ITanalyze

علیرضا کاشیان - 9 ماه از شکل‌گیرى کارگروه راهبرى اینترنت در سازمان ملل مى‌گذرد و در طول این مدت 4 جلسه عمومى با فواصل 60 یا 70 روزه در ژنو برگزار شده است. در طول این مدت همیشه احساس مى‌کردم که این کارگروه که اختصاراً آن را WGIG مى‌نامیم، به نتایج مهمى باید دست یابد.

در طول این مدت شخصا در 2 جلسه عمومى WGIG به همراه سایر دوستان از وزارت امور خارجه شرکت کردم. سعى کردم عمده مذاکرات را پیگیرى کنم. بسیارى از صحبتها، پیشینه تاریخى داشت. خیلى از حرفها تکرارى بود. خیلى از نقطه نظرات، مشابه و تعدادى نیز ضدیت داشت. براى ما که تازه چند ماهى بود پا به میدان پرهیاهوى راهبرى اینترنت گذاشته بودیم، خیلى از حرفها شنیدنى و تازه بود. خیلى سعى کردیم خودمان را با بحثهاى روز تطبیق کنیم.

بشنویم و دنبال کنیم. احساس ما این است که مى‌توانیم در این مذاکرات حقوق هموطنانمان را پیگیرى کنیم. اگر فکر مى‌کردیم که جایى از ماشین بزرگ راهبرى اینترنت در جهان معیوب است، خود را در تعمیر آن سهیم مى‌دانستیم. به هر حال بحثهاى پراکنده، نشستها، کارگاههاى آموزشى و مقالات متعددى را پشت سر گذاشتیم و بالاخره چند روز پیش، یعنى 14 ژوئن، چهارمین و آخرین جلسه عمومى راهبرى اینترنت در ژنو برگزار شد.

پس از مطالعه و شنیدن نقطه نظر کشورهاى مختلف و حتى نمایندگان بخش خصوصى و جامعه مدنى، تصمیم گرفتم بخشهایى از این گفتگوها را که احساس مى‌کردم مى‌تواند تامل برانگیز یا انقلابى باشد، انتخاب و به زبان فارسى بنویسم. امیدوارم مطالعه این گفتگوها که در سطح نمایندگان کشورها و در بالاترین نشست مشورتى سازمان ملل در زمینه راهبرى اینترنت، انجام شده است، براى شما سودمند باشد. امروز ما نیاز به محققین و پژوهشگرانى داریم تا ما را در این مسیر یارى دهند.

این بار صحبتهاى نماینده برزیل در بعد از ظهر 14 ژوئن را انتخاب کرده‌ام. امیدوارم با همکارى علاقه‌مندان، فرصت دست دهد و بتوانیم سایر گفتگوها را نیز روى کاغذ بیاوریم. در پایان این متن، توضیحاتى بعنوان پیش زمینه براى خوانندگان آورده‌ام.
نماینده برزیل:

متشکرم جناب رئیس.

من در اینجا 2 صفحه از نقطه نظرات برزیل را بطور خلاصه و مکتوب به همراه دارم.

اما قبل از هر چیز فکر مى‌کنم باید تکلیف خودمان را یکبار و براى همیشه با این جمله مشخص کنیم: اگر شکسته نیست، آنرا تعمیر نکنید. (If it is not broken, Don\'t fix it)

بگذارید مثالى را بیان کنم. من مى‌دانم همه شما با تاریخ آشنا هستید و بخوبى تاریخ هندوستان را مى‌دانید. حتما بخاطر مى‌آورید که دولت انگلستان بر هندوستان به عنوان مستعمره خود حکومت مى‌کرد و این حکومت بسیار موثر، پایدار و قابل اعتماد بود تا جایى که قوانین و اساسنامه بسیار خوبى نیز براى آن نوشته شده بود. حتما با حرفهاى من موافق هستید. با اینحال مردم هندوستان در آن زمان با شرایط موجود موافق نبودند و به همین دلیل آنها براى استقلال جنگ کردند.

جناب رئیس، آنچه من در تلاش هستم تا بیان کنم این است که در سیستم فعلى، حقانیت بطور کامل وجود ندارد با اینکه سیستم بطور کارآمد، پایدار و قابل اتکا کار مى‌کند با اینحال به نظر ما قانونى و بر حق نیست زیرا مردم در این سیستم مدنظر قرار نگرفته‌اند تا بتوانند نظرات خود را بیان کنند. آنها نمى‌توانند راى دهند. آنها مالیات مى‌پردازند ولى حق حضور در این سیستم را ندارند.

نقطه نظر ما به مثال دیگرى که خواهم گفت بسیار نزدیک است. مثال مربوط به مستعمره دیگر دولت انگلستان یعنى ایالات متحده آمریکاست (در زمان قدیم). وقتى که انگلستان سعى کرد تا براى آمریکا مالیات وضع کند و آمریکایى‌ها گفتند که هیچ مالیاتى را بدون حضور در حکومت نمى‌پذیرند ما را به همین ایده نزدیک مى‌کند. به نظر من همین مثالها کافى است تا به بحث در مورد آن خاتمه دهیم زیرا معناى خاصى در مذاکرات فعلى ندارد و فکر مى‌کنم از این به بعد مى‌توانیم از تکرار و استفاده از این جمله پرهیز کنیم.

همانطور که قبلا اشاره کردم، اجازه دهید تا بیانیه و مطالب دولت برزیل را قرائت کنم.

با وجود اینکه سیستم فعلى در دسترسى قابل اطمینان به شبکه و عملکرد فوق العاده آن، بسیار موفق بوده است، با اینحال ساختار فعلى جهت راهبرى جهانى اینترنت داراى محدودیتهایى است که همانطور که قبلا به آن اشاره کردم میتوان به نبود حقانیت در سیستم فعلى اشاره کرد.

موضوع راهبرى، شامل چالشهایى است که از حوزه اختیارات ICANN خارج است. موضوعات اصلى گوناگونى را مى‌توان اشاره کرد که توسط ICANN قابل پیگیرى نیست و حتى در بسیارى از ارگانها و مجموعه‌هاى دیگر نیز به آنها پرداخته نشده است. به عنوان مثال، هزینه اتصال به اینترنت، هرزنامه‌ها (SPAM) و جرایم دنیاى سایبر.

این مسئله، نیاز به یک نظام بین‌المللى براى راهبرى جهانى اینترنت را آشکار مى‌کند که در این نظام، دولتها، بخش خصوصى و جامعه مدنى و حتى جامعه آکادمیک بخوبى مد نظر قرار گرفته‌اند و حق شرکت در آن را دارند. نظام هماهنگى و راهبرى اینترنت در جهان باید ایجاد شود.

این نظام باید مستقل، خودمختار و پایه‌ریزى شده بر یک پیمان بین‌المللى باشد تا حقانیت آن را تضمین کند و همچنین باید در شکل‌گیرى آن به چند جانبه بودن، دموکراسى، شفافیت و حضور همه ذینفعان دقت نمود. نظرات بنیادى براى شکل‌گیرى این نظام وجود دارد که اجازه دهید چند عدد از آنها را نام ببرم.

الف- موسسات و سازمانهاى فعلى که در پروسه راهبرى اینترنت نقشى دارند، باید خود را موظف بدانند تا به اصول توافق شده در اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى (WSIS) احترام بگذارند. این اصول چند جانبه‌گرایى، دموکراسى، شفافیت و چند ذینفعى است.

ب- اهداف و برنامه‌ریزى جهت ساختار این نظام باید بگونه‌اى باشد که تمام جنبه‌هاى مرتبط با راهبرى اینترنت را در خود جاى دهد.

ج- این ساختار باید بطور اختصاصى، فضایى را جهت تصمیم‌گیرى دولتها در اختیار قراردهد تا موضوعات مربوط به حق حاکمیت ملتها در آن مطرح شود.

د- این نظام باید بگونه‌اى شکل گیرد که پایدارى و توسعه اینترنت را بطور متدوام تضمین کند.

ه- مدل راهبرى که با شکل‌گیرى و تاسیس رسمى کمیته ویژه اینترنت در برزیل در حال اجراست، مى‌تواند به عنوان نمونه‌اى براى ساختن ابعاد نظام جدید مد نظر قرار گیرد. (برزیل مایل است در صورت تمایل اطلاعات بیشترى را در اختیار قرار دهد.)

و- مدل راهبرى که در برزیل استفاده مى‌شود مى‌تواند به عنوان یک پایه براى تبادل تجربیات و همکارى در جهت تنظیم ساختار راهبرى در سایر ملتها مد نظر قرار گیرد تا بتوان راههایى را جهت تسهیل مشارکت همه کشورها و جوامع در یک نظام جهانى جستجو کرد.

اجازه دهید چند مورد از الزامات یک چنین نظامى را نیز قید کنم.

الف- باید بتواند در جهت موضوعات راهبرى که رنج وسیعى را شامل مى‌شود، هماهنگى ایجاد کند.

ب- باید همه ذینفعان در آن دخیل باشند.

ج- باید شامل یک مکانیسم بین الدولى باشد تا دولتها بتوانند مسوولیتهاى خود را از طریق تعداد مشخصى از سیاستهاى عمومى تدوین شده، اجرا کنند.

د- نباید تحت قلمرو قدرت کشور خاصى باشد.

ه- باید در جهت منافع عمومى در سطح جهان کار کند.

و- باید به معیارهاى شفافیت، دموکراسى و چند جانبه گرایى متعهد باشد.

ز- هر کدام از نمایندگان چهار دسته ذینفع زیر باید بطور واضح و آشکار در برابر حق راى خود، پاسخگو و مسوولیت پذیر باشد. این چهار دسته شامل دولتها، بخش خصوصى، سازمانهاى غیر انتفاعى جامعه مدنى و جوامعى فنى و علمى است.

ح- بجاى تعویض یا جابجایى در سازمانهاى فعلى، باید هماهنگى بین این سازمانها ایجاد کند.

ط- باید بطور عملى و موثر در جهت تصمیم‌گیرى اقدام کند.

ى- باید در راستاى دگرگونى و توسعه اینترنت، انعطاف پذیر باشد و خود را با آن تطبیق دهد.

ک- باید قدرت کافى در جهت تصحیح موضوعات مرتبط با گروههاى ذینفع دارا باشد و بتواند آن را در بین سازمانهاى مختلف منتشر کند.

ل- باید بتواند درگیریها و اختلاف نظرها را حل و فصل کند و بین سازمانهاى مختلف هماهنگى ایجاد کند.

م- باید بر روى پاى خود بایستد و وابسته نباشد.

جناب رئیس از شما بسیار متشکرم.

پیش زمینه:

واژه راهبرى اینترنت در برابر Internet Governance انتخاب شده است. این انتخاب با پیشنهاد اساتید محترم و با در نظر گرفتن مفهوم Governance در سطح بین الملل انجام شده است.

همواره موافقین و مخالفین نظام فعلى در نشستها و کنفرانسهاى مختلف در طول یکسال گذشته به بیان نظرات خود پرداخته‌اند. در این بین، دولت برزیل را مى‌توان جزو مخالفین نظام فعلى در نظر گرفت. ICANN که از سال 1998 عمده مسوولیت هماهنگى Domianها، IPها و شماره پورتها در جهان را بر عهده دارد، در عمده این مذاکرات زیر ذره بین قرار دارد و همواره تلاش کرده است تا با بیان اینکه سیستم فعلى اینترنت بخوبى کار مى کند، دولتها و جوامع را قانع کند که تغییرات وسیعى در وضعیت راهبرى اینترنت ایجاد نکنند. به همین دلیل طرفداران ICANN مدام از جمله If it is not borken, Don\'t fix it! استفاده مى‌کنند که نماینده برزیل در ابتدا سخنرانى خود به آن اشاره مى‌کند. قابل ذکر اینکه ICANN به عنوان یک شرکت خصوصى در آمریکا ثبت شده است.
* دبیر کارگروه راهبرى اینترنت، شوراى عالى اطلاع رسانى

دکتر کاظم معتمد نژاد*- برگزاری«اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی»، به منظور توسعه یک دیدگاه مشترک برای ایجاد یک جامعه سراسر زمینی، از طریق کاربرد تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و استفاده از امکانات بالقوه این تکنولوژی‌ها برای حل مهمترین و حساس‌ترین مسائل دنیا ، طرف توجه قرار گرفته است .

عمده‌ترین مسائل کنونی جهان ، آن چنان که در «اعلامیه هزاره» ( مصوب 8 سپتامبر 2000) به هنگام گردهمایی ویژة سران جهان در مجمع عمومی ملل متحد، به مناسبت فرا رسیدن سومین هزاره پس از میلاد مسیح برشمرده شده اند، مبارزه با گرسنگی و فقر ، پیشبرد خدمات بهداشتی ، گسترش آموزش و بهبود پایداری محیط زیست را شامل می شوند . در این میانة در فاصله چند سال اخیر پس از صدور اعلامیه مذکور ، تغییرات جدیدی در دنیا پدید آمده‌اند و مخصوصا اختلافات بین شمال و جنوب، افزایش یافته اند و به این ترتیب ، با حادتر شدن مسائل مربوط به توسعه کشورهای جهان ، این سوال مطرح است که آیا تکنولوژی های پیشرفته کشورهای غرب با نظام های اجتماعی و ارزش های خاص آن‌ها – بازار آزاد ، تکنولوژی به مثابه مالکیت معنوی ، فرد گرایی و مصرف گرایی – می‌توانند جنبه جهان فراگیر پیدا کنند یا چنین امری به سهولت امکان پذیر نیست .

برای بررسی بیشتر در این زمینه ، ابتدا طی دو بخش، دیدگاه حقوق بشری مربوط به جامعه اطلاعاتی و ویژگی‌ها و محدودیت های آن و همچنین دیدگاه انتقادی مبتنی بر تقویت و تحکیم حقوق مدنی به منظور ایجاد یک جامعه معرفتی پایدار ، معرفی می شوندو به دنبال آن ها، در بخش های دیگر ایرادها و انتقادهای مربوط به بی توجهی اجلاس عالی ژنو به عدم تحقق تعهدات مالی کشورهای پیشرفتة صنعتی برای توسعة کشورهای فقیر، و اعمال محدودیت های جدید آن ها علیه این کشورها، مطرح می گردند.

1- دیدگاه حقوق بشری جامعه اطلاعاتی

دیدگاه مورد توجه در «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی » راجع به ایجاد جامعه‌های اطلاعاتی مردم مدار، فراگیر و توسعه محور ، بر اساس اصول حقوق بشر استوار شده است و ارزیابی مقبولیت و مشروعیت دولت‌ها و همچنین وضعیت حقوق و آزادی های شهروندان، بر مبنای این اصول صورت می گیرد.

به همین لحاظ، با در نظر گرفتن آن که «اعلامیه جهانی حقوق بشر»، اهمیت حقوق مدنی و سیاسی را با اهمیت حقوق اجتماعی و اقتصادی در یک سطح قرار داده است و هم سطح بودن این حقوق ، در اعلامیه نهایی «کنفرانس جهانی حقوق بشر» (World Conference Human Rights Vienna, 1993) در وین (سال 1993) ، نیز با تکیه بر همگانی و جهانی بودن ، غیر قابل تجزیه بودن ، به هم وابسته بودن و هم‌پیوند بودن تمام آن‌ها ، مورد تأکید واقع شده است، در روند برگزاری و تصمیم گیری «اجلاس جهانی سران درباره جامعة اطلاعاتی» هم به پیروی از اصول حقوق بشر، توجه ویژه‌ای مبذول گردیده است و ترتیبی اتخاذ شده است که «اعلامیة اصول» مصوب این اجلاس بر مبنای حقوق بشر تکیه داشته باشد و «برنامة عمل» آن بر پایة استانداردهای حقوق بشر به اجرا درآید . با بیان دیگر بر اساس این دیدگاه ، توجه به حیثیت انسانی و حقوق تساوی آمیز تمام انسان ها ، نقطة آغاز تحقق هدف‌های اجلاس مذکور ، شناخته می شود و هیچ کدام از مقتضیات و ملاحظات صرفاَ تکنولوژیک ، نباید به رعایت این حقوق لطمه‌ای وارد سازد .

چنین دیدگاهی ، باید قاعدتاَ در چارچوب اصول حقوق بشر به مورد عمل گذاشته شود و به مسألة انطباق وضعیت ملت ها و کشورها با استانداردهای حقوق بشر ، که در اسناد بین‌المللی مربوط به آن‌ها معرفی شده اند ، توجه ویژه‌ای معطوف دارد. در میان این استانداردها ، می‌توان از آزادی و امنیت انسانی، حمایت وی علیه تبعیض، حق کار و حق برخورداری از استاندارد زندگی مناسب، همراه با بهداشت و تندرستی ، حق مشارکت در ادارة کشور ، آزادی داشتن عقاید و بیان آن‌ها ، آزادی از مداخلة خودسرانه در زندگی خصوصی ، حق مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی جامعه و حق برخورداری از آموزش پایه به طور مجانی نام برد . استانداردهای یاد شده هنوز در بسیاری از کشورهای جهان تحقق نیافته اند و به همین جهت ،«اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» می‌تواند آن‌ها را به عنوان اصول رهنمود برای گذار به جامعة اطلاعاتی آینده به کار گیرد .

اگر کشورهای شرکت کننده دراین اجلاس عالی ، نتوانند ارزش‌های بنیادی راهنمای توسعة جامعة اطلاعاتی را به اجرا بگذارند، بیم آن می رود که اسناد حقوقی مصوب آن‌ها، همانند اکثر برنامه‌های گسترش کاربرد تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات، تنها بر مبنای ضرورت طرح ریزی دربارة توسعة این تکنولوژی‌ها و ایجاد زیرساخت‌های مربوط به آن‌ها مورد استفاده قرار گیرند و دیدگاه مردم مدار جامعة اطلاعاتی که در کانون هدف‌های اجلاس مذکور قرار دارد ، رعایت نگردد. به همین سبب ، توجه به انطباق استانداردهای حقوق بشر با ضرورت‌ها و مقتضیات حرکت به سوی جامعة اطلاعاتی ، جنبة حیاتی دارد و برای نیل به این منظور ، باید شرایطی فراهم آیند که تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات به عنوان وسایل تحقق حقوق بشر به کار گرفته شوند و هر گاه که تکنولوژی‌های یاد شده، چالش‌های جدیدی در این زمینه ، پدید می‌آورند ، این چالش‌ها مورد مقابله واقع شوند .

دیدگاه حقوق بشری جامعة اطلاعاتی همچنین ایجاب می کند که اصول بنیادی این حقوق ، مانند تساوی انسان‌ها و عدم تبعیض دربارة آن‌ها ، در تمام سطح‌ها در سیاست‌ها و برنامه‌های عمل مربوط به تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات ، چه ملی و چه بین‌المللی ،مورد حراست قرار گیرند . تعهد به رعایت اصل احترام به حیثیت انسانی و عدم تبعیض دربارة وی ، در چارچوب تصمیم‌گیری‌های اجلاس جهانی سران ، باعث می شود که به عدم تبعیض ،توانمندسازی ، خود اتکایی و همگرایی افراد و گروه‌های آسیب‌پذیر و به حاشیه رانده شده، در سطح‌های ، منطقه‌ای و جهانی ، توجه بیشتر و گسترده‌تری مبذول گردد.

با چنین رویکردی می‌توان امکانات تقویت و تحکیم استانداردهای حقوق بشر ، مانند توسعة انسانی و اجتماعی ، دموکراسی و مشارکت عمومی در امور مملکتی را فراهم آورد و آن‌ها را در هدف‌گذاری ها و ارزیابی‌های پیشرفت و گسترش جامعة اطلاعاتی ،به عنوان نقاط اصلی و کانونی مورد نظر ، به کار گرفت . در حالی که اقدام‌های طرف توجه «برنامة عمل» اجلاس جهانی ژنو برای رسیدن به چنین جامعه‌ای بیشتر بر زیرساخت های تکنولوژیک تمرکز یافته‌اند و به زمینه‌های توسعة انسانی (تقویت بهداشت ،آموزش ، امید زندگی و همبستگی ) ، توسعة اجتماعی و فرهنگی (افزایش فرصت‌های اقتصادی و اشتغال و گوناگونی فرهنگی و زبانی) و دموکراسی (توسعة آزادی بیان ، دسترسی به اطلاعات، کثرت گرایی رسانه‌ها ، شفافیت امور مملکتی، مشارکت در تصمیم گیری و توانمند سازی محلی ) ، کمتر پرداخته شده است .

بر این نکته نیز باید تأکید گذاشت که برای نیل به نتایج عملی دیدگاه حقوق بشری جامعة اطلاعاتی ، به ایجاد محیط مساعد مقررات گذاری در جهت احترام به این حقوق ، هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی نیز نیاز مبرم وجود دارد . با بیان روشن‌تر، ضرورت انطباق مقررات گذاری‌های راجع به تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات با استانداردهای حقوق بشر، باید صریحاَ مورد تأکید قرار گیرد .

دیدگاه حقوق بشری جامعة اطلاعاتی ، علاوه بر آن که اهمیت چارچوب استانداردهای بنیادی این جامعه را مشخص می‌سازد، چالش‌های ویژه‌ای نیز از جهت انطباق آن‌ها با چنین جامعه‌ای ،پدید می‌آورد. به طوری که در فرایند جامعة اطلاعاتی ، برخی از اصول و حقوق مهم انسانی ،مانند اصل عدم تبعیض ، حق توسعه ، حق آزادی بیان ، حق ارتباط ، حق حریم زندگی خصوصی و حق مشارکت آزاد در زندگی فرهنگی جامعه ، با تضاد و تعارض روبرو می‌شوند.
الف. اصل عدم تبعیض

«اعلامیة حقوق بشر»، بر اصل تساوی حقوق افراد و عدم تبعیض دربارة آن‌ها - که در منشور ملل متحد پیش‌بینی گردیده است - تأکید گذاشته و تقویت و توسعة آن را خواستار شده است. این اصل ، در سندهای حقوقی بین‌المللی بعدی سازمان ملل متحد ، مانند «عهدنامة رفع تبعیض نژادی » و «عهدنامة رفع تبعیض بر ضد زنان » هم تأکید گردیده است . اما در سندهای حقوقی مصوب «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، اصل مذکور به عنوان یک اصل رهنمود دیدگاه‌های فکری و برنامه ‌های عملی آن در سطح بین‌المللی و همچنین در سطح ملی مورد تأکید واقع نشده است . در حالی که جامعة اطلاعاتی برای فراگیر شدن آن ، باید گروه‌های به حاشیه‌رانده شده ، مانند اشخاص مسن ، افراد معلول ، مردم بومی ، پناهندگان ، اقلیت‌ها یا افراد بسیار فقیر را حمایت کند و به توانمند سازی آنان کمک نماید . به همین گونه ، تبعیض علیه زنان نیز باید مورد مقابله قرار گیرد و برای تأمین برابری جنسیتی در تمام حوزه‌های فعالیت‌های جامعه ، اقدام شود.
ب. حق توسعه

اعلامیة نهایی «کنفرانس جهانی حقوق بشر»(وین :1993)، که به «اعلامیة وین » مشهور شده است ، «حق توسعه» (The Right to Development) را به صورت مورد پیش بینی در متن «اعلامیة مربوط به حق توسعه » (مصوب نوامبر 1986 مجمع عمومی سازمان ملل متحد) به عنوان یک بخش مکمل حقوق بشر ، مورد تأکید قرار داده است . در اعلامیة مذکور خاطر نشان گردیده است که افراد انسانی ، قلمرو محوری و زمینة اصلی توسعه هستند و در این باره نسل‌های آینده باید در کانون توجه جهانیان قرار داشته باشند. اعلامیة یاد شده ، مخصوصاَ تأکید کرده است که در حالی که توسعه به عنوان دست آویزی برخورداری افراد از تمام حقوق انسانی را تسهیل می کند. عدم توسعه نباید برای توجیه محدود سازی حقوق بشر مطرح گردد. «اعلامیة مربوط به حق توسعه » همچنین بر این واقعیت تکیه نموده است که تحقق رو به پیشرفت حق توسعه ، مستلزم آن است که در این باره سیاست گذاری توسعه‌ای موثر در سطح ملی صورت گیرد و نیز محیط اقتصادی مساعد آن در سطح بین‌المللی فراهم شود.

لازم به یادآوری است که تأکید بر «حق توسعه »، که در سندهای مصوب سومین گردهمایی کمیتة تدارک نخستین مرحلة برگزاری «اجلاس جهانی سران دربارة جامعه اطلاعاتی » (سپتامبر 2003 ) طرف توجه واقع شده بود، در متن‌های نهایی «اعلامیة اصول» و «برنامة عمل» مصوب این اجلاس جهانی (10 تا 12 دسامبر 2003)، انعکاس نیافت و در آن ها، به طور شگفت انگیز، تنها بر اهمیت پیوستگی سیاست‌های توسعه‌ای و توسعة جامعة اطلاعاتی» تأکید گذاشته شد.
پ. حق آزادی بیان و حق ارتباط

تردید نیست که وسایل ارتباطی نوین ، از لوازم اصلی جامعة اطلاعاتی به شمار می‌روند و با توسعة دموکراتیک ، شفافیت امور مملکتی و مشارکت عمومی ، پیوند بسیار نزدیک دارند. اینترنت نه تنها برای آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات ، امکانات جدید و واقعیت‌های تازه‌ای پدید می‌آورد بلکه در برابر آن‌ها ، طرق جدیدی هم برای محدود سازی آزادی ، ایجاد می کند . در عین حال ، اسناد نهایی نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» ، در این زمینه خواست سیاسی کشورها برای پشتیبانی و پیشرفت آزادی بیان از طریق اینترنت و از جمله دسترسی به اطلاعات همگانی را به روشنی مشخص می‌سازند و این امر از اهمیت خاصی برخوردار است . اما این که دولت‌ها چه گونه تعهد خود به تامین آزادی اینترنت را ابراز می‌دارند و دربارة آن به مادة 19 «اعلامیة جهانی حقوق بشر» راجع به آزادی عقیده و بیان و اطلاعات استناد می کنند، قابل بررسی و ارزیابی است .

باید دانست که یکی از مباحثه‌های مهم مربوط به آزادی اینترنت ، که در جریان تدارک نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی » پدیدار شد ، راجع به«حق ارتباط» بود. «حق ارتباط» ، در صورتی که از دیدگاه حقوق بشری به آن نگریسته شود ، نمی‌توان آن را به عنوان حقی تازه و مستقل معرفی کرد . بلکه باید آن را به منزلة یک واژة فراگیر ، که دسته‌ای از حق‌های موجود زیر چتر آن هستند، مورد توجه قرار داد . از این لحاظ، حق آزادی بیان که در مادة 19 یادشده مورد تأکید واقع شده است، یک عنصر مثبت در بر دارد و دولت‌ها را متعهد می‌سازد تا برای تضمین رعایت احترام آن ‌، اقدامات لازم را به عمل آورند . دادگاه‌ها هم در این باره تجربه‌های خوبی داشته‌اند و رویه‌های قضایی مناسبی در جهت طرفداری از تعهد دولت‌ها به تضمین آزادی مذکور ایجاد کرده‌اند. به همین جهت، اکنون برای تعریف دقیق‌تر «حق ارتباط»، که نه تنها آزادی بیان ، بلکه حق احترام به زندگی خصوصی ، آزادی رفت و آمد و آزادی تجمعات را هم در بر می‌گیرد ، شرایط مساعدی فراهم شده‌اند.

عنصر کلیدی مثبت حق آزادی بیان و شالودة حیاتی «حق ارتباط»، تعهد دولت‌ها به ایجاد محیط مناسب برای رسانه‌های متنوع و مستقل است ، محیطی که بتواند حق همگان به دریافت اطلاعات از منابع مختلف را تأمین کند.

ت- اهمیت ویژة حق ارتباط در جامعة اطلاعاتی
تأکید ویژة « اعلامیة اصول» مصوب نخستین « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» (10 تا 12 دسامبر 2003)، بر جایگاه برجستة ارتباطات در زندگی اجتماعی انسان و نقش کانونی آن در جامعة اطلاعاتی، به خودی خود، نشانگر آن است که اجلاس مذکور، به طور غیر مستقیم « حق ارتباط» را به عنوان یکی از حقوق مهم انسانی، طرف توجه قرارداده است. در مقدمه این اعلامیه گفته شده است که « ... ارتباطات، یک فرایند بنیادی اجتماعی، یک نیاز اساسی انسانی، شالودة تمام سازماندهی های اجتماعی و عنصر مرکزی جامعة اطلاعاتی است ...» و چنین شیوة بیانی معرف آن است که مسائل مربوط به تأمین نیاز ارتباطی یا حق ارتباط افراد در جامعة اطلاعاتی، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

جایگاه برجسته و اهمیت ویژة « حق ارتباط» در جامعة اطلاعاتی، ایجاب می کند که به تأمین منابع مالی ضروری برای تحقق این حق، با در نظر گرفتن نکات زیر توجه بیشتری مبذول گردد:

1. تأمین حق ارتباط و ساختار سازی ارتباطی مورد نیاز آن را نمی توان با تکیه بر توانایی مالی افراد به تحقق رساند. زیرا در نظام بازار، تمام فعالیت ها و اقدام های خدمت رسانی، بر قدرت پرداخت افراد استوارند و ساختارهای راهبری امور عمومی و از جمله سازمان های مسئول امور ارتباطات موظفند منابع مالی خدمات ارتباطی همگانی و مخصوصاٌ حداقل منابع مالی تأمین حق ارتباط را که بخش خصوصی به آن کمک نمی کند، فراهم سازند. بنابراین، دولت ها ناگزیرند محیطی ایجاد کنند که به نیازهای ارتباطی ضروری برای فرایند توسعة جامعه در تمام ابعاد آن، پاسخ مثبت بدهد. به این ترتیب، ایجاد محیط مساعد برای جلب سرمایه گذاری خصوصی در زمینة فعالیت های ارتباطی، اگر هم بتواند از لحاظ توسعة فعالیت های اقتصادی مفید و مؤثر واقع شود، نباید به عنوان یک هدف اصلی طرف توجه قرارگیرد زیرا چنین محیطی نمی تواند تمام نیازهای مربوط به ارتباطات جامعه را تأمین کند. به همین جهت، بسیاری از صاحب نظران انتقادنگر علوم ارتباطات ، معتقدند که مرکزیت شیوة ادارة عمومی امور ارتباطات با هدف تأمین منافع همگانی، باید بار دیگر به صورت الگوی مطلوب پذیرفته شود. در این صورت، ممکن است توزیع محدود منافع قابل ملاحظه ای که بخش خصوصی از فعالیت های ارتباطی در سال های اخیر بدست آورده است نیز به منظور تأمین نیازهای ارتباطی جماعت های فقیر، ضرورت پیدا کند.

2. ساختارهای تأمین مالی نیازهای ارتباطی، مخصوصاٌ در مواردی که هدف آن ها پاسخگویی به نیازهای توسعه ای جماعت های فقیر جامعه باشد، باید بر مبنای نیازهای خاص آن ها، ایجاد شوند. در این باره، به ویژه می توان مالکیت جماعتی زیر ساخت های شبکه ای یا مالکیت سازمان های محلی بر این زیرساخت ها را طرف توجه قرارداد و با مالکیت شرکت های بزرگ خصوصی که در صدد تسلط براین گونه شبکه ها هستند، به مقابله پرداخت. نمونه های فراوانی از شبکه های ارتباطی دارای مالکیت جماعتی در سال های اخیر در ایالات متحدة آمریکا (فعالیت 1000 تعاونی ارتباطی روستایی در سال 2004)، لهستان، آرژانتین، پرو و هند، تأسیس شده اند که تجربه های آن ها می توانند مورد استفادة کشورهای دیگر قرار گیرند. در این زمینه مخصوصاٌ توجه بیش از پیش به تأسیس فرستنده های رادیویی و تلویزیونی جماعتی و محلی که به توانمندی ارتباطی مخاطبان کمک فراوان می کنند و شرکت های بزرگ تجارتی خصوصی هم پیوسته برای کنترل آن ها تلاش دارند، بسیار ضروری است

ث. حق حریم خصوصی

در جامعة اطلاعاتی، حق احترام به زندگی خصوصی افراد، به سبب تغییرات عمده‌ای که با کاربرد ارتباطات مستقیم اینترنتی در شیوه‌ها و زمینه‌های گردآوری، ذخیره سازی و بازپردازی داده‌ها پدید می‌آیند ، مورد چالش قرار می‌گیرد . به همین سبب ، دولت‌ها باید کوشش کنند تا تمام مقررات گذاری‌های ملی و بین‌المللی مربوط به ارتباطات اینترنتی ، با مقتضیات احترام به حق مذکور ، انطباق داشته باشند.

در جریان برگزاری نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، مباحثه‌های راجع به امنیت تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات، تحت تاثیر شرایط وقت ،بیشتر جنبة سیاسی پیدا کردند و با نوعی طرز بیان امنیتی و نظامی و تأکید بر ضرورت مقابله با تهدیدهای تروریسم همراه شدند. به گونه‌ای که آخرین پیش‌نویس«اعلامیة اصول» مورد عرضه به اجلاس عالی مذکور، دربارة امنیت اینترنت ، چند موضوع مورد اختلاف در بر داشت و متن مصوب این اعلامیه هم بیش از آن که به استانداردهای حمایت حریم خصوصی بپردازد، بر موضوع‌های مربوط به امنیت ملی کشورها، تمرکز پیدا کرد .
ج- حقوق فرهنگی

مادة 27 «اعلامیة جهانی حقوق بشر» بین حقوق مولفان و حقوق تمام مردم برای مشارکت در زندگی فرهنگی و برخورداری از هنرها و سهیم شدن در پیشرفت علوم و استفاده از ثمرات آن‌ها، نوعی تعادل پیش بینی کرده است . اما به رغم این پیش بینی، در جریان برگزاری نخستین «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» ، در مورد ایجاد تعادل بین حقوق مالکیت معنوی(که بسیاری از انتقادنگرها ترجیح می‌دهند آن‌ها را به عنوان حقوق اختراعات ، حقوق مولفان و حقوق علامات تجارتی معرفی کنند ) و دسترسی آزاد همگان به اطلاعات و معرفت‌ها، تضاد شدیدی پدید آمد. به طوری که در اسناد مصوب این اجلاس، تنها بر اجرای قراردادهای موجود راجع به حقوق مالکیت معنوی (دو قرارداد مصوب 1996) که مورد اعتراض کشورهای در حال توسعه قرار گرفته اند، تأکید گذاشته شده است و به ضرورت توافق‌های جدید برای پیشبرد دسترسی آزاد به اطلاعات و معرفت‌ها ، توجه نگردیده است. چنین وضعیتی ، با در نظر گرفتن آن که دسترسی به اطلاعات و معرفت‌ها ، هستة اصلی جامعة اطلاعاتی را تشکیل می‌دهد ، بسیار تعارض آمیز و غامض به نظر می‌رسد.(1)
2- دیدگاه مبتنی بر حقوق مدنی برای جامعة معرفتی پایدار

بسیاری از صاحب‌نظران انتقاد نگر مطالعات ارتباطی و روشنفکران وابسته به گروه‌های فعال جامعة مدنی در کشورهای غربی و سایر کشورهای دنیا ، از دیدگاه مبتنی بر جهانی سازی تکنولوژی‌های نوین اطلاعات و ارتباطات، که دیدگاه مسلط کنونی در جهت هدف قرار دادن این تکنولوژی‌ها و کم توجهی به وسیله شناختن آن‌ها برای توسعة انسانی و اجتماعی در تمام کشورها به شمار می‌رود ، ایراد می‌گیرند و به آن اعتراض می‌کنند. آن‌ها معتقدند که از امکانات تکنولوژی‌های مذکور باید برای کاربرد اطلاعات به منظور ایجاد جامعه‌های نوین دارای چهرة انسانی و بر اساس اولویت توسعه ، بهره‌برداری کرد .

به عقیدة انتقادنگرها ، ترکیب فن‌آوری و دانایی ( معرفت یا دانش) در راه پیشرفت جوامع کنونی، باید با توجه به واقعیت‌های موجود و برای شکل دهی یک دیدگاه مشترک راجع به «جامعة معرفتی پایدار» ، بر اساس اصول زیر صورت گیرد:

1-معرفت میراث بشریت است و در مالکیت بشریت قرار دارد. با بیان دیگر ، معرفت یکی از «اموال مشترک» (The Common Good) انسان‌ها به شمار می رود و باید تحت شرایط منصفانه، در دسترس همگان باشد و با مساعی خاص برای نسل‌های آینده مورد حراست واقع شود.

2-خصوصی سازی و تجارتی سازی معرفت‌های عمومی ،باید ممنوع گردد و به اشتراک گذاشتن آن‌ها به عنوان وسایل تحقق توسعة پایدار و ایجاد نوآوری اجتماعی، گسترش آفرینندگی مردمی و تقویت اطلاعات عرصة عمومی در سراسر جهان ، مورد تشویق و ترغیب قرار گیرد.

3- امکانات مشارکت تمام مردم و به ویژه زنان و افراد به حاشیه رانده شده ، در امور عمومی و استفاده آنان از امکانات ارتباطی خود خواسته و آزاد و برخورداری آن‌ها از حق مطلع شدن از طریق تمام منابع عمومی و رسانه‌های مستقل و بدون هر گونه مداخله ، دستکاری یا کنترل، باید تقویت شوند.

4- شرایط برخورداری برابرانة همة افراد برای دسترسی به آموزش و همچنین دسترسی همگانی به تمام رسانه‌ها و فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات ‌ ، که یک زندگی خودمختار و مبتنی بر تعهد مسئولیت در زمینه‌های حقوق بشر، ‌ زندگی در دموکراسی و توسعة پایدار را امکان‌پذیر می‌سازند، باید فراهم گردند.

