لیلامهداد - عصر ارتباطات بشر امروزی را نیازمند پیام‌رسان‌ها کرد و زیر سایه آن شاهد تولد پیام‌رسان‌های مختلف بودیم، البته بعد از سال‌ها با تکرار هک‌شدن‌های متعدد، کلاهبرداری‌ها، انتشار محتواهای غیراخلاقی و... این پیام‌رسان‌ها رقبایی در داخل پیدا کردند. پیام‌رسان‌های داخلی از میانه دهه ٩٠در مقابل پیام‌رسان‌های خارجی قد علم کردند؛ رقابتی سخت که در همان ابتدا نقدهایی را متوجه پیام‌رسان‌های داخلی کرد. منتقدان، مسئله امنیت و کیفیت را پیش کشیدند و بر این باور که پیام‌رسان‌های داخلی در این دو مقوله هم‌پای پیام‌رسان‌های خارجی نمی‌توانند ظاهر شوند پافشاری کردند. در مقابل پیام‌رسان‌های داخلی فراز و فرودهای بسیاری را پشت‌سر گذاشتند و امروز می‌توان گفت در مسیر رسالتی که به‌عهده گرفته بودند خوش‌درخشیدند.
٦پیام‌رسان و ١٠٧میلیون کاربر
طبق آخرین آمار سازمان فناوری اطلاعات، بیشترین تعداد کاربر در میان پیام‌رسان‌های داخلی به روبیکا با ٤٤میلیون و ایتا با ٣٠میلیون کاربر تعلق می‌گیرد. ٤ماه پیش «مهدی مظفری»، مدیرکل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات اعلام کرد: «٦پیام‌رسان ایرانی بله، ایتا، روبیکا، گپ، آی‌گپ و سروش‌پلاس بیش از ١٠٧میلیون کاربر فعال ماهانه دارند.» بنابر گفته‌های «مهدی مظفری»، روبیکا بیشترین سهم را در تعداد کاربر دارد و ایتا بیشترین میزان رشد تعداد کاربر را تجربه کرده است: «پیام‌رسان ایتا در طول ١٨ماه- تابستان ١٤٠٠تا بهمن ١٤٠٢- رشد٨برابری در تعداد کاربرانش داشته، البته تعداد کاربران روبیکا در همین بازه زمانی ٣برابر شده است.» البته «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات اسفند سال گذشته اعلام کرده بود: «براساس گزارش‌ها، استقبال از پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی ٥برابر شده و روزبه‌روز به مخاطبان آنها افزوده می‌شود.»
وجه تمایز پیام‌رسان‌های داخلی با پیام‌رسان‌های مشابه خارجی
بنابر گفته‌های مدیرکل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات، امکان اتصال متقابل (MXB) وجه تمایز پیام‌رسان‌های داخلی با پیام‌رسان‌های مشابه خارجی است. به زبان ساده، با استفاده از این قابلیت، مثلا اگر شما پیام‌رسان ایتا را روی گوشی خود داشته باشید و مخاطبتان نرم افزار «بله» را روی سیستم خودش داشته باشد، چنانچه شما در پیام‌رسان «ایتا»، پیغامی را برای دوستتان بفرستید می‌توانید در همان «ایتا» آن پیام را ارسال کنید تا دوستتان پیام شما را در پیام‌رسان «بله» خود مشاهده کند. بنابرنظر «مهدی مظفری»، بله، ایتا، آی‌گپ به یکدیگر متصل‌اند و کاربران آنها می‌توانند پیام‌های متنی خود را تنها با نصب یکی از این پیام‌رسان‌ها رد و بدل کنند: «مهم‌ترین اهداف ایجاد امکان اتصال متقابل سهولت استفاده برای کاربران در برقراری ارتباطات، افزایش رقابت بین پیام‌رسان‌های کوچکتر، افزایش محدوده مخاطبان کسب‌وکار، افزایش امنیت و قابلیت اطمینان پیام‌ها و جلوگیری از حملات فیشینگ و اسپم – حملات سایبری- است.» بنابر نظر مدیرکل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات، طی یک سال گذشته پیام‌رسان‌ها تلاش کردند علاوه بر اضافه کردن خدماتی نظیر پیام‌های صوتی و تصویری، گروه‌های صوتی و همچنین خدماتی نظیر دریافت کد پستی یا خلافی خودرو، کاربری خود را افزایش داده و علاوه‌بر رفع نیاز پیام‌رسانی، خدمات کاربردی را هم ارائه کنند.
