این روزها به کرات مشاهده شده است که کاربران فضای مجازی دچار سردرد و خودبیمار پنداری می شوند، علائمی که نشان می‌دهد سلامت جسمی و روانی کاربران به خطر افتاده است.
سلامت جسمی و روانی یکی از مهمترین دغدغه‌های انسان‌ها در طول اعصار مختلف بوده و در هر دوره از زیست بشری، عوامل خاص آن دوره اثرات مختلفی بر سلامتی آدمی از خود به یادگار گذاشته‌اند.
انسان عصر ارتباطات نیز از این قاعده مستثنی نیست و مجموعه عواملی که در این باره منجر به تاثیرگذاری بر سلامت روح و روان و در نهایت جسم او شده، متناسب با شرایط محیطی خاص این دوره و فضای محیطی است که اطرافش را فراگرفته است.
یکی از مهمترین عوارضی که چندسالی است گریبان نسل اسیر وسایل ارتباطی را گرفته و سلامتی او را دستخوش خطرات مختلفی کرده، اینترنت، تلفن همراه، اپلیکیشن‌ها، نوتیفیکیشن‌ها، ایمیل‌ها و در یک کلام، «فضای مجازی» است.
در میان انواع آسیب‌های استفاده از فضای مجازی، «استرس» گریبان گیر تمامی استفاده کنندگان شده است و آنها را رها نمی‌کند. این استرس بر اثر استفاده غیراصولی از فضای مجازی افزایش می‌یابد و بر سلامت روان کاربران تأثیر منفی می‌گذارد.
استرس انتظار
استرس ناشی از انتظار دریافت اطلاعات نامحدود در اینترنت، کندی بارگذاری صفحات، خرابی رایانه و امثال آنها در طولانی مدت منجر به نوعی سردرد خواهد شد.
شرکت نمایه گذاری «بریتیش وب» طی پژوهشی که به انجام رسانیده، نتایج ذیل را اعلام کرده است:
الف) 68 درصد از 200 نفر افرادی که مورد پژوهش قرار گرفته‌اند، گفته اند که برای آنها استرس انتظار دریافت اطلاعات از وب، به مراتب بیشتر از گذراندن تعطیلات آخر هفته با پدر و مادر همسرشان است.
ب) 38 درصد نیز گفتهاند که این انتظار اینترنتی استرس‌زاتر از ماندن در ترافیک خیابان است.
اگرچه موارد اعلامی از سوی این شرکت در موضوع استرس قطعا می‌توانست جدیتر از مسایل مذکور باشد، اما همین 2 خروجی اعلام شده نیز به تنهایی کفایت می‌کند تا به حقیقت استرس ناشی از انتظار جهت دریافت مطالب نامحدود مدنظر آگاهی یابیم.
از سوی دیگر، سازمان «فیوچر ورک سنتر» مستقر در لندن نیز تحقیقات مشابهی را بر روی هشدارها و پیغام‌های ظاهر شده (نوتیفیکیشن‌ها) انجام داده که به نتایج جالب توجهی دست یافته است. در این تحقیقات ثابت شده که چک کردن مداوم نوتیفیکیشن‌های پیامهای الکترونیکی (هشدارها و پیغام‌های ظاهر شده) استرس زاست و به سلامت روان آسیب می‌زند.
علت این استرس نیز اینگونه تشریح شده که به جهت امکانی که این فنآوری در اختیار کاربران قرار داده است، آنان خود را ملزم می‌دانند تا همیشه در دسترس باشند تا ایمیل‌ها و پیامهای الکترونیکی خود را به صورت مدام چک کرده و به آنان پاسخ مناسب ارایه نمایند.
بررسی و خواندن مداوم ایمیل‌ها با توجه به ویژگی ارسال پیام اطلاع دهنده که کاربران را از دریافت پیامهای جدید آگاه می‌کند، حتی زمانی که وارد برنامه ایمیل خود نمی‌شوند، این ویژگی را به کاربر منتقل می‌کند که در استرس و نگرانی لحظات را پشت سر بگذارد.
استرس مخفی‌کاری
یکی از انواع استرس انتقالی به کاربر فضای مجازی، تلاش وی برای مخفی کاری و محرمانه نگهداشتن داده‌ها و ستانده‌هایی است که به جهت خاصیت این فضای آلوده، در صندوق پیام‌ها و تلفن همراه او وجود دارد.
آمارهای بین المللی می‌گوید 90 درصد کودکان و نوجوانان 16-8 ساله در جهان که به دور از چشم والدین، به سراغ دریافت و مشاهده فیلمهای غیراخلاقی و تصاویر مستهجن می‌روند، دچار استرس می‌شوند که مبادا اطرافیان و به خصوص والدین آنان متوجه اشتباه آنها شوند.