انتقاد اندیشان معتقدند که دولت‌های شرکت کننده در «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی »، از توجه ضروری به مسائل اساسی و پذیرش پیشنهادهای راه حل‌جویانة مربوط به آن‌ها خودداری کرده‌اند و این مسائل را به صورت حاشیه‌ای درآورده‌اند . به گونه‌ای، که در شرایط کنونی تدارک دومین مرحلة اجلاس مذکور ، آمادگی توافق راجع به مذاکره در مورد اقدامات ضروری برای ترمیم «شکاف دیجیتال» را دارا نیستند و حتی آمادگی ندارند دربارة حقوق و ارزش‌هایی که در سال‌های قبل از سوی جامعة بین‌المللی در عهدنامه‌ها و اعلامیه‌های مختلف ، مورد حمایت قرار گرفته‌اند، به توافق برسند . بنابراین، هر گونه توقع و انتظار برای آن که این اجلاس عالی بخواهد یا بتواند یک دیدگاه جهانی دربارة ایجاد یک جامعة مردم محور، فراگیر و پایدار را گسترش دهد، غیرعادی و اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد و در چنین شرایطی باید کوشش شود تا دیدگاه تناسب آمیزی راجع به هدف‌های «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی »، مورد توجه قرار گیرد .

دیدگاه مبتنی بر اندیشة ایجاد «یک جامعة معرفت پایدار» (A Sustainable Knowledge Society) ، که در سال های اخیر از طرف سازمان‌های غیر دولتی وابسته به جامعة مدنی در کشورهای غربی ، عرضه شده است ، در این زمینه جالب توجه است .

بر اساس «منشور حقوق مدنی برای یک جامعة معرفتی پایدار» (The Charter of Civil Right for a Sustainable Knowledge Society)، که به ویژه سازمان‌های جامعة مدنی آلمان از آن حمایت می‌کنند‌، تاسیس چنین جامعه‌ای باید با ترکیب حقوق و ارزش های بنیادی چندگانة زیر و در جهت تحقق یک جامعة مردم مدار – جامعه‌ای که خواست‌ها و نیازهای مردم را انعکاس می‌دهد – صورت گیرد.

در منشور مذکور ، راجع به اصل دسترسی آزاد به معرفت‌ها ، چنین گفته شده است :

«...دانایی باید همیشه برای همگان قابل دسترسی باشد ، زیرا یکی از اموال مشترک انسان‌هاست و در سلسله مراتب ارزش‌های اجتماعی، بیش از حمایت خواست‌های خصوصی ‌ ، اهمیت دارد ...»

منشور یاد شده ، در مورد اهمیت دانایی در جوامع انسانی ، بر نکات زیر تأکید خاص گذاشته است :

«...دسترسی به معرفت‌ها، باید برای نسل‌های کنونی و همچنین برای نسل‌های آینده ، برای همة خلق‌ها ، در هر زمان و در هر جا و تحت هر گونه شرایطی ، امکان پذیر باشد . اصل دسترسی آزاد به معرفت‌ها و اطلاعات، یک حق انسانی جهانی برای برخورداری از یک جامعة اطلاعاتی است و تمام حق‌های دیگر از این حق ناشی می‌شوند...»

در پی نکات فوق ، در متن «منشور حقوق مدنی برای یک جامعة معرفتی »، حقوق ناشی از حق دسترسی آزاد به معرفت‌ها ، به ترتیب زیر معرفی شده‌اند :

1- حق برخورداری از حریم خصوصی در کاربرد معرفت‌ها و اطلاعات

2- حق شهروندان به کسب اطلاعات از طریق منابع قابل دسترسی همگانی ، حق دسترسی بدون مانع و محدودیت و بدون صافی گذاری به اسناد سازمان‌های عمومی .

3- حق حمایت از حیثیت انسانی در محیط‌های کار ، بر مبنای توجه به ضرورت تدارک دسترسی به نظام‌های اطلاعات و ارتباطات سازمان‌ها برای تمام کارکنان .

4- حق و وظیفة حراست و اعتلای گوناگونی فرهنگ‌ها و زبان‌ها به منزلة پیش‌طرح توسعة فردی و اجتماعی نسل‌های کنونی و نسل‌های آینده .

5- حق آزادی ارتباطات ، به مثابة حق مشارکت در تمام انواع روندهای ارتباطی

6- حق برخورداری از توسعة آزاد و باز نرم‌افزارها و ارتباطات خود خواسته و خودگزین
منشور مذکور ، پس از تأکید بر اهمیت حقوق چندگانة اخیر ، دربارة نتایج عملی ناشی از کاربرد آن‌ها ، چنین خاطر نشان کرده است:

- آن چه بیش از هر چیز مورد نیاز به نظر می‌رسد ، اصلاح چارچوب نظام رسانه‌ای است . با بیان دیگر ، رسانه‌های خدمت عمومی و مراکز دسترسی همگانی مورد کنترل از سوی نهادهای دموکراتیک ، می توانند نقش مهمی هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته، ایفا کنند.

- به شکل‌های نوین تعاونی و الگوهای نوین سازماندهی، برای تولید ، توزیع و کاربرد معرفت‌ها و اطلاعات در تمام حوزه‌ها و از جمله در سازمان‌های اداری ، هنرها و سرگرمی‌ها ، نیاز فراوان وجود دارد . در این زمینه نیز دسترسی باز، یک اصل راهنمای اساسی به شمار می‌رود.
در پایان «منشور حقوق مدنی برای یک جامعة معرفتی پایدار»، تأکید شده است که ترمیم «شکاف دیجیتال»، باید بیش از هر چیز مورد توجه قرار گیرد و به عنوان یک هدف سیاسی دارای بالاترین اولویت، به آن نگریسته شود. زیرا ، تا زمانی که تبعیض در مورد اکثریت مردم جهان ادامه داشته باشد ، نه آزادی اطلاعات و نه آزادی به طور کلی، هیچ کدام وجود نخواهند داشت . با بیان دیگر ، جامعة اطلاعاتی در صورتی که قسمت قابل ملاحظه‌ای از جمعیت جهان کنونی و آینده را از مزایای تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات محروم سازد، نمی‌تواند جنبة پایدار داشته باشد.(2)
3- بی توجهی به عدم تحقق تعهدات مالی کشورهای بزرگ

و اعمال محدودیت‌های جدید علیه کشورهای در حال توسعه

در «اعلامیه اصول» و «برنامه عمل» مصوب نخستین مرحله «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی»، با وجود توجه خاص به بررسی مکانیسم‌های مالی کمک به توسعه خدمات تکنولوژی‌های نوین اطلاعات و ارتباطات در کشورهای فقیر، عدم تحقق تعهدات مالی قبلی کشورهای بزرگ صنعتی برای کمک به کشورهای جنوب ، به فراموشی سپرده شده است و علاوه بر آن، علیه اقدام ایالات متحده آمریکا به کنار گذاشتن «نظام محاسباتی بین المللی نرخ‌های ارتباطات دور» ، که موجب قطع نوعی کمک مالی غیر مستقیم کشورهای پیشرفته به کشورهای توسعه یافته گردیده است ، انتقاد و اعتراضی صورت نگرفته است .

الف- عدم تحقق تعهدات مالی کشورهای پیشرفته

در سند نهایی کنفرانس سازمان ملل متحد درباره چگونگی کمک‌های کشورهای پیشرفتة صنعتی به کشورهای در حال توسعه ، که در مارس 2002 در شهر «مونتری» مکزیک برگزار شد و به «توافق اجماعی مونتری» (The Monterrey Consensus) معروف است، برای تدارک کمک‌های مورد نظر ، شش محور اساسی طرف توجه قرار گرفته بودند:

1-آماده سازی سریع منابع ملی

2- سرمایه گذاری مستقیم خارجی

3- تجارت بین‌المللی

4- کمک عمومی به توسعه

5- تجدید نظر ساختاری در بدهی‌های کشورهای فقیر

6- هماهنگ سازی مناسب تر نهادهای اقتصادی و مالی بین‌المللی

اما در جریان مذاکره ها و تبادل نظرهایی که در سال 2003 برای تدارک نخستین مرحله «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی » صورت می‌گرفتند، کشورهای غربی و به ویژه اتحادیه اروپایی و ایالات متحده آمریکا ، تنها از ضرورت توجه سه محور اول ، شامل «آماده سازی سریع منابع ملی »، «سرمایه گذاری مستقیم خارجی » و «تجارت بین‌المللی» ، دفاع می‌کردند . آن‌ها تأکید داشتند که گشوده سازی و آزاد سازی بازارها و ایجاد چارچوب نظام‌دهی شفاف و مبتنی بر عدم تبعیض ، عناصر کلیدی دیدگاه خوش بینانه درباره سرمایه گذاری مستقیم خارجی و برنامه‌های مشترک بخش‌های عمومی و خصوصی به شمار می‌روند و می‌توان از ترکیب آن‌ها به منزله فرمول جادویی مقابله با «شکاف دیجیتال» بهره گرفت. این گفتمان خاص راجع به تأمین کمک‌های مورد نیاز کشورهای در حال توسعه، معرف یک موضع بدون انعطاف بودن و مشخص می‌ساخت که کشورهای بزرگ صنعتی به تعهدات بین‌المللی قبلی خود ، پایبند نیستند.

در آخرین پیش‌نویس «اعلامیه اصول» اجلاس جهانی ژنو هم که در سومین گردهمایی کمیته تدارکاتی آن در سپتامبر 2003 مورد تایید قرار گرفت و به همان صورت در 12 دسامبر 2003 به تصویب نهایی رسید ، تمام تذکر‌ها واشاره‌های مربوط به حدود کاربرد الگوی آزادی گرای توسعه و خطرات ناشی از آن ، از متن مورد بررسی حذف گردیدند در این زمینه‌، مخصوصاً در بند الف بخش چهارم متن پیش‌نویس اعلامیه، که به گردهمایی اخیر کمیتة تدارکاتی ارائه شده بود ، خاطر نشان گردیده بود: «... اگر تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات کاملاَ تحت نفوذ قدرت بازار قرار گیرند ، نابرابری‌های اجتماعی کنونی در داخل کشورها بیشتر خواهند شد و شکاف موجود بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه ‌، عمیق‌تر خواهد گردید .

در مورد کمک‌های عمومی به توسعه نیز کشورهای اتحادیه اروپایی و ایالات متحده آمریکا و همچنین سویس ، در آخرین مرحله تدوین پیش‌نویس نهایی «اعلامیه اصول» اجلاس عالی ژنو، تلاش داشتند تا از اشاره به هر گونه هدف مشخص و صریح و ذکر هر نوع رقم دقیق مربوط به کمک‌های مالی در متن این اعلامیه خودداری شود. به عبارت دیگر، آن‌ها می‌خواستند از هر گونه یادآوری درباره تعهد قبلی کشورهای غربی به پرداخت هفت دهم درصد تولید ناخالص ملی سالانة آن‌ها برای کمک به کشورهای در حال توسعه ، که در سال‌های پس از برگزاری «اجلاس جهانی سران درباره «زمین» ( ریودوژائیرو 3 تا 14 ژوئن 1992) و اقدام آن به تصویب یک برنامه وسیع برای جهان قرن بیست و یکم بر اساس پیشبرد توسعه پایدار، مورد تاکید رهبران کشورهای پیشرفته بوده است، جلوگیری کنند.

راجع به موافقت کشورهای صنعتی برای عدم پرداخت یا کاهش بدهی‌های سنگین کشورهای در حال توسعه نیز شیوه مشابهی اعمال می‌شد و در حالی که انصراف از دریافت و یا قبول کاهش میزان بدهی ‌های مذکور برای کشورهای فقیر از اهمیت حیاتی برخوردار است ، نمایند‌گان بسیاری از کشورهای ثروتمند صنعتی ، با هر گونه ارجاع و اشاره‌ای به مسأله بدهی ها در متن «اعلامیه اصول» ، مخالفت می‌کردند. به این گونه، می‌توان گفت که برگزاری «اجلاس جهانی سران دربارۀ جامعۀ اطلاعاتی» در مقایسه با اجلاس‌های جهانی قبلی ملل متحد و توافق‌های بین‌المللی مربوط به تامین مالی کمک‌های ضروری کشورهای در حال توسعه، گامی به عقب بود.(3)

ب- اقدام به عدم اجرای «نظام محاسباتی بین‌المللی نرخ‌های ارتباطات دور»

از سال‌های آخر دهه 1990 ، تحت تاثیر سیاست‌های خصوصی سازی ارتباطات دور و شیوه‌های کالایی سازی این ارتباطات از سوی «سازمان جهانی تجارت» (The World Trade Organisation - WTO) و اقدام یک جانبه دولت ایالات متحده آمریکا به رها کردن «نظام محاسباتی بین‌المللی نرخ‌های ارتباطات دور» (the International Telecommunication Accounting Rates Regime) کشورهای در حال توسعه برای اجرای برنامه‌های ارتباطی خود ، با محدودیت‌های جدیدی روبرو شده‌اند.

باید در نظر داشت که در دهه‌های اخیر، با اجرای نظام‌ محاسباتی مذکور ، مبالغ ناشی از بهای مکالمات تلفنی بین‌المللی کشورها، به طور مساوی ( 50 درصد - 50 درصد ) ، بین سازمان‌ها و شرکت‌های مخابراتی کشور مبداء پیام‌های تلفنی و سازمان‌ها و شرکت‌های مخابراتی کشور مقصد این پیام‌ها، تقسیم می‌شدند و چون در عمل تعداد تلفن‌های کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه، از تعداد تلفن‌های متقابل کشورهای اخیر بیشتر بود ، سهم پنجاه درصد متعلق به کشورهای در حال توسعه برای آن‌ها نوعی کمک مالی تامین می‌کرد که می‌توانستند با استفاده از آن‌، شبکه های ارتباطی داخلی و به ویژه شبکه‌های تلفنی روستایی خود را گسترش دهند. به طوری که در دهه 1990 ، کشورهای جنوب سالانه به طور متوسط بین 5 تا 10 میلیارد دلار از محل مبالغ دریافتی بابت پنجاه درصد بهای مکلمات تلفنی بین‌المللی، ‌ نوعی کمک به دست می‌آمدند.

از اوایل دهه 1990 ، به سبب پیشبرد سیاست‌های جهانی ایالات متحده آمریکا برای حمایت از روند خصوصی سازی ارتباطات دور در تمام کشورهای جهان و تصمیمات جدید «صندوق بین‌المللی پول» و «بانک جهانی» ، برای مشروط ساختن پرداخت کمک‌های مالی مورد تقاضای کشورهای در حال توسعه ، به تجدید ساختار دولتی و خصوصی سازی ارتباطات دور این کشورها ، محدودیت‌های اقتصادی کشورهای جنوب افزایش یافتند. در کنار این سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، از اواسط دهۀ مذکور با تاسیس «سازمان جهانی تجارت »، بر شدت و وسعت محدودیت‌ها افزوده شد ، به طوری که در سال 1995 ، با به اجرا گذاشته شدن قرارداد جهانی « موافقت نامة عمومی در مورد خدمات تجارتی» (The General Agreement on Trade Services -GATS ) ، تعدادی از کشورها به قبول تعهد برای ایجاد بازار آزاد در مورد خدمات ارتباطی پرداختند و پس از آن ، به دنبال فعل و انفعالهای جهانی فراوانی که با حمایت آمریکا و از طریق «صندوق بین‌المللی پول» و «بانک جهانی» صورت گرفتند ، سرانجام در فوریۀ 1997 «موافقتنامۀ مربوط به ارتباطات دور پایه» (The Agreement on Basic Telecommunications) ، از سوی 73 کشور، که در حدود 90 درصد اعتبارات مالی بازار جهانی را در اختیار داشتند، به امضا رسید . بر اساس این موافقتنامه ، که در چارچوب سندی موسوم به «پروتکل چهارم» (The Protocol IV) به «موافقتنامه عمومی در مورد تجارت خدمات» الحاق یافت، کشورهای امضا کننده، تعهدات جدیدی در زمینۀ ارتباطات دور پایه ، پذیرفتند.

باید خاطر نشان ساخت که اخبار مذاکرات راجع به این موافقتنامه در بسیاری از کشورهای ملحق شده به آن‌ها انتشار نیافتند و این مذاکرات بدون شفافیت ضروری و هر گونه مباحثه عمومی درباره موضوع و ماهیت آن‌ها ، صورت گرفتند . به موازات تدارک «پروتکل چهارم» و برای تکمیل آن ، مذاکرات دیگری هم انجام شدند که به تهیه و تدوین یک «سند مرجع» (The reference Paper) ، برای ارائه دقیق تعاریف و اصول مورد نظر «سازمان جهانی تجارت» در مورد مقررات گذاری‌های مربوط به تجارت خدمات ارتباطی در سطح ملی کشورها ، منتهی گردیدند. در سند‌ اخیر، به ویژه به ایجاد مکانیسم‌های مراقبت از رقابت آزاد ، قواعد اتصالات ارتباطی متقابل، الزامات تامین خدمات ارتباطی عمومی ، تعهدات راجع به شفافیت فعالیت‌ها و تاسیس نهاد مستقل نظام دهی ارتباطات ، توجه فراوانی معطوف شده است .(4)

پ- «سازمان جهانی تجارت » و محدود سازی حاکمیت ملی کشورها در زمینه ارتباطات

به این گونه ، در طول دو دهه گذشته ، طرز سازماندهی بخش ارتباطات دور ، به کلی دگرگون گردیده است و از حالت اداره انحصاری تمام امور آن به وسیله مقامات دولتی و در جهت تأمین خدمات عمومی ارتباطی ، به حالت اداره رقابت آمیز این ارتباطات از سوی بخش خصوصی و تامین منافع موسسات بازرگانی متصدی عملیات ارتباطی و دست‌یابی به سهم هر چه بیشتر در بازار آزاد ارتباطات ، تغییر پیدا کرده است . در شرایط کنونی ، اصول و قواعد حاکم بر اداره ارتباطات دور که بیش از این به وسیله دولت‌ها وضع می شدند و منحصراَ از طریق دولت‌ها به اجرا درمی‌آمدند از سوی یک سازمان بین‌المللی ، موسوم به «سازمان جهانی تجارت» تدارک می‌یابند و تحت نظارت این سازمان به وسیله موسسات خصوصی ، اجرا می‌گردند.

پروفسور «سس هاملینک» (Cees J.Hamelink)، استاد هلندی معروف علوم ارتباطات، در این باره ، چنین نوشته است :

«... برای مدت یک قرن ، نظام بین‌المللی راهبری ارتباطات ، بیشتر در خدمت هماهنگ سازی سیاست‌های ملی کشورها ، که به وسیله دولت‌های دارای حاکمیت تهیه و تدوین می‌گردیدند، به کار گرفته می‌شدند. اما اکنون ، نظام راهبری جهانی ارتباطات، تعیین کنندة فضای تحت اختیار دولت‌های ملی، برای مشخص کردن سیاست‌های ملی آن‌ها شده است ...»(5)

در سال‌های اخیر ، اجرای مقررات موافقتنامه‌های «سازمان جهانی تجارت » در مورد خدمات ارتباطات دور، حق اعمال حاکمیت ملی کشورها در زمینة ارتباطات را محدود کرده است . یکی از نمونه‌های مهم آن ‌، شکایتی است که در آوریل 2002 از سوی ایالات متحدۀ آمریکا علیه دولت مکزیک به «سازمان جهانی تجارت » ارجاع شد . در این شکایت، «شرکت ارتباطات دور مکزیک»1 مورد اعتراض قرار گرفته بود که مقررات مصوب «سازمان جهانی تجارت» را رعایت نکرده است و برای امکانات تلفنی بین ایالات متحده آمریکا و مکزیک، از کمپانی‌های ارتباطات دور آمریکایی، بدون توجه به رقابت آزاد کمپانی‌های ارتباطی و در نظر گرفتن نرخ‌های کمترمبتنی بر این رقابت نرخ‌های گرانی مطالبه کرده است . در صورتی که دولت مکزیک، با استناد به قوانین موجود خود ، که بر مبنای نظام قبلی انحصار دولتی ارتباطات دور استوار مانده بود ، حق داشت با تعیین بهای بیشتر برای مکالمات تلفنی بین‌المللی ، منابع مالی ضروری برای توسعه شبکه‌های ارتباطی داخلی خود را تامین کند . اما دولت آمریکا ادعا داشت که اقدام دولت مکزیک در ایجاد تبعیض علیه شرکت‌های خارجی متصدی ارتباطات دور ، با مقررات بین‌المللی جدید «سازمان جهانی تجارت» در این زمینه، که بر اساس منطق تجارت و رقابت آزاد ، پایه گذاری شده‌اند، مغایرت دارد.

بنابراین ، در مورد حق حاکمیت ملی دولت ها در زمینة ارتباطات دور هم مانند موضوع نظام محاسباتی بین‌المللی نرخ‌های این ارتباطات، بر اثر اعمال موافقتنامه‌های «سازمان جهانی تجارت»، محدودیت مالی دیگری علیه کشورهای در حال توسعه ، پدید آمد . به همین لحاظ‌ ، می‌توان گفت که با اجرای سیاست‌های کشورهای بزرگ سرمایه‌داری ، جهت وارد ساختن خدمات ارتباطات دور به چارچوب نظام تجارتی جهانی، به نقش خاص «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» برای پیشبرد هماهنگ سازی سیاست‌های ارتباطی کشورها و شیوه‌های توسعه بخشی آن‌ها ، لطمه وارد شده است . به گونه‌ای که در چند سال اخیر ، کوشش‌های این اتحادیه برای بازگشت به نظام محاسباتی بین‌المللی مذکور ، بی نتیجه مانده است، چنین به نظر می‌رسد که احیای این نظام در شرایط کنونی جهان غیر ممکن باشد.

به طور کلی، در نخستین سال‌های قرن بیست و یکم ، همراه با کنار گذاشته شدن «نظام محاسباتی بین‌المللی نرخ‌های ارتباطات دور »، نیرومند شدن قدرت عملی « سازمان جهانی تجارت» و همچنین ظهور شیوه جدید تأمین «منابع مالی دسترسی همگانی به ارتباطات دور» (The Universal Access Funds) ، که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ، به سبب عدم مشارکت مالی کمپانی‌های ارتباطی خصوصی ، بیشتر با اتکا به امکانات مالی داخلی، رو به توسعه گذاشته است و عملاَ باعث متمایز شناخته شدن خدمات ارتباطی از تامین کنندگان آن‌ها شده است الگوی راهبری ارتباطات دور دگرگونی کلی پیدا کرده است . بر اثر این دگرگونی ، منطق تجارت بر ارتباطات دور حاکم شده است ، نقش دولت به عنوان عامل پشتیبان این ارتباطات ، کاهش یافته است و در نتیجة آن‌ها ، مفهوم تامین منافع عمومی نیز تغییر کرده است . دگرگونی یاد شده، در بخش‌های مشابه مانند امور پستی هم به تحقق پیوسته است . تا جایی که در این بخش‌ها تامین منافع مالی از تأمین خدمات همگانی تفکیک گردیده است . به عبارت دیگر آن زمان که در یک سازمان یا شرکت ارتباطی ، خدمات پر منفعت‌تر، امکان تأمین فعالیت‌های کم‌درآمد‌تر را فراهم می‌کردند ، سپری شده است (6)

1- Jorgensen, Rikke Frank. “A human Rights Perspective on the World Summit on the Information Society : The Human Rights Framework”. In Vision in Process: world Summit on the Information Society – Geneva. 2003, Tunisia 2005. Berlin: Henrich Boll Foundation ,2003, PP 9-14
2- Kuhlen ,Rainer. “The Charter of Civil Rights for a Sustainable Knowledge Society: A Vision with Practical Consequences”. In Vision in Process: World Summit on the Information Society – Geneva 2003,Tunisia 2005 . Berlin: Heinrich Boll Foundation 2003,pp,7,8
3- Chantal Peyer “on the Question of Financing at the World Summit on the Information society in visions in process pp.24-30
4- Joelle Corron and Michel Egger. Telecommunications Regulation: From the Omnipotent State to the Market Model in Chanal peyer et al (eds). Who Pays for the Information Society. pp .25-34
5- Cees J Hamelink “la Société Globale de l’Information: Visions. Peuples et Pouvoirs” . Annuaire Suisse de Politique du Developpement, 2002,P.173
6- Joelle Carron and Michel Egger. “Telecommunications Regulation: From the Omnipotent State to the Market Model. Ibid. pp.28-3

*استاد دانشکدة علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

و رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعة اطلاعاتی(منبع:iranwsis.org)

بیانیه‌ی تهران در خصوص ایجاد جامعه‌ی اطلاعاتی در آسیا و اقیانوسیه یکی از محور‌های اصلی و اساسی اجلاس WSIS تهران است که در سه روز برگزاری این اجلاس ، توسط نمایندگان کشور‌های شرکت کننده در حال بررسی است.

به گزارش ایسنا، در متن اعلامیه‌ی تهران که جمع‌بندی آن در روز آخر اجلاس صورت خواهد گرفت آمده است:

«ما، شرکت‌کنندگان که از ‌٣١ می تا دوم ژوئن سال ‌٢٠٠٥ در کنفرانس عالی رتبه‌ی آسیا - اقیانوسیه برای اجلاس جهانی جامعه‌اطلاعاتی گردهم آمدیم،‌ آرزومند تمایل و تعهد مشترک جهانی برای ایجاد یک جامعه‌ی اطلاعاتی همه شمول و در جهت پیشرفت و ایجاد شده در بالاترین سطح سیاسی با پذیرش بیانیه‌ی اصول و طرح عمل ژنو؛

تصدیق انتقال شکاف اطلاعاتی به فرصت‌های دیجیتالی مورد نیاز در میان دیگران، دسترسی به ICT، اطلاعات و دانش؛ و اینکه ایجاد اتصال یک عامل مرکز توانمند در زمینه‌ی ایجاد جامعه‌ی اطلاعاتی است.

تایید دوباره بر نیاز برای پیوستن اقدامات جهت اطمینان از دسترسی جهانی، همه شمول و بدون تبعیض به ICT به طوری که هر فردی بتواند از فرصت‌های ایجاد شده از این فناوری‌ها بهره‌مند شوند.

تایید دوباره بر تعهد منطقه،‌ نگرش مشترک و استراتژی‌های مشترک برای جامعه‌ی اطلاعاتی، ‌قید شده در بیانیه‌ی توکیو - دور نمای آسیا - اقیانوسیه در مورد اجلاس جهانی پذیرفته شده از سوی کنفرانس منطقه‌یی آسیا - اقیانوسیه که در ژانویه ‌٢٠٠٣ برگزار شد.

تایید دوباره‌ی بیشتر بر تعهد منطقه‌یی برای اجرای طرح عمل ژنو و اقدام برای دست‌یابی به هدف بیانه‌ی اصول ژنو تشریح شده در بیانیه شانک‌های پذیرفته شده از سوی ESCAP در شصتمین اجلاس برگزار شده در ماه آوریل سال ‌٢٠٠٤ .

درک بیشتر از اینکه عملکرد فوری در سطح منطقه‌یی برای درک اهداف و مقاصد WSIS در ایجاد و توسعه جامعه‌ی اطلاعاتی در سطح منطقه‌یی و ملی و رساندن منافع آن به همگان.

در این بیانیه آمده است: با تشکر از همکاری ESCAP، ITU ، UNDP/ APDIP و سایر سازمان‌های منطقه‌یی و بین‌المللی شامل نیروی ضربت UNICT ، APT ، UNESSCU ،‌دفتر نمایندگی گردهمایی اقیانوسیه و APB در پیشبرد توسعه‌ی یک جامعه اطلاعاتی همه شمول، ما در اینجا؛

‌١- طرح عمل منطقه‌یی در زمینه‌ی جامعه‌ی اطلاعاتی در آسیا و اقیانوسیه که موارد خاص و نگرانی‌های مشترک منطقه را به حساب می‌آورد و شامل توصیه‌هایی برای اقدام کامل کننده تلاش‌های ملی با هدف ایجاد جامعه‌ی اطلاعاتی و جریان ICT برای دستیابی به اهداف توسعه و سایر اهداف توافق شده بین‌المللی می‌باشد را می‌پذیریم.

‌٢- تمام سهامداران در آسیا و اقیانوسیه شامل،‌ دولت‌ها،‌بخش خصوصی، جامعه مدنی و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جهت تقویت همکاری‌هایشان برای اجرای طرح عمل منطقه‌ای در راستای جامعه اطلاعاتی در سطوح منقطه‌یی و ملی فرا می‌خوانیم.

‌٣- کشورهای منطقه‌ را برای حمایت از طرح عمل منطقه به ویژه با پیشبرد همکاری ملی و تشویق برای ایجاد یک فضای توانمد در راستای توسعه جامعه‌ی اطلاعاتی در منطقه فرا می‌خوانیم.

‌٤- سازمان‌های نیمه دولتی را برای حضور فعال در درک طرح عمل منطقه به ویژه برای اطمینان از پروژه‌های پایدار و ارائه‌ی مزایای ICT به جوامع محلی فرا‌می‌خوانیم.

‌٥- جامعه‌ی تجاری برای ادامه‌ی بازی نقش مهم آن در توسعه و کاربرد ICT و حضور فعال در پروژه‌های همکاری با سایر سهامداران با هدف اطمینان از دسترسی جهانی بهICT را فرامی‌خوانیم.

‌٦- از ESCAP، UNSP/APDIP و ITV و سایر سازمان‌ها برای ادامه تلاش‌هایشان در ظرفیت‌سازی، افزایش ‌آگاهی و توزیع بهترین تمرینات در حوزه‌های دولت اینترنتی،‌مکانیسم‌های مالی ICT برای توسعه و استفاده از ICT برای مدیریت بحران‌ها بر اساس دانش به‌ عنوان توصیه‌ای از سوی کنفرانس‌های زیر منطقه‌یی درخواست داریم».

سید محمد خاتمی رییس جمهوری گفت: فرصت‌های ناشی از انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات، موقعیت‌های تاریخی کم نظیری را برای "جهش‌ها و خیزهای توسعه‌ای" ایجاد کرده است.

به گزارش دفتر امور رسانه‌های ریاست جمهوری ، خاتمی در پیامی به "اجلاس مقدماتی نمایندگان آسیا و اقیانوسیه درباره جامعه اطلاعاتی" افزود:

پدیده "انحصار فناوری" کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته را به حاشیه‌ای شدن بیشتر تهدید می‌کند و کلید گشودن باب توسعه و فقرزدایی، انتقال و دسترسی آسان و ارزان به فناوری است.

متن کامل این پیام که بعد از ظهر روز سه شنبه توسط "مهندس نصرالله جهانگرد" دبیر شورای عالی اطلاع رسانی در محل اجلاس سران قرائت شد، به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

برگزاری کنفرانس مقدماتی نمایندگان آسیا و اقیانوسیه درباره جامعه اطلاعاتی در تهران را که در دوره حساس پیش از اجلاس سران در تونس تشکیل می- شود به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم این اجلاس که آخرین فرصت‌های هم‌اندیشی و هماهنگی را برای منطقه آسیا و اقیانوسیه در تاثیرگذاری بر فرآیندهای پیش رو فراهم می‌کند، بتواند نشست سران را بیش از پیش غنا بخشد.

خوشبختانه فرصت‌هایی که از طریق انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌وجود آمده موقعیت‌های تاریخی کم نظیری را برای "جهش‌ها و خیزهای توسعه‌ای" ایجاد کرده است. امروزه امکان گذار سهل‌تر و سریع‌تر از مدارهای توسعه نیافتگی به سطوح بالاتر توسعه، به سبب پیشرفت‌های پرشتاب علمی و فناوری بیشتر شده است.

با وجود این، پدیده "انحصار فناوری"، کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته را به حاشیه‌ای شدن بیشتر تهدید می‌کند . کلید گشودن باب توسعه و فقرزدایی، انتقال و دسترسی آسان و ارزان به فناوری است. اهمیت نیاز به انتقال فناوری و دسترسی به دانش ، برخاسته از همین ضرورت است که از سویی دانش و فناوری عوامل حیاتی رشد اقتصادی و توسعه پایدارند و از سوی دیگر دانش و فناوری برآمده از آن،هنوز در معدودی از کشورها متمرکز است که همین موجب پیدایش انحصارهای جدید شده است. این واقعیت که در سطوحی وابستگی به لحاظ فناوری را به وجود می‌آورد، قیمت‌گذاری انحصاری فرآورده‌ها و خدمات فناوری و دانش و در بعضی موارد راه حل‌های غیر مناسب و غیربومی برای مشکلات خاص کشورهای در حال توسعه را نیز به دنبال داشته است.

در چنین چشم اندازی است که "تجارت" در حوزه‌های ملی و بین‌المللی معنای جدید یافته است. تجارت به عنوان موتور توسعه و دسترسی به بازار به مثابه مجرای اتصال به بازارهای بین‌المللی، همواره مورد توجه و اهتمام کشورهای خواهان رشد و از چالش‌های عمده نهادهای مذاکرات چند جانبه تجاری بوده است.

سدهای حمایتی در مقابل اقلام تجاری دارای مزیت نسبی برای کشورهای در حال توسعه همواره از جمله موانع توسعه کشورهای اخیر و موضوع چانه‌زنی کشورهای توسعه یافته بوده است. چالش نوین جامعه اطلاعاتی، چگونگی مواجه با این پدیده در شکل الکترونیک آن است.

تجارت بین‌المللی،می‌تواند زمینه‌های جدیدی در اشتغال، فقرزدایی و ارتقای وضعیت زنان و کودکان برای کشورهای در حال توسعه‌فراهم کند.در چنین موقعیتی اتخاذ راهبردهای حمایتی و یا تبعیض‌آمیز در قبال این قبیل کشورها،به روشنی منجر به کاهش و یا افزایش شکاف بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه خواهد شد و لذا موانع نوین دیجیتالی می‌تواند شیرینی ثمرات دانش و فناوری اطلاعات را به کام نیازمندترین ملت‌ها تلخ کند.

آنچه پیش روی ماست پیدا کردن روش درست مدیریت فعلی جهانی اینترنت است.

آنانکه ضرورت تغییر شرایط نابرابر در دسترسی و توزیع اطلاعات را نمی‌پذیرند ، در عالم واقع به مدیریت انحصاری آن و حفظ وضع موجود می‌اندیشند. پس باید مساله دستیابی به ساز وکارهای نو برای ارتقای فرصت عمومی و اتصال به شبکه دانش و اطلاعات را جدی بگیریم.

این نشست می‌تواند فرآیند تبیین ارتباط میان مدیریت "جهانی اینترنت" را با "رشد شاخص‌هاص توسعه انسانی" مشخص کند. توقع معقول جامعه بین‌المللی از مدیریت جهانی اینترنت، اداره شدن آن به صورت دمکراتیک، چند جانبه، فراگیر و با مشارکت کشورها، بخش‌های خصوصی و به‌طور کلی همه طرف‌های ذینفع می‌باشد.

مساله دسترسی عمومی به فناوری اطلاعات و ارتباطات که در اجلاس سران در ژنو به عنوان موضوعی اساسی و حیاتی مورد تاکید قرار گرفته است، طبیعتا باید مبنای اجلاس توسعه مدار تونس نیز باشد. این مهم زمانی به اقدامات عملی برای کاهش آلام بشری تبدیل می‌شود که متولیان جهانی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات، رویکردی جامع‌نگر، بدون تبعض و انسانی برای احقاق حق دسترسی به اطلاعات را برگزیند.

تنهااز این طریق است که شکاف و فقر اقتصادی حاکم می‌تواند محرومیت مضاعف و جدیدی به نام "محرومیت دیجیتالی" را در پی نداشته باشد.

از سوی دیگر مسایل جامعه اطلاعاتی فقط محدود به عرصه اطلاعات نیست ، همه سطوح حیات فردی و اجتماعی و عرصه‌های اقتصاد، فرهنگ، بهداشت، آموزش، حقوق و حتی اخلاق را در بر می‌گیرد.بدون تردید هماهنگی در این پدیده‌های چند وجهی در صلاحیت سازمان ملل متحد به عنوان "فراگیرترین" نهاد چند جانبه و ذیصلاح بین‌المللی است.

اطمینان دارم که سازمان ملل متحد، اجلاس سران جامعه اطلاعاتی و کنفرانس مهم منطقه‌ای حاضر با بسط مشارکت همه جانبه و برخورداری از نظرات همه طرف- های ذیسهم و ذینفع در جامعه اطلاعاتی از جمله بخش خصوصی و جامعه مدنی، تلاش‌های ویژه‌ای برای هماهنگی بیشتر سامان خواهند داد تا تهدیدهای دیجیتالی کاهش و فرصت‌های دیجیتال برای خدمت به توسعه همه جانبه و پایدار گسترش یابد.

در پایان برای تمامی شرکت‌کنندگان در این اجلاس مهم آرزوی موفقیت و بهروزی روز افزون دارم.

سید محمد خاتمی

علی شمیرانی - دیروز و در حاشیه اجلاس WSIS تهران با پول ورهوف معاون آیکان در خصوص موضوع داغ تحریم های اطلاعاتی گپ کوتاهی زدیم و خوب جواب های جالبی نیز شنیدیم. البته ذکر این موضوع هم خالی از لطف نیست که ایرانی ها از اعضای آیکان فرد دیگری را برای حضور در این اجلاس دعوت کرده بودند چرا که به هیچ وجه تصور نمی کردند فردی در حد معاون آیکان دعوت آنها را بپذیرد ولی زمانی که دعوت نامه ایران برای فرد دیگری در آیکان ارسال شده بود آیکان اعلام کرده که به جای فرد مورد نظر ایران معاون این مجموعه را به ایران خواهد فرستاد که خوب این اتفاق نیز افتاد.