روند افزایشی تولید محتوا در ایتا و روبیکا
در این گذر شاید مقایسه حجم کاربران پلتفرم‌های داخلی جالب باشد. براساس آخرین گزارش‌های منتشرشده، در مقایسه پیام‌رسان‌ها از نظر تولید محتوا-در یک‌سال گذشته- تلگرام فارسی با حدود ٤٠٠میلیون پست در جایگاه اول بهره‌برداری ایرانی‌ها قرار می‌گیرد، بعد از آن توییتر فارسی و ایتا با نزدیک به ٢٠٠میلیون پست در رتبه‌های دوم و سوم ایستاده‌اند. در عین حال آمار پست‌های روبیکا نیز به حدود ١٢٠میلیون پست می‌رسد، بنابراین رتبه چهارم را در تولید محتوا دارد. اینستاگرام با ٤٠میلیون پست رتبه پنجم را در میان پیام‌رسان‌ها داشته است. در حقیقت روند تولید محتوا در ایتا و روبیکا از ابتدا تا انتهای سال ١٤٠٢روند افزایشی داشته است. به‌نظر می‌رسد انتخابات ١١اسفند از دلایل اصلی افزایش فعالیت کاربران در پایان سال ١٤٠٢در پلتفرم‌های داخلی بوده است.
«ایتا»؛ بیشترین نرخ مشارکت، «روبیکا» ؛ بالاترین بازدید
البته طبق داده‌های سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، «ایتا» در یک‌سال گذشته بیشترین نرخ مشارکت را داشته است، گرچه نرخ مشارکت تلگرام و روبیکا نیز به هم نزدیک ارزیابی شده‌اند. در مقایسه پیام‌رسان‌ها، از بُعد بازدید کاربران، روبیکا با ٩٢میلیارد بازدید در جایگاه نخست و رتبه‌های بعدی به‌ترتیب به ایتا با ٣٠میلیارد و اینستاگرام با ١١میلیارد بازدید می‌رسد. در این میان «هشتگ‌ها» معیاری برای سنجش اتحاد و دغدغه‌مندی کاربران پیام‌رسان‌ها به‌حساب می‌آید. بر همین مبنا، در بین پیام‌رسان‌های داخلی درخصوص هشتگ، ایتا با دو هشتگ طوفان‌الاقصی و امام‌زمان در صدر هشتگ‌های قرار گرفته و روبیکا نیز با دو هشتگ دیگر به نامهای طوفان‌الاقصی و فلسطین محتوای هشتگی مشابهی همچون ایتا داشته است.
٢٧میلیون و نیم کاربرِ رجیسترشده
اما دلایل این روند افزایشی چیست؟ محسن غفاری، مدیرعامل پیام‌رسان ایتا، متأسفانه حاضر به مصاحبه با «شهروند» نمی‌شود و تنها به گفتن این جمله بسنده میکند؛ «از دوستان فعال دیگر در این عرصه سؤال کنید!» «امین تجملیان»، قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله»، ولی در همین خصوص در گفت‌وگو با «شهروند» ضمن تأیید روند افزایشی استقبال از این پلتفرم ایرانی، می‌گوید: «٩سال از فعالیت «بله» می‌گذرد، البته در تمام این سال‌ها رشد طبیعی داشته، هرچند این شیب کم و زیاد شده، اما درمجموع همیشه رو به رشد بوده است.» وی داشتن یکسری از مزایا در اپلیکیشن‌های داخلی را دلیل محبوبیت آنها دانسته و می‌گوید: «یکی از موارد و خدماتی که «بله» ارائه می‌دهد برقراری ارتباط است.» «امین تجملیان» با اشاره به اینکه ٢٧میلیون و نیم کاربر در «بله» رجیستر شده‌اند، ادامه می‌دهد: «اپلیکیشن «بله» ١٠میلیون و نیم کاربر ماهانه هم دارد.» بنابر گفته‌های قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله»، روزانه ٥٠٠هزار تماس صوتی و تصویری در اپلیکیشن بله- پیام‌رسان رسمی بانک ملی ایران - برقرار می‌شود.