در کشورمان نیز حدود 84 درصد کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی با استرس ناشی از حواشی فضای مجازی زندگی خود را ادامه می‌دهند تا حدی که اختلاف، شکاف و حتی طلاق و جدایی زوج‌های جوان، امروزه به یکی از نگرانی‌های محاکم قضایی و اجتماعی مبدل شده است.
استرس لایک
سومین نوع از انواع استرس ناشی از فضای مجازی را میتوان به فراخور ادبیات این فضا، «استرس لایک» دانست. در واقع، در این نوع از استرس، کاربر فعال در محیط وب و شبکههای اجتماعی، حتی در زمانی که به عللی، به صورت مقطعی و کوتاه از این فضا خارج شده است، فکر و ذهنش درگیر تعداد لایک‌های احتمالی، ارسال پیامهای دوست داشتن و... است.
پیامهای خوانده نشده و تعداد و محتوا و چگونگی پاسخ به آنها، مخاطب قرارگرفته شدن توسط دوستان و یا احتمال لورفتن پیامهای مخفی و... همه و همه می‌توانند آرامش روانی او را، حتی در مقاطع کوتاه انفصال از فضای مجازی، تهدید نمایند.
استرس خودبیمار پنداری
از جمله مواردی که می‌تواند برای کاربر فضای مجازی ایجاد استرس نماید، مطالعه مطالب به ظاهر مرتبط با سلامت انسان هست که به جهت غیرصحیح بودن و بعضا دروغ بودن آنها، حتی می‌تواند سلامت جسمی فرد مطالعه کننده را با خطر مواجه کند.
خانم نوشین بیات، فوق تخصص روماتولوژی، در گفت‌وگویی در این باره می‌گوید: به دلیل افزایش شبکههای اجتماعی موبایلی و کسب اطلاعات ناقص از فضای مجازی، بسیاری از افراد مراجعه کننده، استرس فراوان دارند در حالی که اغلب آنها به هیچ وجه مبتلا به بیماری نبوده و یا برای مبتلایان نیز، باعث ایجاد استرسی خواهد شد که منجر به تشدید بیماریشان میشود. درخواست اکید وی، به جای باور مطالب غیرمستند منتشره در فضای مجازی، مشورت با پزشک متخصص مشورت و بعد از آن، اقدام به درمان است.
درباره «استرس خودبیماری پنداری» میتوان اینگونه گفت که فرد حس کند مشکل جدی سلامتی دارد و این اضطراب با نتایج طبیعی آزمایش‌های پزشکی و اطمینان بخشی پزشک متخصص هم از بین نمی‌رود.
فضای مجازی به دلیل وجود حجم زیاد اطلاعات نادرست، تایید نشده و غیرعلمی و نیز، با توجه به این باور اشتباه در مردم که هرچه در اینترنت هست قابل اطمینان است، می‌تواند باعث تشدید اختلال روانی «خود بیمارپنداری» شود.
چه کنیم؟
به گزارش فارس استرس در واقع یکی از مهمترین علل بروز اختلالات جسمی و روانی است؛ بررسی‌های گوناگون نشان می‌دهد که 70 تا 90 درصد بیماریها با استرس ارتباط مستقیمی دارند؛ فهرست بیماریهای ناشی از استرس «انواع سرطان»، «بیماریهای قلبی»، «آسم»، «میگرن» و... را در برمی‌گیرد.
با توجه به موارد مذکور که تنها به بخشی از استرس‌های ناشی از فضای مجازی را برای کاربران اشاراتی گذرا شد، چند توصیه می‌تواند منجر به کاهش اثرات مخرب این فضا در موضوع مهم استرس برای کاربران فضای مجازی مورد توجه قرار گیرد:
کنترل مدت زمان حضور در فضای مجازی
فضای مجازی را به اندازه فضای مجازی جدی تلقی نماییم
نیاز به فراگیری سواد رسانه‌ای در زمینه فعالیت در فضای مجازی
تلاش برای تثبیت سبک زندگی ایرانی – اسلامی در محیط کار و خانه
خاموش کردن برنامه «میل» روی تلفن همراه
عدم باورپذیری هرآنچه که در محیط اینترنت و شبکههای اجتماعی به خورد مخاطب داده میشود
استراحت کافی و مناسب به دور از وسایل ارتباطی
تغذیه مناسب بدون همراهی وسایل مرتبط با فضای مجازی
تلاش برای گرم نگهداشتن محیط صمیمانه خانواده و اهمیت مضاعف به این موضوع
ایجاد شبکههای اجتماعی در فضای حقیقی و محیط کار و زندگی با دوستان، اقوام و آشنایان
