محمد حسین نیکوپور: شاید سالهای پسا«آتاری» را باید سرآغاز کمرنگ شدن بازی های کودکانه و سرخوشی های تابستانی پسرانی دانست که روزگاری لحظه شماری می کردند تا فصل تعطیلات تابستان فرا برسد و در کوی و برزن تا هر آن چه دوست دارند وقت بگذرانند و بازی هایی نظیر «هفت سنگ»، فوتبال «گل کوچک»، «قایم باشک»، «زو» و به این اندازه البته دختران هم از قافله تابستان دور نمانده و در کنار بازی هایی شبیه آنچه مادران خانه دار انجام می دهند با عروسک بازی، «شش خانه»، والیبال و... اوقات تابستان را سپری کنند.
در این میان در شهرستان ها و روستاهای فارس هم بازی های محلی بسیاری وجود داشته و شاید هنوز باشند که امروزه با مجازی شدن هرآنچه پیرامون زندگی وجود دارد کمرنگ و کمرنگ تر می شوند.
روزگاری به گفته یک مربی و کارشناس کانون پرورش فکری شهر آباده «برو بیو»، «چوپل بازی»، «هفت سنگ»، «قوطی بازی» و ... نمونه های کوچکی از بازی هایی است که دست کم در این نقطه فارس تابستانها کودکان و نوجوانان را سرگرم می ساخت.
فرهاد یمین در گفت و گو با خبرنگار مهر پیرامون نقش تربیتی و فعالیتی که کانون در پاس داشتن بازی ها و سرگرمی ها محلی دارد می گوید: در چند سال گذشته برخی از کتابها به بازی ها و سرگرمی های محلی به ویژه در کانون پرداخته اند. در کنار این، ابزار و وسایلی هم از سوی کانون تولید شده که در دسترس کودکان و نوجوانان قرار دارد.
این مربی پرپیشینه کانون فضای برخی از مراکز فرهنگی هنری را مناسب بازی های محلی دانست و ادامه داد: متاسفانه بعضا این بازی ها به فراموشی سپرده شده و بچه ها از وجود چنین سرگرمی هایی بی خبر هستند.
یمین در پاسخ به اینکه چرا دیگر کوی و برزن ها در تابستان تهی از بازی کودکان و نوجوانان است می گوید: در کتاب زنده یاد جمشید صداقت کیش پیرامون بازی های محلی آباده اشاره می شود به این بازی ها؛ در دوران گذشته خود ما با این بازی ها بزرگ شدیم، از همان کوچه ها با هفت سنگ، چوپل بازی و... خاطراتی داریم. اما متاسفانه این بازی ها فراموش شده و کانون به خوبی می توان بر این موضوع تاکید ورزید و حتی در قالب پیشنهاد به مسئولان و کارشناسان استان در قالب جشنواره ای در پیوند با بازی های محلی، مردم و بچه ها را ترغیب به این سرگرمی ها کرد.
سرگرمی های گذشته بازگو و جذاب نشدند
وی بازی های محلی را اغلب مفرح عنوان کرده و می گوید: این سرگرمی ها از بابت فیزیکی و روحی به انسان شادابی و سرخوشی فکری می بخشند و بهتر از بازی های رایانه ای و موبایلی است که امروزه همه را درگیر خود ساخته اند.
این کارشناس و مربی کودکان و نوجوانان مهمترین عامل آسیب زای بازی های نوین را برشمرده می افزاید: متاسفانه همه کاسه کوزه ها را سر موبایل و وسایل ارتباط گروهی شکسته می شود درحالیکه مسئولان، مربیان و دست اندرکاران بازی های گذشته را بازگو، معرفی و جذاب نکرده اند.
درعین حال مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فارس هم در گفت و گو با خبرنگار مهر پیرامون آنچه این مراکز در استان برای احیا بازی های سنتی انجام داده عنوان می کند: در این باره یکی از ماموریت های کانون پرورش احیای بازی است و به عنوان مربی کانون معتقدیم که بازی می تواند تفکر فلسفی را در کودک و نوجوان احیا کند.