رویکرد ما داشتن رفتار محترمانه با کاربران است
بنابر گفته‌های «امین تجملیان»، «بله» از سال ١٣٩٤فعالیتش را شروع کرده است: قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله»، دلیل استقبال از «بله» را نیازسنجی این اپلیکیشن عنوان میکند و می‌گوید: «کلیدواژه‌هایی که به‌کار می‌رود، احترام است. درواقع رویکرد ما داشتن رفتار محترمانه با کاربران است. به همین دلیل سعی می‌کنیم نیاز کاربران را قبل از مطرح کردن شناسایی کنیم و به آن پاسخ دهیم.» «تجملیان» با اشاره به اینکه در دو سال اخیر محدودیت‌هایی اتفاق افتاده، ادامه می‌دهد: «با این حال استقبال از «بله» نه‌تنها کم نشده، بلکه رو به افزایش بوده است.»
سعی کرده‌ایم قابلیت‌های جدید به «بله» اضافه کنیم
وی با تأکید بر اینکه شهروندان روزانه بیش از ٣میلیون ساعت از تماس بله استفاده می‌کنند، می‌گوید: «البته در طول این مدت تلاش کردیم تا در راستای افزایش رضایت کاربران، هر از چندی قابلیت جدیدی به بله اضافه کنیم. مثلا سال گذشته ،استوری/مجله و افکار برای گسترش محتوای غنی‌تر، ویژگی تماس گروهی، اضافه‌کردن افراد حین تماس و به اشتراک گذاشتن صفحه نمایش به تماس در بله اضافه شد.» قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله» می‌گوید: «در حوزه مالی هر سال ویژگی‌های متنوعی ارائه می‌دهیم. به‌عنوان مثال، با نزدیک شدن به ایام حج، امکان خرید ارز برای حجاج در اپلیکیشن «بله» فراهم می‌شود یا برای ارزهای مسافرتی امکاناتی برای کاربران درنظر گرفته شده به‌طوری که کاربران می‌توانند در خانه با هر کارت بانکی، ارز مسافرتی خریداری کنند و در فرودگاه تحویل بگیرند. حتی امکان کارت به کارت هم وجود دارد. خیریه‌هایی هم در «بله» برای کارهای خیرخواهانه‌شان فعالیت می‌کنند.»
نمره «بله»؛ ٤,٤ از ٥
نظرسنجی‌های کافه‌بازار و سایر بازارهای اندرویدی حاکی از نمره رضایت کاربران از اپلیکیشن «بله» است. به‌گفته قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله»، گاهی اوقات اتفاقاتی می‌افتد یا تصمیماتی گرفته می‌شود که برخی اپلیکیشن‌ها را متاثر میکند. در چنین شرایطی شهروندان برای رد و بدل کردن اطلاعات در فضای مجازی، اپلیکیشن‌های دیگر را امتحان می‌کنند، «بله» یکی از آنهاست که امتحان شده و خدا را شکر رضایت کاربران را جلب کرده است. بنابرنظر «امین تجملیان»، کاربران نظراتشان را در کافه‌بازار یا بازارهای معتبر اندرویدی منعکس می‌کنند: «کاربران اغلب در کافه‌بازار یا بازارهای معتبر اندرویدی به اپلیکیشن‌ها نمره هم می‌دهند. نمره «بله» ٤/٤ از ٥ بوده که خیلی خوب است.»
تکذیب ادعای رصد محتوا
صحبت از استقبال کاربران از پیام‌رسان‌های داخلی که به میان می‌آید، منتقدان از مسئله فیلترینگ یاد می‌کنند و باورشان این است که فیلترینگ به اجبار کاربران را به سمت پیام‌رسان‌های داخلی سوق داده است. البته قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله» با اشاره به اینکه «بله» قبل از فیلترینگ فعالیتش را شروع کرده است، می‌گوید: «قبل از فیلترینگ تعداد کاربران این اپلیکیشن ١٥-١٤میلیون کاربر رجیسترشده بود.» «امین تجملیان» درخصوص صحت و سقم رصد محتوای تولیدی کاربران توضیح می‌دهد: «محتوای کاربران رصد نمی‌شود. هرچند هر اپلیکشنی قوانینی دارد. در «بله» روزانه ٥میلیون کاربر فعالیت می‌کنند؛ رصد تمام محتوای تولیدی آنها اصلا امکان‌پذیر نیست. البته تولید محتوای کودک‌آزاری، موارد مستهجن، دعوت به خشونت، فروش اسلحه و مواد و... در هر اپلیکیشنی ممنوع است و در بله هم امکان گزارش توسط کاربران وجود دارد.»
