مهراد کریم‌نیایی - در کشور ما زمانی‌که اعلام می‌شود فلان سامانه با حضور بهمان وزیر یا مسوول رونمایی شد، در واقع معنی و مفهوم آن راهاندازی و بهره‌برداری از سامانه مذکور نیست، بلکه عمدتا به مفهوم بالا آوردن پوسته یک سایت ساده است که تازه باید زیر فشار رفته، داده‌های لازم تزریق شود و از قضا کمی بعد مشخص شود اصلا سامانه مذکور کار هم می‌کند یا نه؟ نمونه‌هایش می‌شوند سامانه‌هایی همچون سامانه حقوق و دستمزد مدیران، سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات یا سامانه مورد نظر این گزارش یعنی سامانه جامع روابط کار.
**از این پس اگر در تیتر رسانه‌ها دیدید که فلان سامانه راهاندازی شد، ابدا نباید آن طرح یا سامانه را تمام‌شده تلقی کنید. ما کم نداریم سامانه‌هایی که با بوق و کرنا آغاز به‌کار کرده‌اند و کمی بعد از دسترس خارج شده‌اند و یا کمی جلوتر که رفته‌اند، مشخص شده که صرفا شبح و کاریکاتوری از یک سامانه را در اختیار مخاطبان گذاشته‌اند، تا گفته شود ما هم پیشرفت کرده‌ایم و شفاف شده‌ایم.**
با این مقدمه اما مروری خواهیم داشت بر سرنوشت یکی از این سامانه‌هایی که ظاهرا و در خبرها رونمایی شده، اما عملا کار خاصی انجام نمی‌دهد.
خبر افتتاح سامانه روابط کار
16 مردادماه سال قبل در خبرها آمد که سامانه جامع روابط کار با حضور علی ربیعی، وزیر وقت کار رونمایی شد. نکته جالب آنکه در همان روز رونمایی نمادین از این سامانه، اعلام شد که برای تحقق کامل آن به 30 زیرسامانه دیگر احتیاج است!
براساس این گزارش برای اداره کل بازرسی کار پنج زیرسامانه، مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار دو زیر سامانه، اداره کل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری پنج زیرسامانه، اداره کل روابط کار و جبران خدمت 16 زیرسامانه و اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی دو زیر سامانه در نظر گرفته شده بود.
سامانه ثبت دادخواست، یکی از مجموعه 30 زیرسامانه‌های سامانه جامع روابط کار بود که قرار بود با استفاده از آن کارگران و کارفرمایان با صرف هزینه‌های به‌مراتب کمتر، از یک نظام رسیدگی الکترونیکی سالم و عادلانه روابط کار در هر شرایط و هر مکانی بدون مراجعه حضوری برخوردار شوند.
از مجموع 30 زیرسامانه در این مقطع دو زیرسامانه ثبت قراردادهای کار و ثبت دادخواست‌ها رونمایی شدند و قرار شد این دو سامانه پس از طی یک دوره آزمایشی، از اول مهرماه سال جاری در دسترس عموم قرار گیرند.
بر اساس اعلام معاون روابط کار وزارت تعاون این سامانه قرار بود حداکثر ظرف شش ماه به بهره‌برداری برسد تا کل فرایندهای حوزه روابط کار الکترونیکی شده و تحت وب در دسترس مخاطبان قرار گیرد؛ وعده‌ای که طبعا همچنان محقق نشده است.
مروری بر قابلیت‌های سامانه
راهاندازی سامانه جامع روابط کار، به جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی آمار و اطلاعات مربوط به حوزه کار، شناسایی بنگاههای مشکل‌دار و متخلف کمک می‌کند. این سامانه همچنین میتواند در زمینه اطلاع از وضع بیکاری یا اشتغال نیروهای کار، جلوگیری از انعقاد قراردادهای غیرقانونی و حفظ مشاغل موجود اثر‌گذار باشد.