زهرا افتخاری با توجه به اینکه کودک و نوجوان نسبت به محیط پیرامون خود بوسیله بازی می توانند تفکر فلسفی و شناخت ذهنی کسب کنند می افزاید: بازی به عنوان ابزاری که می تواند این شناخت را نسبت به محیط زندگی، آداب و رسوم، فرهنگ و زوایایی که در نحوه تربیتی وجود دارد موردی مهم به شمار می رود، از این رو سال گذشته در زمینه بازی های سنتی مراکز فرهنگی هنری در سراسر استان فارس مسابقه ای با عنوان بازی برگزار کردند که هریک از مراکز کانون پرورش نسبت به موقعیت جغرافیایی و فرهنگ خود یک نوع بازی را ارایه دادند.
وی با ابراز امیدواری برای برگزاری دوباره این جشنواره در فارس می گوید: از آنجا که نقش بازی در مسایل تعلیم و تربیتی پررنگ است تلاش می کنیم بیش از گذشته به این حوزه ورود پیدا کنیم و چنانچه بتوانیم در سطح استان بلکه با حضور مدارس بازی های بومی و محلی را احیا کنیم تا به تفکر فلسفی کودک و نوجوان برسیم که یکی از ابزارهای آن می تواند بازی باشد.
افتخاری با ابراز علاقه شخصی خود در کودکی به بازی هایی مانند هفت سنگ، شش خانه، یه قل دوقل، گرگم به هوا عنوان می کند: همه این بازی ها دارای نگاهی تربیتی هستند، از این رو علاقه مندم بچه ها را به سوی این بازی ها راهنمایی شوند زیرا بازی های نوین رایانه ای باعث بی تحرکی کودکان و نوجوانان شده است.
وی مهارت های حرکتی و عملی را ویژگی بازی های سنتی و بومی دانسته می گوید: چنانچه این بازی ها زنده و احیا شوند تاحدودی می توانیم ادعا کنیم موفق شده ایم.
بها دادن به فضای مجازی آسیب بازی های بومی
با این وجود یک مربی مسئول مرکز فرهنگی هنری جهرم در گفت و گو با خبرنگار مهر معتقد است: با توجه به رواج فضای مجازی در میان کودکان و نوجوانان یکی از عاملهایی که آنان را از بازی های محلی و سرگرمی های سنتی و باورهایی که در نقاط مختلف وجود دارد دور ساخته بها دادن به فضای مجازی است.
سکینه کارگرفر هدایت و اصلاح شیوه استفاده از فناوری را مورد تاکید قرار می دهد و می گوید: متاسفانه خانواده ها بعضا برای رهایی از بهانه جویی های کودکان وسایل ارتباطی را در اختیار آنان قرار می دهند در حالیکه می شود با نظارت و به اندازه این وابستگی را به بازی های رایانه ای و فضای مجازی کاهش داد.
وی که ۳۵ سال پیشینه فعالیت برای کودکان و نوجوانان دارد یکی از ویژگی های کانون پرورش را زنده نگه داشتن باورها و آداب و رسوم سنتی دانسته و می افزاید: در مرکز فرهنگی هنری جهرم فصل تابستان که آغاز می شود بچه ها را گروه بندی می کنیم چراکه فعالیت های گروهی یکی از شاخصه های کانون هست و بچه هایی که تازه به کانون راه می یابند با دیگر اعضا تعامل ندارند، بنابر این بازی های گروهی، محلی و بومی می تواند موجب تعامل میان آنان شود، در صورتی که فضای مجازی نمی تواند این تعامل را به همراه داشته باشد.
کارگرفر گوشه گیری و انزواطلبی کودکان و نوجوانان را حاصل غرق شدن در فضای مجازی دانسته و تاکید می کند: بازی های محلی به شکل گروهی و فعال موجب می شود بچه ها به دور از فضای مجازی مسئولیت پذیری، عطوفت و مهربانی، رعایت قانون و مقررات و نشاط و شادابی را فرا بگیرند.
این مربی مسئول از بازی های محلی جهرم نام برد و ادامه داد: «هفت کُل» که در دیگر نقاط به هفت سنگ معروف است در جهرم بنابر بازی با هفت تکه کوزه شکسته را شامل می شود.
وی دیگر بازی سنتی رایج در جهرم را «گردوبازی» عنوان و اضافه می کند: فارغ از رقابتی که در چنین بازی هایی بین کودکان و نوجوانان ایجاد می کند در پایان این بازی ها فضای دوستی شکل می گیرد.
کارگرفر بازی دیگری که مختص دختران هست را در جهرم، «اُو مَکَل سیزه مَکَل» معرفی کرده و می گوید: این بازی محلی دارای شعری است که به ویژه برای گروه سنی دانش آموزان ابتدایی انجام می گیرد.