نوآوری برایمان جدی بوده
قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان «بله» در پاسخ این سؤال «شهروند» که میزان امنیت تا چه میزان بر استقبال کاربران تاثیر داشته است، می‌گوید: ««بله» با داشتن امکانات انجام عملیات‌های مالی نیازمند امنیت بالایی است. برای همین سرمایه‌گذاری‌های کلانی هم در این خصوص صورت گرفته است، چون انتقال مالی مسئله‌ای جدی و حساسیت‌برانگیز است. هرچند در مسائل ارتباطی هم ما سعی داشتیم امنیت را درنظر داشته باشیم که فاکتور مهمی برای کاربران است.خود نوآوری یکی از فاکتورهای استقبال کاربران است. »
شاهد رضایت نسبی در داخل کشور هستیم
اما سیدعلیرضا آل داوود کارشناس فضای مجازی در گفت و گو با «شهروند» مدعی است که آمار یادشده صحیح است و انتقاد منتقدان سیاه نمایی است. «سیدعلیرضا آل‌داوود» با اشاره به اینکه داخل روبیکا یک شبکه مجازی هم هست و نزدیک به ٢٨میلیون کاربر فعال در آن فعالیت می‌کنند، می‌گوید: «نکته‌ای که اهمیت دارد، این است که ما در حوزه طراحی پیام‌رسان به لبه فناوری رسیده‌ایم. طراحی پیام‌رسان‌ها در کل جهان کار سختی است به‌خصوص در حوزه پوشش همزمان همه کاربران که نیازمند فناوری سطح بالایی است. خوشبختانه ما به این فناوری دست یافته‌ایم.»
وی ادامه می‌دهد: «ما جزو معدود کشورهایی هستیم که توانسته‌ایم پیام‌رسان بومی‌شده با فناوری بالا را داشته باشیم. امروز شاهد رضایت نسبی در داخل کشور هستیم. به‌خصوص در میان خانواده‌ها که نگران محتوایی هستند که فرزندانشان در شبکه‌های مجازی استفاده می‌کنند.» این کارشناس فضای مجازی با تأکید بر این مسئله که شبکه‌های فضای مجازی خارجی قوانین کشورمان را در حوزه محتوا رعایت نمی‌کنند، می‌گوید: «در این شبکه‌های مجازی حتی رده سنی در حوزه محتوا رعایت نمی‌شود. اشخاص احراز هویت نمی‌شوند و برای همین به هیچ عنوان فضای مناسبی برای نوجوانان و جوانان به‌حساب نمی‌آیند.»
سواد رسانهای شهروندان بالا رفته
این کارشناس فضای مجازی به «شهروند» می‌گوید: «درخصوص پیام‌رسان‌های داخلی استقبال چشمگیر بوده و ارتباطی به فیلترینگ هم ندارد؛ آنچه به عنوان هجمه انتقادی در این باره گفته می‌شود، مغلطه است.» آل‌داوود اعتقاد دارد که با وجود گستردگی استفاده از وی‌پی‌ان در کشور، همچنان از پیام‌رسان‌های داخلی استقبال شده و می‌شود. این کارشناس فضای مجازی معتقد است در این سال‌ها با تلاش‌های صورت‌گرفته، سواد رسانهای شهروندان بالا رفته است برای همین کاربران، محیط زیست سالم‌تری را برای زیست مجازی‌شان انتخاب می‌کنند. «آل‌داوود» با اشاره به اینکه همان کاری را که پیام‌رسان‌های خارجی انجام می‌دهند پیام‌رسان‌های ایرانی هم انجام می‌دهند، می‌گوید: «یک خط تخریب سازمان‌یافته ضدسرویس‌های داخلی دیده می‌شود که دشمنان ملت ایران هستند؛ آنها دوست ندارند کاربران از فناوری فضای مجازی داخلی استفاده کنند.»