محور پرسش ها نیز به موضوع تحریم ها ختم می شد و زمانی که از معاون سازمان آمریکایی آیکان که خود آلمانی است پرسیدیم در شرایطی که هاست های آمریکایی هر لحظه سایت های ایرانی را در معرض تهدید قرار می دهند و امکان هر نوع تحریم و برخورد یکطرفه می رود، نظر شما چیست؟ پاسخ صریح و ساده ای داد: معاون آیکان گفت :" شما می توانید به هاست های اروپایی مراجعه کنید" و به این ترتیب صورت مساله را به راحتی پاک کرد و وقتی از او پرسیدم اگر اروپایی ها نیز با آمریکایی ها هم سو وپیمان شوند تکلیف چیست فقط شانه های خود را بالا انداخت.

اگرچه سوالات متعدد دیگری را نیز از وی پرسیدیم ولی همین موضوع و شکل پاسخ ها بسیار نگران کننده بود. اگرچه آیکان بیشتر سرگرم کار روی مسایل فنی و تکنیکی راهبری اینترنت است ولی این شکل پاسخ دادن به نگرانی کشورهایی همچون ایران در خصوص احتمال تحریم های اطلاعاتی موضوع را پیچیده تر می کند.

لذا به نظر می رسد با این وضعیت ایران باید در فاز بعدی با برنامه ای به مراتب جدی تر وارد اجلاس شده و خواسته های خود را با جدیت بیشتری پیگیری کند. به نظر نگارنده محور اصلی صحبت های ایران در زمینه جامعه اطلاعات باید روی تحریم اطلاعاتی متمرکز باشد. چراکه بعید به نظر می رسد که با وضع موجود کسی به فکر موضوع تحریم اطلاعات باشد. اگرچه هیچ کدام از برنامه های اجلاس WSIS ضمانت اجرایی ندارند و اینجاست که مسوولان باید به هر ترتیب ممکن و از مجراهای بین المللی روی نگرانی ها و خواسته های خود پافشاری کنند.

(عکس از آرش کریم بیگی)

مطلب به همین سادگی است، اگر روزنامه نگاری، مترجمی یا دانشمندی حب و بغض های متعصبانه را کنار بگذارد هیچ گاه اصطلاح Information Society را "جامعه اطلاعاتی" ترجمه نمی کند و آن را در زبان فارسی "جامعه اطلاعات" می گوید ومی نویسد. اما هنگامی که تعصب جامعه شناسی گرایی تبعیت از استاد و حب "کستلزنگری" در کار باشد می توان با چرخش قلم و نتیجه گیری شتاب زده، غیر علمی و غیر منطقی خلط مبحث کردو....

این مطلب برگرفته از سایت تکفا است و در نهایت با خلاف خواندن عقیده برخی از مدیران ایسنا به دبیر خانه شورای عالی اطلاع رسانی و به ویژه سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور توصیه کرده که نباید تحلیل های برخی از استادان دانشگاه علامه طباطبایی را در بست بپذیرد و در هر اجلاس، برنامه و طرحی که مربوط به جامعه اطلاعات و WSIS است از آن ها بدون سنجش گری های لازم استفاده کند و گرنه زاه به جایی نخواهیم برد و در جا خواهیم زد.

جداازاین که خواندن این مطلب به طور کامل به همه توصیه می شود باید یک مهم رااز نظر دور نداشت و یک بار برای همیشه تکلیف "ی" در عبارت نسبتاً مصطلح جامعه اطلاعاتی در ادبیات و جامعه یکسره کرد.

برای خواندن متن کامل روی DOWNLOAD FILE کلیک کنید.

ict-research.net - سید علی اکرمی فر - قبل از آنکه انقلاب اطلاعاتی به وقوع بپیوندد و میزان استفاده از شبکه‌های یکپارچه اطلاعاتی جهش نماید، فقر اطلاعات و دانش علمی که از دو عامل کمبود اطلاعات و در دسترس نبودن آن به وجود آمده بود بر همه جوامع سایه افکنده بود. تنها عده معدودی که به برخی از کتابخانه‌ها دسترسی داشتند می‌توانستند به بخشی از اطلاعات و معارف علمی دسترسی داشته باشند. امروز به روشنی به عمق این جمله پی برده‌ایم که اطلاعات (و دانش) قدرت است. بنابراین در دوره گذشته اکثریت مردم و جوامع از این قدرت بی‌بهره بوده و در ضعف و فقر به سر می‌بردند.

اینترنت که جهان را به هم متصل کرد این فرصت را به وجود آورد تا افراد اطلاعات و دانش خود را به صورت رایگان عرضه کنند یا آن را بفروشند و در هر صورت اطلاعات و یافته‌های خود را در دسترس دیگران قرار دهند. این فرصت باعث جهش اطلاعاتی شد. دسترسی به اطلاعات، همجوشی اطلاعات را ایجاد کرد، شتاب تولید دانش و اطلاعات جدید را افزایش داد، امکان نقد و نظر عمومی را فراهم آورد و فرهنگ در دسترس قرار دادن اطلاعات را همه‌گیر ساخت. دیگر نمی‌توان فقر اطلاعاتی را که ناشی از کمبود اطلاعات و در دسترس نبودن آن است را یک مشکل حاد دانست.

تکنولوژی شرایط را تغییر داد و شرایطی جدید به وجود آورد. مشکل امروز حجم بسیار زیاد اطلاعات است. آمارها نشان می‌دهد که در پایان 2002 ، 5 میلیون استفاده‌کننده، 3 میلیارد صفحه روی اینترنت بودند(مرجع). یک روز هیچ برگه‌ای نداشتیم که از آن اطلاعی کسب کنیم و امروز انباری پر از کاغذهای مختلف داریم و نمی‌دانیم چگونه آنچه می‌خواهیم را به دست آوریم. بسیاری ازاقلام اطلاعات که روی شبکه کپی می‌شوند و توسط وب‌سایتهای مختلف عرضه می‌گردند. راجع به یک موضوع از زاویه مختلف تبلیغاتی، تجاری، آموزشی، تفریحی، صنعتی، پژوهشی و ... آنقدر مطلب وجود دارد که رسیدن به آنچه مورد نیاز است به امری دشوار تبدیل شده است. ساعتها وقت می‌گذاریم، جستجو می‌کنیم اما به آنچه می‌خواهیم یا نمی‌رسیم یا زحمت زیادی می‌کشیم تا برسیم. برای مقابله با این مشکل چه باید کرد؟!

به طور کلی ـ رویکرد در دنیا برای مقابله با این مشکل در سالهای اخیر به وجود آمده است.

1- موتورهای جستجو

موتورهای جستجو براساس تعدادی کلمه کلیدی مطالبی را از میان کلیه مطالب موجود در پایگاه داده خود به عنوان مطالب مرتبط معرفی نموده تا ما با بررسی آنها به خواسته خود برسیم. انبوه اطلاعات و افزونگی آن از سطح موتورهای جستجو هم فراتر رفته و این ابزارها فهرستی از میلیونها مطلب را ارائه می‌کنند که بررسی همه آنهاکاری نشدنی است.

2- استفاده از روشهای جستجوی مناسب :

اگر یک محقق سیاست کلان هستید و برای سیاست کلان صنعت نرم‌افزار به دنبال مطلب می‌باشید چنانچه کلمات کلیدی مورد جستجو محدود به نرم‌افزار باشد، آنگاه میلیونها صفحه را خواهید دید که از جنبه‌های متفاوت به موضوع نرم‌افزار پرداخته‌اند. خاص‌تر کردن کلمه گاهی می تواند انتخابها را مخدود کند. برای مثال استفاده از همه کلمات" سیاست کلان صنعت نرم‌افزار" گزینه بهتری است. اگرچه هنوز بسیاری از مطالب زاید وجود دارند برای مثال ممکن است صفحه‌ای راجع به نرم‌افزاری برای طراحی سیاست کلان در صنعت پتروشیمی هم وجود داشته باشد. روش یافتن کلمات مناسب خود علمی جدید است و ضرورت دارد در این زمینه اندیشمندان و محققین بررسی بیشتری داشته و نتایج و یافته‌های خود را منعکس نمایند.

3- استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند

اگر ما برای یافتن یک مطلب صدها ساعت وقت بگذاریم شاید بتوانیم آن را پیدا کنیم. قبول داریم که سرعت پردازش و محاسبه در نرم‌افزارها بسیار بیشتر از ما است. بنابراین اگر نرم‌افزاری خواسته ما را بفهمد و بتوانیم با زبانی برای او توضیح دهیم و او ابهاماتش را ظرف چند دقیقه از ما بپرسد و بسیار سریعتر از ما به جستجو در اینترنت بپردازد تا حدی مشکل را حل کرده‌ایم. این رویکرد هم‌اکنون در دنیا در حال انجام است و نرم‌افزارهایی برای این کار ایجاد شده است. (مرجع)

4- وب‌معنایی

یکی از رویکردهای مورد توجه برای مواجهه با افزونگی اطلاعات وب‌معنایی است. تیم برنزلی که HTML و وب را اختراع کرد برای اولین بار در سال 99 در کتابی به نام بافتن وب ایده وب‌معنایی را مطرح نمود. او درباره وب آینده می‌گوید که "وب یک فرمول بسیار بزرگ باید باشد نه یک کتاب بزرگ" از طریق ایجاد ساختار وب به داده های مندرج در شبکه، اطلاعات و دانشی خاص افزوده می‌شود تا دسترسی به آن روشنتر و آسانتر باشد. ضمن اینکه درصورت افزودن دانش به اطلاعات، کار نرم‌افزارهای هوشمند که در قسمت قبل اشاره شد نیز ساده‌تر می‌شود.

به طور کلی اهدافی که برای وب معنایی اشاره می‌شود عبارتند از :

-فراهم‌سازی شرایط پردازش خودکار و فعالیت نرم‌افزارهای هوشمند در محیط وب

-استفاده کارآمد از انبوه اطلاعات روی وب

-ارائه اطلاعات جدید مبتنی بر اطلاعات موجود (درصورت نیاز کاربران امکان استنتاج اطلاعات وجود داشته باشد).

-امکان پذیر شدن کاربردهای پیشرفته تجاری، دولتی و ...

وب معنایی براساس فناوریهایی چون شناسه متحدالشکل منابع (URL) ، زبان نشانه‌گذاری توسعه‌پذیر (XML) چارچوب توصیف منبع (RDF) و ... بنا می‌شود. در کشور ما نیز تحقیقاتی در دانشگاههای مهم در حال انجام است و مقالاتی در کنفرانسهای اخیر ارائه شده است./

1- مقدمه

ict-research.net - سامان هراتی‌زاده - امروزه اهمیت فناوری اطلاعات به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیت‌های مختلف سازمان‌ها و در نتیجه بالا بردن بهره‌وری آنها به روشنی مشخص شده است. خصوصاً سازمان‌هایی که بخش‌های مختلف آن در مناطق جغرافیایی پراکنده و دور از یکدیگر قرار گرفته‌اند و یا موسساتی که موظف به انجام کارهای متنوع و متعدد هستند، بسیاری از مشکلات خود را از طریق این فناوری رفع می‌کنند.

انقلاب اطلاعاتی یکی از اصطلاحاتی است که با رشد فناوری‌های اطلاعاتی در کنار انقلاب صنعتی مفهوم پیدا کرده است. همانگونه که در اثر انقلاب صنعتی، مجموعه‌ای از کارخانه‌ها، ابزار و ماشین‌آلات، اتومبیل‌ها و غیره به کمک انسان آمدند و بسیاری از کارهای بدنی او را بر عهده گرفتند، انواع محصولات فناوری‌های اطلاعات نیز شامل سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای کامپیوتری، شبکه‌های مخابراتی، سیستم‌های ماهواره و غیره برای کمک به آن دسته از مسایل انسان که با اطلاعات سروکار دارند بوجود آمده و توسعه یافتند. کاربردهای این فناوری‌ها شامل انواع محاسبات و پردازش‌های روزمرّه، تجارت، اطلاع‌رسانی، مسایل علمی، مدیریت، ارتباط مستقیم از راه دور و غیره می‌باشد.

آنچه که مسلم است فناوری اطلاعات به منزلة یک سلاح و ابزار جدید برای فعالیت در جهان معاصر محسوب می‌شود که عدم استفاده از آن انزوای کشور و در نهایت حذف شدن از جامعة جهانی را به دنبال خواهد داشت.

تجارب گوناگون سازمان‌های مختلف در سطح دنیا نشان می‌دهد که فناوری اطلاعات به راحتی بسیاری از مشکلات سیستم‌های اطلاعاتی را رفع می‌کند. فناوری اطلاعات قابلیت‌های زیادی در رفع مشکلات سازمان‌ها دارد. به عنوان نمونه به چند مورد از مزایای فناوری اطلاعات اشاره می‌شود.
• افزایش سرعت

محاسبه و پردازش سریع اطلاعات و انتقال فوری آن، زمان انجام کار را کاهش و در نتیجه بهره‌وری را افزایش می‌دهد. فناوری اطلاعات امکان جستجو و دستیابی سریع به اطلاعات را نیز فراهم می‌کند.
• افزایش دقت

در مشاغل مبتنی بر انسان دقت انجام کار متغیر است؛ درحالیکه فناوری اطلاعات دقتی بالا و ثابت را تامین و تضمین می‌کند. در انواع فعالیت‌های پردازشی و محاسباتی دقت کامپیوتر به مراتب بیشتر از انسان است.
• کاهش اندازة فیزیکی مخازن اطلاعات

با توسعة فناوری اطلاعات و بکارگیری آن دیگر لزومی به حمل و نگهداری حجم زیادی از کتاب‌های مرجع تخصصی وجود ندارد. به راحتی می‌توان در هر دیسک فشرده اطلاعات چندین کتاب و کتابخانه را ذخیره نمود.
• کاهش فساد اداری

استفاده از فناوری اطلاعات شفافیت در انجام کارها را افزایش می‌دهد و بسیاری از واسطه‌ها را حذف می‌کند. این دو مزیت کلیدی منجر به رفع برخی از فسادهای اداری خصوصاً در سطوح پایین می‌شوند.
• ایجاد امکان کار تمام وقت

به کمک فناوری اطلاعات بسیاری از استعلام‌ها و مراجعات افراد و غیره از طریق شبکه‌های کامپیوتری و به صورت خودکار انجام می‌گیرد. بنابر این می‌توان به صورت 24/7( ) از آن بهره گرفت.
• ایجاد امکان همکاری از راه دور

مخابرات، تلفن، تله کنفرانس، ویدئو کنفرانس و همچنین سیستم‌های همکاری مشترک، EDI و غیره نمونه‌هایی از کاربردهای فناوری اطلاعات در این زمینه هستند.
• کاهش هزینه‌های سیستم یا سازمان

با توجه به موارد فوق به خصوص افزایش سرعت که باعث انجام تعداد کار بیشتر می‌شود و انجام کار تمام‌وقت، بهره‌وری سیستم افزایش می‌یابد و در نتیجه باعث کاهش مقدار زیادی از هزینه‌ها می‌گردد.

از آنجا که یک جامعه شهری ترکیبی است از مردم و محیطی مرکب از سازمان‌ها، ادارات و مراکز خدماتی که به طور مداوم و مستمر با یکدیگر در حال تعامل هستند. در کلان‌شهرهایی نظیر تهران حجم این تعاملات چنان زیاد است که میزان کارایی آنها تاثیر چشم‌گیری در کیفیت زندگی روزمره مردم دارد لذا با توجه به قابلیت‌های ذکر شده در مورد فناوری اطلاعات، به نظر می رسد به کمک این فناوری بتوان گام‌های مثبت زیادی در جهت دست یافتن به اهداف و چشم‌اندازی‌های یک جامعه شهری نیز برداشت.

درادامه این مطلب سعی خواهیم کرد ابتدا به چند مورد از چشم‌انداز‌های قابل تصور برای شهر تهران اشاره نموده و سپس به بررسی چند مورد از راهکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات برای دست یافتن به این چشم‌انداز‌ها بپردازیم.
2- چشم‌اندازها

اگر چه هر بخش از یک جامعه شهری درگیر مشکلات و مسائل خاص خود می‌باشد برخی از این مسائل هستند که تقریبا میان همه اقشار مشترک بوده و حل شدن آنها آرزوی همه شهروندان می‌باشد. برای دست‌اندرکاران امور شهری ترسیم چشم‌اندازی از شهر که فاقد چنین معضلاتی باشد می‌تواند در روشن شدن راه‌هایی که باید در مسیر توسعه و پیشرفت طی شود بسیار موثر واقع شود.

در ابرشهر تهران نیز بی‌شک چنین چشم‌اندازی قابل طرح است. از جمله مهمترین شرایطی که باید در این چشم انداز لحاظ شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رفع آلودگی هوا : معضل هوای آلوده یکی از مهمترین مسائلی است که گریبانگیر محیط زندگی شهری تهران می‌باشدو سلامتی شهروندان تهرانی را به طور جدی تهدید می‌کند. لذا باید به هر شکل ممکن در حل آن کوشید.
حذف انتظار و صف: کاهش زمان انتظار شهروندان برای دریافت خدمات و کاهش میزان وقت تلف شده در صفهای متعدد شهری موجب افزایش عمر مفید شهروندان و افزایش میزان بهره‌وری از زمان می‌گردد که خود نتایج مفید فراوانی در پی خواهد داشت. از این رو ناچیز بودن انتظار و صف می‌تواند یکی از خصیصه‌های یک ساختار شهری مطلوب محسوب گردد.

3- برخی راهبردهای کلیدی

اگرچه شیوه‌های متعددی برای حل مشکلات شهری وجود دارد یکی از معمول‌ترین روشها که در سراسر دنیا موجب تحولات مثبت چشمگیری شده است استفاده از فن‌آوری اطلاعات می‌باشد. استفاده از این فناوری به منظور دستیابی به چشم‌اندازهای شهری می‌تواند در چندین زمینه انجام پذیرد که هر یک از آنها بخشی از مشکلات موجود را حل خواهد کرد. در اینجا به بررسی تعدادی از استراتژی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات به منظور دست یافتن به چشم‌اندازهای شهری تهران می‌پردازیم.
3-1- توسعه زیرساختهای فنی و ارتباطی

نخستین گام در اجرای هر سیاست توسعه فناوری اطلاعات مهیا کردن بسترهای ارتباطی لازم می‌باشد، چرا که اساس فناوری اطلاعات بر امکان دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی مورد نیاز در هر زمان و مکان استوار می‌باشد و این مهم هرگز بدون زیرساخت‌های فنی و ارتباطی میسر نمی‌شود.
3-2- آموزش و فرهنگسازی

از آنجا که هنوز جامعه ما تا حد زیادی با شیوه‌های به کارگیری فناوری اطلاعات و تاثیرات آن بر جنبه‌های زندگی روزمره ناآشناست بی شک باید به منظور گسترش فرهنگ استفاده از این فناوری دست به کار فرهنگ‌سازی و آموزش شد که اگر چه فناوری اطلاعات ابزار توانمند برای ارتقای کیفیت زندگی مردم محسوب می‌شود تا زمانی که طرز تفکر، رفتار و شیوه زیستن مردم به شکلی سازگار با کاربرد این فناوری درنیاید نباید انتظار داشت که در سطح رفاه جامعه تغییری حاصل شود.
3-3- توسعه تجارت الکترونیک به کمک ایجاد ترویج پول و تعاملات اقتصادی الکترونیکی

در بسیاری از کشورهای مترقی دنیا استفاده از پول الکترونیکی کاملاً مرسوم شده است چرا که نتایج فراوانی را به همراه دارد. ازجمله :

• تسهیل و تسریع در خدمت‌رسانی به مشتریان بانکها

• فراهم آوردن امکان نظارت و بازرسی دقیق سیستم بانکی

• تسهیل در تعاملات اقتصادی خصوصی

• امکان انجام معاملات به صورت الکترونیکی و از راه دور
3-4- توسعه ثبت الکترونیکی ز طریق ایجاد و اعتبار دادن به مدارک الکترونیکی

درصورتی که اسناد الکترونیکی از لحاظ حقوقی دارای اعتبار تلقی شوند امکان استفاده از IT در بسیاری از زمینه‌ها فراهم می‌آید که در ادامه به چند نمونه از این زمینه‌ها و نتایج حاصله از بکارگیری IT اشاره می‌کنیم.
• حوزه ثبت احوال و تامین اجتماعی : امکان صدور شناسنامه الکترونیکی، تشکیل پرونده الکترونیکی سوابق فردی (ازقبیل سوابق بهداشتی، تحصیلی، شغلی و ...) در بدو تولد افراد به شکلی که در سراسر عمر اشخاص این سوابق و مدارک درصورت نیاز مورد رجوع و استفاده قرار گیرد. این امر منجر به افزایش سرعت و دقت گردش کار، کاهش هزینه نگهداری سوابق، امکان جمع‌آوری اطلاعات آماری و ... می‌شود.
• حوزه روالهای کاری ادارای : تشکیل پرونده‌های کاری الکترونیک و گردش کار مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی، باعث کاهش چشمگیر زمان ارائه خدمات به ارباب رجوع، کاهش میزان وقوع اشتباه، تسهیل در نگهداری و بایگانی، امکان کار از راه دور کارمندان، امکان دسترسی الکترونیک اربا‌ب‌رجوع به وضعیت فعلی پرونده‌های کاری و ... می‌شود.
• حوزه نهادها و سازمانهای نظارتی : بازرسی می‌شود. شفاف شدن سیستمهای اداری وکاهش امکان تخلف از نتایج دسترسی آسان و به موقع به اطلاعات است.
• حوزه بخشهای مدیریتی: به علت فراهم آمدن امکان جمع‌آوری سریع اطلاعات آماری و انجام تحلیلهای مدیریتی، استفاده از اطلاعات الکترونیکی همواره بر کارآیی بخشهای برنامه‌ریزی و مدیریت می‌افزاید.
• حوزه سیستمهای اطلاع‌رسانی : یکی از نتایج بلافصل استفاده از اطلاعات الکترونیکی، امکان اطلاع‌رسانی الکترونیک است که علاوه بر کم هزینه بودن، اطلاعات دقیق و به روز را در هر زمان و هر مکان در اختیار می‌گذارد.

چنانچه نتایج فوق را مرور کنیم روشن می‌شود که افزایش سرعت و دقت خدمات‌رسانی و امکان نظارت و امکان اطلاع‌رسانی دقیق و فراگیر، نتایج عمده‌ای هستند که از اجرای IT به دست می‌آیند. این نتایج باعث کاهش میزان هدر رفتن وقت، کاهش زمان انتظار برای دریافت خدمات، کاهش ترددهای شهری و افزایش شفافیت اداری خواهد شد که از عمده‌ترین نیازهای هر شهری هستند.
3-5- توسعه حقوقی

با استقرار نظامی مبتنی بر فناوری اطلاعات در سطح جامعه شهری بی شک نیاز به ایجاد ساختارهای قانونی به منظور برقراری انضباط لازم در کاربردهای فناوری اطلاعات احساس خواهد شد. توسعه قوانین حقوقی و امکان پیگیری جرائم اطلاعاتی، برقراری امنیت اطلاعاتی، ایجاد سازوکار مناسب برای پیگیری تخلفات اداری و بسیاری موارد از این دست نکاتی هستند که همگام با توسعه زیرساختها و کاربردهای فناوری اطلاعات باید بدان پرداخته شود و بدون آنها استفاده از این فناوری ممکن نخواهد شد.

ITanalyze.ir - برنامه های سمینار هم اندیشی ملی مشارکت در همایش اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی منطقه آسیا و اقیانوسیه اعلام شد.

براساس این گزارش در این سمینار و پس از رییس نشست(دکتر صدری)، وزیر ارتباطات و بعد از وی دبیر شورای عالی اطلاع رسانی به سخنرانی خواهند پرداخت. در ادامه برنامه کمیته راهبردی همایش، پیش نویس های اسناد تهیه شده و بیانیه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی مرور خواهد شد.

بیان نظرات NGO های ایرانی ، مرور چارچوب و معرفی کارگاه Rural ICT ، مرور چارچوب و معرفی کارگاه جامعه اطلاعاتی ، مرور چارچوب و معرفی کارگاه internet governanceاز بخشهای دیگر این سمینار هم اندیشی محسوب می شوند.

در ادامه نیز در ادامه نیز تولیدات و محتوای در دست تهیه وزارت ICT و شورای عالی اطلاع رسانی معرفی شده و مورد مشورت قرار می گیرد. سمینار هم اندیشی ملی مشارکت در همایش اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی منطقه آسیا و اقیانوسیه 24 اردیبهشت ماه جاری و با حضور مسوولان و کارشناسان مربوطه برگزار می شود.

على شمیرانى - شرق - فراهم آوردن اطلاعات و خدمات از طریق اینترنت از سوى سازمان هاى عمومى آمریکا، راه جدیدى را براى ارتباط بیشتر با دولت در اختیار مردم این کشور گذاشته است، که تا یک دهه پیش چنین امکانى وجود نداشت.

به همین منظور تحقیقى با عنوان «چگونه آمریکایى ها با دولت در تماس هستند» توسط مؤسسه Pew Internet &American Life انجام شد که در ۲۴ مه سال ۲۰۰۴ به پایان رسید.در این تحقیق گذشته از روش هاى ارتباط مردم با بخش هاى مختلف دولتى همچون استفاده از تلفن، مراجعه حضورى و ارسال نامه، روش هاى جدید در استقرار دولت الکترونیکى آمریکا نیز مورد بررسى قرار گرفته است.در این گزارش همچنین به ارزیابى روش هاى دسترسى مردم به دولتمردان و میزان رضایتمندى آنها نیز پرداخته شده است. گزارش مذکور به بررسى ویژگى ها و محدودیت هاى حاصله از دولت الکترونیکى در قیاس با روش هاى سابق نیز پرداخته است.یکى از مهم ترین فواید ناشى از گسترش دولت الکترونیکى در آمریکا، تسهیل جریان گسترش اطلاعات میان شهروندان و دولت است. بسیارى از آمریکایى ها مى گویند، اینترنت به آنها کمک کرده تا با سهولت بیشترى به تجارت با دولت بپردازند.

براساس این تحقیق آمریکایى هایى که از اینترنت استفاده مى کنند در مقایسه با آن دسته که از اینترنت بهره نمى برند، دسترسى بیشترى به دولت داشته که این امر نشان مى دهد کاربران اینترنت به خوبى از روش هاى جدید دسترسى به دولت آگاهى دارند.امروزه اطلاعات قابل قبولى که روى وب سایت هاى دولتى آمریکا قرار گرفته به مردم و تاجران این کشور قدرت بالایى در تصمیم گیرى هاى بسیار سریع داده است. از سوى دیگر آسانى استفاده از E-mail ها به مردم امکان زیادى در بیان نظرات درباره مسایل مختلف را داده است.نتیجه آن که کاربران اینترنت در آمریکا مى گویند: دولت الکترونیکى (E-government) موجب افزایش ارتباط آنها با دولت شده است.
• محدودیت هاى دولت الکترونیکى
اما محدودیت هاى دولت الکترونیکى به مسائل مختلفى همچون دارایى هاى تکنولوژیک مردم و موارد دیگر مربوط مى شود.هنوز همه آمریکایى ها به اینترنت دسترسى ندارند (بر اساس آمار حدود یک سوم بزرگسالان آمریکایى به اینترنت دسترسى ندارند) که مفهوم آن این است که همچنان استفاده از تلفن ها، حضور شخصى و نوشتن نامه به عنوان روش هاى دسترسى بخش عمده اى از مردم این کشور به دولت تلقى مى شود. بسیارى از مردم این کشور به سادگى از کنار استفاده از وب سایت ها و E-mail ها براى ارتباط با دولت مى گذرند.در حقیقت بسیارى از آمریکایى ها حتى آن دسته از کاربران اینترنت که قصد تماس با دولت را دارند، بیشتر استفاده از تلفن را در این خصوص ترجیح مى دهند. بنابراین همه مشکلات معطوف به را هکارهاى دولت الکترونیکى نیست.گفت وگو در زمان حقیقى (Real Time) (چه از طریق تلفن یا مراجعه حضورى) بیشتر زمانى در آمریکا صورت مى پذیرد که مردم مى خواهند مسئله اى حساس و یا پیچیده را با دولتمردان مطرح کنند.در مجموع باید گفت، دولت الکترونیکى مؤثر ترین ابزار از میان روش هاى مختلف دسترسى مردم به دولت محسوب مى شود، اما این به معناى از بین رفتن روش هاى دیگر نیست.

از سوى دیگر تصمیم سازان آمریکایى در کنار تشویق به استفاده از دولت الکترونیکى، هیچ گاه از ارتقاى سایر روش هاى دسترسى مردم به دولت نیز غافل نمانده اند، در این میان حتى روش هاى بسیار سنتى نیز مد نظر قرار گرفته است.اطلاعات این گزارش از ماه جولاى سال ۲۰۰۳ تا مه سال ۲۰۰۴ و با تحقیق از حدود سه هزار آمریکایى به دست آمده است. هدف تحقیق نیز برآورد حجم تماس مردم با دولت، علت تماس ها، روش برقرارى آنها و نتیجه حاصله بود.این اطلاعات همچنین نشان داد که شهروندان آمریکایى چگونه از اینترنت براى ارتباط خود استفاده کرده اند.بسیارى از تحلیلگران بیشتر روى گروهى از مردم تمرکز کردند که مسئله آنها تنها با ارسال یک نامه ساده حل نمى شد. این گروه نیز تقریباً ۱۰۹ میلیون نفر از بزرگسالان (۱۸سال به بالا) در آمریکا را شامل مى شود.
• نوع ارتباط آمریکایى ها با دولت
لازم به ذکر است که اطلاعات مذکور خلاصه اى از یافته هاى تحقیق مربوطه محسوب مى شوند.بیشتر مردم آمریکا از تلفن براى تماس با دولتمردان استفاده کرده اند. دسته دوم را افرادى تشکیل مى دادند که براى ارتباط با دولت به سایت هاى دولتى مراجعه کرده اند. در پرسش هاى انجام شده نیز هر پاسخ دهنده مى توانست به هر پرسش چند پاسخ بدهد لذا درصد به دست آمده بیش از صددرصد است.براین اساس ۴۲ درصد از مردم این کشور اعلام کردند که آخرین بار از تلفن براى دسترسى به بخش هاى دولتى استفاده کرده اند. ۲۹ درصد نیز مراجعه به وب سایت هاى دولتى را انتخاب کرده اند. در ادامه پاسخ ها نیز ۲۰ درصد مراجعه حضورى، ۱۸ درصد ارسال E-mail ، ۱۷ درصد نوشتن نامه و ۲۲ درصد از چندین روش براى تماس با دولت استفاده کرده اند.
• استفاده از تلفن در صدر
اما زمانى که از پاسخ دهندگان پرسیده شد که ترجیح مى دهند از چه روشى براى تماس با دولتمردان استفاده کنند، باز هم پاسخ، تلفن بود. به این ترتیب ۴۰ درصد از آمریکایى ها استفاده از تلفن، ۲۴ درصد مراجعه به وب سایت، ۱۳ درصد مراجعه حضورى، ۱۱ درصد ارسال E-mail و ده درصد نوشتن نامه هاى سنتى را جهت دسترسى به دولتمردان ترجیح داده اند.
• تماس نیمى از آمریکایى ها با دولت
اما در سال انجام این تحقیق مشخص شد که بیش از نیمى از آمریکایى ها به روش هاى مختلف با دولت در تماس بوده اند. در این مورد نیز مردم به دلایل مختلفى همچون یافتن پاسخ پرسش هاى موردى و خاص، پیگیرى ثبت هاى ادارى، تقاضاى کمک براى مشکلات خاص و یا بیان عقیده با دولت ارتباط داشته اند.در حقیقت ۵۴ درصد از آمریکایى ها (چه کاربران اینترنت و چه غیر از آنها) در سال تحقیق مذکور به جز ارتباطات ساده اى همچون مسائل مالیاتى، با دولت در ارتباط بوده اند.۳۰ درصد از آمریکایى ها به منظور ثبت هاى ادارى همچون ارائه مشخصات خودروى جدید با دولت در تماس بوده اند، ۲۵ درصد از تماس ها نیز به یافتن پاسخ سئوالات خاص، ۱۹ درصد اظهار نظر و عقیده و یازده درصد از تماس ها به منظور دریافت کمک هاى خاص مربوط بوده است.
• کاربران اینترنت راحت تر از بقیه
اما این تحقیق نشان داد که کاربران اینترنت به نسبت سایرین در ارتباط با دولت راحت تر هستند و با گسترش ابزار ارتباطى جدید با دولت کاربران اینترنت به خوبى از آنها بهره گرفته اند.یکى از رایج ترین موارد استفاده کاربران اینترنت در آمریکا نیز به بیان نظرات و عقاید درخصوص مسائل روز کشور و انتقال آنها به دولت اختصاص دارد.

آمار نشان مى دهد که ۷۲ درصد از کاربران اینترنت در آمریکا طى سال گذشته با دولت این کشور در ارتباط بوده اند. این درحالى است که در سال گذشته تنها ۲۳ درصد از کسانى که به اینترنت دسترسى نداشتند با دولت در تماس بوده اند.در میان کاربران اینترنت نیز ۳۰ درصد اعلام کرده اند که با استفاده ازE-mail و اینترنت توانسته اند یک سیاستگذارى را عوض کرده و یا با رأى دهى بر شکل گیرى یک قانون تأثیر بگذارند.
• خروجى رضایت بخش
مردم آمریکا امروزه به خوبى با بخش هاى دولتى و دولتمردان خود در ارتباط هستند و براساس گزارش هاى به دست آمده آنها از نتیجه ارتباط خود با این بخش ها رضایت خاطر داشته اند.۶۳ درصد از مردم آمریکا اعلام کرده اند که آخرین تماسى که با دولت داشته اند نتیجه بخش بوده است. در این خصوص نیز تفاوتى میان نوع ارتباط چه از طریق تلفن، E-mail، وب و نامه هاى سنتى نبوده است.آمارها نشان مى دهد سه چهارم (حدود ۷۶ درصد) مردم اعلام کرده اند که نتیجه آخرین تماس آنها با دولت رضایت بخش بوده است و در عین حال ۳۵ درصد اعلام کرده اند که از این وضعیت «خیلى» راضى بوده و ۴۱ درصد نیز گفته «به نوعى» راضى هستند.اما ایجاد ارتباط موفق با دولت این کشور تنها به دارایى هاى تکنولوژیک مردم وابسته نیست بلکه این مهم به سطح آگاهى، تحصیلات و مهارت مردم در رفع مشکلات مربوط مى شود.در مقایسه میان کاربران اینترنت که از روش هاى مختلف براى ارتباط با بخش هاى دولتى استفاده کرده اند و آن دسته که از اینترنت استفاده نکرده اند، ۶۵ درصد از کاربران اینترنت به نسبت ۵۳ درصد از سایرین در ارتباطات خود موفق تر بوده اند.اما این فایده تنها به موجب بهره گیرى از اینترنت فراهم نشده است و در این میان فاکتورهایى همچون تحصیلات و میزان آگاهى مردم نیز در این مهم نقش داشته اند.
• تماس در زمان واقعى
با این وجود برخى از مسائل صرفاً از طریق تماس در زمان واقعى (Real Time) قابل رفع است و معناى آن این است که مردم ترجیح مى دهند در مواردى از طریق تلفن و یا گفت وگوى حضورى با مقامات دولتى مسائل خود را حل کنند.در خصوص مسائل و مشکلات پیچیده ۶۲ درصد از مردم آمریکا ترجیح داده اند تا به صورت حضورى و یا از طریق تلفن کار خود را پیش ببرند. در این مورد تنها یک چهارم مردم اعلام کرده اند که ترجیح مى دهند از اینترنت و یا E-mail استفاده کنند.اما در مورد یافتن اطلاعات کلى از بخش هاى دولتى، فاصله اى کمتر وجود دارد. براى مثال ۵۱ درصد از مردم مراجعه حضورى و یا استفاده از تلفن را براى دسترسى به این گونه اطلاعات ترجیح داده اند، درحالى که ۴۳ درصد نیز از اینترنت و E-mail براى یافتن اطلاعات کلى استفاده کرده اند.
• تاثیر مسائل شخصیتى، نژادى و تحصیلى در ارتباط با دولت
اما در برقرارى ارتباط با بخش هاى دولتى و دولتمردان پارامترهاى دیگرى نیز موثر بوده اند.آمار نشان مى دهد که برخلاف میانگین ۶۳ درصدى ارتباطات موفق مردم با دولت، تنها ۵۵ درصد از افراد مسن (بالاى ۶۵ سال) اعلام کرده اند که در تماس خود با بخش هاى دولتى موفق بوده اند. در این میان تحصیلات و آگاهى نیز نقش مهمى ایفا مى کند. در این خصوص نیز تنها ۴۸ درصد از آمریکایى هایى که داراى تحصیلات در حد دبیرستان و یا پایین تر بوده اند، ارتباط موفق با بخش هاى دولتى داشته اند.اما مسائل نژادى هم در ارتباطات بین مردم و دولت آمریکا موثر بوده اند. ۶۶ درصد از سفیدپوستان از آخرین تماس خود با یک دستگاه دولتى راضى بوده اند که این رقم در مورد غیرآمریکایى ها ۵۱ درصد و سیاهپوستان ۵۵ درصد بوده است.
• مشکلات ارتباطى
با این وجود مردم گاهى اوقات در ارتباط با بخش هاى دولتى دچار مشکلاتى نیز مى شوند. در این خصوص کسانى که ارتباطات تلفنى داشته اند، مشکلات بیشترى را نسبت به کاربران اینترنت گزارش کرده اند.براساس آمار ۵۹ درصد از مردمى که از تلفن استفاده کرده اند با مشکلاتى مواجه شده اند. ۴۶ درصد از کاربران وب نیز داراى مشکلاتى بوده اند.اما مشکل اصلى کسانى که تلفنى با دولت در ارتباط بوده اند به مسئله زمان باز مى گردد. به این ترتیب ۳۶ درصد از مردم گفته اند وقت کافى براى تماس هاى مکرر با بخش هاى دولتى را ندارند و این در حالى است که ۳۱ درصد نیز از انتظارهاى طولانى پشت خط هاى تلفن گله مند بوده اند.آن دسته از افرادى هم که از طریق اینترنت به بخش هاى دولتى وصل شده بودند، مشکل اصلى خود را ناتوانى در یافتن اطلاعات مورد نظر خود اعلام کردند. یک نفر از هشت کاربر اینترنت نیز مشکل را وجود لینک هاى نادرست در سایت ها و لزوم پر کردن فرم هاى مختلف عنوان کردند.در مورد افرادى که دچار ناتوانى بوده اند نیز گزارش مشکلات در برقرارى تماس اینترنتى و یا تلفنى با دولت بیشتر بوده است.
• افزایش جمعیت و اهمیت دولت الکترونیکى

در حال حاضر براساس جدیدترین آمار ۷۷ درصد از کاربران اینترنت در آمریکا (به عبارتى ۹۷ میلیون نفر) در ساعاتى از روز براى یافتن اطلاعات از سایت هاى دولتى و یا برقرارى ارتباط با آنهاon line مى شوند.آمار نشان مى دهد که از نیمه سال ۲۰۰۳ به نسبت سال ۲۰۰۲، استفاده از اینترنت براى ارتباط با دولتمردان پنجاه درصد افزایش یافته است. به عبارتى دیگر سه چهارم کاربران شبکه در آمریکا به هر ترتیب به یک یا چند دلیل با دولت در ارتباط بوده اند.