مربی در کانون پرورش کنش گر است
البته معاون فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران هم در گفت و گو با خبرنگار مهر پیرامون نقش تربیتی و عناصری که بازی ها در پرورش کودکان و نوجوانان دارد تاکید می کند: فعالیت در کانون نسبت به دیگر جاها که نسبت مربی و متربی وجود دارد تفاوت هایی دارد که آنرا متمایز می سازد، زیرا در کانون متربی از ابتدای فرایند یادگیری کنش گر است یعنی یادگیری به طور کنش گری است.
رضا قمرزاده با بیان اینکه در فرایند یادگیری متربی هم نقش دارد اضافه می کند: مربی در قالب رفتار، تجارب و درگیر ساختن بچه ها با مسئله و پرسش گری متربی را درگیر فرایند تربیتی خود می کند.
وی با تاکید بر اینکه پیرامون کتابخوانی در کانون ۴۰ فعالیت انجام می گیرد توضیح می دهد: یکی از فعالیت های حول محور کتابخوانی، بازی است؛ در بازی چند اتفاق می افتد که موید کنش گر بودن مخاطب است. زیرا در بازی هوش، فکر و جسم کودکان و نوجوانان همزمان درگیر می شوند و در حین آن زندگی اجتماعی، بازخوانی خلاقیت، بکار گرفتن اندیشه را یاد می گیرند.
قمرزاده مهمترین ویژگی بازی را پس از کسب پیروزی، پرورش تخیل عنوان کرده و می افزاید: یکی از مهمترین فعالیت های کانون پرورش که سالهاست ادامه یافته موضوع بازی کردن در مراکز به شمار می رود.
معاون فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران از قرار گرفتن نقش بازی در تحقق چشم انداز ۱۰ ساله کانون که از سال ۱۳۹۶ آغاز شده خبر می دهد و می گوید: مهمترین فعالیتی که قرار است در این چشم انداز ۱۰ ساله به آن بیش از گذشته بپردازیم موضوع بازی ها متناسب با ذائقه روز بچه هاست.
بازی با موبایل جذابیت کمی ندارد
با وجود این، یک دختر نوجوان ۱۷ ساله در گفت و گو با مهر سرگرمی خود را بازی موبایلی «کوییز آف کینگز» دانسته و می گوید: البته کتاب هم می خوانم اما بازی با موبایل برایم جذابیت کمی ندارد.
نازگل حدیقه در عین حال بازی با این سرگرمی موبایلی را موجب افزایش اطلاعات عمومی می داند و می افزاید: البته طراحی برخی بازی های موبایلی توسط ایرانی ها انجام گرفته و سرگرمی برخطی است که امکان بالا رفتن اطلاعاتی از جمله تاریخی، جغرافیایی، ادبی، هوش و ریاضی و به گفت و گو با دیگر کاربران هم مجهز است.
وی درباره بازی هایی که میان دیگر همسالانش رواج دارد می گوید: اغلب آنان در فضای مجازی به سر می برند و دختران هم مانند پسران علاقه مند به بازی هایی نظیر «کلش آف کلانز» هستند.
این دانش آموز مقطع دبیرستان البته می گوید: در دوران کودکی با عروسک هایم بازی می کردم اما اکنون با وجود بازی های موبایلی و رایانه ای ترجیح می دهم بازی دیگری نکنم.
او که برادر کوچکتری هم دارد درباره بازی کردن وی عنوان می کند: او همواره در حال بازی با کنسول بازی است اما در اوقات فراغت به ورزش های والیبال و دوچرخه سواری هم می پردازد.
به هر روی باید در نظر داشت که امسال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران در حالی ۵۰ سال فعالیت مداوم را پشت سر می نهد که به عنوان یکی از ارکان پرورشی و آموزشی کشور در زمینه بازشناسی خرده فرهنگها نیم سده تجربه را در خورجین خود داشته و می تواند دست کم در استان فارس که عنوان فرهنگی را با خود یدک می کشد در راستای بازپیرایی خرده فرهنگ ها که یکی بازی های سنتی، بومی و محلی است نقش پرباری ایفا کند.
این روزها کلشر ها و گیمرها دیگر خبر ندارند در گذشته بچه ها در کوچه ها چه بازی هایی انجام می دادند، گل کوچک حالا دیگر برای آنها جذابیتی ندارد، شاید اصلا بلد نباشد تو پهای پلاستیکی را پوسته کنند...