به عقیده صاحب‌نظران، با توجه به ساختار وزارت کار و زیرمجموعه‌های متعددی که دارد، لزوم ایجاد چنین سامانه‌ای احساس می‌شود و حتی برخی، از‌جمله رییس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران بر این نظرند که باید سال‌ها قبل این اتفاق می‌افتاد تا از بروز سوء‌استفاده‌ها، اختلافات و شکایات جلوگیری می‌شد.
رییس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران بر این نظر است که نبود بانک اطلاعاتی یکی از ضعف‌هایی است که در بیشتر دستگاه‌ها دیده می‌شود و این امر تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، در صورتیکه اگر آمار و اطلاعات درست و مشخصی در اختیار داشته باشیم، می‌توانیم در هر زمان تصمیم‌های مناسبی اتخاذ کنیم.
از سوی دیگر از آنجا که درصد حوادث ناشی از کار در کشور زیاد است و به سبب آنکه بخشی از این حوادث باید توسط بازرسان کار به‌دقت بررسی شود؛ لذا این سامانه درباره آمار و اطلاعات حوادث کار برای بازرسان دسترسی ایجاد کرده و امکان ارایه سریع این اطلاعات برای ارایه به دادگاه را فراهم می‌کند.
تعیین صلاحیت و معرفی مسوولان ایمنی، یکی دیگر از رویکردهای سامانه جامع روابط کار است. با توجه به اینکه چند سالی است حضور مسوولان ایمنی در شرکت‌ها اجباری شده، این سامانه میتواند آموزش‌های ایمنی جدید و بخشنامه‌های مختلف را به‌طور مداوم در اختیار کارگران و کارفرمایان و مسوولان ایمنی بگذارد تا از آن بهره‌برداری کنند.
از سوی دیگر بسیاری از شرکتهای پیمانکاری هم از چند سال قبل باید تعیین صلاحیت می‌شدند، چون بعضا تخلف‌هایی در این شرکت‌ها رخ داده و از وضعیت و فعالیت آنها اطلاع چندانی در دست نبوده است، ولی این سامانه در صورت راهاندازی کمک می‌کرد که همه پیمانکاران ابتدا تعیین صلاحیت شده و آمار و ارقام و گواهینامه صلاحیت آنها در سامانه منعکس شود، سپس در صورت بروز تخلف سطح دسترسی اداره‌های کار و مراجع تشخیص و حل اختلاف به آنها فراهم شود.
از یاد نبریم که در حال حاضر برقراری بیمه بیکاری روالی دارد که کارگر باید آن را طی کند ولی ایجاد سامانه جامع روابط کار از مراجعه مستقیم به اداره‌های کار و اتلاف وقت جلوگیری می‌کرد و موجب می‌شد ثبت مدارک و ارسال آن در کمترین زمان ممکن اتفاق بیفتد و روند درست و منطقی در پیش گرفته شود.
موضوع طبقه‌بندی مشاغل در شرکت‌ها و سازمان‌ها هم از دیگر اهداف ایجاد این سامانه بود. این سامانه در صورت راهاندازی شدن کمک می‌کند تا شرکت‌هایی که بالای ۵۰ نفر هستند و مطابق بخشنامه دولت باید طبقه‌بندی مشاغل شده باشند مشخص و چنانچه طبقه‌بندی مشاغل در آنها اجرا نشده یا از اجرا خودداری شده، شناسایی شوند.
همچنین در صورت‌راه‌اندازی این سامانه این امکان وجود داشت که شوراهای سازش با راهاندازی سامانه جامع روابط کار، بار دیگر کار خود را از سر گرفته و به حل مشکلات کارگر و کارفرما کمک کنند.
خروجی 18 ماه کار سامانه
اگر بخواهیم وارد جزئیات شویم، وضعیت سامانه جامع روابط کار نیز خروارها مصاحبه و وعده بی‌سرانجام و کسالت‌آور را روی دستمان می‌گذارد.
