخورد با این استقبال گسترده از ماهواره به عنوان یک مساله ی اجتماعی و نه معضل اجتماعی همفکری داشته باشند.
بدون شک این برنامه ها تاثیرهایی بر مخاطب ایرانی و فرهنگ حاکم بر زندگی او خواهند داشت. ولی می توان با سیاستگذاری درست، راه رقابت با این شبکه ها را پیش گرفت. چرا که حذف صوری آن ها بدون شک بی تاثیر خواهد بود.
استقبال از این شبکه ها پیام روشنی برای سیاستگذاران تلویزیون رسمی ایران است تا بتوانند نیازها و سلیقه های مخاطبی را که از برنامه سازی بدون توجه به تحول های فکری و اجتماعی و سیاسی او زده شده است، شناسایی و در ساخت برنامه های مختلف اعمال کنند.