- ۶۶ درصد از کاربران براى یافتن اطلاعات به سایت هاى دولتى مراجعه کرده اند.

- ۴۱ درصد از کاربران اینترنت دست به تحقیقاتى زده اند که به آمار و ارقام دولتى on line نیاز داشته است.

- ۳۴ درصد از کاربران اطلاعات توریستى و تفریحى را به دست آورده اند.

- ۲۸ درصد از کاربران نیز پیشنهادات ایمنى و پزشکى دولت را از اینترنت دریافت کرده اند.

- و بالاخره اینکه ۲۶ درصد از کاربران از اینترنت براى ارسالE-mail به دستگاه هاى دولتى استفاده نموده اند.

به اعتقاد کارشناسان آمار موجود با توجه به رشد جمعیت این کشور مى تواند این نتیجه را به همراه داشته باشد که کاربران اینترنت به خوبى از فواید دولت الکترونیکى بهره مى گیرند. ولى با این وجود راه هاى چندگانه دیگرى نیز براى شنیدن مشکلات مردم و رفع آنها از سوى دستگاه هاى دولتى آمریکا نیاز هست.

شارکت هیأت نمایندگی ایران در دومین گردهماییی کمیتة تدارک دومین مرحلة « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، به ویژه فرصت مناسبی فراهم ساخت تا اقدام هایی که به کوشش شورای عالی اطلاع رسانی و همکاری وزارت امور خارجه برای برگزاری دومین کنفرانس منطقه ای کشورهای آسیایی و اقیانوسیه به منظور تدارک اجلاس عالی جهانی پائیز آینده، در تهران آغاز شده بودند، از نزدیک و از طریق مذاکرة مستقیم با مقامات و مسئولان « اتحادیة بین المللی ارتباطات دور» و مخصوصاً گفت و گوی حضوری با مدیر « کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه»، که مسئولیت تشکیل این کنفرانس را به عهده دارد و در زمان برگزاری گردهمایی اخیر در ژنو به سرمی برد، ادامه پیدا کنند و به حصول توافق منتهی گردند.

به این ترتیب، ایران در زمان برگزاری این گردهمایی، موفقیت بین المللی بسیار مهمی کسب کرد و توانست امتیاز مدیریت کنفرانس منطقه ای پراهمیتی را که در زمان تدارک مرحلة اول برگزاری اجلاس جهانی سران (ژنو – دسامبر 2003) با حضور وزرای ارتباطات بیش از 50 کشور در توکیو پایتخت ژاپن تشکیل شده بود، به دست آورد و این کنفرانس را در مرحلة دوم برگزاری آن (تونس – نوامبر 2005)، در روزهای 31 مه تا 2 ژوئن 2005 (10 تا 12 خرداد 1384) در تهران میزبانی کند.

برگزاری کنفرانس منطقه ای آسیا و اقیانوسیه برای تدارک دومین مرحلة « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» فرصت مناسبی خواهد بود که موضوع « مکانیسم های تأمین مالی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه»، در کنار موضوع « راهبری اینترنت»، با کوشش های ویژة ایران، مورد بررسی و ارزیابی دقیق واقع شود و جمع بندی آن ها در اعلامیة نهایی این کنفرانس، که با عنوان «اعلامیة تهران» انتشار خواهد یافت و همچنین در « برنامة عمل» آن، که با تمرکز بر هدف « تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات برای توسعه: دیدگاه های آسیایی» تدوین و منتشر خواهد شد، انعکاس یابد و به اجلاس جهانی سران در تونس ارائه گردد.

پیوست
رئوس کلی « اعلامیة اصول» و « برنامة عمل»

مصوب نخستین مرحلة « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»

ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003.

درآخرین‌ نشست‌ عمومی‌ نخستین «اجلاس‌ جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، که در روز 12 دسامبر 2003 در ژنو تشکیل شد، «اعلامیة اصول‌» و «برنامة‌ عمل‌» این‌ اجلاس‌، که‌ متن‌های‌پیش‌نویس‌های‌ آن ها در طول‌ یک‌ سال‌ و نیم‌ گذشته‌، چندین‌بار در گردهمایی‌های‌ تدارکاتی‌ این اجلاس‌ عالی، مورد بررسی‌ وارزیابی‌ و بازنگری‌ قرار گرفته‌ بودند، به‌ اتفاق‌ آراء، به‌ تصویب‌ رسیدند. به‌ این‌ ترتیب‌، با توافق‌ تمام‌ کشورهای‌ دنیا در زمینة ‌چگونگی‌ ایجاد و پیشرفت‌ و گسترش‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ در سطح‌های‌ ملی‌ و جهانی‌، گام‌ بسیار بزرگی‌ برای‌ همکاری‌ بین‌المللی‌ دراستفاده‌ از تکنولوژی‌های‌ نوین‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ در راه‌ توسعة‌ تمام‌ جوامع‌، برداشته‌ شد.

با توجه‌ به‌ اهمیت‌ خاص‌ اصول‌ اساسی‌ مندرج‌ در اعلامیة‌ مذکور و کاربردهای‌ اجرایی‌ آن ها، به‌ صورت‌ مندرج‌ در «برنامة‌عمل‌»، بررسی‌ و ارزیابی‌ محتواهای‌ این‌ دو سند جدید بین‌المللی‌، بسیار ضروری‌ است‌ و به‌ همین‌ جهت‌، رئوس‌ کلی‌ وخلاصه‌ای‌ از مندرجات‌ آن ها در این جا ارائه‌ می‌شوند:
1. اعلامیةاصول‌

در بالای‌ این‌ اعلامیه‌، عنوان‌ «ایجاد جامعة‌ اطلاعاتی‌: یک‌ چالش‌ جهانی‌ برای‌ هزارة‌ جدید»، گذاشته‌ شده‌ است‌ و مطالب‌ متن‌آن‌ در سه‌ بخش‌ با زیرعنوان‌های‌ خاص‌ آن ها، از هم‌ تفکیک‌ گردیده‌اند.

بخش‌ یکم‌ اعلامیه‌، که‌ با زیرعنوان‌ «دیدگاه مشترک‌ ما دربارة جامعة‌ اطلاعاتی‌» به‌ ارائة‌ هدف‌های‌ کلی‌ موردنظر آن‌، اختصاص‌یافته‌ است‌، دارای‌ 18 بند است‌. در بند یک‌ این‌ اعلامیه‌ چنین‌ آمده‌ است‌:

« ... ما نمایندگان‌ خلق‌های‌ جهان‌، که‌ در روزهای‌ 10 تا 12 دسامبر 2003، برای‌ شرکت‌ در نخستین‌ مرحلة‌ «اجلاس‌ جهانی‌سران‌ دربارة‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌» گردهم‌ آمده‌ایم‌، اراده‌ و عزم‌ مشترک‌ خویش‌ برای‌ ایجاد جامعه‌ای‌ با ابعاد انسانی‌، فراگیر واولویت‌دهندة‌ توسعه‌، یک‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ که‌ در آن‌ هر کس‌ امکان‌ تهیه‌، دریافت‌، کاربرد و تقسیم‌ و اشتراک‌ اطلاعات‌ ومعرفت‌ها را دارا باشد، جامعه‌ای‌ که‌ در آن‌، افراد، جماعت‌ها و خلق‌ها بتوانند تمام‌ توان‌ بالقوة‌ خود را در جهت‌ پیشبرد توسعة‌پایدار و بهبود کیفیت‌ زندگی‌ خویش‌، مطابق‌ با هدف‌ها و اصول‌ منشور ملل‌ متحد و همچنین‌ احترام‌ کامل‌ به‌ اعلامیه‌ جهانی‌حقوق‌ بشر و اجرای‌ این‌ اعلامیة‌، تحقق‌ بخشند، اعلام‌ می‌کنیم‌...»

در بند 2 اعلامیه‌، اهمیت‌ استفاده‌ از تکنولوژی‌های‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ برای‌ پیشبرد هدف‌های‌ توسعه‌ای‌ مندرج‌ در«اعلامیة هزاره‌» و کوشش‌ در راه‌ نیل‌ به‌ هدف‌های‌ اعلامیة سران‌ جهان‌ در ژوهانسبورگ‌ راجع‌ به‌ توسعة‌ پایدار( مصوب‌ سپتامبر 2002)، خاطرنشان‌ گردیده‌ است‌ و بند 3 آن‌، به‌ تأکید خاص‌ بر همگانی‌ بودن‌، غیرقابل‌ تقسیم‌ و تجزیه‌ بودن‌، همبسته‌ بودن‌ و به‌هم‌ مربوط بودن‌ تمام‌ حقوق‌ بشر و تمام‌ آزادی‌های‌ بنیادی‌ و از جمله‌، حق‌ توسعه‌ (مندرج‌ در اعلامیة‌ وین‌) و تأکید ویژه‌ بردموکراسی‌، توسعة پایدار، احترام‌ به‌ حقوق‌ بشر و آزادی‌های‌ بنیادی‌ و همچنین‌ راهبری‌ صحیح‌ در تمام‌ سطح‌ها، به‌ عنوان‌اصول‌ به‌ هم‌ پیوسته‌ای‌ که‌ هرکدام‌ از آن ها باعث‌ تقویت‌ دیگری‌ می‌شوند، اختصاص‌ داده‌ شده‌ است‌. در بند 4 اعلامیه‌ نیز بر حق‌آزادی‌ عقیده‌ و بیان‌، به‌ ترتیب‌ مندرج‌ در مادة‌ 19 اعلامیة‌ جهانی‌ حقوق‌ بشر، به‌ عنوان‌ شالودة اصلی‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌، تأکیدگردیده‌ است‌. در این‌ بند، همچنین‌ خاطرنشان‌ شده‌ است‌ که‌ ارتباطات‌ یک‌ فرایند اجتماعی‌ بنیادی‌، یک‌ نیاز اصلی‌ انسانی‌ ومبنای‌ هر سازمان‌ اجتماعی‌ است‌. ارتباطات‌، محور اساسی‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ است‌ و هر فرد در هر جای‌ دنیا که‌ باشد، باید امکان‌مشارکت‌ در جامعة اطلاعاتی‌ را دارا باشد و هیچ‌کس‌ نباید از مزایای‌ ناشی‌ از این‌ جامعه‌، محروم‌ گردد.

در بند 5 اعلامیه‌، از محدودیت‌های‌ مندرج‌ در مادة‌ 29 اعلامیه‌ جهانی‌ حقوق‌ بشر در مورد حقوق‌ و آزادی‌های‌ فردی‌ سخن‌گفته‌ شده‌ است‌ و بر ضرورت‌ اعمال‌ این‌ حقوق‌ و آزادی‌ها براساس‌ هدف‌ها و اصول‌ منشور ملل‌ متحد، در جهت‌ کمک‌ به‌استقرار یک‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ احترام‌ گذار به‌ منزلت‌ و حیثیت‌ انسانی‌، تأکید گردیده‌ است‌.

بند 6 اعلامیه‌، با تأکید بر وفاداری‌ به‌ روح‌ کلی‌ این‌ اعلامیه‌، تعهد تصویب‌کنندگان‌ آن‌، در دفاع‌ از اصل‌ برابری‌ حاکمیت‌ تمام‌کشورها را خاطرنشان‌ ساخته‌ است‌. در بند 7، به‌ نقش‌ علوم‌ در توسعة‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌، اشاره‌ شده‌ است‌ و بند 8 اعلامیه‌،به‌اهمیت‌ آموزش‌، دانش‌ و اطلاعات‌ و ارتباطات‌، به‌ عنوان‌ مبانی‌ پیشرفت‌، اندیشة‌ فعالیت‌ و مدیریت‌ اقتصادی‌ و رفاه‌ انسانی‌،توجه‌ کرده‌ است‌. در بند 9 اعلامیه‌ هم‌ بر ضرورت‌ توجه‌ به‌ تکنولوژی‌های‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ به‌ عنوان‌ ابزار و نه‌ به‌ عنوان‌هدف‌، تاکید گردیده‌ است‌ و از نقش‌ خاص‌ آن ها در کمک‌ به‌ افزایش‌ بهره‌وری‌، تسهیل‌ رشد اقتصادی‌ و اشتغال‌ و بهبود کیفیت‌زندگی‌، یاد شده‌ است‌. در این‌ بند، به‌ نقش‌ مهم‌ این‌ تکنولوژی‌ها در کمک‌ به‌ گفت‌وگو در میان‌ افراد، ملت‌ها و تمدن‌ها نیز اشاره‌گردیده‌ است‌.

در بند 10 اعلامیه‌، مسألة‌ شکاف‌ دیجیتال‌ بین‌ کشورهای‌ توسعه‌ یافته‌ و توسعه‌ نیافته‌ و در داخل‌ تمام‌ جوامع‌، مطرح‌ شده‌است‌ و ضرورت‌ مقابله‌ با این‌ شکاف‌ و تبدیل‌ آن‌ به‌ یک‌ فرصت‌ دیجیتال‌، یادآوری‌ گردیده‌ است‌. بندهای‌ 11، 12، 13، 14 و 15اعلامیه‌، به‌ لزوم‌ توجه‌ خاص‌ به‌ جوانان‌، زنان‌، و برابری‌ زن‌ و مرد، گروه‌های‌ اجتماعی‌ محروم‌ و به‌ حاشیه‌ رانده‌ شده‌ و مردم‌بومی‌، پرداخته‌اند. بندهای‌ 16 و 17 اعلامیه‌، بر ضرورت‌ توجه‌ ویژه‌ به‌ نیازهای‌ مردم‌ کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌، در حال‌ گذار،کشورهای‌ کوچک‌ جزیره‌ای‌ و جلب‌ همکاری‌ جهانی‌ برای‌ تامین‌ منابع‌ مالی‌ مربوط به‌ آن ها، تاکید کرده‌اند و بند 18 اعلامیه‌ هم‌ که‌آخرین‌ بند بخش‌ نخست‌ آن‌ است‌، ضرورت‌ مغایرنشمردن‌ مطالب‌ مندرج‌ در این‌ اعلامیه‌ با منشور ملل‌ متحد و اعلامیة‌ جهانی‌حقوق‌ بشر و همچنین‌ سایر ابزارهای‌ بین‌المللی‌ و نیز عدم‌ مغایرت‌ آن ها با قانون‌گذاری‌های‌ ملی‌ را خاطرنشان‌ کرده‌ است‌.

بخش‌ دوم‌ اعلامیه‌ (شامل‌ بندهای‌ 19 تا 64)، که‌ زیرعنوان‌ «یک‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ برای‌ همه‌: اصول‌ بنیادی‌»، برای‌ آن‌ در نظرگرفته‌ شده‌ است‌، دارای‌ 11 مبحث‌ به‌ ترتیب‌ زیر است‌:

1. نقش‌ دولت‌ها و تمام‌ طرف‌های‌ دست‌اندرکار اجلاس‌ عالی‌، در پیشبرد تکنولوژی‌های‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ برای‌ توسعه‌

2. زیرساخت‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌، شالودة‌ اصلی‌ یک‌ جامعة اطلاعاتی‌ فراگیر

3. دسترسی‌ به‌ اطلاعات‌ و معرفت‌ها

4. ایجاد و تقویت‌ توانمندی‌ها

5. برقراری‌ اعتماد و امنیت‌ در کاربرد تکنولوژی‌های‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌

6. ایجاد یک‌ محیط مساعد

7. کارکردهای‌ تکنولوژی‌های‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ در تمام‌ زمینه‌ها

8. گوناگونی‌ فرهنگی‌ و هویتی‌، گوناگونی‌ زبانی‌ و محتواهای‌ محلی‌

9. رسانه‌ها

10. ابعاد اخلاقی‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌

11. همکارهای‌ بین‌المللی‌ و منطقه‌ای‌

در بخش‌ سوم‌ اعلامیه‌ (شامل‌ بندهای‌ 65 تا 67)، که‌ با زیرعنوان‌ «به‌ سوی‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌ برای‌ همه‌ و مبتنی‌ بر دانش‌ مورداشتراک‌»، ارائه‌ شده‌ است‌، تعهد کشورهای‌ تصویب‌کنندة‌ اعلامیه‌، برای‌ همکاری‌ در مقابله‌ با مسائل‌ و چالش‌های‌ جامعة‌اطلاعاتی‌ و تحقق‌ «برنامة‌ عمل‌» مصوب‌ اجلاس‌ عالی‌ سران‌، پی‌گیری‌ و ارزیابی‌ چگونگی‌ اجرای‌ این‌ برنامة‌ عمل‌ و به‌ ویژه‌،کوشش‌های‌ مربوط به‌ کاهش‌ شکاف‌ دیجیتال‌ و کارآیی‌ و ثمربخشی‌ سرمایه‌گذاری‌های‌ ضروری‌ در این‌ زمینه‌ها و اطمینان‌ کامل‌آنان‌ به‌ پیشبرد جامعة اطلاعاتی‌، با کمک‌ و همکاری‌ تمام‌ مردم‌ جهان‌، گشودن‌ راه‌ ایجاد یک‌ جامعة‌ معرفتی‌ واقعی‌، مورد تاکیدقرار گرفته‌اند.
2. برنامة‌ عمل‌

«برنامة‌ عمل‌» مصوب‌ «اجلاس‌ جهانی‌ سران‌ دربارة‌ جامعة‌ اطلاعاتی‌»، که‌ مکمل‌ «اعلامیة‌ اصول‌» مورد تصویب‌ این‌ اجلاس‌و به‌ بیان‌ دیگر، رهنمود اجرای‌ آن‌ به‌شمار می‌رود، دارای‌ شش‌ بخش‌ و 29 بند است. نخستین‌ بخش‌ این‌ سند حقوقی‌بین‌المللی‌، به‌ «مقدمه‌» (بندهای‌ 1 تا 3) اختصاص‌ یافته‌ است‌. در بخش‌ دوم‌ آن‌، «هدف‌ها، نقطه‌نظرها و مقصدهای‌ خاص‌طرف‌ توجه‌» برنامة‌ عمل‌ (بندهای‌ 4 تا 7) معرفی‌ شده‌اند. بخش‌ سوم‌ این‌ برنامه‌، به‌ معرفی‌ «خط مشی‌ها» (بندهای‌ 8 تا26)، که‌ موضوع‌های‌ یازده‌گانة‌ آن ها در متن‌ «اعلامیة‌ اصول‌» ارائه‌ گردیده‌اند، پرداخته‌ است‌. در بخش‌ چهارم‌، «برنامة عمل‌»مصوب‌ اجلاس‌ جهانی‌ سران‌، «دستورکار همبستگی‌ دیجیتال‌»، به‌ منظور معرفی‌ اولویت‌ها و راهبردهای‌ توسعه‌ای‌ وتدارک‌ و توسعة منابع‌ مالی‌ ضروری‌ برای‌ مقابله‌ با شکاف‌ دیجیتال‌، تشریح‌ شده‌ است‌. بخش‌ پنجم‌ «برنامة‌ عمل‌»، که‌ فقط یک‌بند (بند 28) را در برمی‌گیرد، چگونگی‌ پی‌گیری‌ و ارزیابی‌ کمی‌ و کیفی‌ اجرای‌ «برنامة عمل‌» و تحقق‌ هدف‌ها، نقطه‌نظرها ومقصدهای‌ موردنظر آن‌ را مطرح‌ کرده‌ است‌. بخش‌ ششم‌ این‌ برنامه‌، با عنوان‌ «به‌ سوی‌ مرحلة‌ دوم‌ اجلاس‌ جهانی‌ سران‌ دربارة‌جامعة اطلاعاتی‌ در تونس‌» (بند 29) هم‌ هدف‌های‌ برگزاری‌ دومین‌ اجلاسیة این‌ گردهمایی‌ اطلاعاتی‌ و ارتباطی‌ بزرگ‌بین‌المللی‌ (تونس‌: 16 تا 18 نوامبر 2005) در جهت‌ تهیه‌ و تدوین‌ سندهای‌ نهایی‌ مناسب‌ در زمینة‌ ایجاد یک‌ جامعة اطلاعاتی‌جهانی‌ و ترمیم‌ شکاف‌ دیجیتال‌ و تبدیل‌ آن‌ به‌ فرصت‌های‌ دیجیتال‌ و همچنین‌ پی‌گیری‌ و ارزیابی‌ چگونگی‌ اجرای‌ «برنامة‌عمل‌» مصوب‌ اجلاس‌ عالی‌ ژنو در سطح‌های‌ ملی‌، منطقه‌ای‌ و بین‌المللی‌ را مورد توجه‌ قرار داده‌ است‌.
پی نویس‌ها

* «گروه دوستان رئیس»، در جریان برگزاری نخستین گردهمایی تهیه و تدارک مرحلة دوم اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی در ماه ژوئن 2005، به نمایندگی از سوی کشورهای مناطق جغرافیایی مختلف موردنظر سازمان ملل متحد، انتخاب شدند و نمایندة دولت جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان نمایندة یک کشور از گروه کشورهای آسیایی در آن مشارکت یافت. در میان اعضای منتخب از مناطق جغرافیایی مختلف جهان، نمایندگان دولت های روسیه، رومانی و لیتوانی از سوی گروه کشورهای اروپای شرقی، نمایندگان دولت های چین، ایران، هند، ژاپن، جمهوری کره و عربستان سعودی از طرف گروه کشورهای آسیایی، نمایندگان دولت های فرانسه، یونان، هلند، لوگزامبورگ، نروژ، اسپانیا و ایالات متحدة آمریکا از طرف کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی، نمایندگان دولت های آرژانتین، باربادوس، برزیل، شیلی، کلمبیا، کوبا، جمهوری دومینیکن، السالوادور و مکزیک از سوی گروه کشورهای آمریکای لاتین و دریای کارائیب و نمایندگان دولت های الجزایر، مصر، سنگال، آفریقای جنوبی، کنیا و غنا از طرف گروه کشورهای آفریقایی برگزیده شدند. نمایندگان دولت های کانادا، نیکاراگوئه، پاکستان، صربستان و مونتنگرو و تونس نیز به عنوان هماهنگ کنندگان گروه های منطقه ای برای عضویت در گروه دوستان رئیس انتخاب گردیدند و دبیرکل های سازمان ملل متحد و « اتحادیة بین المللی ارتباطات دور» هم به مناسبت مقام آنان، به عضویت این گروه درآمدند.
** هیأت نمایندگی ایران در دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی » (تونس:16 تا 18 نوامبر 2005)، به سرپرستی آقای مهندس نصراله جهانگرد، دبیر شورای عالی اطلاع رسانی و مشاور ویژة ریاست جمهوری در زمینة فناوری اطلاعات و ارتباطات و با مشارکت آقای دکتر حسین غریبی رئیس مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، آقایان پیمان سعادت و جواد صفایی نمایندگان وزارت امور خارجه، آقای حسین ابراهیم ابادی مدیر مرکز پژوهش‌های ارتباطات ، وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، آقای علی رضا کاشیان، همکار شورای عالی اطلاع رسانی و نگارندة گزارش، حضور یافته بود.

خانم ندا دهقانی خبرنگار روزنامة ایران، خانم شریف زاده خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)و آقای علی شمیرانی مدیر پایگاه خبری و اطلاعاتی الکترونی «ایتیران»و خبرنگار روزنامة ابرار اقتصادی، هیأت نمایندگی ایران را همراهی می‌کردند. آقای دکتر سهراب رزاقی عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و آقای محمود حاجیلی همکار سازمان ملی جوانان نیز به نمایندگی سازمان‌های جامعة مدنی ایران در این گردهمایی شرکت کرده بودند.
*** در جلسات شورای عالی اطلاع رسانی برای بررسی و ارزیابی متن پیش‌نویس سند نهایی مورد نظر جهت تصویب در اجلاس عالی تونس، آقایان مهندس نصراله جهانگرد، دکتر مهدی محسنیان راد، خانم دکتر مهدخت بروجردی، آقایان دکتر یونس شکرخواه، جواد صفایی، مهندس محمدحسن انتظاری، حسین ابراهیم ابادی، مهندس خسروسلجوقی، مهندس محسن پازری و نگارندة این گزارش، نقش فعال داشتند.
**** عضو ایرانی «کار گروه راهبری اینترنت»،‌آقای پیمان سعادت،‌دیپلمات پر تحرک هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در دفتر اروپایی ملل متحد در ژنو است. وی در سه سال گذشته در گردهمایی‌های جهانی و کنفرانس‌های منطقه‌ای تدارک نخستین مرحله و دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» در ژنو و توکیو و تونس، هیأت‌های نمایندگی ایران را همراهی کرده است و در این زمینه به پیشبرد هدف‌های ملی در صحنة بین‌المللی کمک‌های شایان توجهی نموده است. آقای جواد صفایی،‌دیپلمات پرتلاش دیگر وزارت امور خارجة ایران هم در فعالیت‌های مربوط به «کار گروه راهبری اینترنت» و دو گردهمایی اخیر کمیتة تدارک مرحلة دوم «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، با آقای پیمان سعادت و اعضای دیگر دو هیأت نمایندگی ایران در گردهمایی‌های یاد شده در تونس و ژنو، همکاری‌های ارزنده‌ای داشته است.
***** متن این اطلاعیه، به کوشش آقای جواد صفایی و با کمک آقای پیمان سعادت و مشاوره با دو تن از سایر اعضای هیأت نمایندگی ایران، تهیه و تدوین شده بود.
مآخذ

1. در مورد مبانی نظری «جامعة اطلاعاتی » و چگونگی تهیة مقدمات تشکیل نخستین «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی » و روند برگزاری این اجلاس به کتاب‌ها و گزارش‌های زیر مراجعه شود:

- کاظم معتمدنژاد. جامعة اطلاعاتی : اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم‌اندازهای جهانی. تهران : انتشارات مرکز پژوهش‌های ارتباطات، وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، 1384

- کاظم معتمد نژاد. اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی : ژنو 2003 – تونس 2005 . تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های ارتباطات، وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، چاپ دوم، اسفند 1382

- کاظم معتمد نژاد. «از نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات تا جامعة اطلاعاتی جهانی : گزارشی از برگزاری نخستین اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی. ژنو، 10 تا 12 دسامبر 2003 – 19 تا 21 آذر 1382». تهران : مرکز پژوهش‌های ارتباطات، وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، دی‌ماه 1382

نصر‌الله جهانگرد و همکاران. گزارش روند برگزاری اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی و مشارکت ایران ( ژنو 2003 ). تهران : انتشارات شورای عالی اطلاع‌رسانی، 1384
2. ”Final Report of the Preparatory Meeting (PrepCom – 2 of the Tunis Phase) World Summit on the Information Society “. Document WSIS-II/PC-2/DOC/12-E,25 February 2005
3. Chair of Subcommittee of PrePcom – 2:Report of the Work of the Sub-Committee”. Document: WSIS-II/PC-2/DOC/11E,25 February 2005
4. PrepCom2, Meeting Highlights, 17 February 2005:Tunis “Summit of Solutins” Takes Shape at Second Preparatory Meeting
5. Chair of the WSIS PrepCom-2, Sub-Committee Compilation of Comments on Political Chapeau”. Document WSIS – II/P C – 2/DT/4-E, 24 February 2005
6. ”Preleminary Report of the Working Group of the Internet Governance”. Document WSIS-II/PC-2/DOC/5-F,21 February 2005
7. The Comments of the Islamic Republic of Iran on the Prelemilnary Report of the Working Group of the Internet Governance (WGIG). Geneva, 24 February 2005
8. Ibid.

9. Chantal Peyer (ed). Who pays for the Information society? : challenges and issues on financing the information society. Lausanne: bread for all, 2005

2- چگونگی مشارکت هیأت نمایندگی ایران در دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس عالی تونس **

هیأت نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران،‌در مباحثه های نشست‌های عمومی و جلسات کمیتة فرعی دومین گردهمایی کمیتة تدارک برگزاری دومین مرحلة اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، نقش مهمی ایفا کرد و موفق شد در تبادل نظرهای مربوط به تدارک برنامه های تأمین مالی تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه، اصلاح متن پیش نویس سند نهایی اجلاس جهانی سران در تونس و فعالیت های «کار گروه راهبری اینترنت»، مشارکت فعال داشته باشد.
الف. جلب توجه نمایندگان به واقعیت‌های تأمین مالی تکنولوژی‌ها

در نخستین نشست عمومی گردهمایی یاد شده، که در اولین روز برگزاری آن در 17 فوریة 2005 تشکیل شد، هیأت نمایندگی ایران در جریان مباحثة مقدماتی راجع به گزارش «گروه مطالعاتی و عملیاتی تأمین مالی تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه »، دیدگاه‌های خود را در زمینة چگونگی تأمین‌ مالی مورد نظر، بیان داشت و با اشاره به فریبکاری‌های رایج و سوء تفاهم‌های موجود در این زمینه، خطاب به نمایندگان دولت‌ها و سازمان‌های بخش خصوصی و جامعة مدنی شرکت کننده در این نشست، خاطر نشان ساخت،‌که برای جلب توجه سرمایه گذاران به تأمین مالی برنامه‌های کشورهای جنوب دربارة توسعة فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، اقدام به آزاد سازی اقتصادی این کشورها در جهت تدارک شرایط مساعد سرمایه گذاری‌های کشورهای شمال،‌کافی نیست . زیرا واقعیت آن است که مؤسسات تجارتی کشورهای صنعتی، راجع به اختصاص سرمایه در مورد طرح های اقتصادی پرمخاطره و با بازدهی مالی کم در کشورهای در حال توسعه، علاقه‌ای نشان نمی دهند و باید راه حل‌های دیگری برای تأمین سرمایه‌های مورد نیاز کشورهای اخیر در این زمینه، جست و جو کرد .

در این میان، برخی از کشورهای در حال توسعه، مانند غنا و نیجریه نیز از دیدگاه‌های هیأت‌نمایندگی ایران پشتیبانی نمودند. دو کشور آفریقایی مذکور، به ویژه ضرورت توجه بیشتر به «صندوق همبستگی دیجیتال» را که کشورهای آفریقایی از آن حمایت می کنند، خواستار شدند. در همین نشست،‌هیأت نمایندگی دولت ایالات متحدة آمریکا اظهار داشت که در مباحثة مربوط به تأمین مالی تدارک فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه، موضوع «راهبری صحیح» نیز باید طرف توجه قرار گیرد و کشورهایی که به دموکراتیک سازی بی‌اعتنا باشند، با بی‌اعتنایی سرمایه گذاران و مؤسسات خصوصی روبرو خواهند شد . نمایندگان دولت آرژانتین و چند کشور در حال توسعة دیگر هم تأکید کردند که در زمینة مورد بحث، تدارک زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و دسترسی به آن‌ها کافی نیست و برای جلب سرمایه گذاری‌ها و تضمین تداوم آن ها و برای اجرای طرح‌های مربوط به توسعة فناوری های اطلاعات و ارتباطات، باید به تقویت توانمندی های مهارتی و تخصصی و تربیت نیروی انسانی ضروری برای ادارة فناوری ها نیز توجه خاص مبذول داشت. (4)
ب- پیشنهادهای مربوط به اصلاح مقدمة سیاسی پیش‌نویس سند نهایی اجلاس عالی تونس

در مباحثه‌های مربوط به متن مقدمة سیاسی پیش نویس سند نهایی مورد نظر برای ارائه به دومین مرحلة اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، که قرار است در جلسات این اجلاس در ماه نوامبر آینده در تونس، به تصویب برسد نیز هیأت نمایندگی ایران، بر مبنای مطالعات و بررسی‌هایی که در هفته‌های قبل از برگزاری دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة اجلاس یاد شده، در شورای عالی اطلاع رسانی در تهران صورت گرفته بودند***،‌پیشنهادهایی مطرح کرد. در این مباحثه‌ها که در روز 23 فوریه در نشست عمومی گردهمایی صورت گرفتند، هیأت نمایندگی ایران، نکات زیر را برای اصلاح متن مذکور پیشنهاد نمود:

- در مورد بند یکم مقدمة سیاسی پیش نویس مذکور، دو پیشنهاد ارائه گردیدند. بر اساس این پیشنهادها تقاضا شد، اولاً در پایان عبارت «... علاقه و تعهد خود برای ایجاد یک جامعة اطلاعاتی مردم مدار، فراگیر و توسعه محور، منطبق با هدف‌ها و اصول مندرج در منشور ملل متحد، حقوق بین الملل ... و احترام کامل به اعلامیة جهانی حقوق بشر ... را مورد تأکید مجدد قرار می‌دهیم ...»، بعد از منشور ملل متحد، کلمات «حاکمیت ملی »‌، اضافه شود و ثانیاً در دنبالة همین عبارت، پس از «اعلامیة جهانی حقوق بشر»، «اعلامیة مربوط به حق توسعه»، که در دسامبر سال 1986 از سوی مجمع عمومی ملل متحد به تصویب رسیده است نیز اشاره گردد. پیشنهاد نخست، از طرف هیأت های نمایندگی دولت‌های فدراسیون روسیه و آذربایجان نیز مورد پشتیبانی قرار گرفت و پیشنهاد دوم ظاهراً از پشتیبانی تمام دولت‌ها برخوردار شد.

- دربارة بند ششم متن مقدمة سیاسی پیش نویس یاد شده، که مقرر داشته است «... وقوف کامل داریم که معرفت برای وجود انسانی دارای جنبة حیاتی است و تقویت انتشار و مبادلة معرفت به توسعة اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کمک می‌کند و به همة کشورها مساعدت می‌نماید که به هدف‌های توسعه‌ای مورد توافق بین‌المللی و از جمله، هدف‌های مندرج در «اعلامیة هزاره» (اعلامیة مصوب سران کشورهای جهان در مجمع عمومی ملل متحد – 8 سپتامبر 2000) نائل گردند...»، بعد از کلمة تقویت و قبل از کلمة انتشار، کلمة «تولید» و بعد از انتشار، کلمة «دسترسی» اضافه شود .

- در مورد بند نهم متن مقدمة سیاسی پیش نویس مذکور، که پیش‌بینی کرده است «... ما تعهد خود را برای از میان بردن موانع ترمیم شکاف دیجیتال و به ویژه آن چه به تحقق کامل توسعة اقتصادی و اجتماعی کشورها و رفاه شهروندان آنان به ویژه در کشورهای در حال توسعه آسیب می‌رساند، مجدداً مورد تأکید قرار می‌دهیم... »، پیشنهاد شد که به ترکیب مفهومی «توسعة اقتصادی و اجتماعی »، کلمه و صفت «فرهنگی» نیز اضافه شود و مجموعة سه گانه «توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی » ملحوظ گردد.

- دربارة بند دوازدهم متن مقدمة سیاسی پیش نویس یاد شده،‌که بر «... اعتقاد راسخ کشورها به تحقق هدف‌های مورد نظر از طریق مشارکت و همکاری تمام دولت‌ها و سایر دست‌اندرکاران اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی و ضرورت برخورداری آن‌ها از همکاری بین‌المللی در تمام سطوح ...» تأکید کرده است و «...تقسیم و توزیع منصفانة ثمرات جامعة اطلاعاتی برای همگان ...» را از شرایط اساسی نیل به این هدف‌ها شناخته است، هیأت نمایندگی ایرانی پیشنهاد کرد که به جای کلمة «منصفانه»، کلمة «برابرانه» به کار رود و عبارت «تقسیم و توزیع برابرانه» ، جانشین عبارت «تقسیم و توزیع منصفانه» شود.(5)
پ.همکاری در فعالیت های «کار گروه راهبری اینترنت»

هیأت نمایندگی ایران در دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، موفق شد در فرایند بررسی‌ها و تبادل نظرهای «کار گروه راهبری اینترنت»، که نماینده ایران**** هم با انتخاب مستقیم کوفی انان دبیر کل سازمان ملل متحد در آن عضویت دارد و در بررسی ها و تبادل نظرهای این کار گروه برای ارائة گزارش به گردهمایی مذکور مشارکت داشته است، نیز نقش فعالی ایفاکند.