به همین دلیل تنها به ذکر تیترها بسنده کرده و در نهایت آخرین وضعیت و بلاتکلیفی این سامانه را مرور خواهیم کرد:
26 خرداد 1397 - سامانه جامع روابط کار راهاندازی نشد.
20 تیر 1397- اجرای سامانه جامع روابط کار به تعویق افتاد.
6 مرداد 1397- تاخیر دوباره در سامانه روابط کار
26 مرداد 1397- بی‌اطلاعی دفاتر پیشخوان از ثبت‌نام سامانه روابط کار
27 مرداد 1397- آغاز ثبت‌نام سامانه روابط کار از فردا
28 مرداد 1397- اتصال همه استانها تا مهر 97 به سامانه کار
11 شهریور1397- وضعیت مبهم سامانه روابط کار پس از یک سال
20 شهریور 1397- فعالیت سامانه روابط کار آغاز شد
29 دی 1397- 18 ماه از بلاتکلیفی سامانه روابط کار گذشت
نگاهی به این تیترها مشخص می‌کند اگرچه تاکنون وعده راهاندازی و حتی خبر آغاز به کار این سامانه چند بار اعلام شده است، اما همچنان این سامانه به لحاظ کارکرد و کارایی با مشکلات و ابهامات فراوانی روبه‌رو است و با وجود تمام محاسنی که میتواند داشته باشد، به شکل عملی راهاندازی نشده است.
آخرین وضعیت بلاتکلیفی سامانه کار
با وجود گذشت یکسال و نیم از وعده آغاز به کار سامانه جامع روابط کار و الکترونیکی شدن ثبت قراردادهای کار به‌عنوان یکی از مزیت‌های آن، همچنان این سامانه به‌طور کامل و رسمی راهاندازی نشده است.
با وجود آماده‌بودن زیرساخت‌های فنی سامانه، طی یکسال و نیم گذشته و به‌رغم وعده‌های مکرر برای راهاندازی آن، این سامانه جز در حد چند اطلاعیه برای «راهاندازی آزمایشی» همچنان فعال نشده است، درحالی‌که قرار بود حدود یکماه پس از فعالیت آزمایشی در تهران، به‌تدریج در استانهای مختلف فراگیر شود.
براساس گزارش خبرگزاری مهر، در دوران معاون سابق روابط کار وزارت کار، راهاندازی سامانه روابط کار با جدیت بیشتری پیگیری می‌شد، هرچند در همان زمان نیز ظاهرا منافع برخی با راهاندازی این سامانه و شفافیت قراردادهای کار به خطر می‌افتاد و مانع‌تراشی می‌کردند؛ اما در عین حال اقدام خاصی از سوی معاونت جدید روابط کار مبنی بر پیگیری این موضوع صورت نگرفته است.
از سوی دیگر بر اساس اطلاعات مستند به‌دست‌آمده طی یکسال و نیم گذشته، از جمعیت حدود ۱۴ میلیونی کارگران و کارکنان مشمول قانون کار، فقط 2 هزار و ۹۶۰ کارگر و ۱۱۹ کارفرما در سامانه جامع روابط کار ثبت‌نام و نسبت به دریافت نام کاربری اقدام کرده‌اند!
در نهایت اینکه فرضیات مختلفی برای عملیاتی‌نشدن این سامانه قابل بررسی است؛ نخست اینکه راهاندازی سامانه جامع روابط کار و شفافیت قراردادهای کار در اولویت معاونت روابط کار وزارت کار قرار ندارد. فرض دوم اینکه همچنان برخی افراد که منافع آنها با الکترونیکی شدن و شفافیت فرایندهای روابط کار به خطر می‌افتد، مانع‌تراشی می‌کنند و فرض سوم اینکه عزمی برای رفع ایرادهای احتمالی سامانه و ساماندهی قراردادهای موقت کار حداقل به‌عنوان یک ضرب‌الاجل وجود ندارد. (منبع:عصرارتباط)