ادغام پیام‌رسان‌ها می‌تواند منجر به کنشگری بیشتر کاربران شود
با این حال همچنان یک سؤال دیگر باقی است؛ با روند کنونی، آینده پیام‌رسان‌های داخلی را چطور می‌توان ارزیابی کرد؟ «سینا تفنگ‌چی»، کارشناس فضای مجازی، از چشم‌انداز آینده و راهکارهای بهبود شرایط به «شهروند» می‌گوید. بنابر گفته «سینا تفنگ‌چی»، کارشناس فضای مجازی، داشتن پیام‌رسان داخلی ویژگی بدی نیست، چون با وجود این پیام‌رسان‌ها زمینه برای رقم زدن اتفاقات داخلی مهیا می‌شود. به‌گفته او، در دولت‌های نهم و دهم پیام‌رسان داخلی داشتیم، اما متأسفانه دولتمردان این دولت‌ها آن را قربانی فیلترینگ کردند: «متأسفانه داستان فیلترینگ تیشه به ریشه پیام‌رسان داخلی هم زد.» بنابرنظر «تفنگ‌چی»، اگر این اتفاقات رقم نمی‌خورد در پیام‌رسان‌های داخلی خیلی جلوتر از حال حاضر بودیم و خیلی از مشکلات حال حاضر را نداشتیم. این کارشناس فضای مجازی بر این باور است که برای بهبود و اثرگذاری بیشتر پیام‌رسان‌های داخلی، یکی از راهکارها، ادغام شدنشان با هم است. «تفنگ‌چی» ادامه می‌دهد: «سروش، آی‌گپ، روبیکا و... می‌توانند همگی یک پیام‌رسان باشند تا عموم مردم بتوانند نیازهای مختلف‌شان را در آنها برآورده کنند.» به‌گفته این کارشناس فضای مجازی، این مسئله رضایت عمومی کاربران را بالا خواهد برد و در ادامه باعث کنشگری کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی خواهد شد.
اپلیکیشن‌ها را جامعه‌پذیرتر کنیم
بنا بر اذعان اکثر کارشناسان، عصر جدید، عصر سوپر اپلیکیشن‌هاست. تفنگ‌چی معتقد است ادغام اپلیکیشن‌های مختلف می‌تواند یک اپلیکیشن ارتقایافته در اختیار مخاطب قرار دهد تا به واسطه آن نیازش را برطرف کند: «داشتن تعداد بالای پیام‌رسان نمی‌تواند راهکاری راهبردی برای جذب و کنشگری کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی شود.» این کارشناس فضای مجازی با ذکر اینکه پیام‌رسان‌های داخلی نیاز دارند تا کیفیت گرافیکی‌شان را ارتقا ببخشند، می‌گوید: «کیفیت بالای ظاهر و گرافیک به جذب مخاطب کمک خواهد کرد.» او در ادامه با اشاره به اینکه رفع مشکلات و ضعف‌های هر پیام‌رسان می‌تواند کیفیت را ارتقا ببخشد و به جامعه‌پذیر شدن اپلیکیشن کمک کند، تاکید میکند که در غیراین‌صورت اپلیکیشن‌ها در حد نصب باقی می‌مانند.
نیاز به اطلاع‌رسانی نظام‌مند داریم
«سینا تفنگ‌چی»، کارشناس فضای مجازی، با اشاره به اینکه تلگرام قابلیت‌های بسیار بالایی دارد که با نظام اطلاع‌رسانی گسترده خود، این قابلیت‌ها را به اطلاع کاربران می‌رساند، می‌گوید: «پیام‌رسان‌های داخلی ما نیز نیاز به قابلیت‌های بزرگ درکنار اطلاع‌رسانی نظام‌مند دارند تا به کاربران خود بگویند هرکدام از این آپدیت‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و نحوه استفاده از آنها به چه شکل است. در چنین شرایطی توجه کاربران جلب خواهد شد و استقبال از پیام‌رسان‌ها بالا خواهد رفت.» این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه در بله، روبیکا، ایتا و... می‌توانیم ظرفیت‌هایی برای پژوهش ایجاد کنیم، می‌گوید:«این مسئله اتفاق خوبی است و به رشد پیام‌رسان‌های داخلی کمک میکند.»
عنوان