باید در نظر داشت که موضوع راهبری جهانی اینترنت، که برای نخستین بار در سطح بین‌المللی در کنفرانس‌های منطقه‌ای تدارک نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة‌اطلاعاتی» و به ویژه در کنفرانس منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه در ژانویة 2003 در توکیو مطرح شد و چند ماه بعد در مباحثه‌های اجلاس جهانی مذکور در ژنو،‌به عنوان یک مسألة مهم جهانی مورد مناقشة کشورهای عضو سازمان ملل متحد، خودنمایی کرد، در «اعلامیة اصول» و «برنامة عمل» مصوب این اجلاس،‌مورد توجه خاص قرار گرفت و بر مبنای آن‌ها برای حصول توافق کشورها دربارة آن،‌تشکیل یک کار گروه مخصوص پیش‌بینی گردید.

بر اساس بندهای 48، 49 و50 «اعلامیة اصول» و بند ب – 13 «برنامة‌عمل» مصوب نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، اینترنت به عنوان یکی از تسهیلات جهانی در جهت گذار به «جامعة‌اطلاعاتی » شناخته شده است و راهبری آن یکی از موضوع‌های کلیدی این جامعه، معرفی گردیده است. به همین جهت در دو سند مذکور، از دبیر کل سازمان ملل متحد خواسته شده است تا با توجه به ضرورت راهبری چند جانبه،‌شفاف و دموکراتیک اینترنت و حرکت در مسیر توزیع متناسب منابع تسهیل و دسترسی و تعیین عملکرد با ثبات و همراه با اطمینان و امنیت آن و به ویژه با در نظر گرفتن تنوع زبانی اینترنت،‌از طریق مشورت با دولت‌ها و بخش خصوصی و جامعة مدنی، یک کار گروه مخصوص تشکیل دهد و گزارش فعالیت‌ها و تصمیم‌های آن را برای ارائه به دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» در نوامبر 2005 در تونس آماده سازد.
I- از نخستین نشست مشورتی تا تهیه و تدوین گزارش مقدماتی

بر این مبنا، نخستین نشست مشورتی برای تعیین اعضای «کار گروه راهبری اینترنت» در روزهای 20 و 21 سپتامبر 2004 (30 و31 شهریور 1383 )، به ریاست آقای « نیتین دسای»( Nitin Desai)، معاون هندی تبار دبیرکل سازمان ملل متحد و با شرکت نمایندگان 74 کشور و 114 نفر نمایندگان بخش خصوصی و جامعة مدنی و سازمان‌های بین‌المللی و وسایل ارتباط جمعی جهان،‌در ژنو تشکیل گردید و پس از مشورت‌ها و تبادل‌ نظرهای مقدماتی، تصمیم گرفته شد تا از دبیر کل سازمان ملل متحد تقاضا شود ترکیب کار گروه مورد نظر را مشخص کند و به دنبال اعلام اسامی اعضای آن، فعالیت این کار گروه، هر چه زودترآغاز گردد.

در نخستین نشست اعضای «کار گروه راهبری اینترنت»، که در روزهای 23 تا 25 ماه نوامبر 2004 (3 تا 5 آذر 1383) در ژنو تشکیل شد، موضوع‌هایی شامل تهیة پیش‌طرح ساختار گزارش طرف توجه برای ارائه به دومین مرحلة«اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، در تونس،‌تعریف راهبری اینترنت، تعیین مسائل مربوط به منافع عمومی استفاده از اینترنت و زمان‌های برگزاری نشست‌های بعدی آن در سال 2005 ، جهت تدوین گزارش نهایی برای ارائه به اجلاس عالی تونس، طرف توجه قرار گرفتند.

نشست دوم «کار گروه راهبری اینترنت»،که تقریباً به طور همزمان با تشکیل دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس عالی تونس، در روزهای 14 تا 18 فوریة در ژنو برگزار شد، گزارش مقدماتی مربوط به چگونگی راهبری اینترنت برای ارائه به گردهمایی اخیر را آماده کرد و در روز 21 فوریه به رئیس این کمیته عرضه نمود.

در گزارش مقدماتی مذکور، بر اساس ساختار خاص آن، به تعریف عملیاتی راهبری اینترنت، تعیین مسائل منافع عمومی مربوط به این راهبری (توزیع منصفانة منابع، دسترسی همگانی، ثبات و امنیت عملکرد اینترنت، تنوع محتوایی و کثرت گرایی زبانی، حصول وحدت نظر دربارة نقش‌ها و زمینه‌های مسئولیت‌های خاص دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی دولتی و غیر دولتی و همچنین بخش خصوصی و جامعة مدنی)، چه در کشورهای در حال توسعه و چه در کشورهای توسعه یافته در زمینة راهبری اینترنت پرداخته شده است و بر تحقق شفافیت فعالیت‌های آن در بررسی و تصمیم‌گیری راجع به موضوع‌های مذکور و انجام مشورت‌های متعدد و متنوع مربوط به آن‌ها، با گردانندگان و همکاران کنفرانس‌ها و همایش‌های منطقه‌ای و موضوعی مربوط به تدارک برگزاری دومین مرحلة « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، تأکید گردیده است. در این گزارش، تاریخ‌های برگزاری دو نشست بعدی «کار گروه راهبری اینترنت»، برای روزهای 18 تا 20 آوریل 2005 (29 تا 31 فروردین 1384) و روزهای 14 تا 17 ژوئن 2005 (24 تا 27 خرداد 1384) تعیین شده‌اند و پیش بینی گردیده است که گزارش نهایی مورد نظر، در ماه ژوئیة 2005 برای ارائه به دبیر کل سازمان ملل متحد، آماده شود (6)
II.اطلاعیة تحلیلی هیأت‌ نمایندگی ایران

در پی ارائة گزارش مقدماتی «کار گروه راهبری اینترنت»، به رئیس کمیتة تدارک دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، ‌از سوی هیأت نمایندگی ایران در دومین گردهمایی این کمیته،‌اطلاعیه‌ای تحلیلی راجع به گزارش مذکور صادر شد. *****

در این اطلاعیه، ضمن سپاس و قدردانی از کوشش‌های اعضا و رئیس کارگروه یاد شده در تهیه و تدوین و عرضة گزارش مقدماتی آن، با اشاره به ویژگی بارز مأموریت این کار گروه برای تدارک زمینه‌های مذاکرات آتی مربوط به راهبری اینترنت در دومین مرحلة «اجلاس جهانی سران» در تونس و معرفی این موضوع به عنوان مهم‌ترین و حساس‌ترین دستور کار این اجلاس و همچنین تأکید بر ضرورت فراهم ساختن شرایط لازم برای شفاف‌تر شدن، دموکراتیک‌تر شدن و چند جانبه‌ای تر شدن راهبری اینترنت،‌چند نکتة خاص خاطر نشان گردیده‌اند.(7)

در اطلاعیة هیأت نمایندگی ایران، گفته شده است که بر خلاف آن‌چه در بند 26 گزارش مقدماتی آمده است، به عقیدة این هیأت، تعریف های واژه‌های مورد اشاره در این بند، روشن‌اند و نیازی نیست که «کارگروه راهبری اینترنت»، قسمت زیادی از وقت خود را برای تعریف مجدد آن‌ها صرف کند.

همچنین در این اطلاعیه تأکید گردیده است که از نظر هیأت نمایندگی ایران،‌اینترنت باید به عنوان یکی از اموال عمومی منحصر به فرد و زمینه‌ای برای سیاست‌های عمومی شناخته شود و با تکیه‌بر آن‌ها، جنبه‌های فنی راهبری آن نیز مورد توجه قرار گیرند. در این باره، مخصوصاً یادآوری گردیده است که اینترنت زندگی‌های اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی ملت‌های فراوان در کشورهای سراسر جهان را، به طور مستقیم یا غیر مستقیم،‌تحت تأثیر قرار می‌دهد، در حالی که هیچ گونه نظام حقوقی یا طرز رسیدگی قضایی مورد توافق بین‌المللی دربارة آن وجود ندارد. به عبارت دیگر و طبق متن اطلاعیه، پدیدة اینترنت در یک خلاء حقوقی و قضایی توسعه پیدا کرده و اکنون زمان آن فرا رسیده است که برای از میان بردن این خلاء از طریق راهبری اینترنت، چاره جویی شود.

در اطلاعیة هیأت نمایندگی ایران، مطالب زیر مورد تأکید خاص قرار گرفته‌اند:

«... ما معتقدیم که هدف‌های طرف توجه در راهبری اینترنت، برای شهروندان کشورهای ما جنبه‌های پیچیده و غیر قابل درک ندارند و نباید این جنبه ‌ها را دارا باشند. دولت‌ها و خلق‌های ما به طور عام و جمعیت جوان ما، به طور خاص، بیش از پیش به توانمندی‌های بالقوة فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و شیوه‌های به کار گیری آن‌ها برای دگرگونی چشم‌اندازهای زندگی خود،‌وقوف یافته‌اند. آنان مشخص ساخته‌اند که جلوگیری از دسترسی یک ملت به تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات برای آموزش، تحت هر عنوان که باشد، به توسعة آکادمیک و علمی لطمه‌ می زند و آثار و عوارض نامطلوبی در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی پدید می آورد.

بدون دسترسی به اطلاعات و معرفت‌ها و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، شکاف دیجیتال و توسعه‌ای کنونی بین کشورهای شمال و جنوب، عمیق‌تر و وسیع‌تر خواهد شد. بنابراین، هنگامی که مردم پرداخت هزینه‌های اینترنتی کمتر و برخورداری از سخت افزارها و نرم افزار‌های ارزان قیمت‌تر وکدهای اداری ملی و کشوری دارای دامنه‌های بالاتر را خواستارند، حقوق مشروع خود برای توسعه و برای ارتباطات را مطرح می‌کنند. به این گونه، نفی این حقوق بدون هر گونه توجیه منطقی، جنبة‌غیر دموکراتیک دارد. موقعی که اتصال اینترنتی مورد نیاز برای آموزش یا برخورداری از علوم و اطلاعات نفی شود، عملکرد آن شفافیت ندارد. همچنین هنگامی که تصمیم‌ها به شیوه‌های بین‌المللی یا به گونه‌ای میان دولتی، اتخاذ نمی‌شوند، نمی‌توان آن‌ها را چند جانبه‌ای تلقی کرد. ملت‌های ما انتظار دارند که دولت‌های آنان این خدمات را تدارک دهند و تسهیل کنند و ما انتظار داریم که «کار گروه راهبری اینترنت» موفق شود برای نیل به اهداف مورد نظر، راه حل‌های مؤثر پیدا کند.

ما باچهار مقولة مهم مندرج در بند 26 گزارش مقدماتی، که از اسناد نهایی مصوب اجلاس جهانی سران در ژنو الهام گرفته‌اند و توزیع منصفانة منابع اینترنتی، دسترسی برای همگان، عملکرد با ثبات و امینت اینترنت و کثرت‌گرایی زبانی و گوناگونی فرهنگی در اینترنت را شامل می شوند، با برخی اصلاحات مربوط به آن‌ها،‌موافقیم.

«کار گروه راهبری اینترنت» می‌تواند کوشش‌های خود را بر چند موضوع مهم طرف توجه در سطح‌های عالی تصمیم‌گیری، مانند مدیریت منابع اینترنتی، سیستم اساسی دامنه‌ها، نشانی‌های پروتکل‌های اینترنتی و طرز ادارة سیستم‌های مسیریابی اصلی و موضوع‌های خاص کاربری اینترنت، مانند پیام‌های ناخواسته، امنیت شبکه‌ای و جرایم در فضای سایبر، که به همکاری بین‌المللی نیاز دارند و همچنین موضوع‌های دارای خصوصیات محیطی، همچون جنبه‌های حقوقی و قضایی راهبری اینترنت و ایجاد توانمندی و مهارت در کشورهای در حال توسعه،‌متمرکز سازد و برای مشارکت فعال تمام دست اندرکاران در توسعة جنبه‌های فنی اینترنت نیز کوشش نماید...»

در پایان اطلاعیه، هیأت نمایندگی ایران، بر اصول مهم مورد نظر «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» راجع به «کار گروه راهبری اینترنت»، تأکید گذاشته است.

«... کار گروه، باید اصول کلیدی «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی » را راهنمای خود قرار دهد. حاصل کار و گزارش نهایی «کار گروه راهبری اینترنت» باید به طورکامل با هدف‌های عالی طرف توجه در فرایند جهانی اجلاس عالی مذکور، که مخصوصاً به ایجاد یک جامعة‌اطلاعاتی مردم مدار، فراگیر و توسعه محور معطوف‌اند، همآهنگ باشد. چنین دست‌آوردی تنها از طریق امکانات مشارکتی، دموکراتیک، شفاف و چند جانبه قابل حصول است. زیرا یک نظام یک جانبه،‌در یک جامعة اطلاعاتی حقیقی، آینده‌ای ندارد و ایران آماده است در این فرایند، سهم خود را به عهده داشته باشد و نقش خویش را ایفا نماید...»(8)
ت – ایران و گزارش مربوط به مکانیسم های تأمین مالی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات

در بررسی گزارش « گروه مطالعاتی مکانیسم های تأمین مالی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه»، که در دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، جایگاه برجسته ای پیدا کرده بود، هیأت نمایندگی ایران نتوانست نقش فعالی به عهده گیرد.

گروه مطالعاتی مذکور، در اجرای توصیة « برنامة عمل» نخستین اجلاس جهانی سران (ژنو – 10 تا 12 دسامبر 2003) و با کوشش « کوفی انان» دبیر کل سازمان ملل متحد، زیر نظر « مارک مالوک براون» (Mark Malloch Brown) مدیر « برنامة ملل متحد برای توسعه» و همکاری بخش اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل و کمک «بانک جهانی» و «سازمان همکاری و توسعة اقتصادی»، در اکتبر 2004 در نیویورک شروع به کار کرده بود و پس از مدتی نسبتاً کوتاه، گزارش مفصل 130 صفحه ای خود را در دسامبر 2004 به دبیرکل سازمان ملل متحد ارائه داده بود تا به « اتحادیة بین المللی ارتباطات دور» ارجاع شود و در دستور کار گردهمایی اخیر کمیتة تدارک دومین مرحلة اجلاس عالی در تونس، قرار گیرد.

باید درنظر داشت که ایران در کارهای این گروه مطالعاتی، برخلاف برنامه های طرف توجه « گروه دوستان رئیس» و « کار گروه راهبری اینترنت»، که نمایندگان آن در آن ها عضویت و مشارکت داشتند، مسئولیت مستقیم به عهده نگرفته بود و به همین جهت، در این گردهمایی، به پی گیری تبادل نظرهای هیأت های نمایندگی کشورها در نشست های عمومی و جلسات کمیتة فرعی گردهمایی در مورد گزارش مذکور و اظهارنظر دربارة توهم ها و واقعیت های مربوط به کمک های توسعه ای کشورهای صنعتی و شرکت های تجارتی فرا ملی – که در صفحات پیش به آن اشاره شد - اکتفا کرد. بدون تردید اگر ضرورت مشارکت فعال ایران در مباحثه های راجع به این گزارش، از قبل طرف توجه قرار می گرفت و تجزیه و تحلیل دقیقی در مورد آن به عمل می آمد، می توانست مفید و مؤثر واقع شود. همچنان که برخی از کشورهای بزرگ در حال توسعه، مانند چین، آفریقای جنوبی، هند و برزیل در بررسی های مربوط به مکانسیم های تأمین مالی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات، جهت گیری های جالب توجهی داشتند. به عنوان مثال، هیأت نمایندگی چین در یکی از اظهار نظرهای خود، از ضرورت تجدید فعالیت های دهه های گذشته برای برقراری « نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات»، سخن به میان آورد و نمایندة آفریقای جنوبی بر کافی نبودن کمک های ساختاری و ضرورت کمک به توانمندی نیروی انسانی متخصص و توسعة آموزش مهارتی، تأکید گذاشت.

در این زمینه، دیدگاه های نمایندگان جامعة مدنی دربارة «مکانیسم های تأمین مالی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه»، به ویژه پراهمیت بودند. این نمایندگان بیشتر به ضرورت تدارک این تکنولوژی ها بر اساس مفهوم « اموال عمومی جهانی»( Global Common Good)، تکیه می کردند و جامعة بین المللی را موظف می شناختند که نظام خاصی برای افزایش و گسترش دسترسی و بهره برداری تمام کشورهای دنیا در زمینة تکنولوژی های مذکور پدیدآورد و با وضع مالیات های جهانی و فراهم آوردن تسهیلات بین المللی، کمبودها و شکاف های ارتباطی و اطلاعاتی موجود بین کشورهای پیشرفته و غیر پیشرفته را از میان بردارد.

در چارچوب همین دیدگاه ها، در آستانة برگزاری دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة اجلاس عالی تونس، چند تن از صاحب نظران و محققان هوادار جامعة مدنی در مجموعه مقاله ای تحت عنوان « چه کسی برای جامعة اطلاعاتی پرداخت می کند: چالش ها و مسأله های تأمین مالی جامعة اطلاعاتی» نیز ملاحظات خود را در این باره عرضه کرده بودند.(9)

ادامه

iranwsis - دکتر کاظم معتمد نژاداستاد دانشکدة علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و عضو کمیسیون ملی تدارک مشارکت ایران در مرحلة دوم اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی است

مقدمه

ضرورت برگزاری « اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، نخستین بار در اجلاسیة « کنفرانس نمایندگان تام الاختیار دولت های عضو « اتحادیة بین المللی ارتباطات دور»، در سال 1998 در شهر مینیاپولیس ایالات متحدة آمریکا، بر مبنای پیشنهاد نمایندة دولت تونس، طی قطعنامة شمارة 73 این اجلاس مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. شورای اداری اتحادیة مذکور نیز در اجلاسیة سال 2001 خود، با تأیید گزارش دبیرکل این اتحادیه راجع به لزوم تشکیل چنین اجلاسی از سران جهان، به موجب قطعنامة شمارة 179 این اجلاسیه، بر تصمیم یادشده، صحه گذاشت و مقرر داشت که اجلاس عالی موردنظر، در دو مرحله، در سال های 2003 و 2005 در ژنو و تونس، برگزار شود.

تصمیم اخیر شورای اداری « اتحادیة بین المللی ارتباطات دور» ، در 21 دسامبر 2001 در جریان پنجاه و ششمین اجلاسیة مجمع عمومی ملل متحد، با تصویب قطعنامه ای (قطعنامة شمارة 183-56) ، مورد تأیید واقع شد. به موجب این قطعنامه، مجمع عمومی ملل متحد، بر ضرورت برگزاری یک اجلاس عالی جهانی دو مرحله ای در زمینة جامعة اطلاعاتی، زیرنظر دبیرکل سازمان ملل متحد و با همکاری مدیریتی و اجرایی اتحادیة بین المللی یادشده، تأکید گذاشت و دربارة آثار و نتایج آن، ابراز خرسندی و مسرت نمود. در این قطعنامنه، مجمع عمومی ملل متحد توصیه کرد که تدارک این اجلاس عالی به یک کمیتة تدارک بین الدول سپرده شود و مأموریت های مربوط به تعیین دستورکار و چگونگی مشارکت نمایندگان دولت ها و سایر دست اندرکاران آن (نمایندگان بخش خصوصی و جامعة مدنی) و همچنین تهیه و تنظیم متن های پیش نویس های « اعلامیة اصول» و « برنامة عمل» مورد نظر برای تصویب اجلاس عالی، به کمیتة مذکور واگذار گردد.

مجمع عمومی ملل متحد در دسامبر 2002 در جریان پنجاه و هفتمین اجلاسیة خود قطعنامة دیگری (قطعنامة 239-57) در حمایت از برگزاری اجلاس عالی سران دربارة جامعة اطلاعاتی به تصویب رساند و ضمن آن، از رهبران تمام کشورهای جهان تقاضا کرد که در نخستین مرحلة این اجلاس در روزهای 10 تا 12 دسامبر 2003 در ژنو حضوریابند. مجمع عمومی مذکور در جریان برگزاری پنجاه و نهمین اجلاسیة آن در پائیز 2004، هم به موجب یک قطعنامة دیگر (قطعنامة شمارة 220-59)، متن های « اعلامیة اصول» و « برنامة عمل» مصوب نخستین مرحلة اجلاس عالی ژنو را مورد تصویب قرارداد و ضمن این قطعنامه از تصمیم اجلاس یادشده برای تشکیل «کار گروه راهبری اینترنت» و « گروه مطالعاتی و عملیاتی مکانیسم های مالی» کمک به تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه، استقبال کرد.

برای اطلاع بیشتر خوانندگان از محتوای تصمیمات نهایی نخستین مرحلة «اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی»، در متن پیوست این گزارش، خلاصه ای از رئوس مطالب و مندرجات « اعلامیة اصول» و « برنامة عمل» مصوب 12 دسامبر 2003 این اجلاس عالی، ارائه شده است. در مورد چگونگی تدارک مقدمات اجلا س مذکور و روند برگزاری آن نیز می توان به مآخذ فارسی معرفی شده در آغاز فهرست مآخذ مندرج در پایان گزارش مراجعه کرد.(1)
1- نشست های عمومی و جلسه های فرعی دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس عالی تونس

در «دومین گردهمایی کمیتة تدارک مرحلة دوم اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» (تونس: 16 تا 18 دسامبر 2005 – 25 تا 27 آ بان 1384) [Second Meeting of the Prepatory Committee for the Second Phase of the World Summit on the Information Society - WSIS]، که از 17 تا 25 فوریة 2005 (29 بهمن تا 7 اسفند 1383)، در دفتر اروپایی ملل متحد در ژنو (کاخ ملت ها و مقر سابق جامعة ملل) با حضور بیش از دو هزار نفر اعضای هیأت‌های نمایندگی دولت‌های حدود 150 کشور جهان، نمایندگان جامعة مدنی و نمایندگان بخش خصوصی این کشورها و نمایندگان سازمان های بین الدول وابسته و غیروابسته به ملل متحد تشکیل شد،تصمیمات مهمی دربارة چگونگی برگزاری و دستور کار این اجلاس در پائیز آینده در تونس، اتخاذ گردیدند. نخستین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس عالی مذکور،‌هشت ماه پیش از گردهمایی اخیر، در روزهای 24 تا 26 ژوئن 2004 (4 تا 6 تیر 1383) در شهر حمامه در تونس برگزار شده بود.

در طول هفت روز کار رسمی دومین گردهمایی کمیتة یاد شده (روزهای پنجشنبه و جمعه 17 و 18 فوریه و روزهای دوشنبه تا جمعه 21 تا 25 فوریه 2005) ، - که هر روز در دونوبت، از ساعت 10 تا 13 و از ساعت 15 تا 18 صورت می گرفت - مطابق برنامة مورد پیش بینی آن‌،گزارش‌های متعددی مطرح گردیدند، مباحثه ها و تبادل نظرهای مختلفی صورت گرفتند و متن‌های آن‌ها در اختیار شرکت کنندگان گذاشته شدند.

این گردهمایی در جریان فعالیت هفت روزة خود، پنج نشست عمومی و چهارده نشست جانبی (در کمیتة فرعی گردهمایی مذکور) تشکیل داد . در مراسم افتتاح گردهمایی، (منتصر کوئیلی - Montasser Quaili) ، وزیر تکنولوژی‌های ارتباطی تونس «موریتز لوئینبرگر»( Moritz Leuenberger) ، معاون رئیس جمهور کنفدراسیون سوئیس و سرپرست وزارت محیط زیست، حمل و نقل، انرژی و ارتباطات این کشور و «یوشیو او تسومی» (Yoshio Utsumi) ، دبیر کل «اتحادیة بین المللی ارتباطات دور » سخنرانی کردند.
الف- نشست‌های عمومی

نخستین نشست عمومی شرکت کنندگان گردهمایی، به دنبال مراسم افتتاح آن، به وسیلة «جانیس کارکلینس»(Janis Karklins) ، سفیر جمهوری لتونی در دفتر اروپایی ملل متحد در ژنو، که در نخستین گردهمایی کمیتة تدارک دومین اجلاس در ماه ژوئن 2005 در تونس، به ریاست دومین گردهمایی این کمیته انتخاب شده بود، گشایش یافت. در این نشست، خانم « ایلیانادی ژیووان»( Ileana di Giovan) ، سفیر جمهوری آرژانتین در دفتر اروپایی ملل متحد در ژنو، به عنوان رئیس کمیتة فرعی گردهمایی و «جرج پاپا داتوس»(George Papadatos) نمایندة دولت یونان، به عنوان گزارشگر گردهمایی، انتخاب شدند. در نشست مذکور، دبیر کل «اتحادیة بین المللی ارتباطات دور » گزارشی راجع به فعالیت های این اتحادیه و سایر نهادهای وابسته به ملل متحد، در مورد چگونگی تهیة مقدمات برگزاری دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، عرضه کرد و از فعالیت های مربوط به آن، ابراز خشنودی نمود. وی مخصوصاً یاد آور شد که تعدادی از تعهدهای پرداخت کمک مالی کشورهای عضو سازمان ملل متحد برای هزینه های تدارک اجلاس عالی تونس، تأیید و تأمین گردیده‌اند. به طوری که تا کنون مبلغ دو میلیون و هفتصد هزار فرانک سویس، معادل 55 درصد کل مبلغ مورد پیش بینی (5 میلیون فرانک سویس) برای هزینه های یاد شده، در اختیار کمیتة تدارک قرار گرفته است و پرداخت بقیة کمک های مورد تعهد نیز ادامه دارد.

در نشست‌های عمومی دومین گردهمایی کمیتة تدارک دومین مرحلة اجلاس عالی سران در تونس، چند گزارش عرضه گردیدند.

یکی از گزارش های مهم، گزارش «گروه دوستان رئیس»* (Group of the Friends of the Chair - GFC) و به عبارت دیگر، گروه مشاوران رئیس کمیتة مذکور برای تهیه و تدوین سند نهایی اجلاس یاد شده بود که به وسیلة خود او به حضار ارائه گردید. وی در سخنان خویش، چگونگی برگزاری چهار نشست ویژه از سوی اعضای این گروه در طول ماه‌های سپتامبر، اکتبر و دسامبر 2004 و ژانویة 2005 برای تدارک طرح «متن مقدمة سیاسی » (Polilical Chapeau) سند نهایی مورد نظر جهت تصویب در دومین اجلاس سران جهان درباة جامعة اطلاعاتی و همچنین طرح «قسمت عملیاتی »( Operational Part) این سند را نیز تشریح کرد. کمیتة تدارک، با سپاس از کوشش‌های «گروه دوستان رئیس » برای آماده ساختن این دو متن، بررسی آن‌ها را در دستور کار گردهمایی گذاشت و تصمیم گرفت متن‌های مذکور را در نشست‌های عمومی و جلسات کمیتة فرعی دومین گردهمایی کمیتة تدارک، به طور دقیق مورد ارزیابی قرار دهد.

- گزارش «گروه مطالعاتی و عملیاتی مکانیسم‌های مالی » (Task Force on Finacial Mechanisms - TFFM) ، هم گزارش مهم دیگری بود که در دومین نشست عمومی گردهمایی، از سوی «شوجی نیشوموتو» (Shoji Nishimoto) ، معاون مدیر و رئیس دفتر سیاست‌های توسعه‌ای «برنامة ملل متحد برای توسعه » ارائه گردید. این گزارش، به تقاضای نخستین« اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی» (ژنو 10 تا 12 دسامبر 2003) و زیر نظر« کوفی انان »، دبیر کل سازمان ملل متحد و با کمک و همکاری «برنامة ملل متحد برای توسعة» تهیه و تدوین شده است و هدف آن مشخص ساختن امکان انطباق مکانیسم‌های کنونی تأمین مالی کمک های مورد لزوم برای تدارک تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه و یافتن مکانیسم های تأمین مالی جدید مکمل آن هاست.

- گزارش دیگر، گزارش مقدماتی”کار گروه مربوط به راهبری اینترنت» (Working Group on Internet Governance - WGIC) بود که در سومین نشست عمومی دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس سران جهانی دربارة جامعة اطلاعاتی در تونس، به نمایندگی از طرف «نیتین دسای»، رئیس این گروه، عرضه گردید. گزارش نهایی این کارگروه، قرار است تا ماه ژوئیة 2005 آماده شود و به سومین گردهمایی تهیة تدارک اجلاس عالی تونس، در ماه سپتامبر آینده ارائه گردد.

- گزارش‌هایی نیز راجع به برگزاری کنفرانس‌های منطقه‌ای و زیر منطقه ای و همایش ها و گردهمایی های موضوعی مورد نظر برای تدارک دومین مرحلة اجلاس سران جهان دربارة جامعة اطلاعاتی، در چهارمین نشست عمومی دومین گردهمایی کمیتة تدارک این اجلاس، مطرح شدند. کنفرانس‌های منطقه‌ای و زیر منطقه ای معرفی شده، موارد زیر را در بر می‌گیرند:

- کنفرانس منطقه‌ای آسیای غربی دربارة جامعة اطلاعاتی، که در روزهای 22 و 23 نوامبر 2004، با مشارکت کشورهای عربی این منطقه و با همکاری کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد برای آسیای غربی، در دمشق، مرکز سوریه برگزار شد.

- کنفرانس منطقه‌ای آفریقا در مورد جامعة اطلاعاتی‌،‌که در روزهای 2 تا 4 فوریة 2005، با کمک «کمیسیون اقتصادی آفریقا»، در شهر آکرا،‌مرکز جمهوری آفریقایی غنا، تشکیل گردید.

- دومین کنفرانس زیر منطقه‌ای روسیه و آسیای مرکزی دربارة جامعة اطلاعاتی،‌که در روزهای 16 تا 18 نوامبر 2004 در بیشکک، مرکز جمهوری قرقیزستان، برگزار شد . این کنفرانس با همکاری‌های کمیسیون‌های اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در اروپا و آسیا و اقیانوسیه، «برنامة ملل متحد برای توسعه » و «گروه مطالعاتی ملل متحد درباره تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات»، ترتیب یافته بود.

گردهمایی‌های موضوعی مورد گزارش، چنین معرفی شدند:

- گردهمایی مربوط به پیام های ناخواستة اینترنتی(WSIS Thematic Meeting on Spam) ، که در روزهای 7 تا 9 ژوئیة 2004، از سوی «اتحادیة بین المللی ارتباطات دور»، در ژنو تشکیل گردید.

- گردهمایی راجع به تکنولوژی‌های اطلاعات و حقوق (Meeting on Information Technologies and law) ، که با همکاری دولت جمهوری بلاروس، یونسکو، سازمان ملل متحد و «برنامة ملل متحد برای توسعه»، در روزهای 28 و 29 اکتبر 2004، در شهر مینسک، مرکز جمهوری مذکور برگزار شد.

- همایش مربوط به نقش و جایگاه رسانه ها در جامعة اطلاعاتی در آفریقا و کشورهای عربی (Meeting on Role and Place of Media in the Information Society in Africa and Arab States) ، که با همکاری دولت پادشاهی مغرب (مراکش) و سازمان جهانی کرسی های دانشگاهی علوم ارتباطات یونسکو، در روزهای 22 تا 24 نوامبر 2004 در شهر مراکش تشکیل گردید.

- گردهمایی «کمیتة داده‌های علوم و تکنولوژی شورای بین المللی علوم» (WSIS Session - Committee on Data for Science and Technology) ، راجع به اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، که در روز 10 نوامبر 2004، از سوی این کمیته در برلن، مرکز جمهوری فدرال آلمان برگزار شد.

- کنفرانس جهانی تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، در مورد«شکاف دیجیتال و اقتصاد مصرفی: مسائل و راه‌حل‌ها»( Global ICT Conference 2004: Digital Divide and Knowledge Economy: Problems and Solutions) ، که با همکاری دولت جمهوری آذربایجان و «برنامة ملل متحد برای توسعه» در روزهای 25 تا 28 نوامبر 2004 در باکو تشکیل گردید.

- گردهمایی مربوط به «تاثیرات اقتصادی و اجتماعی تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات» (Economic and Social Implications of ICT)،که با همکاری «سازمان همکاری و توسعة اقتصادی» و «کنفرانس ملل متحد در مورد تجارت و توسعه»، در روزهای 17 تا 19 ژانویة 2005، به کوشش دولت گواتمالا» در شهر آنتیگا برگزار شد.

- گردهمایی راجع به «کاربردهای تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات برای کاهش خطرات و آسیب های سوانح طبیعی»( ICT Applications in Natural Disaster Reduction)،که در روز 21 ژانویة 2005، با همکاری «سازمان جهانی هواشناسی» و دولت ژاپن در شهر «کوبه» این کشور، برگزار شد.

- «کنفرانس بین المللی آزادی بیان در فضای سایبر»( International Conference on Freedom of Expression)، که از سوی یونسکو، در روزهای 3 و 4 فوریة 2005 در مقر این سازمان در پاریس تشکیل گردید.

- همایش «سنجش جامعة اطلاعاتی»(Measuring the Information society)، که در روزهای 7 تا 9 فوریة 2005 با همکاری «کنفرانس ملل متحد در مورد تجارت و توسعه»،«سازمان همکاری و توسعة اقتصادی»، «اتحادیة بین المللی ارتباطات دور»، کمیسیون های اقتصادی و اجتماعی منطقه‌ای ملل متحد، بانک جهانی، «گروه مطالعاتی ملل متحد دربارة تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات» و دولت فنلاند در ژنو برگزار شد.

- «مجمع مباحثه در مورد تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در سال 2004 و کسب و کار الکترونی برای آمریکای جنوبی» (ICT’s 2004 e-Business Forum for South America)، که در ماه نوامبر 2004، از سوی دولت برزیل در شهر سائوپولوی این کشور، تشکیل گردید.(2)
ب- جلسات کمیتة فرعی

«کمیتة فرعی» دومین گردهمایی کمیتة تدارک مرحلة دوم اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، که در نخستین روز فعالیت این کمیته، به ریاست خانم «ایلیانادی ژیووان» تشکیل شد، در روزهای 18 تا 25 فوریة، چندین نشست برگزار کرد و طی آن‌ها پیش‌نویس‌های سند نهایی مورد نظر برای ارائه و تصویب در اجلاس عالی تونس را -که از سوی «گروه دوستان رئیس» تهیه و تدوین شده بود – به بحث و بررسی گذاشت.

در اولین روز برگزاری «کمیتة فرعی »، فصل دوم قسمت عملیاتی این سند، شامل «مکانیسم‌های مالی»،‌که در آخرین روزهای پیش از تشکیل دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس و به دنبال برگزاری کنفرانس منطقه ای جامعة اطلاعاتی در آفریقا (2 تا 4 فوریة 2005)، به وسیلة «گروه دوستان رئیس» بازبینی گردیده بود، مورد بررسی مقدماتی قرار گرفت.

بر اساس پیشنهادهایی، که در جریان مباحثه‌های این نشست و نشست‌های دو روز بعد کمیتة فرعی، از سوی نمایندگان دولت‌ها و نمایندگان سایر دست اندرکاران اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی، راجع به محتوای مطالب این فصل مطرح گردیدند، تغییراتی در متن آن پدید آمدند و به دنبال این تغییرات، اعضای «گروه دوستان رئیس » با همکاری دبیرخانة اجرایی کمیتة تدارک، متن تجدید نظر شده‌ای حاوی مجموعة پیشنهادهای مطرح شده آماده کردند و برای طرح و بررسی مجدد آن در نشست‌های بعدی «کمیتة فرعی »، به رئیس این کمیتة تسلیم نمودند.

کمیتة فرعی در روز 21 فوریه، بررسی مقدماتی فصل یکم قسمت عملیاتی متن مورد نظر را که به «مکانیسم‌های اجرایی » (Implemenation Mechanisms) اختصاص یافته بود، نیز به پایان رساند و متن جدیدی شامل مجموعة پیشنهادهای اجلاس مربوط به آن را در اختیار شرکت کنندگان در این کمیته قرار داد.

در نشست روز 23 فوریة «کمیتة فرعی»، که به ریاست «جانیس کارکلینس» تشکیل گردید، بررسی اولیة مقدمة سیاسی و همچنین فصل چهارم قسمت عملیاتی سند نهایی مورد نظر برای ارائه به اجلاس جهانی سران در تونس، صورت پذیرفت و تصمیم گرفته شد که متن های اصلاحی آن‌ها حاوی پیشنهادهای نمایندگان شرکت کننده در این نشست، به نشست عمومی کمیته عرضه گردند . در همین نشست، چهار کار گروه به سرپرستی نمایندگان کشورهای «السالوادور»، «آفریقای جنوبی » و «بارابادوس» (مسئول سرپرستی دوکار گروه)، مأموریت یافتند که بندهای 18، 23، 14 و 21 و زیر بند الف بند 26 فصل دوم قسمت عملیاتی سند نهایی را به طور دقیق بازبینی کنند و پیشنهادهای اصلاحی مربوط به آن ها را به رئیس کمیتة فرعی عرضه نمایند.

رئیس کمیتة فرعی در روز 24 فوریه، بر اساس بررسی‌ها و پیشنهادهای چهار گروه مذکور، متن جدیدی از فصل دوم قسمت عملیاتی سند نهایی مورد نظر، به نمایندگان شرکت کننده در نشست‌های آن ارائه داد و بر مبنای مباحثه ها و تبادل نظرهای مربوط به آن‌ها، در روز 25 فوریه، متن نهایی این فصل مورد توافق نمایندگان قرار گرفت . در عین حال، تصمیم گرفته شد که تا زمان تشکیل سومین گردهمایی کمیتة تدارک مرحلة دوم اجلاس جهانی دربارة جامعة اطلاعاتی در ماه سپتامبر 2005، سندهای این فصل، غیر قطعی و قابل تجدید نظر باقی بمانند و تنها در برابر بخش‌هایی از متن که در کمیتة فرعی نسبت به آن‌ها، اجماع حاصل شده است،‌کلمة «مورد توافق »، گذاشته شود . بر این اساس، در همان روز، متن نهایی تدوین شده در کمیتة فرعی، در آخرین نشست عمومی دومین گردهمایی کمیتة تدارک اجلاس عالی تونس مطرح گردید و تصمیم گرفته شد برای عرضة آن به سومین گردهمایی کمیتة مذکور در سپتامبر 2005، کوشش های بیشتری صورت گیرند و پیشنهادهای جدید دولت‌ها و سایر دست اندرکاران اجلاس سران جهان در تونس راجع به آن، مورد توجه واقع شوند. (3)

ادامه

تکفا - اشاره: مهندس انتظاری متولد 1330 است و فوق لیسانس الکترونیک دارد. 12 سال ریاست مرکز تحقیقات مخابرات، معاون تحقیق معاون اطلاعات علمی سازمان پژوهش علمی صنعتی ایران و عضویت هیات مدیره شرکت مخابرات بخشی از سوابق اجرایی وی است و هم اکنون نیز مدیریت شبکه علمی کشور را عهده‌دار است. وی نیز جزء افرادی است که در هیات نمایندگی کشورمان در اجلاس wsis شرکت داشته است. در همین رابطه گفت و گویی با وی داشته‌ایم:
- به نظر شما جامعه اطلاعات درست است یا جامعه اطلاعاتی؟

شاید هیچ‌کدام. یعنی در واقع ما یک لغت خارجی را ترجمه می‌کنیم. در این قضایا به نظرم می‌باید بر پایه فرهنگ خودمان و سنت‌های خودمان و ویژگی‌های به‌خصوص جامعه خاص خودمان تصمیم بگیریم و هم فضای مناسب و هم لغات مناسب را انتخاب کنیم.
- در این زمینه شما پیشنهاد خاصی دارید؟

پیشنهاد خاصی روی این قضیه ندارم. اما نوع اطلاعاتی که در جامعه رد و بدل می‌شود و نحوه ردوبدل شدن اطلاعات اهمیت دارد و همین تغییر و تحولات اطلاعات می‌تواند جامعه‌ی اطلاعاتی را بسازد. بنابراین با توجه به این قضیه، پیشنهادم این است که در این مساله جمع محدودی مرکب از کسانی که کارشان واژه‌یابی و واژه‌گزینی است همراه با افراد متخصص فن اطلاعات گرد هم آوریم تا برای این قضیه پیشنهادی بدهند.
- با توجه به این که اجلاس WSIS در سطح سران برگزار شد و از کشور ما هم گروهی به سرپرستی آقای خاتمی آنجا رفتند و خیلی هم فعالیت کردند، حالا سوالی که پیش می‌آید این است که چرا در این مقطع خاص زمانی این اتفاق می‌افتد؟ چرا اهمیت اطلاعات این قدر زیاد می‌شود که سران باید بنشینند راجع به آن صحبت کنند؟ آیا اطلاعات در کشور ما هم در این سطح اهمیت واقع شده است؟

در ادامه‌ی حرف‌های قبلی باید بگویم که این وضعیت اطلاعات و بحث‌های جامعه اطلاعاتی و امثالهم در کشورهای پیشرو بر پایه یک مسیر طبیعی به این مرحله رسیده است، ولی به هر حال یک واقعیت را بایستی قبول کنیم و آن این است که عمده اقتصاد دنیا در اختیار همین کشورهای معدود پیشرفته صنعتی است و بقیه به تبع آنها حرکت می‌کنند و ما در این فضا یک نقش به اصطلاح خاص را باید برای خودمان تعریف کنیم. یعنی در عین حال که کشورهای پیشروی صنعتی در این زمینه دارای جایگاه ویژه‌ای هستند، ولی به دلیل تعامل و ارتباط وسیعی که با دنیا داریم، باید جایگاه خودمان را تعریف کنیم. کشورهای پیشرو با توجه به پیشرفت صنعتی خود، به این نتیجه رسیدند که تحولات جدیدی در روابط بین خودشان ایجاد کنند. دیگر کشورها هم به تبع مجبور هستند در این اجلاس‌ها شرکت کنند. یعنی شاید تأثیرگذاری کشورهای دیگر در این ضوابط کمتر از کشورهایی باشد که این فناوری‌ها را در دست دارند و پیشرو هستند و در واقع تأثیرگذار هستند. این علت تشکیل قضیه است. با توسعه فناوری، بحث‌های مختلف اجتماعی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و بحث‌هایی مثل حاکمیت دولت‌ها و حاکمیت ملی، فرهنگ‌ها، تأثیرپذیری فرهنگ‌ها از همدیگر، زبان، امنیت، آموزش و همه شاخه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و حتی نظامی و سیاسی تعریف جدیدی خواهند یافت. بنابراین روی این مسایل بازنگری جدیدی می‌شود. کشورهای پیشرو به دلیل اینکه در آن وضعیت قرار دارند، مجبورند این بازنگری را انجام بدهند. بقیه هم به دنبال آنها در حرکتند. این، دلیل تشکیل این اجلاس است و به دلیل اینکه در حد سران برگزار شده، باید آن را در سطح ملی سازمان بدهیم. البته هنوز در آغاز راه هستیم. چند بخش وجود دارد. در بحث‌های فنی‌اش ما کارشناسان زیادی داریم که در این قضیه کار می‌کنند و با مقوله هم آشنا هستند. بحث‌های سیاستگزاری وجود دارد ولی مسایل مهم‌تری نیز وجود دارند، که از جمله‌ی آنها بحث راهبردی قضیه است. در آنجا احساس خلاء می‌شود. یعنی همه در حال کار هستند و فکر می‌کنند با داشتن مثلاً رایانه و ایجاد یک سازمان یا نهادIT در یک وزارتخانه, کار شکل می‌گیرد، ولی این طور نیست.
- با توجه به شکاف دیجیتالی موجود در جهان که ما هم به نوعی می‌شود گفت در طرف ضعیف این شکاف قرار داریم، به نظر شما صحبت از جامعه اطلاعاتی در حال حاضر بیشتر یک آرمان است یا یک واقعیت که می‌تواند تحقق پیدا کند؟

ما در یک طرف این شکاف هستیم. این یک واقعیت است. ما به صورت طبیعی به این فناوری نرسیدیم. در مورد بحث تبادل ارتباطات و اطلاعات با کشورهای پیشرفته باید گفت که عمده تجارت در دست آنها است. بنابراین طرف مقابل مجهز به این فناوری است و به ما مسایلی را تحمیل می‌کند و ما برای اینکه با چالش‌های آن مواجه شویم باید از قبل راهکار مناسب داشته باشیم. مجبوریم که روی این قضیه فکر کنیم. یعنی درست است که ما به لحاظ صنعتی و اجتماعی با این حد از فناوری فاصله داریم، ولی به دلیل ارتباطات و تعاملاتمان با دنیای خارج، باید برای این قضیه برنامه و راهکار داشته باشیم و بتوانیم چالش‌هایش را مدیریت کنیم.
- بفرمایید به‌طور کلی اجلاس WSIS تا چه حد موفق بود و تا چه اندازه توانست که یک تعریف مورد قبول از جامعه اطلاعاتی ارایه بدهد.

کشورهای پیشرفته صنعتی با تعجیل سعی داشتند مفهوم‌هایی را که خودشان روی آنها توافق دارند و برایشان سودمند است به‌عنوان جامعه اطلاعاتی ارایه بدهند. از طرف دیگر، کشورهای جنوب مشکلات خاص خودشان را داشتند و مقاومت کردند. البته زمینه‌های این قضیه در اجلاس‌های ماقبل کنفرانس سران گذاشته شده بود. در مجموع اجماعی که در اجلاس سران به آن رسیده شد، در خیلی زمینه‌ها منظور کشورهای جنوب را در قطعنامه‌های نهایی بیان کرد. نگرانی‌ها و دغدغه‌های کشورهای جنوب مانند بحث‌های حاکمیت ملی یا از دست دادن هویت خود، هویت ملی، فرهنگ و... در این بیانیه گنجانده شد. البته در واقعیت دارندگان فناوری تلاش می‌کنند حرف آخر را بزنند؛ یعنی حرف خودش را به کرسی برساند.
- جایگاه ایران را در افق جامعه اطلاعاتی چگونه می‌بینید؟ زمانی در عصر ماقبل صنعتی، ایران به‌عنوان یک قدرت جهانی و یک کشور بزرگ مطرح بوده است, اما در عصر بعد از صنعتی شدن، یعنی در عصر حاضر ما در یک جایگاهی پایین‌تر واقع شده‌ایم. خواسته یا ناخواسته ما در این موقعیت کنونی واقع شده‌ایم، با توجه به چشم‌انداز جامعه اطلاعاتی, به نظر شما ایران تا چه حد می‌تواند در چه جایگاهی از سطح جهانی قرار می‌گیرد ؟

من در مجموع به خود و به نیروهای داخلی به‌ویژه نیروی انسانی خیلی امیدوار هستم. ما از نظر نیروی انسانی در بخش‌های مختلف وضعیت بسیار خوبی هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ کیفیت داریم. طبق بررسی که در کشورهای اسلامی داشتم، در میان 57 کشور اسلامی بهترین وضعیت نیروی انسانی را ما داریم و این بسیار بسیار افتخارآمیز و خوب است. به‌ویژه بعد از انقلاب که به هر حال نظام توجه جدی به بحث آموزش کرد و دانشگاه‌های ما بسیار گسترش پیدا کردند. از این نظر وضع ما خیلی خوب شد و خوب هست؛ از نظر کیفیت هم همین‌طور. چون فناوری IT بیشتر فکربر است، بنابراین خود به خود پتانسیل خیلی خوبی در این قضیه داریم. در زمینه سخت‌افزاری هم وضع کشور ما فوق‌العاده خوب است. به خصوص سرمایه‌گذاری‌هایی که ما چه در زمان جنگ و چه بعد از آن با توجه به محدودیت‌هایی که انقلاب با آن درگیر بود، در کشور انجام شد، وضع داخلی ما از این نظر، فوق‌العاده خوب شد اما باید سیاست‌گذاری روشن‌تری در این قضیه در سطح ملی داشته باشیم. یک عزم جدی‌تری در سطح ملی باید داشته باشیم. بدین معنی که اگر در زمینه مدیریت‌های ما یا در سطح دولت یا مجلس به این قضیه توجه بیشتری شود و وضعیت برخورد با این فناوری در کشور جدی‌تر شود، مشکل خاصی نخواهیم داشت.
- با توجه به اینکه گروه ایرانی توانست که تاثیر قابل توجهی در اجلاس بگذارد, فکر می‌کنید که ما چه بکنیم که در اجلاس تونس موفق‌تر ظاهر شویم. چون اجلاس تونس در واقع برنامه‌های عملیاتی‌تر و ریزتر اجلاس ژنو است و اگر ما نتوانیم آنجا حضور فعالی داشته باشیم، دستاوردی هم نداریم. چه باید بکنیم که در اجلاس تونس بتوانیم موفق باشیم؟

در خصوص اجلاس ژنو یک نیروی کار داوطلبانه خودجوشی تشکیل شد و توانست این کار را انجام دهد و درست است که با نهادهای ملی مسوول در کشور کار کردند، همکاران وزارت امور خارجه و وزارتخانه‌های مختلف دیگر در جلسات می‌آمدند و شرکت می‌کردند. عرق ملیشان بود که وادار می‌کرد فعال بیایند و کار بکنند اما این قضیه باید یک حالت نهادینه به خودش بگیرد. از اجلاس ژنو تا تونس یک سال و نیم فرصت بوده است که فرصت بسیار کمی است. هر چه سریع‌تر باید مسوولی برای اجلاس تونس در سطح ملی مشخص شود و این مسوول یک گروه کاری را ایجاد کند و مسایل مربوط به اجلاس تونس را برنامه‌ریزی کند. من پیشنهادم این است که ابتدا راهکار ملی برای اجلاس تونس تدوین بشود و به تصویب برسد و بعد یک هماهنگی در سطح منطقه‌ای و یا کشورهای اسلامی انجام بدهد که برای این هماهنگی منطقه‌ای باید خیلی کار کرد و با کشورهای مختلف هماهنگی به عمل آورد و اجلاس برگزار کرد و گروهی از کشورهایی که تقریباً هدف‌های مختلفی دارند را برای اجلاس تونس سازمان داد. در تونس بیشتر، بحث‌های پیاده‌سازی آرمان‌ها و اهداف است و ممکن است پیاده‌سازی به نحوی صورت گیرد که آرمان و اهداف را برای حساسیت خاصی کنار بگذارد. زمان این قضیه یعنی آن تعیین مسوول و به تصویب رساندن اهداف ملی و هماهنگی‌های بین‌المللی در حال از دست رفتن است و ما دیگر وقتی نداریم.
- شما به‌عنوان یک فرد شرکت‌کننده در اجلاس ژنو فکر می‌کنید چه نهادی باید مسوول این قضیه شود و بهترین دستگاهی که می‌تواند هماهنگی این موضوع را که البته یک مقدار موضوع بین دستگاهی است برقرار کند، چه نهادی است؟

کمی اظهارنظر در این زمینه مشکل است. یعنی آیا مسوول باید از دستگاهی انتخاب شود، یا نه باید یک فرد واجد شرایط انتخاب شود. قضیه فناوری اطلاعات یک بحث فراسازمانی است یعنی یک دستگاه به‌خصوصی را نمی‌توانیم بگوییم که همه کارهای IT را انجام بدهد؛ وزارت ICT تشکیل شده ولی وزارت پست، تلگراف و تلفن سابق بیشتر مسوول بحث‌های زیرساختی و آن هم از نوع مخابراتی در داخل کشور بود. بحث IT یک بحث فراسازمانی است همه بخش‌های جامعه درگیر هستند. شاید در این قضیه بایستی به‌دنبال یک یا چند فرد واجد شرایط باشیم که اجماع سازمان‌های مختلف روی آن باشد.
- اجلاس ژنو یک سری اصول را به عنوان دیدگاه‌های خود مطرح کرده است. به‌عنوان مثال از مبارزه با تبعیض و فقر و فساد اخلاقی، تقویت دین و ... یاد کرده است. شاید تمام تاریخ بشر هم عرصه همین مجادلات بوده است. واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که این مشکلات هنوز هم در جوامع بشری وجود دارند. به نظر شما بررسی مسایلی مانند پایبندی به خانواده، پایبندی به مذهب، از بین بردن فقر و مشکلات این چنینی، در اجلاس‌هایی مثل اجلاس WSIS ضرورت دارد یا تنها باید به جنبه‌ی تخصصی موضوع پرداخت؟

اجلاس WSIS، یا تونس و مانند آنها به معنی اجلاس‌های صرفا فنی نیستند و چون فناوری IT روی همه زمینه‌های جامعه تاثیر می‌گذارد، همه دست‌اندرکاران این قضایا از زوایای مختلف بهداشت، آموزش، بحث‌های ارتباطات اجتماعی درگیر این قضیه هستند. چیزی که باید روی آن دقت کنیم این است که فناوری اطلاعات می‌تواند فاصله اقتصادی کشورها را با یکدیگر زیاد کند. یعنی فقر دانش وسیع‌تر می‌شود، تبعیض‌های اجتماعی بیشتر می‌شود و اینها تاثیراتی است که IT در زمینه‌های مختلف می‌گذارد. بنابراین این اعلامیه می‌خواهد این را بگوید که تاثیرات فناوری IT در زمینه‌های مختلف نباید موجب توسعه‌ی فقر شود، نباید موجب از هم‌پاشیدگی خانواده و مانند آن شود و باید توجه جدی و عمیقی در سطح ملی و راهبردی روی آن بشود.
- از یک زاویه دیگر به قضیه نگاه بکنیم. موفقیت در اجلاس تونس تا چه حد عملی است؟ چون کارشناسان مختلف این ایراد را می‌گرفتند که این اجلاس نمی‌تواند هدف‌های خود را محقق کند. آیا این بیانیه اجرایی است؟ یعنی در اجلاس تونس می‌توانیم برای آن برنامه‌ای بنویسیم که آن را اجرا کنیم؟ فکر می‌کنید که بشود برنامه‌ای را در زمینه IT تدوین کنیم که مثلاً فقر را کاهش بدهد یا مذهب را تقویت کند؟

تاثیر این فناوری کاملا مشهود است. اکنون تقریبا در بسیاری از خانه‌ها رایانه وجود دارد و وقتی به اینترنت وصل می‌شوند، به‌راحتی همه اعضای خانواده با همه دنیا با هر فکر و مذهب و عقیده‌ای می‌توانند در تماس باشند و ارتباط داشته باشند. بنابراین تاثیر این پدیده را می‌توانید در خانواده، فرهنگ خانواده، و زبان خانواده، ببینید. اکنون وبلاگ‌هایی به‌وجود آمده که در حال تاثیرگذاری روی زبان است. بنابراین باید به این پدیده‌ها توجه شود. بحث تنوع فرهنگی، تنوع زبانی، تنوع اخلاق به‌ویژه حفظ خانواده نیز از این دسته است. این‌ها بحث‌هایی است که قطعاً باید در این اجلاس برای آن قانون و ضوابط تعیین شود و کشورها به آن متعهد بشوند وگرنه تمام روابط اجتماعی هر کس در اختیار شرکت‌هایی قرار می‌گیرد که به‌جز پول چیز دیگری برایشان مهم نیست و اگر فقط پول بر روابط بین کشورها و روابط بین آدم‌ها حاکم باشد، آنجا دیگر اخلاق، خانواده و فرهنگ همه بی‌ارزش می‌شوند و هویت انسانی مردم از آنها گرفته می‌شود و این چیزی است که هم خود مردم و هم دولت‌ها نسبت به آن حساس هستند؛ چون دولت نماینده مردم است و از کشور و نهاد خانواده باید حفاظت کند. بنابراین جایگاه این قضیه، یک جایگاه بین‌المللی مثل اجلاس سران است که چه در سیاستگزاری و چه در پیاده‌سازی پروتکل‌ها به آن متعهد شوند که بتواند این اصول را حفظ و حتی تقویت کند و اگر کشوری از این قضیه تخلف کرد، امکان این باشد که به استناد این اعلامیه‌ها و تعهدها بتوانند با او برخورد کنند.
- قضیه سود و سرمایه را مطرح کردید. سود و سرمایه به هر حال نقشی اساسی بازی می‌کند؛ یعنی برخلاف این‌که این بحث در سطح سران دولت‌ها مطرح شد، ولی در نهایت مجری چه کسی خواهد بود؟ رایانه را که روشن می‌کنیم نشان windows را می‌بینیم که یک شرکت خصوصی (البته بخش خصوصی کشورهای توسعه یافته) آن را تهیه کرده است. حالا این سوال مطرح است که آیا این اجلاس‌ها می‌توانند به سود و سرمایه جهت بدهد یا در نهایت باز هم سود و سرمایه است که به این اجلاس‌ها جهت می‌دهد؟

این همان چالشی است که ما با آن روبرو هستیم و جز با اتکا به نیروهای داخلی، چه توانایی‌های انسانی و چه توانایی‌های ملی خودمان، نمی‌توانیم انتظار کمک از دیگران داشته باشیم. در سطح کاغذ و اعلامیه چیزهایی نوشته می‌شود اما باید خودمان ضمانت اجرایی باشیم، همین‌جا است که من عرض کردم در سطح ملی باید به این قضیه توجه کنیم. اکنون بیشتر توجه دستگاه‌ها در این حوزه این است که ما خدمات را دیجیتالی کنیم. این کار خوبی است، اما در عرصه فرهنگ و حتی اقتصاد و سیاست‌های امنیت جامعه یک سیاست کاربردی می‌خواهد. جز با اتکا به نیروهای خودمان کار دیگری نمی‌توانیم بکنیم و این حوزه‌ای است که جایگاه آن باید در قانون ملی مانند برنامه‌های چندساله و در برنامه‌های اجرایی که دولت سال به سال بودجه اختصاص می‌دهد مشخص شود.

- یک بچه‌ای که در ایران متولد می‌شود از همان بدو کودکی با بازی‌های کامپیوتری سروکار پیدا می‌کند و با اینترنت بزرگ می‌شود. در محیط‌هایی رشد می‌کند که دیگر قوانین کشور خودش جاری نیست و یک محیط بین‌المللی است. با این شرایط، ارزش‌هایی که ما توقع داریم تقویت ‌شود، عوض شده است و یک سری حساسیت‌هایی که نسل قبلی ما داشته، جوان امروز ندارد. ما می‌گوییم کسی که در نهایت باید از اجرای این پروتکل‌ها محافظت بکند به هر حال خود انسان‌ها هستند، این انسان‌ها در محیطی پرورش پیدا می‌کنند که سرمایه‌ها آن محیط را شکل داده‌اند و برایش برنامه‌ریزی کرده‌اند. تا چه حد می‌توان امیدوار بود که مسایل انسانی در آینده کم‌رنگ نشود؟

ما در طول تاریخ 200 سال اخیر خودمان با چالش‌هایی شبیه این، منتها با حجم کمتری روبرو بودیم. برای نمونه از زمان امیرکبیر که بحث تحصیل در خارج مطرح شد و آمدن مربیان خارجی در زمان مشروطه، به‌ویژه در زمان رژیم گذشته، بحث هجوم فرهنگی به کشورهای اسلامی خیلی شدید بوده است، ولی می‌بینید که جوامع عکس‌العمل مناسب خودشان را در مقابل این تهاجم‌ها نشان دادند و خودشان را حفظ کردند، ممکن است مدتی ضربه ببینند و تأثیر بپذیرند، اما بعد با اتکا به اصالت‌هایی که داشتند، توانستند عکس‌العمل مناسبی نشان بدهند و خودشان را حفظ کنند. اکنون نیز به همان شکل است، اما قضیه بسیار جدی‌تر و پیچیده‌تر است. در زمان‌های گذشته ایران با برخورد نظامی از طرف انگلیس و روسیه روبرو بوده و بحث این بوده که بیشتر کسانی که از ایران رفتند و در خارج تحصیل کردند، تأثیر پذیرفتند و گفتند که ما باید فرنگی بشویم، ولی این اتفاق نیفتاد، یعنی کسانی که می‌خواستند برای این کشور برنامه‌ریزی کنند، خودشان اعتقادشان عوض شده بود. چیزی بالاتر از این‌ها وجود دارد. به هر حال خداوند دارد در این‌جا کار خودش را انجام می‌دهد. آدم‌ها براساس فطرت و اصالت‌شان کار انجام می‌دهند، در عین حال که همه در معرض آزمایش قرار دارند، شما می‌بینید که حتی در غرب افراد در برابر بحث تهاجمی که سرمایه و پول به فرهنگ خانواده وارد می‌کند، کم‌کم برخورد می‌کنند. بنابراین می‌خواهم به این جمع‌بندی برسم که نخست، ماورای برنامه‌هایی که افراد می‌ریزند، چیزهایی وجود دارد و آن چیزها، انسان‌ها را چنانچه خودش بخواهد حفظ می‌کند. بعد هم نقش دولت‌ها و انسان‌هایی که دلشان می‌خواهد جوامع براساس هویت‌ها و اصالت‌هایشان حفظ بشود را کم‌رنگ نبینیم. خود افرادی که تحت تأثیر فرهنگ غربی هستند یک اصالت دارند. نمی‌توانیم بگوییم که این‌ها صددرصد خودشان را می‌بازند. آنجایی که بخواهند تصمیم جدی بگیرند، بیشتر افراد تصمیماتی به نفع مردم می‌گیرند، البته به هر حال شدت و ضعف دارد. بعضی‌ها بیشتر تاثیر می‌پذیرند و بعضی‌ها کم‌تر. من فکر می‌کنم این عامل علاوه بر این‌که به‌ویژه در کشور ما، دولت هم‌جهت با مردم است (خارج از بحث‌های جناحی)، امید زیادی داریم که اگر در سطح ملی و دولت به این قضیه توجه بشود، خود مردم هم توجه خواهند داشت و این چالش را به خوبی از سر خواهیم گذراند. البته باید به پیچیدگی قضیه و به عمق و گستردگی آن، توجه فوق‌العاده جدی داشته باشیم.
- ما یک زمانی در همین کشور آخوندزاده‌ها را داشتیم که می‌گفتند باید خط و زبان مردم را تغییر داد, یا کسانی که معتقد بودند برای پیشرفت باید از نوک پا تا فرق سر فرنگی شویم. اکنون با توسعه ارتباطات این اتفاقات تا حدودی عملی شده است. خط finglish هم اکنون کاربران زیادی دارد و جدیدترین مدهای غربی, پوشش طیف گسترده‌ای از مردم را شکل می‌دهد. با توجه به اینکه مثل قدیم انتقال فرهنگ نمی‌تواند سینه به سینه باشد, پس ایران باید در محیط‌های جدیدی که انتقال فرهنگ صورت می‌گیرد حضور داشته باشد. ما در زمینه تولید نرم‌افزار یا وب، یا در زمینه‌های دیگر حضور خیلی کم‌رنگ‌تری از کشورهای غربی داریم، لذا این احتمال هم وجود دارد در این جریان به صورت جدی کار کنیم، به مرور زمان فرهنگ ما تحت تاثیر بیشتری قرار گیرد. نظر شما چیست؟

نگرانی شما کاملا به‌جاست. من گفتم این چالش است و خیلی هم سنگین‌تر از چالش‌های قبلی، قضایای نظامی را می‌شود برخورد کرد. بچه‌ها در جنگ نشان دادند می‌توانند برخورد کنند، ولی در این قضیه باید با فکر جلو رفت. امثال مجله شما، و دلسوزان این مملکت باید به این قضیه توجه کنند و هشدارهای لازم را به دست‌اندرکاران بدهند و اگر احساس خطر شود، آن نهضتی که شما گفتید کاملاً ضرورت دارد. حضور جدی ما احساس می‌شود ما باید زبان خودمان را تقویت کنیم و حضورمان را در مجامع بین‌المللی جهت حفظ فرهنگ خودمان تقویت کنیم. امیدواریم خود افراد در این زمینه وارد میدان شوند و دولت هم به‌سرعت یک راهکار ملی برای این قضیه به تصویب برساند و پیاده کند.
- اشاره به راهکارهای ملی داشتید. خوب طبیعتاً در کشورهای دنیا وقتی یک راهکار می‌خواهد به صورت راهکاری ملی دربیاید، قبل از آن باید یک گفت‌وگوی ملی پیرامون آن شکل بگیرد. در این گفت‌وگوی ملی، دولت یک طرف قضیه و بخش خصوصی طرف دیگر است؛ جامعه مدنی یک طرف و نهادهای دانشگاهی هم یکطرف هستند، این‌ها در کارگاه‌های آموزشی مختلف، اجلاس‌های مختلف با هم بحث‌هایی را انجام می‌دهند، هر بخشی, از منافع خودش در گفت‌وگوی ملی دفاع می‌کند و چیزی که حاصل این گفتمان است را به عنوان نتیجه اعلام و از آن دفاع می‌کنند. ما در کشور خودمان چنین کارگاه‌هایی که بخواهد روی این قضیه کار کند کمتر می‌بینیم. از یک طرف هم دولت ما بیش از اندازه بزرگ شده و اقتصاد تقریباً در انحصار دولت است و بخش خصوصی ضعیف است، جامعه مدنی هم ضعیف است و در خیلی از موارد متاسفانه فرهنگی ایجاد نشده که دولت، مردم را طرف گفت‌وگوی خود قرار دهد. دیالوگ ایجاد نمی‌کند، دولت بیشتر مونولوگ ایجاد می‌کند و بخشنامه صادر می‌کند. به نظر شما در عصر ارتباطات اگر ما بخواهیم موفق باشیم بدون شکل‌گیری این گفت‌وگوی ملی می‌توانیم در عرصه بین‌المللی موثر واقع شویم؟

در اجلاس ژنو نگرانی‌های عمده‌ای که داشتیم به نحوی در اعلامیه گنجانده شد، بحث حاکمیت ملی، بحث تنوع فرهنگی، بحث اخلاق، چیزهایی بود که کشورهای بزرگ خیلی دوست داشتند در اعلامیه عنوان نشود، ولی شد و این خیلی خوب بود. بنابراین موارد اصولی که ما و کشورهای امثال ما از آن نگران بودیم، در سطح خوب و پررنگی در بیانیه وارد شد. اما در زمینه بحث گفت‌وگوی ما، نسبتاً در زمینه این فناوری نسبت به فناوری‌های دیگر که در کشور وجود دارد، مشارکت بیشتری می‌بینیم. من با دوستان مختلفی که در حوزه‌های مختلف کار می‌کنند در ارتباط هستم، می‌بینم همکاران و افراد دانشگاهی و هم خیلی از افرادی که در حوزه تحصیل می‌کنند، الان دست‌اندرکار این قضیه هستند و نظر می‌دهند. البته این صحبت جنابعالی که این مسایل باید در سطح وسیع‌تری بحث شود و راهکار ارایه شود، کاملاً درست است. همان‌طور که گفتم یک فرد مسوول یا یک جمع مسوولی به اعتبار کیفیتشان از طرف دولت حکم بگیرند، مقصودم همین بود. یک گروهی ایجاد بشود، یک مسوولی باشد که این بحث‌ها را سازمان بدهد و نتایج را جمع‌بندی کند و به تصویب برساند و راهی اجلاس بین‌المللی در تونس و جاهای دیگر شود و حرفش را به کرسی بنشاند. در بحث‌های فنی تقریباً مسایل روشن است. یعنی کمبود نداریم و نیروهایمان خوب هستند، یک مقدار اعتبارات لازم دارد ولی بحث‌های فرهنگی و اخلاقی و محتوایی کاربر است. ما به لحاظ محتوا، فرهنگی غنی داریم، مثلاً در همین اجلاس، کشورهای آفریقایی معمولاً به زبان فرانسه صحبت می‌کنند، زبان ملی ندارند، در اروپا هم همین‌طور، ولی کشور ما از نظر فرهنگی بسیار غنی است، حوزه‌ای که فرهنگ ما می‌پوشاند، بسیار گسترده است. کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند بسیارند، از هند و پاکستان، قزاقستان تا ترکیه و آذربایجان و... این‌ها همه حوزه فرهنگی ماست که شاید 300-400 میلیون جمعیت را بپوشاند و ما تأثیرگذار هستیم. همین‌طور در فرهنگ کشورهای اسلامی و ما در این زمینه هم افراد صاحب‌نظر کم نداریم، فقط همتی عالی می‌خواهد تا جمعی شکل بگیرد و دستورکار ملی نوشته شود. در واقع می‌شود گفت یک مدیریت قوی لازم دارد.
- شما به‌عنوان یک شرکت‌کننده در اجلاس ژنو فکر می‌کنید این اجلاس چه تفاوت عمده‌ای با سایر اجلاس‌های بین‌المللی داشت؟

من در اجلاس‌های بین‌المللی زیادی نبودم که بتوانم تفاوت‌های این اجلاس را بگویم، اما چند ویژگی داشت، یکی اینکه کشورهای بزرگ اقبالی نشان نداده بودند، من احتمال می‌دهم آنها می‌خواستند بگویند ما کار خودمان را می‌کنیم و کاری به کار شما نداریم، هرکاری می‌خواهید بکنید، بکنید. اما به‌هر حال خوب کوفی عنان حضور داشت، بیشتر کشورهای جنوب آنجا مشارکت داشتند که این هم شاید خواست خدا بود که اینها خودشان راحت‌تر با هم بتوانند حرف‌هایشان را بزنند. از نظر تعداد افراد شرکت‌کننده می‌شود گفت یکی از اجلاس‌های عظیمی بود که تا حالا سازمان ملل برگزار کرده است. حدود 12-10 هزار نفر افراد رسمی کشورهای مختلف شرکت‌کننده، این کم‌نظیر است. فرصت خیلی خوبی فراهم کرده بود که می‌شود از این فرصت استفاده‌های خوبی کرد. بحث در ایران تقریبا به‌صورت خودجوش شکل گرفت و آنجا هم تاثیر گذاشت. اگر مقداری کشور ما سازمان‌یافته‌تر شرکت می‌کرد، شاید این تاثیرگذاری بیشتر می‌شد، آنجا می‌شد با ارایه یک‌سری کارگاه‌های آموزشی یا سخنرانی‌هایی که مسایل کشورهایی مثل ما را مطرح می‌کنند تاثیر بیشتری روی بیانیه گذاشت. البته هنوز امکان آن وجود دارد، به‌شرطی که در این یکی دوماهه دولت کاری انجام بدهد.
- شما خودتان در چند کارگاه شرکت کردید؟ نظرتان چه بود؟

تعداد کارگاه‌ها و سخنران‌ها زیاد بود که امکان شرکت در همه‌ی آنها نبود. من مقداری به بحث رسانه‌ها پرداختم، رسانه‌ها در زمان فعلی از تاثیرگذارترین عناصر هستند و در مسایل مختلف IT تاثیرگذاریشان در حال افزایش است. یعنی بحث رسانه‌های نوشتاری را داریم، تلویزیون و اینترنت هم اضافه شده‌اند، همگرایی بین آنها اتفاق افتاده و با این فناوری، این رسانه‌ها در هر خانه‌ای موجود هستند و هیچ کنترلی هم رویشان نیست. این بحث آنجا به‌طور جدی در یکی از اجلاس‌های فرعی مطرح شد و کشورهای مختلف از جمله کشور ما هم آنجا حضور داشت. روی این قضیه در کشور ما باید بحث جامعی بشود، تاثیر بحث رسانه در فرهنگ و اخلاق ما، خود را زیاد نشان می‌دهد، برنامه‌هایی که ما در سطح ملی در داخل کشور داریم، به‌کندی جلو می‌رود، باید توجه ویژه‌ای به بحث تولید محتوا، زبان فارسی و فرهنگ ملی بکنیم. اجلاس‌های فنی و تخصصی هم بودند که چیز جدیدی ارایه نمی‌کردند، ولی بحث همگرایی موبایل و اینترنت چیزی بود که در این اجلاس هم بود و در Telecom هم ارایه شده بود و بحث شبکه‌ای کردن خدمات هم که شما در هر زمانی و در هر مکانی بتوانید به خدمات مختلف دسترسی داشته باشید که مطلب نویی نبود.
- به‌نظر شما دستور کار گروه ایرانی در تونس باید چگونه باشد؟

طبق اعلامیه اصول و برنامه‌ی عمل، یک سری برنامه‌هایی برای تونس در حال تدارک است. اینکه تونس چقدر در این زمینه بتواند فعال باشد، جای بحث دارد. اصولا انتخاب تونس برای این قضیه خودش جای بحث دارد. به نظر من، ما در سطح ملی بعد از تشکیل یک گروه کار و توجهی که دولت و متخصصین و دست‌اندرکاران به آن نشان می‌دهند، منافع ملی‌مان را باید در اولویت قرار بدهیم. البته همه همین‌طور هستند. بنابراین ما منافع کشورمان و نظام را باید در اولویت قرار دهیم. این منافع کلان چیزی نیست که منحصر به کشور ما باشد و ما می‌توانیم این را با کشورهای دیگر، مانند کشورهای اسلامی و کشورهای جنوب همگرا کنیم و این‌را به‌عنوان دستور کار اجلاس تونس بقبولانیم. برای اینکه این کار انجام شود، باید چند اجلاس منطقه‌ای یا بین‌المللی را به‌صورت فعال یا برگزار کنیم یا در آن شرکت کنیم. من پیشنهاد می‌کنم در سطح کشورهای اسلامی، این اجلاس برگزار شود و ما این را قبلا در اجلاس وزرای علوم فناوری کشورهای اسلامی که در زمستان گذشته در پاکستان برگزار شد، به‌تصویب رساندیم و کشور ما می‌تواند پیشتاز شود و این اجلاس را برگزار کند و این همگرایی را تقویت کند. در آسیا و به‌ویژه در غرب آسیا، در حوزه فرهنگی خودمان، ما می‌توانیم این تلاش را جدی داشته باشیم. در حوزه کشورهای جنوب هم ما با خیلی از کشورها اشتراک منافع داریم. با چین، هند و با خیلی دیگر از کشورهای امریکای لاتین می‌توانیم همگرا باشیم.
- رسانه‌ها باید نقش گسترده‌ای را در روشن کردن اذهان مردم در زمینه اهمیت اجلاس تونس و مصوبات اجلاس ژنو و جزییات و بخش‌های مختلف آن داشته باشند و می‌توانند بحث را از حالت آکادمیک و مسوولین و سران به سمت مردم عادی کشور ببرند، رسانه‌های ما در این زمینه کم‌کار هستند و بحث را خیلی جدی نگرفتند، نظر شما چیست؟

به‌جز اجلاس تونس، باید این پدیده به‌طور جدی در سطح روزنامه‌ها و صداوسیما پیگیری شود. بحث گفت و شنود ملی که شما گفتید، می‌تواند در اینجا شکل بگیرد یعنی در نشست‌هایی، این مساله به بحث گذاشته شود و از آن نتایجی استخراج شود که برنامه‌ریزان ما چه در اجلاس تونس و چه در سطح ملی، به نتایج مفیدی برسند. با توجه به حفظ شرایط فرهنگی و اجتماعی خاص خودمان، نکته‌ای که به‌نظر می‌رسد باید دقت شود، این است که ما باید شرایط ویژه فرهنگی جامعه خود را خودمان انتخاب کنیم نه اینکه بگذاریم به ما تحمیل شود. همچنین در شرایط خاص اقتصادی و فرهنگی خاص خودمان، یک نسخه پیچیده شده از خارج نباید به ما تحمیل شود. ما باید خودمان انتخاب کنیم. با محاسن این پدیده‌ی جدید و مواردی که می‌خواهد به هویت ما آسیب برساند، یک برخورد ویژه داشته باشیم. اینها مواردی هستند که باید در رادیو و تلویزیون به آن دقت شود و این دو ویژگی که گفتم هم در بخش‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی و ... وجود دارد که الان همان‌طور که گفتید دقت لازم در رسانه‌ها به آن کمتر می‌شود.
- در حاشیه اجلاس گروه ایرانی، چقدر با هم ارتباط داشتند و آنجا چه بحث‌هایی رد و بدل می‌شد و چقدر این بحث‌ها مفید بود؟

کمتر برنامه‌ریزی شده بود و به‌علت حجم سنگین کار و تعداد زیاد اجلاس‌ها و کارگاه‌های تخصصی، امکان اینکه افراد با هم بنشینند و بحث کنند کمتر بود. به‌خصوص گروهی از دوستان دقت داشتند که در اعلامیه اصول خدای نکرده چیزی به‌ضرر ما تصویب نشود، دیگر نمی‌رسیدند که با هم صحبت کنند. نکته‌ای که باید اضافه کنم این است که اینکه گروه در واقع خودجوش بودند. گروهی که روی اعلامیه‌ها کار می‌کرد، حدود یک‌سال بود که به‌صورت خودجوش با هم کار می‌کردند.

تکفا - علی سوزنگر- چکیده مقاله: امروزه چه بخواهیم و چه نخواهیم جامعه ای نوین با چالشها و نیازهای جدید در حال شکل گیری می باشد در این مقاله سعی شده است که تا حدودی با مفهوم جامعه اطلاعات ، نظریه های مطرح شده در زمینه جامعه اطلاعات و توضیح در مورد چگونگی تشکیل اجلاسی با این ابعاد، آشنایی مختصری داده شود.
1- آشنایی با مفهوم اطلاعات :

امروزه مبحث "جامعه اطلاعات"، به یک موضوع جدی در علم جامعه شناسی مبدل گردیده است و "اطلاعات" به یک مساله مهم جهانی تبدیل شده است. ورود جامعه اطلاعات می‌تواند به عنوان سومین انقلاب پس از انقلاب کشاورزی و انقلاب‌ صنعتی تلقی شود.1. در حقیقت جامعه شناسان، همیشه مشتاق بوده‌اند که جامعه‌ای با موضوعات بسیار‌ جدیدتر‌ ترسیم نمایند. تاریخ

جامعه شناسی پر از انواع گوناگونی از مفاهیم مرتبط با جامعه می باشد: سرمایه دار ، سوسیالیست ، لیبرال ، بازار ، مصرف ، کار ، صنعت ، پسا صنعتی ، مدرن ، پست‌مدرن‌و...

‌همانگونه‌که‌آقای‌KrishanKumar در سال 1995 گفته است : دانشمندان جامعه شناسی که در زمینه جامعه اطلاعات مناظره می کنند ، نظریه تکامل گرایانه شناخته شده ای را که در علم جامعه شناسی از قرن 18 مطرح شده تکرار می کنند:

" تغییرات جاری با توجه به یک مدل مشتق شده از تغییرات گذشته و پیشرفتهای آینده ایجاد می شود ." بنابراین همانگونه که جامعه کشاورزی جای خود را به جامعه صنعتی داد ، جامعه اطلاعات با روشهای انقلابی کمتر یا بیشتری جایگزین جامعه صنعتی خواهد شد .

امروزه طی یک فرآیند جهانی ، کشورها در حال گذر از جامعه صنعتی به پسا صنعتی می باشند و به دلیل ویژگیهای این دوره گذر، تجربه و تحلیل اقتصادی و سیاسی از جامعه اطلاعات بسیار ضروری به نظر

می رسد .

در جامعه صنعتی هر چیزی که توزیع گسترده تری پیدا می کرد، ارزشمندتر می شد و می توانست بر روش زندگی و فرهنگ مردم تاثیر بگذارد و "تولیدات صنعتی" که منجر به سود آوری قابل توجه و اشباع بازارها شده است، باعث شده که از مسائل

پر طرفدار و مورد بحث جامعه شناسان و فلاسفه گردد .

صنعتی شدن ،مردم را از کیستی خودشان محروم ساخت . آقای تافلر این مساله را این گونه بازگو

می کند : " میلیونها نفر از مردم هر روز در یک ساعت مشخص بیدار می شوند به محل کار خود می روند و دستگاهها را همزمان روشن می کنند. سپس در یک لحظه مشخص از محل خود به خانه بازمی گردند و تلویزیون را روشن می کنند و همان برنامه ای را می بینند که همسایه شان می بیند . مردم عادت کرده اند که لباس یکسان بپوشند و یکسان زندگی کنند . "

در اواسط قرن 20 مخصوصاً در محدوده 1970 میلادی ، مفهوم جدیدی به نام جامعه پسا صنعتی یا جامعه اطلاعات شروع به آشکار شدن نمود . این نکته باید مورد توجه قرار بگیرد که منظور از بکار بردن کلماتی مثل "پسا صنعتی" "پسا اقتصادی" و یا "فوق صنعتی" فقط نشان دادن جنبه زمانی (بعد از صنعتی شدن) می باشد و نه ماهیت جامعه جدید. منظور از این جامعه چه نوع جامعه ای است ؟ این جامعه بر پایه چه فناوری استوار می باشد ؟ ساختار جامعه چگونه است ؟ چه مشخصه ای نشانگر ورود به جامعه اطلاعات می باشد ؟ از این قبیل سوالات توسط دانشمندان مشهوری مانند دانیل بل ، مارک پوستر ، مانوئل کاستلز ، آنتونی گیدنز و ... بارها مطرح شده است .

دانیل بل ارائه دهنده نظریه جامعه پسا صنعتی اعتقاد دارد که خلاقیت و نو آوری پایه جامعه جدید می باشند . تغییر فناوریهای بنیادین یک جامعه ، منجر به تغییر ویژگیهای کار در جامعه می شود. جامعه صنعتی ، کار را به یک فرآیند روزمره یکنواخت تبدیل کرده بود ولی همانگونه که ما امروزه مشاهده می کنیم در جامعه اطلاعات ، خلاقیت و کار آفرینی بیشتر از پیش به چشم می خورد .

در ابتدا ضروری به نظر‌ می رسد که معنی "اطلاعات" روشن شود . مسلما از هر گزارش یا دانش جدید تعبیر به اطلاعات کردن امری صحیح نخواهد بود . آقای K.Arrow معتقد است که اطلاعات یک مفهوم ذهنی متضاد با مفهوم "شک " می باشد یعنی اطلاعات چیزی است که سطح شک و ابهام دانش در مورد یک مساله را کاهش می دهد . در جهان معاصر ، اطلاعات تبدیل به یک منبع تولید واقعی و یک محصول مصرفی مهم شده است . این حقیقت اثبات گردیده است که مصرف کننده یا تولید کننده ای موفق تر است که حجم اطلاعات

مربوطه اش بیشتر باشد . امروزه مدیران موفق پولهای هنگفتی را در کسب اطلاعات از وضع بازار رقیبان و اینگونه موارد خرج می نمایند . بر خلاف تولیدات از جنس ماده ، اطلاعات در فر آیند مصرف نابود نمی شود و در ضمن بعد از انتقال اطلاعات به مصرف کننده ، همچنان در دست تولید کننده باقی می ماند ولی یک مشکل واقعی که وجود دارد ، مشخص کردن هزینه بهینه و مناسب اطلاعات می باشد . در محصولات صنعتی ارتباطهایی بین هزینه انجام شده و قیمت محصول تمام شده وجود دارد ولی در امر خرید وفروش اطلاعات ، این معیارها وجود ندارند . تقریبا غیر ممکن می باشد که زمان سپری شده بر روی یک کشف علمی اندازه گیری شود . اگر ما قبول کنیم که اطلاعات خود یک کالاست ، قیمت آن باید برآورد گردد .

نگاه ویژه به اطلاعات به عنوان یک پدیده اقتصادی (قابل داد و ستد) ما را بر آن می دارد که در بعضی از اصول نظریه نئو کلاسیک تجدید نظر نماییم . مدل نئوکلاسیک بر این فرض استوار می باشد که اطلاعات تحت شرایط رقابتی ایده آل ، به صورت یکسان در دسترس همه عوامل بازار علمی صنعتی و ... قرار دارد .ولی این نظریه از واقعیت به دور

می باشد زیرا تحت چنین شرایطی ، هیچگاه نوآوری به وجود نمی آید . این باور که به وقوع پیوستن جامعه اطلاعات جهانی و گسترش شبکه جهانی منجر به دسترسی برابر به اطلاعات می شود ، کاملا اشتباه است . فقط اطلاعات عمومی می تواند در دسترس همگان و به صورت رایگان قرار گیرد .

در بخش بعدی مقاله ، جهت آشنایی خوانندگان محترم با بعضی از نظریه های مطرح شده در زمینه جامعه اطلاعات ، تعدادی از این نظریه ها بر گرفته از کتاب پروفسور فرانک وبستر به نام "نظریه های جامعه اطلاعات"[1] ، آورده می شود .
2- نظریه های جامعه اطلاعات :

به طور تحلیلی ، پنج تعریف از جامعه اطلاعات که هر یک معیارهایی را برای تعریفی جدید ارائه می دهند ، قابل تشخیص است . این تعاریف عبارتند از :

1- فناورانه

2- اقتصادی

3- شغلی

4- فضایی

5- فرهنگی

البته متقابلا نیازی نیست که اینها منحصر بود باشند ، اگر چه بععضی از نظریه پردازان بر یک یا چند عامل از عوامل بالا در طرح سناریوهای ویژه خود تاکید داشته اند .

فناورانه :

عمومی ترین تعریف از "جامعه اطلاعات" بر نو آوری چشمگیر فناوری تاکید می کند . به خاطر اینکه امروزه کار گذاشتن کامپیوتر در ماشینهای تحریر ، در اتومبیلها ، خوراک پزها ، ساعتها ، ماشین آلات کارخانه ها ، تلویزیونها ، اسباب بازی بچه ها و ... عملی و از نظر اقتصادی میسر شده ، این نظر، گاه چنین نتیجه گیری می کند که بی شک جنبش اجتماعی آنچنان عظیمی رو در روی ماست که ما را به دوره نوینی وارد خواهد کرد .

اقتصادی :

امروزه شاخه ای فرعی در اقتصاد تاسیس شده که به مسائل اقتصاد اطلاعات می پردازد . آقای مک لاپ بنیانگذار تعریف جامعه اطلاعات در چار چوب اقتصادی کوشیده تا صنعت اطلاعات آماری توصیف کند . او 5 گروه وسیع صنعت تشخیص داد که عبارتند از :

الف) آموزش و پرورش

ب) رسانه های ارتباطی

ج) ماشینهای اطلاعات

د) خدمات اطلاعات

ه) دیگر فعالیتهای اطلاعات

در بررسی این نوع مقولات می توان ارزشی اقتصادی به هر کدام از آنها داد و مشارکت آنها را در تولید ناخالص ملی ردیابی کرد اگر روند اینها در تولید ناخالص ملی ، بخشی رو به افزایش را نشان دهد ، آن گاه می توان ادعا کرد که ظهور تدریجی اقتصاد اطلاعات در حال شکل گرفتن است . این دقیقا همان چیزی است که مک لاپ در تحقیق اولیه خود اعلام کرد که بر اساس محاسبات 29 درصد از تولید ناخالص ملی ایالت متحده در 1985 متعلق به صنایع دانش بود .

شغلی:

مقیاسی را که برای پیدایش "جامعه اطلاعات " دگرگونیهای شغلی را مورد توجه قرار می دهد ، مقیاسی رایج است . مارک پورات چنین محاسبه کرد که تا پایان دهه 60 کمتر از نیمی از نیروی کار در ایالت متحده در "بخش اطلاعات " مشغول بودند یعنی رشد تقریبا 50 درصدی در طول یک قرن که طی آن اشتغال در بخش کشاورزی تنزل پیدا کرد و حرفه های اطلاعات به طرز چشمگیری گسترش یافت .

فضایی :

این مفهوم از "جامعه اطلاعات " در عین حال که از جامعه شناسی و علم اقتصاد استفاده می کند در هسته خود تاکید مشخص جغرافیا دانان را بر روی مساله فضا دارد . در اینجا تاکید اصلی بر روی شبکه های اطلاعات است که مکانها را بهم متصل می کنند و متعاقبا تاثیرات چشمگیری بر روی برنامه ریزیهای زمانی و مکانی دارند .

فرهنگی :

با تاملی کوتاه درباره پیچیدگیهای مد لباس ، مو و آرایش یعنی پیچیدگی شیوه هایی که از طریق آنها ما خود را برای نمایش روزانه می آراییم می توان به خوبی درباره اینکه معاشرت اجتماعی امروزه شامل حجم عظیم تری از محتوای اطلاعات نسبت به گذشته است ، آگاه شد .
3- تقسیم بندی نظریات :

تاکید بر تقسیم عقاید ، با توجه به تفسیرهای متغیری که با آنها روبرو خواهیم شد ، مهم می باشد. از یک طرف ، کسانی بر این باورند که در دوران اخیر شاهد پیدایش "جامعه اطلاعات " هستیم که از همه انواع جوامع حال وگذشته متمایز است . از طرف دیگر متحققانی وجود دارند که گر چه اهمیت خاص اطلاعات را در دوران مدرن تصدیق می کنند ، اما براین نظر پای می فشارند که این ویژگی کانونی دوران حاضر ، تداوم همان گذشته است . نظریه پردازانی که اعلام می کنند نوع جدیدتری از جامعه از دل گذشته بیرون آمده عبارتند از :
* پساصنعتی گرایی (دانیل بل و هوادارانش )

* پسا مدرنسیم ( ژان بودر یار ، مارک پوستر)

* تخصصی شدن انعطاف پذیر (مایکل پایور ، چارلز سیبل ، لاری هیرش هورن )

* شیوه اطلاعات تحول (مانوئل کاستلز )
و نظریه پردازانی که بر تداوم تاکید می ورزند عبارتند از :
* نو مارکسیم (هربرت شیلر )

* نظریه نظارت (میشل آگلیتا ، آلن لیپیتنز)

* انباشته انعطاف پذیر (دیوید هاروی )

* دولت ملی و خشونت (آنتونی گیدنز )

* حوزه عمومی (یور گن هابر ماس ، نیکو لاس گارنهام )
4- اجلاس جهانی جامعه اطلاعات (WSIS) :
آنچه که در بالا عنوان شد نشان از یک جنبش بین جامعه شناسان مبنی بر ظهور یک جامعه جدید بود و همه نظریه های مطرح شده در بالا به نوعی تأکید بر این مسأله مهم بود. اهمیت بررسی در مورد فرا رسیدن ‹‹ عصر اطلاعات›› و پدید آمدن ‹‹ جامعة اطلاعات››، که اواخر دهة 1960 تحت تأثیر برخی از مطالعات جدید اقتصادی درباة افزایش سهم معرفت‌ها و اطلاعات در تولید ناخالص ملّی و همچنین تمام کارها و فعالیتهای مربوط به آنها در اشغال ملّی کشورهای پیشرفتة صنعتی، در سطح بررسی‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی طرف توجه قرار گرفته بود، در دهه‌های 1970 و 1980 در چگونگی سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های بعضی از این کشورها و به ویژه ایالات متحدة آمریکا و ژاپن و فرانسه نیز تأثیر گذاشت. به گونه‌ای که وزارت بازرگانی ایالات متحده در سال 1977، یک گزارش نه جلدی راجع به ‹‹ اقتصاد اطلاعات›› منتشر کرد و سال بعد در فرانسه، گزارش معروف ‹‹ اطلاعاتی سازی جامعه››، که به پیشنهاد رئیس جمهوری وقت فرانسه تهیه و تدوین گردیده بود، انتشار یافت. دو سال پس از آن، در ژاپن نیز نتایج نخستین مطالعات مربوط به نقش اطلاعات در زندگی اجتماعی آیندة این کشور، در کتابی با عنوان‹‹ جامعة اطلاعات››، منتشر شد. از اوایل دهه 1990 با پیشرفت و گسترش شبکه ها و بزرگراههای اطلاعاتی جدید الکترونی و افزایش کاربرد تکنولوژیهای نوین ارتباطی در سراسر جهان ، مسائل بین المللی ناشی از آنها اهمیت خاصی پیدا کرده اند.[2].

نظریات مطرح شده در زمینه جامعه اطلاعات در میان جامعه شناسان ، گسترش بزرگراههای اطلاعاتی و تغییرات به وجود آمده در روند زندگی در جوامع مختلف، جامعه جهانی را بر آن داشت که در آستانه قرن 21 اجلاسی جهانی تشکیل دهند.

اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعات که در روزهای 10 تا 12 دسامبر 2003 (19 تا 21 آذر 82 )

با شرکت رهبران کشورها، نمایندگان بخش خصوصی و نمایندگان جامعه مدنی در ژنو برگزار شد، یکی از مهمترین رویدادهای بین المللی سالهای آغاز قرن 21 به شمار می رود.

اینک دنیا به نتایج اجلاس تونس 2005 ، غایت آمال و اندیشه های نظریه پردازان معروف جامعه اطلاعات و کلیه طرفداران حاکمیت ICT بر جوامع، چشم دوخته است .

در این مقطع حساس از زمان ، سران کشورها مسؤلیت زیادی بر دوش خود دارند تا بتوانند پایه های این جامعه جدید را درست بنیان نهند.

در پایان به بخشی از سخنان آقای "یوشیو اوتسومی" دبیر کلّ "اتحادیه بین المللی ارتباطات دور" و رئیس کمیته عالی سازماندهی اجلاس جهانی ژنو، در جلسه افتتاحیه اشاره می کنم، ایشان خطاب به شرکت کنندگان گفت:

...ایجاد جامعه اطلاعات ، امکانات مناسبی برای پیشرفت و صلح پدید می آورد و همکاری و همبستگی شما می تواند در زمینه "اصول اساسی" جامعه اطلاعات و "برنامه عمل" ضروری مربوط به آن برای استفاده از نیروی تکنولوژیهای نوین اطلاعات و ارتباطات در جهت ریشه کنی فقر و ایجاد جهانی عادلانه تر، رفاه آمیزتر و مسالمت آمیزتر، یک تفاهم مشترک پدید آورد...

اینک باید چشم به آینده دوخت تا ببینیم که آیا تحقق جامعه اطلاعات می تواند زندگی اقوام مختلف بشر را از این فشارها و استرسهای زاییده ظهور جامعه صنعتی برهاند .

به هر حال یک سؤال اساسی پیش روی ماست که ما چه سهمی در نیل به سوی جامعه دانایی محور خواهیم داشت؟
مراجع:
[1]نظریه های جامعه اطلاعاتی/ فرانک وبستر؛ ترجمه مهدی داودی . _ تهران: وزارت امور خارجه،1382

[2] اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی/ کاظم معتمد نژاد - تهران : مرکز پژوهشهای ارتباطات، 1382
Webster 1995, stehr 1994, lash&urry 1994 1
کارشناس معاونت فنی دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی

asoozangar@yahoo.com

تکفا - اشاره: وقتی با حجت ا... مدیریان درباره‌ی اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات به گفت و گو نشستیم, متوجه شدیم وی یادداشت جالبی در مورد تاملات نظری این موضوع به رشته‌ی تحریر در آورده است. از او خواستیم این یادداشت را نیز جهت انتشار در اختیار نشریه قرار دهد که با کمال میل پذیرفت. با هم این مقاله را می‌خوانیم:

مقدمه:

از روز 10-12 دسامبر گذشته به مدت سه روز، به تقاضای سازمان ملل و به همت اتحادیه بین المللی ارتباطات (ITU) نخستین اجلاس جهانی سران در رابطه با جامعه‌ی جهانی اطلاعات در ژنو برگزار شد.

این رویداد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و آن را می توان از حیث ابعاد، پی‌آمدها و اهداف, در زمینه فناوری ارتباطات با نشست سران در ریو در سال 1992 در زمینه محیط زیست مقایسه کرده.

دنیای امروز وارد دور جدیدی از روابط و قواعد شده است و ما در آستانه ورود به دنیای دیگری هستیم. دنیایی که آن را فوق مدرن نامیده‌اند. ویژگی دنیای جدید چیرگی وسایل ارتباط جمعی به صورت مونولوگ است. تلویزیون، رادیو، نشریات و... همه ابزارهای اطلاعات‌رسانی مدرن هستند, ولی اینترنت و نظم نوین اینترنتی ویژگی دیالوگ بودن را داراست. در تلویزیون ما بیننده‌ایم. در کتاب خواننده‌ایم و در رادیو شنونده‌ایم ولی در اینترنت ما می‌بینیم، می‌خوانیم و می‌شنویم و نقد می‌کنیم، پاسخ می‌دهیم، سایت شخصی می‌سازیم، در رای‌گیریها ماشینی (Voting) شرکت می‌کنیم و حضور داریم. به همین دلیل اجلاس WSIS را باید نقطه شروع ورود به دنیای فوق مدرن نامید.

همواره بحث جامعه‌ی اطلاعات با بحثهای جامعه فوق مدرن، جامعه پست مدرن و جامعه فراصنعتی قرین بوده و با توجه به رشد فناوری ارتباطات و نیز اهمیت و ارزش اطلاعات ابعاد این بحث روز به روز گسترده‌تر و جدیتر شده است.

در سالهای اخیر جامعه‌ی جهانی اطلاعات از دو نظر اهمیت ویژه‌ای یافته است:

1ـ دیدگاه نظری

2ـ دیدگاه تکنولوژیک

به لحاظ نظری شاید بتوان ریشه ظهور جامعه‌ی اطلاعات را در نقدهای فیلسوفان مکتب فرانکفورت از جامعه‌ی مدرن جستجو کرد. توجه خاص این فیلسوفان به شناخت نمادها و نشانه‌ها و نیز زبان و نشان دادن رابطه قدرت صورت نهادی زبان و قدرت سیاسی فصل جدیدی را در روش شناخت و تحلیل پدیده‌های اجتماعی گشود. به قول تامپسون 1 روش نگرش مکتب فرانکفورت منجر به ظهور
1- رسانه‌ها و مدرنیته ـ جان ب تامپسون ص 13
سه سنت نظریه اجتماعی انتقادی شد که هر کدام وجوهی از جامعه‌ی جهانی

اطلاعات را به بحث کشیده‌اند. نظریه انتقادی هابرماس نشان می‌دهد که تحول رسانه‌ها وجه لاینفک جامعه مدرن است. او این گونه استدلال کرد که گردش آثار چاپی در اوایل شکل‌گیری اروپای مدرن نقشی حساس درگذار رژیمهای مطلق‌گرا و مستبد به رژیمهای آزادی خواه و مردم‌گرا ایفا کرده و بیان انتقاد آمیز افکار عمومی از طریق رسانه‌ها، ویژگی‌ حیاتی زندگی دموکراتیک مدرن بوده است.

1- تامپسون جان ب- رسانه ها و مدرنیته . ص13

سنت دوم متعلق به نظریه‌پردازان رسانه‌هاست که مشهورترین آنان مارشال مک لوهان بود.

مک لوهان و همکارش هارولد انیس نشان دادند که رسانه‌های ارتباطی، صرف نظر از محتوای پیام‌هایی که انتقال می‌دهند، برای سازمان قدرت حایز اهمیت هستند.

سنت سوم سنت هرمنوتیک است که به طورکلی به تاویل و تفسیر فحوایی اشکال نمادین توجه دارد. هرمنوتیک بر این حقیقت تاکید دارد که دریافت اشکال نمادین، از جمله محصولات رسانه‌ای همیشه شامل فرایند بافتمند و خلاق تعبیرات است، که طی آن افراد به منابعی که در دسترسشان قرار دارد, متصل می‌شوند تا از پیام‌هایی که دریافت کرده‌اند سر دربیاورند.

آنچه مسلم است آن است که دنیای امروز ما، روز به روز موزائیکی‌تر می‌شود و هیچ خیمه‌ای وجود ندارد تا برای انسان معاصر محل آرامش ایجاد نماید. آنچه ما امروز به آن نیاز داریم نظریه یک عصر جدید نیست، بلکه نظریه جدید عصری است که آرام و بی‌صدا شکل گرفته و حدود و ثغور کلی آن مدتی است که معین و مشخص شده است ولی نه تنها پیامدهایش را هنوز به طورکامل نیافته‌ایم, بلکه هیچ ساختار حقوقی و اخلاقی مشخصی را برای آن تعریف نکرده‌ایم. گردهمایی سران برای جامعه‌ی جهانی اطلاعات اولین گام بین المللی برای سامان‌دهی و تعریف ساختار و نیز بررسی موانع و محدودیت‌ها و ارائه راه‌حل برای گسترش و توسعه جامعه‌ی اطلاعات بود که در روزهای 10-12 دسامبر (19-21 آذر 1382) با شرکت رهبران کشورها، نمایندگان بخش خصوصی و نمایندگان جامعه‌ی مدنی در ژنو برگزار شد و با مساعدت شورای عالی اطلاع رسانی افتخار حضور در این اجلاس نصیب اینجانب گردید. هدف از این اجلاس خلق یک دیدگاه مشترک بین المللی در مورد عصر اطلاعات ‌تحت عنوان(Information Society) بود.

با توجه به اهمیت بحث جامعه‌ی اطلاعات بخصوص در حوزه نظری مطالب زیر پیرامون آن ارائه می‌گردد.

جامعه‌ی اطلاعات را می‌توان از افقها و منظرهای متفاوتی مورد مطالعه قرار داد و طبیعی است که تعریف ما از جامعه‌ی اطلاعات وابسته به موقعیت‌ ما و افق دیدمان است. یک نوع نگرش به جامعه‌ی اطلاعات نگرش سیاسی می باشد. بدین مفهوم که جامعه‌ی اطلاعات را از نظر رابطه قدرت و ساختار قدرت مورد مطالعه قرارمی دهیم. در این روش می‌توان از سه نوع جامعه نام برد:

1ـ جامعه توده وار

2ـ جامعه مدنی

3ـ جامعه اطلاعات

1ـ جامعه توده‌وار: در جامعه توده وار (Mass society) ارتباطات کاملاً یک سویه است و ساختار قدرت در این جوامع به سوی تمرکز قدرت، یکدستی و یکسانی محصولات و ایده‌ها تمایل دارد. مهمترین ویژگی جامعه‌ی توده وار کانالیزه شدن و یک سویه شدن جریان اطلاعات از بالا به پایین است.

2ـ جامعه‌ی مدنی (Civil society)

در جامعه‌ی مدنی ساختار قدرت به سمت عدم تمرکز و توزیع قدرت تمایل دارد. جامعه‌ی مدنی جامعه‌ای نقاد است و ابزار انتقال نقد در جامعه‌ی مدنی رسانه است. اگرچه جامعه‌ی مدنی گرایش زیادی به نقد دارد ولی محدودیتهای تکنولوژی تا قبل از دهه 90 باعث شده بود که جریان اطلاعات خاصیت یک سویه بودن خود را حفظ نماید. رادیو، تلویزیون وسینما ونشریه به عنوان رسانه‌های شاخص جامعه‌ی مدرن به صورت مونولوگ ارتباط برقرار می‌کنند و بیننده، شنونده و یا خواننده نمی‌تواند بلادرنگ نظر و دیدگاهش را منتشر کرده و در دسترس دیگران قرار دهد.

شاید این ویژگی یعنی علاقه جامعه‌ی مدنی به نقادی و محدودیتهای تکنولوژیک و ساختاری مهمترین دلیل گرایش رسانه‌ها و نهادهای جامعه‌ی مدنی به جامعه‌ی اطلاعات است.

3ـ جامعه‌ی اطلاعات

اگرچه جامعه‌ی اطلاعات هنوز به طور جدی شکل نگرفته ولی می‌توان یکی از مهمترین ویژگیهای آن را ارتباط دیالوگ جریان اطلاعات دانست. در جامعه اطلاعات مهمترین ابزار انتقال اطلاعات، اینترنت است کاربران اینترنت علاوه بر خواندن و دیدن و شنیدن می‌توانند بلافاصله نقد کنند و دیدگاههایشان را منتشر نمایند. در جامعه اطلاعات ویژگی فاشیستی رسانه‌هایی مثل رادیو و تلویزیون کم رنگ شده و جنبه‌های دموکراتیک رسانه اینترنت پررنگتر شده است. طبیعتا ساختار قدرت سیاسی نیز تحت تاثیر این رسانه قرار خواهد گرفت.

می‌توان پیش بینی کرد که در جامعه اطلاعاتی نیازی به نمایندگی برای انتخابات نیست و هرکس می‌تواند از طریق Voting در رای گیری اینترنتی شرکت نماید و مستقیما نظرش را بیان کند. به بیان بهتر، فردیت انسان در جامعه اطلاعاتی کاملتر می‌شود و آرمان دموکراسی برای بشر رادیکال‌تر خواهد شد.

تعاریف و تقسیم بندیهای دیگری نیز می‌توان برای جامعه اطلاعات یافت، به عنوان مثال وبستر (F.Webster) نویسنده کتاب نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، پنج تعریف را که هر کدام معیاری برای تشخیص جامعه نو عرضه می‌کنند ارائه کرده‌ است که عبارتند از:

1ـ تکنولوژیک

2ـ اقتصادی

3ـ شغلی (Occupational)

4ـ مکانی (Spatial)

5ـ فرهنگی

1ـ در تعریف تکنولوژیک از جامعه‌ی اطلاعات بر جوهر انگاری برای فناوری ارتباطات (Hypostatization) تاکید شده است. وبستر تعریف تکنولوژیک از جامعه‌ی اطلاعات را بیشتر مورد توجه قرار داده و به نقد آن پرداخته است، به عنوان مثال اینکه چگونه ممکن است چیزی را به عنوان پدیده‌ای غیراجتماعی (تکنولوژیک) مدنظر قراردهیم وسپس بگوییم دنیای اجتماعی را تعریف می‌کند؟ او همچنین پارادوکس‌های تعریف مبتنی بر فناوری از جامعه‌ی اطلاعات را یادآور شده است. مثل اینکه ما به چه مقدار فناوری اطلاعات نیازمندیم تا یک جامعه‌ی اطلاعات مشخص شود؟

2ـ در تعریف اقتصادی از جامعه‌ی اطلاعات به اقتصاد اطلاعات توجه شده است. فریتز مچلوپ (Fritz Machlup) نظریه پرداز اقتصاد اطلاعاتی پنج گروه صنعتی عمده را مشخص کرد که عبارت بودند از:

الف ـ آموزش و پرورش (مدارس، کتابخانه‌ها، دانشکده‌ها و...)

ب ـ رسانه‌های ارتباطی (رادیو، تلویزیون، تبلیغات بازرگانی و...)

ج ـ ماشین‌های اطلاعاتی (تجهیزات رایانه‌ای، ابزارهای موسیقی و...)

دـ سایر فعالیتهای اطلاعات (پژوهش و توسعه، فعالیتهای عام المنفعه و...)

کار با این نوع از مقولات، این امکان را فراهم می‌آورد که برای هر یک از آنها ارزشی اقتصادی قائل شده به مبحث سهم هر یک در تولید ناخالص ملی (GNP) وارد شویم. اگر این روند به عنوان بخشی از افزایش تولید ناخالص ملی به شمار آید, پس شاید بتوان ادعای ظهور اقتصاد اطلاعات را در طول زمان مطرح کرد.

3ـ یکی از معیارهای متداول در اعلام ظهور جامعه اطلاعات، معیاری است که بر مساله تغییرات شغلی متمرکز می‌شود. به سادگی گفته می‌شود از هنگامی که مشاغل اطلاعاتی به وجه غالب در میان مشاغل موجود تبدیل می‌شوند، ما به جامعه اطلاعات دست می‌یابیم. یعنی از زمانی که تعداد کارکنان ادارات، آموزگاران، قضات و هنرپیشگان بر تعداد معدنچیان، فلزکاران، کارگران بنادر و کارگران ساختمانی فزونی گرفته‌اند, جامعه اطلاعات فرا رسیده است.

4ـ در تعریف مکانی از جامعه اطلاعات، تاکید عمده بر روی شبکه‌های اطلاعاتی‌ است که مکانهای جغرافیایی را به یکدیگر پیوند می‌دهند و در نتیجه آثار شگفت‌انگیزی بر سازمان زمان و مکان دارند.

این موضوع که چرا حجم و سرعت بیشتر جریان اطلاعاتی باید ما را وادارد تا به وجود گونه جدیدی از جامعه بیندیشیم توجه ما را به دل مشغولی خاص جغرافی‌دانان به مکان جلب می‌کند. همه چیز در مکان‌های ویژه و زمان‌های خاص رخ می‌دهد، اما ویژگی‌های مکان و زمان با اختراع جامعه شبکه‌ای دگرگون شده‌است. زمان و مکان به مدد فناوری ارتباطات و گسترش شبکه‌های اطلاع‌رسانی منقبض شده‌اند. این (منقبض کردن زمان/ فضا) بنابر گفته آنتونی گیدنز، برای شرکت‌ها، دولت‌ها و حتی افراد، گزینه‌هایی را که تا کنون دست نیافتنی بوده‌اند فراهم می‌کند.

5ـ تصور نهائی از جامعه اطلاعات، شاید با کمترین محاسبه به سادگی مورد تایید قرار گرفته باشد. هر یک از ما با توجه به وضع زندگی روزمره خود متوجه شده‌ایم که از نظر حجم اطلاعات در گردش، افزایش شگفت آوری رخ داده است. تعداد کانالهای رادیو و تلویزیون افزایش یافته و 24 ساعته شده‌اند. ماهواره‌ها با قدرت دریافت هزاران کانال تلویزیون در اغلب خانه‌ها حضور دارد. ویدئو، کامپیوتر و اینترنت درب منازل را کوبیده‌اند و وارد اغلب منازل شده‌اند. همه اینها بر این حقیقت گواهی دارند که ما در جامعه‌ای سرشار از رسانه‌ها سکونت داریم، اما خصیصه‌های اطلاعاتی دنیای امروز، از آن چیزی که فهرست کردن صرف چند سیستم رسانه‌ای مانند تلویزیون، رادیو و امثالهم آن را نشان دهد کاملاً نافذتر است.

این نوع فهرست بندیها صرفا به ما می‌فهمانند که رسانه‌های مدرن ما را در بر گرفته‌اند. در حالی که موضوع مهم برای ما پیام‌هایی است که آنها منتشر می‌کنند و اینکه ما به آنها پاسخ می‌دهیم یا آنها را نادیده می‌گیریم. در حقیقت محیط اطلاعاتی به مقدار زیادی از ما معنا می‌گیرد و توسط ما ساخته می‌شود و نه آنچه که این نظریه‌ها توصیف می کنند.

بشر امروز با دریایی از اطلاعات، نمادها و نشانه‌ها مواجه شده است. و شاید این انفجار بزرگ اطلاعات است که برخی از نویسندگان و فیلسوفان را به صورتی پارادوکسیکال به اعلام مرگ نشانه‌ها واداشته است. یورش رعدآسای نشانه‌ها در اطراف ما، خودآرایی مان با نشانه‌ها و ناتوانی درگریز از نشانه‌ها در همه جا، به سرانجامی شگفت‌آور می‌انجامد، ویرانی معنا ! به قول ژان بودریار، اکنون اطلاعات افزون و افزون‌تر و معنای آن کم و کمتر شده است و به نظر مارک پوستر در این جامعه‌ی اطلاعات، ما دارای مجموعه‌ای از معانی هستیم (که) در ارتباطات مبادله می‌شوند, (اما) مفهومی ندارند.

نظریه پردازان جامعه‌ی اطلاعات

اگر چه نظریه پردازان بی شماری در رابطه با جامعه‌ی اطلاعات به طور مستقیم یا غیر مستقیم اظهار نظرکرده اند و ولی برخی از آنان نظرات رسمیتری را بیان کرده اندکه در این بخش به تعدادی از مشهورترین آنان به طور اجمالی نیم نگاهی می‌اندازیم .

1ـ دانیل بل ـ پروفسور بل (1919) جامعه شناس برجسته و کهنه کار آمریکایی از زمره کسانی است که از عقیده پدیدار شدن نوع جدیدی از جامعه پشتیبانی می‌کنند که به جامعه‌ی اطلاعات موسوم شده است. او شناخته شده‌ترین توصیف از جامعه اطلاعات را از طریق نظریه فراصنعت گرایی (Post industrial society) ارائه داده است. بل معتقد است که تصور جامعه فراصنعتی (PIS) تنها در سطحی انتزاعی امکان پذیر است. وی نظریه PIS را در سال 1973 منتشر کرده.

دانیل بل باور دارد که ایالات متحده، جهان را در مسیری که به نوعی سیستم جدید می‌انجامد رهبری می‌کند. با وجود این او کاملا مدعی نیست که توسعه و ایجادPIS نتیجه پرهیز ناپذیر تاریخ است. او معتقد است که ترسیم سیر حرکت جوامع ماقبل صنعتی به صنعتی و سپس به فراصنعتی امکان ‌پذیر است. بنظربل PIS از میان تغییرات ساختار اجتماعی پدیدار می‌شود و نه فرهنگی یا سیاسی.

دانیل بل چند سال پیش به جایگزین کردن مفهوم جامعه‌ی اطلاعات به جای فراصنعت گرایی (PIS) مبادرت ورزید. اما در انجام این امر به گونه‌ای قابل توجه خصوصیات تحلیل خود را تغییر نداد و جامعه‌ی اطلاعات او همانند جامعه‌ی فراصنعت گرای اوست.

2ـ آنتونی گیدنز ـ متولد 1938 بی‌تردید, مهمترین نظریه پرداز اجتماعی پس از جنگ در بریتانیا و پیشاهنگ ایجاد جامعه شناسی بومی برجسته در آن است.

آرزوی گیدنز قالب بندی دوباره نظریه‌ی اجتماعی و هم باز سنجی درک ما از توسعه و مسیر مدرنیته است. گیدنز با صراحت کامل بیان می‌کند که،" عموماً مطرح می‌شود که ما منحصراً اکنون در اواخر سده بیستم به عصر اطلاعات گام می‌نهیم؛ اما جوامع نوین از آغاز ظهورشان, جوامع اطلاعاتی بوده‌اند". او با این اظهار نظر به ما نشان می‌دهد که بالا رفتن اهمیت اطلاعات ریشه‌های تاریخی ژرفی دارد. آن اندازه ژرف که ما را متقاعد می‌کند اطلاعات، امروز، در آنچنان دوره‌ای که او، آن را مدرنیته در سطح عالی (High modernity) می‌نامد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما این امر کافی نیست تا آن نوع تغییر سیستم را که دانیل بل به عنوان جامعه ی فراصنعت گرا یاد می‌کند بپذیریم.

3ـ هربرت آی شیلر (متولد 1919) برجسته‌ترین مهره در زمره گروهی ازنظریه‌پردازان انتقادی است که درباره روند کنونی قلمرو اطلاعات به تفسیر می‌پردازند. او یک روشنفکر آمریکایی برخاسته از نیویورک است و دیدگاههای اصلاحی خاصی دارد و مهمترین آثار اوعبارتند از: کسی می‌داند؟! (1981) - اطلاعات و اقتصاد بحران (1984) و بنگاه فرهنگی (1989) .

شیلر در واقع یک اقتصاددان است که روی اقتصاد سیاسی متمرکز شده ‌است و تحلیل‌ها و نگاه او ریشه‌های مارکسیستی دارد او تاکید می‌کند که ما در عصری زندگی می‌کنیم که در آن تولید و پخش اطلاعات با هر معیاری که در نظر گرفته شود در کل سیستم به فعالیتهای ضروری و اجتناب ناپذیر تبدیل شده است.

همچنین وی معتقد است که اطلاعات و ارتباطات عناصر بنیادی تلاش معمول و مورد قبول سرمایه‌داری است. او توجه خود را نخست به بحث ارتباط معیارهای تجاری با پیشرفت‌های اطلاعاتی معطوف می‌دارد. برای پروفسور شیلر، مرکزیت اصول بازار، یک اجبار نیرومند در کالاسازی اطلاعات و به معنای دسترسی فزاینده به اطلاعات، تنها به شرط قابلیت فروش آن می‌باشد. اطلاعات امروزه به عنوان یک کالا مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.

او سپس عامل"نابرابریهای طبقاتی" را مورد توجه قرار می‌دهد. پافشاری او بر این است که نابرابریهای طبقاتی عامل عمده پخش، دسترسی و قابلیتهای تولید اطلاعات است. به طور ساده طبقه تعیین کننده این است که چه کسی، چه اطلاعاتی را به دست می‌آورد و چه نوع اطلاعاتی را می‌تواند به دست آورد. بنابراین بسته به جایگاه فرد در سلسله مراتب طبقاتی، فرد ممکن است در انقلاب اطلاعاتی برنده یا بازنده باشد. سومین مبحث کلیدی هربرت شیلر این است که جامعه‌ای که در حال انجام تغییرات مهمی در زمینه‌های اطلاعات و ارتباطات است، جامعه‌ای دارای نظام سرمایه‌داری شرکتی محسوب می‌شود. یعنی سرمایه‌داری معاصر, از طریق نهادهای شرکتی حاکمیت یافته و عمدتاً بر تولید محصولات توسط چند شرکت محدود و سازمانهایی که عمدتاً دارای ثروتهای کلان ملی و بین المللی می‌باشند استقرار یافته است.

بنابر دیدگاه شیلر، جامعه اطلاعات بازتابی از اجبارهای سرمایه‌داری است. او پافشاری می‌کند که شرط لازم حمایت از مبارزه ملتهای فقیرتر برای پیشبرد امور خود، چالش با امپریالیسم اطلاعاتی (Information Imperialism) است. در حقیقت محیط اطلاعاتی جهان کاملاً از سوی ملت‌های غربی مخصوصاً آمریکا ساخته می‌شود.

اخبار، فیلم‌ها، موسیقی، محتوای مطالب آموزشی و انتشار کتاب دقیقاً نشانگر یک خیابان یک طرفه است. حتی تحلیل‌گران غیر رادیکال نیز می‌پذیرند که" وابستگی رسانه‌ای" در تشکیل جریان بین المللی ارتباطات، کاملاً مشهود است.

جالب توجه است که در اروپا یک نگرانی بسیار جدی در رابطه با سلطه فرهنگی وجود دارد، به عنوان مثال در فرانسه سنتی دیرینه وجود دارد که با تهدید آمریکا برای ایجاد وحدت فرهنگی و ازبین بردن تنوع فرهنگی از سوی تولیدات رسانه‌ای برتر ساخت آمریکا مخالفت می‌شود.

هربرت شیلر از چالش با امپریالیسم فرهنگی حمایت می‌کند و همه نیروها را به ایجاد یک نظم نوین اطلاعاتی در جهان فرامی‌خواند و از این رهگذر تاثیر چشمگیری در یونسکو بر جای می‌گذارد. در حقیقت هنگامی که او به سمت پشتیبانی از چنین سیاستی گرایش پیدا کرد و زمینه مساعدی را در یونسکو برای اعمال سیاستهای ضد امپریالیستی به وجود آورد، باعث کناره‌گیری ایالات متحده از آن سازمان شد.

به نظر من دیدگاه هربرت شیلر از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است و بسیاری از مباحث طرح شده در اجلاس WSIS، تحت تاثیر دیدگاه دانشمندانی همچون هربرت شیلر است که در ادامه مورد توجه واقع خواهد شد. بحث شکاف دیجیتالی ، دسترسی برابر، تنوع فرهنگی و ... ملهم از نظریات انتقادی این دانشمندان است.

تکفا - اشاره: اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات بر اساس مصوبه‌ی سال 2001 مجمع عمومی سازمان ملل متحد شکل گرفت. مرحله‌ی اول این اجلاس در سال 2003 در ژنو سوییس برگزار شد و قرار است دومین مرحله‌ی آن در سال 2005 در تونس برگزار گردد. در این یادداشت با اهداف شکل گیری این اجلاس بیشتر آشنا می‌شویم.

جامعه اطلاعات، نوسازی فرآیندهای اجتماعی از جمله روش زندگی، کار، آموزش و سایر فعالیت‌ها با استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) است. این فناوری تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار داده است.

در این جامعه، اطلاعات برای همه تولید، پردازش و منتشر می‌شود و تمام فعالیت‌ها، از جمله فعالیت‌های دولتی، تجارتی و آموزشی به صورت الکترونیکی در می‌آید و این امر جامعه را متحول می‌سازد.

جامعه اطلاعات، انقلابی است قابل مقایسه با تغییری که انقلاب الفبا و ماشین چاپ در دنیا ایجاد کرد. فرهنگ جدید، پدیده‌ای است براساس سمبل‌ها، کدها، مدل‌ها، برنامه‌ها، زبان‌های رسمی، الگوریتم‌ها و دیدگاه فکری جدید که نیاز به "سواد اطلاعاتی" دارد. اطلاعات و علم تنها اصولی نیستند که برای تغییر جامعه لازم می‌باشند. تنها در شرایطی مشکلات جوامع بشری حل خواهند شد که اطلاعات و مهارت‌ها به‌صورت سیستمی و مساوی ایجاد و به اشتراک گذاشته شوند.

جریان فزاینده رشد و توسعه اطلاعات و ارتباطات، محصولات و کاربردهای آن، فرصت‌های بسیار زیادی را برای کشورهای دنیا ایجاد کرده است و همچنین باعث افزایش فاصله دیجیتالی بین جوامع دنیا شده است. در همین راستا اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعات فرصت منحصربفردی برای کاهش فاصلة دیجیتالی و پیشبرد اهداف جامعه اطلاعات در تمام دنیا می باشد.

یوشیو اوتسومی، دبیر کل اتحادیه سازمان جهانی مخابرات (ITU) درباره اجلاس WSIS بیان داشت که "هم‌اکنون زمانی است تا در مورد اثر شگفت‌انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و تأثیر آن روی زندگی شخصی افراد بحث شود. اکنون فرصتی است تا رهبران دنیا مسیر درست جامعه اطلاعات را پیش روی خود قرار دهند و دنیایی درست، عادل، موفق و صلح‌آمیز ایجاد کنند. ما باید از تمام موفقیت‌ها و شکست‌های رهبران دنیا درس بگیریم و یک راهبرد نهایی را برای رسیدن به جامعه اطلاعات جهانی پیش بگیریم."

بعد از کوشش سازمان‌های بین‌المللی در دهه 90 میلادی در راستای سامان‌دهی دسترسی همگانی به شبکه‌های اطلاعاتی و ایجاد قوانین پایه‌ای برای یکپارچه‌سازی اهداف جامعه اطلاعات و تکمیل پروتکل‌های بین‌المللی، سازمان ملل متحد با همکاری اتحادیه بین‌المللی مخابرات تصمیم گرفتند تا اجلاسی را در سطح جهانی و با عنوان "اجلاس جهانی جامعه اطلاعات" در دو مرحله برگزار نمایند.

مجمع عمومی سازمان ملل، در دسامبر سال 2001، قطعنامة A/RES/56/183 را در مورد سازمان اجلاس جهانی جامعه اطلاعات (WSIS) تصویب و امضا کرد که بر اساس آن، کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل، همراه با ITU که نقش راهنما و سرپرست را با همراهی سازمان‌های UN و کشورهای میزبان بر عهده دارند، این اجلاس را برگزار خواهند کرد.

سرچشمه این اجلاس، قطعنامة 73 کنفرانس سران تام الاختیار ITU بود که با مشورت با آژانس‌های UN و موافقت آنها، به این نتیجه رسیدند که نیاز به اجلاسی جهانی در مورد جامعه اطلاعات وجود دارد. بخش اداری ITU،‌ در نشست سال 2001 تصویب کرد که این اجلاس را در دو مرحله داشته باشند: 1- ژنو از 12-10 دسامبر سال 2003 و 2- در تونس سال 2005.

همچنین مقرر گردید که مجموعه‌ای از نشست‌ها? مقدماتی با عنوان پریکام Precomها، برنامه‌ها و موضوعات اجلاس را تعریف نمایند که این مساله با برگزار? سه نشست تحت عنوان‌ها? Precom1, Precom2 و Precom3 تحقق پذیرفت.

این اجلاس محدوده وسیعی از مسایل مربوط به جامعه اطلاعات و پیشروی به سوی یک دید مشترک را پوشش می‌داد. در این اجلاس یک اعلامیه در مورد اصول و طرح کار? برای سهولت بخشیدن به رشد موثر جامعه اطلاعات و از بین بردن فاصله دیجیتالی به‌تصویب رسید. هدف از این اجلاس، گرد هم آوری نمایندگان سطح بالای دولت‌ها، بخش خصوصی، جوامع مدنی و سازمان‌های غیردولتی (NGO)ها بود و این اجلاس فرصتی منحصر به‌فرد برای کشورهای جهان جهت بحث و شکل دادن یک جامعه اطلاعاتی بود که تصمیمات و نتایج نهای? آن در اجلاس 2005 تونس مشخص خواهد گردید.

هدف اصلی جامعه اطلاعات از برگزاری اجلاس عبارت است از:

دسترسی به منابع اطلاعاتی وارتباطی برای همه،درتمام اوقات و همه جا با شرایط‌مساوی

از دیگر اهداف اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعات (WSIS) م? توان به موارد زیر اشاره کرد:

* ایجاد یک دیدگاه مشترک درمورد جامعه اطلاعات

* استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT ) برای از بین بردن فقر و نیل به سایر اهداف توسعه هزاره

* کوشش در جهت از بین بردن فاصله دیجیتالی

* ایجاد مشارکت و مکانیسم‌های سرمایه‌گذاری برای دسترسی جهانی و انعطاف‌پذیر به ICT

* توجه و نیاز به تهیه چارچوب‌های قانونی و سیاسی جدید برای جامعه اطلاعات

* رشد و پرورش تنوع فرهنگی و زبانی در جامعه اطلاعات

* تقویت آزادی بیان و حق برقراری ارتباط

از میان مهمترین موضوعات? که در این اجلاس مورد بحث و مذاکره قرار گرفت و حول محوریت آنها حدود سیصد نشست جانب? در اجلاس ژنو برگزار گردید, م?‌توان موارد زیر را به‌صورت نمونه بر شمرد:

- ایجاد زیر ساختار

• نقش مخابرات، سرمایه‌گذاری‌ها و فناوری در ایجاد زیر ساختار جامعه اطلاعات و از بین بردن فاصله دیجیتالی.

- گشایش دروازه ها

• دسترسی جهانی و متعادل به جامعة اطلاعات .

• نشست‌هایی در مورد نیازهای جهان در حال توسعه.

• معرفی اطلاعات به‌ عنوان یک کالای جهانی ‌مشترک.

- خدمات و برنامه های کاربردی

• مفاهیم جامعه اطلاعات برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.

• مفاهیم جامعه اطلاعات برای علم.

- نیازهای کاربر

• حفاظت از مشتری، خصوصی سازی و امنیت مشتری .

• محتویات مناسب، انعکاس فرهنگ‌های مختلف و اصلاح ارتباطات .

• مسایل اخلاقی جامعه اطلاعات .

• آموزش کاربر .

• حفاظت از کارمندان و خصوصی سازی کاری .

- توسعه چارچوب

• نقش دولت، بخش خصوصی و جامعة مدنی در شکل دادن جامعة اطلاعات .

• اطلاعات به عنوان یک ‌کالای جهانی ‌مشترک ( دامنة اطلاعات‌جهانی) .

• قوانین مالکیت معنوی و موارد استثنائی قانونی .

• سیاست‌های مربوط به تعرفه‌های مخابرات ودسترسی به اینترنت.

- فناوری ICT و آموزش

• فناوری ICT به عنوان اهرمی برای تغییر تحصیلات .

• محیط آموزش : فناوری ICT ، آموزشیاران، آموزش‌گیرندگان ومحتویات .

• نیازهای کاربران استخدام شده.

الف. دیدگاه مشترک ما پیرامون جامعه اطلاعاتی

1- ما نمایندگان مردم جهان، گرد آمده در ژنو از 10 تا 12 دسامبر 2003 برای برگزاری دور اول نشست جهانی جامعه‌ی اطلاعاتی، میل و تعهد مشترک خود به ایجاد جامعه اطلاعاتی مردم‌محور، همه‌شمول، و توسعه‌مدار را اعلام می‌داریم؛ جامعه‌ای که در آن همگان بتوانند اطلاعات و دانش را خلق کنند، به آن دسترسی داشته باشند، آن را بکار گیرند و به اشتراک بگذارند، تا افراد، اجتماعات و مردمان قادر شوند بر پایه اهداف و اصول منشور ملل متحد و احترام کامل و پاس‌داشت بیانیه جهانی حقوق بشر، در ارتقاء توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی خویش، به‌طور کامل استعدادهای خود را محقق سازند.

2- چالش پیش روی ما، به مهار در آوردن توانمندی‌های فن‌آوری‌ اطلاعاتی و ارتباطی برای دستیابی به اهداف توسعه‌ی مندرج در «اعلامیه هزاره» است؛ یعنی از میان بردن فقر مطلق و گرسنگی، رسیدن به امکان تحصیلات ابتدایی برای همه جهانیان، تقویت برابری جنسی و قوت‌بخشیدن به زنان، کاستن از میزان مرگ و میر کودکان، بهبود سلامت مادران، مبارزه با ایدز و ویروس اچ‌آی‌وی، مالاریا و دیگر بیماری‌ها، تضمین پایداری محیط زیست، و توسعه همکاری جهانی برای رسیدن به توسعه، برای دست یافتن به جهانی سرشارتر از صلح، عدالت و رفاه.

3- تاکید مجدد داریم بر جهان‌شمولی، یکپارچگی، همبستگی، و هم‌پیوندی میان همه حقوق انسانی و آزادی‌های اساسی؛ از جمله حق توسعه، آنچنان که در بیانیه وین آمده است. ما همچنین تأکید مجدد داریم بر این که دموکراسی، توسعه پایدار، و احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی همچنین حسن حاکمیت در تمام سطوح به یکدیگر وابسته‌اند و همدیگر را تقویت می‌کنند. ما مصمم به تقویت احترام به حاکمیت قانون در امور بین‌المللی و همچنین در امور ملی هستیم.

4- تأکید مجدد داریم بر این که به عنوان یک بنیاد اساسی برای جامعه اطلاعاتی و همچنان که در ماده 19 بیانیه جهانی حقوق بشر آمده، هرکسی حق آزادی عقیده و بیان دارد؛ و این حق مشتمل است بر آزادی داشتن عقیده بدون مداخله و آزادی جستجو، دریافت و به اشتراک گذاشتن اطلاعات و عقاید از طریق همه رسانه‌ها و صرف‌نظر از مرزها. ارتباطات یک فرایند بنیادین اجتماعی است. هر کسی در هر جا باید فرصت مشارکت داشته باشد و هیچ کس نباید از مزایایی که جامعه اطلاعاتی در اختیار می‌گذارد، کنار گذاشته شود.

5- افزون بر این تأکید مجدد داریم بر پایبندی‌مان بر مندرجات ماده 29 بیانیه جهانی حقوق بشر، مبنی بر این که هرکسی فقط نسبت به جامعه‌ای که در آن آزادی و توسعه کامل شخصیتش امکان‌پذیر است مسئولیت‌هایی دارد و هرکسی در اعمال حقوق و آزادی‌های خود باید فقط تابع آن محدودیت‌هایی باشد که در جهت تأمین احترام و به رسمیت‌شناختن حقوق و آزادی‌های دیگران و برآورده‌ساختن الزامات اخلاقی، نظم همگانی و رفاه عمومی در جامعه‌ای مردم‌سالار، در قانون مشخص شده است. این حقوق و آزادی‌ها به هیچ‌وجه نباید بر ضد اهداف و اصول ملل متحد به کار بسته شود. به این ترتیب، ما مروج یک جامعه اطلاعاتی هستیم که در آن به منزلت انسانی احترام گذاشته شود.

6- در راستای حفظ روح این بیانیه، ما مجدداً خود را متعهد به پاس‌داشت اصل حق حاکمیت برابر همه کشورها می‌دانیم.

7- اذعان داریم که علم، در توسعه جامعه اطلاعاتی نقش محوری دارد. بسیاری از سنگ‌های بنای جامعه اطلاعاتی محصول پیشرفت‌های علمی و فنی است که با به اشتراک گذاشتن نتایج پژوهشی ممکن شده است.

8- اذعان داریم که آموزش‌وپرورش، دانش، اطلاعات و ارتباطات، محور پیشرفت، فعالیت، و بهروزی انسان است. افزون براین، فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ICTs عملاً بر همه جنبه‌های حیات ما اثر عظیمی دارند. پیشرفت سریع این فن‌آوری‌ها فرصت‌های کاملاً جدیدی را برای دستیابی به سطوح بالاتر توسعه در اختیار ما می‌گذارد. توان این فن‌آوری‌ها در کاهش بسیاری از مشکلات دیرینه ما، بخصوص مشکل زمان و فاصله، باعث شده که برای نخستین بار در تاریخ، امکان بهره‌برداری از این فن‌آوری‌ها به نفع میلیون‌ها مردم در تمام گوشه و کنار دنیا پدید آید.

9- آگاهیم که فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باید وسیله دانسته شوند و نه هدف. این فن‌آوری‌های، در شرایط مطلوب، می‌توانند ابزاری نیرومند باشند که بهره‌وری، رشد اقتصادی، ایجاد مشاغل و اشتغال را افزایش دهند و کیفیت زندگی همگان را بهبود دهد. این ابزار همچنین می‌تواند گفت‌وگوی میان مردمان، کشورها، و تمدن‌ها را ارتقا بخشد.

10- همچنین نیک آگاهیم که مزایای انقلاب فن‌آوری اطلاعاتی و ارتباطی امروزه به گونه‌ای نامتساوی میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و در درون خود جوامع تقسیم شده است. ما کاملاً متعهدیم که این شکاف دیجیتال را به فرصتی دیجیتال برای همگان تبدیل کنیم؛ بخصوص برای آنهایی که در خطر جدا ماندن و بیشتر به حاشیه‌رانده شدن قرار دارند.

11- متعهدیم که به دیدگاه مشترک‌ خودمان از جامعه اطلاعاتی برای خود و برای نسل‌های بعدی جامه عمل بپوشانیم. اذعان داریم که جوانان نیروی کار آینده و خالقان پیشگام و اولین بکارگیرندگان فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی هستند. بنابراین، باید نقش آنها را در مقام آموزنده، تولیدکننده، سهیم، کارآفرین و تصمیم‌گیرنده قوت بخشید. بخصوص باید بر جوانانی متمرکز شویم که تا کنون نتوانسته‌اند از مزایای فرصت‌هایی که فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی فراهم آورده‌اند به‌طور کامل بهره‌مند شوند. ما همچنین متعهد می‌شویم ضامن رعایت حقوق کودکان در توسعه کاربردهای فن‌آوری اطلاعاتی و ارتباطی و بهره‌برداری از خدمات آن باشیم و همچنین حفاظت از آنان و بهروزی‌شان را تضمین کنیم.

12 - تأکید داریم که توسعه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی فرصت‌های بزرگی در اختیار زنان می‌گذارد، آنها که باید بخش جدایی‌ناپذیر و بازیگران اصلی در جامعه اطلاعاتی باشند. متعهدیم ضامن این باشیم که جامعه اطلاعاتی به زنان قوت ببخشد و مشارکت کامل آنها را به‌طور برابر در همه عرصه‌های اجتماعی و فرایندهای تصمیم‌گیری ممکن سازد. برای رسیدن به این هدف، باید چشم‌انداز برابری جنسی را به جریان حاکم تبدیل کنیم و از فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای این هدف بهره بگیریم.

13- در ساخت جامعه اطلاعاتی، توجه خاصی نشان خواهیم داد به نیازهای ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر و حاشیه‌ای جامعه؛ گروه‌هایی همچون مهاجران، آوارگان و پناهجویان، بیکاران و گروه‌های محروم، اقلیت‌ها و کوچ‌نشینان. ما همچنین نیازهای ویژه سالخوردگان و معلولان را نیز به رسمیت خواهیم شناخت.

14- ما مصمم هستیم که تنگدستان، بخصوص ساکنان مناطق دوردست، روستایی و حاشیه‌نشینان شهری را تقویت کنیم تا به اطلاعات دسترسی یابند و از فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بهره بگیرند تا همچون ابزاری به تلاش‌های آنان برای بیرون کشیدن خود از فقر یاری رساند.

15- در تحول جامعه اطلاعاتی، باید به وضعیت ویژه مردمان بومی و همچنین به حفظ گذشته و میراث فرهنگی آنها توجه خاص شود.

16- ما کماکان توجه خاصی داریم به نیازهای خاص مردم کشورهای در حال توسعه، کشورهای در حال گذار اقتصادی، کشورهای کمتر توسعه یافته، جزایر کوچک در حال توسعه، کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی، کشورهای تنگدست به شدت بدهکار، کشورها و مناطق تحت اشغال، کشورهای تازه رها شده از درگیری، و کشورها و مناطق دارای نیازهای خاص و همچنین دچار شرایطی که تهدید جدی برای توسعه است، نظیر بلایای طبیعی.

17- اذعان داریم که ساختن یک جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همگان، مستلزم شکل‌های جدیدی از همبستگی، مشارکت، و همکاری میان دولت‌ها و دیگر طرف‌های ذینفع، یعنی بخش خصوصی، جامعه مدنی، و سازمان‌های بین‌المللی است. با آگاهی به این که هدف بلندپروازانه این بیانیه - پر کردن شکاف دیجیتال و تضمین توسعه‌ای هماهنگ، عادلانه و برابر برای همگان – مستلزم تعهدی نیرومند از سوی همه طرف‌های ذینفع است که آنها را به همبستگی دیجیتال هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی فرامی‌خوانیم.

18- هیچ چیز در این بیانیه نباید به گونه‌ای تفسیر شود که لطمه‌زننده، نقض‌کننده، محدودکننده، یا باطل‌کننده مواد مندرج در منشور ملل متحد و بیانیه جهانی حقوق‌بشر، یا دیگر مقررات بین‌المللی یا قوانین ملی که جهت تقویت این مواد اتخاذ شده است، باشد.
ب. جامعه‌ای اطلاعاتی برای همگان: اصول اساسی
19- مصمم هستیم در تلاش خود برای تضمین این که هرکسی بتواند از مزایای فرصت‌هایی که فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی فراهم می‌آورد بهره‌مند شود. توافق داریم که برای برآمدن از عهده این چالش‌ها، تمام طرف‌های ذینفع باید با یکدیگر همکاری کنند تا: دسترسی به زیرساخت‌ها و فن‌آوری‌های اطلاعاتی وارتباطی و همچنین به اطلاعات و دانش بهبود یابد؛ توانایی ایجاد شود؛ اعتماد و امنیت در بهره‌برداری از فن‌آوری‌های اطلاعاتی وارتباطی افزایش یابد؛ یک محیط توانمندساز در همه سطوح ایجاد شود؛ کاربردهای فن‌آوری اطلاعاتی وارتباطی توسعه و گسترش یابد؛ تنوع فرهنگی مورد احترام قرار گیرد و پرورش داده شود؛ نقش رسانه‌ها به رسمیت شناخته شود؛ به ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی پرداخته شود؛ و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی تشویق شود. ما توافق داریم که اینها اصول مهم در ایجاد یک جامعه اطلاعاتی در برگیرنده همگان است.
1) نقش دولت‌ها و همه طرف‌های ذینفع در ارتقا فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی جهت توسعه
20- دولت‌ها، و همچنین بخش خصوصی، جامعه مدنی و سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های بین‌المللی نقش و مسئولیت مهمی در توسعه جامعه اطلاعاتی، و در موارد مقتضی، در فرایندهای تصمیم‌گیری، بر عهده دارند. ساختن یک جامعه اطلاعاتی مردم‌محور، کوشش مشترکی است که مستلزم همکاری و مشارکت میان همه طرف‌های ذینفع است.
2) زیرساختهای ارتباطی و اطلاعاتی: بنیادی ضروری برای جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همگان
21- متصل بودن، عامل مهمی در ایجاد جامعه اطلاعاتی است. دسترسی ارزان، عام، فراگیر و برابر به زیرساختهای فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و خدمات آن یکی از چالش‌های پیش‌روی جامعه اطلاعاتی است و باید هدف همه دست‌اندرکاران ایجاد این جامعه باشد. متصل بودن شامل دسترسی به انرژی و خدمات پستی است که باید سازگاری آن با قوانین بومی هر کشور تضمین شود.

19. شبکه توسعه یافته‌ای از زیرساختها و کاربردهای اطلاعاتی و ارتباطی که با شرایط منطقه‌ای، ملی و محلی تطابق داشته باشد، به آسانی و ارزانی در دسترس باشد، و هر جا که ممکن باشد استفاده‌های بیشتر از پهن‌باند و دیگر فن‌آوری‌های نوین را فراهم آورد، می‌تواند ترقی اجتماعی و اقتصادی کشورها و رفاه همه افراد، جوامع و مردمان را شتاب بخشد.

23- باید سیاست‌های فراهم‌کننده شرایط مناسب برای ثبات، پیش‌بینی‌پذیری و رقابت سالم در همه سطوح اتخاذ شود و به نحوی به اجرا درآید که نه تنها سرمایه‌های بیشتری از بخش خصوصی برای توسعه زیرساختهای فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی جذب کند بلکه بخش خدمات را در سراسر جهان ملزم به ارائه خدمات در عرصه‌هایی کند که در آنجا در شرایط بازار سنتی کاری نمی‌توان انجام داد. در حوزه‌های محروم، ایجاد نقاط دسترسی عمومی به فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در مکان‌هایی همچون دفاتر پست، مدارس، کتابخانه‌ها و بایگانی‌ها، می‌تواند ابزاری کارا فراهم آورد که دسترسی جهانشمول به زیرساخت‌ها و خدمات جامعه اطلاعاتی را تضمین کند.
3) دسترسی به اطلاعات و دانش
24- از بنیادهای اساسی یک جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همه‌اقشار این است که در آن همگان بتوانند به اطلاعات، ایده‌ها و دانش دسترسی داشته و در آن سهیم باشند.

25. تقویت و به اشتراک گذاشتن دانش جهانی به منظور دستیابی به توسعه، باید از طریق رفع موانع دسترسی برابر به اطلاعات برای فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و علمی و از طریق تسهیل دسترسی به اطلاعات حوزه عمومی، از جمله طرح جهانی و استفاده از فن‌آور‌های کمکی، ارتقا یابد.

26- یک حوزه عمومی غنی، جزئی ضروری برای رشد جامعه اطلاعاتی است که ثمرات فراوانی به بار می‌آورد نظیر مردمی تحصیل‌کرده، شغل‌های جدید، نوآوری، فرصت‌های تجاری، و ترقی علم. اطلاعات موجود در حوزه عمومی باید به راحتی در دسترس باشد تا جامعه اطلاعاتی را حمایت کند و مانع سوءتخصیص‌ها شود. نهادهای عمومی نظیر کتابخانه‌ها و بایگانی‌ها، موزه‌ها، مجموعه‌های فرهنگی و دیگر نقاط دسترسی محله‌ای و انجمنی، باید چنان تقویت شود که حفظ سوابق مستند و دسترسی آزادانه و برابر به اطلاعات را بهبود بخشد.

27- با افزایش آگاهی همه طرف‌های ذینفع نسبت به امکاناتی که مدل‌های مختلف نرم‌افزاری، از جمله نرم‌افزارهای تحت مالکیت، با بهره‌برداری مجاز، و مجانی فراهم می‌آورد باید دسترسی به اطلاعات و دانش بهبود یابد تا رقابت، دسترسی کاربران، و تنوع انتخاب افزایش یابد و همه کاربران قادر شوند راه‌حل‌هایی پدید آوردند که به نحو احسن نیازهایشان را پاسخ دهد.

28- ما می‌کوشیم فرصت‌های برابر همگان در دسترسی جهانی به دانش علمی و ایجاد و نشر اطلاعات علمی و فنی، از جمله ابتکارات برای دسترسی آزاد به انتشارات علمی را بهبود بخشیم.
4) ظرفیت‌سازی
29- هر کس باید فرصت کسب مهارت‌ها و دانش لازم برای فهم و مشارکت فعال در جامعه اطلاعاتی و اقتصاد دانش، و بهره‌برداری کامل از این جامعه و اقتصاد را داشته باشد. سواد و آموزش ابتدایی همگانی از عوامل اصلی ایجاد جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همگان است؛ که در آن توجه ویژه‌ای به نیازهای خاص زنان و دختران می‌شود. با توجه به نیازی که در همه سطوح به طیف گسترده‌ای از متخصصان اطلاعات و فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی وجود دارد، ایجاد ظرفیت‌های نهادینه شایسته توجه ویژه است.

30- استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در همه مراحل آموزش‌وپرورش، تعلیم و تربیت، و توسعه منابع انسانی باید ارتقا یابد و در این راه باید به نیازهای خاص افراد معلول، محروم و آسیب‌پذیر توجه شود.

31- آموزش پیوسته و آموزش بزرگسالان، بازآموزی، یادگیری مادام‌العمر، آموزش از راه دور، و دیگر خدمات ویژه، مانند پزشکی از راه دور، می‌تواند سهم اساسی در اشتغال داشته باشد و به مردم کمک کند که از فرصت‌های جدید فراهم آمده توسط فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای شغل‌های سنتی، خود اشتغالی و حرفه‌های جدید، بهره‌برداری کنند. آگاهی و سواد فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی از شالوده‌های بنیانی در این زمینه است.

32- پدیدآورندگان محتوا، ناشران، و تهیه‌کنندگان،‌ همچنین آموزگاران، مربیان، بایگان‌ها، کتابداران، و آموزندگان باید نقشی فعال در ارتقا جامعه اطلاعاتی، بخصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته، ایفا کنند.

33- برای دستیابی به توسعه پایدار جامعه اطلاعاتی، باید ظرفیت‌های ملی در بخش تحقیق‌وتوسعه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ارتقا یابد. افزون بر این، مشارکت، بخصوص مشارکت میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، از جمله کشورهای در حال گذار اقتصادی، در زمینه تحقیق‌وتوسعه، انتقال فن‌آوری، ساخت و بهره‌برداری از محصولات و خدمات فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، حائز اهمیت حیاتی در بهبود ظرفیت‌سازی و مشارکت جهانی در جامعه اطلاعاتی است. فعالیت در عرصه ساخت فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی فرصت چشمگیری برای خلق ثروت است.

34- نیل به آرمان‌های مشترک‌مان بخصوص این آرمان که کشورهای در حال توسعه و کشورهای دارای اقتصاد در حال گذار، اعضای کاملاً فعال جامعه اطلاعاتی شوند و به‌طور مثبت با اقتصاد مبتنی بر دانش درهم‌آمیزند، بستگی شدیدی دارد به ایجاد ظرفیت بیشتر در عرصه‌های آموزش‌وپرورش، دانش‌فنی، و دسترسی به اطلاعات، که عوامل عمده تعیین‌کننده توسعه و رقابت‌پذیری هستند.
5) ایجاد اعتماد و امنیت در استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی
35- تقویت چارچوب‌ اطمینان‌بخش، از جمله امنیت اطلاعات و امنیت شبکه، تضمین اعتبار، حفظ حریم خصوصی و حمایت از مصرف کننده، از پیش‌شرط‌های ایجاد جامعه اطلاعاتی و ایجاد اعتماد میان استفاده‌کنندگان از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی است. باید با همکاری همه طرف‌های ذینفع و نهادهای تخصصی بین‌المللی، یک فرهنگ جهانی در خصوص امنیت سایبری ایجاد کرد و آن را جا انداخت. این تلاش‌های باید از پشتیبانی همکاری‌های روزافزون بین‌المللی برخوردار شود. حائز اهمیت است که در درون این فرهنگ جهانی امنیت سایبری، ایمنی تقویت شود و حفاظت از داده‌ها و حریم‌خصوصی تضمین گردد. به‌علاوه، باید سطح توسعه اجتماعی و اقتصادی هر کشور به حساب آید و جنبه‌های توسعه‌ای جامعه اطلاعاتی مدنظر قرار گیرد.

36- ضمن به رسمیت‌شناختن اصل دسترسی عام و بدون تبعیض همه ملل به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی،‌ از فعالیت‌های سازمان ملل متحد برای جلوگیری از استفاده احتمالی از فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در جهت مقاصد ناسازگار با اهداف حفظ ثبات و امنیت بین‌المللی حمایت می‌کنیم. این استفاده‌ها می‌تواند اثرات مخربی بر یکپارچگی زیرساختارهای درون حکومت‌ها بگذارد و به امنیت آنان لطمه بزند. ضروری است که ضمن احترام به حقوق بشر، از استفاده از منابع و فناوری‌های اطلاعاتی در جهت مقاصد تبهکارانه و تروریستی جلوگیری شود.

37- هرزنامه معضل مهم و فزاینده‌ای برای کاربران، شبکه‌ها و کل اینترنت است. برخورد با هرزنامه و امنیت سایبری باید به گونه‌ای مناسب در سطح ملی و بین‌المللی صورت بگیرد.
6) محیط استعداد پرور
38- وجود یک محیط توانمندساز چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی، برای جامعه اطلاعاتی بسیار اساسی است. فناوری‌های اطلاعاتی وارتباطی باید به عنوان یک ابزار مهم در خدمت حسن حاکمیت قرار گیرد.

39- حاکمیت قانون، همراه با سیاست‌ها و مقررات حمایت‌کننده، شفاف، طرفدار رقابت، از لحاظ فنی بی‌طرف و قابل پیش‌بینی، که منعکس کننده واقعیات ملی باشد، برای ساخت یک جامعه اطلاعاتی مردم‌مدار الزامی است. دولت‌ها باید، هر جا که مقتضی بود، برای جبران کاستی‌های بازار مداخله کنند تا رقابت سالم حفظ شود، سرمایه‌گذاری جذب گردد، زیرساخت فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و کاربرد‌های آن بهبود یابد، و منافع اقتصادی و اجتماعی در خدمت اولویت‌های ملی به حداکثر برسد.

40- وجود یک محیط بین‌المللی استعدادپرور و پویا که پشتوانه‌ای باشد برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، انتقال فن‌آوری، و همکاری بین‌المللی، بخصوص در عرصه‌های مالی، بدهی، و تجارت و همچنین پشتوانه‌ای باشد برای مشارکت کامل و موثر کشورهای در حال توسعه در تصمیم‌گیریهای جهانی، از اجزاء حیاتی برای تلاش‌های ملی در جهت توسعه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی است. تقویت استطاعت اتصال در سراسر جهان، می‌تواند سهم چشمگیری در اثربخشی این تلاش‌های توسعه‌جویانه داشته باشد.

41- فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی با بهبودی که در کارایی و بهره‌وری، بخصوص در بنگاه‌های کوچک و متوسط، ایجاد می‌کنند، در واقع زمینه‌ساز مهمی برای رشد هستند. از این جهت، توسعه جامعه اطلاعاتی حائز اهمیت برای رشد اقتصادی وسیع هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه است. ثمرات بهره‌وری حاصل از فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و نوآوری‌های کاربردی در تمام بخش‌های اقتصادی باید پرورش یابد. توزیع برابر این ثمرات، به رفع فقر و توسعه اجتماعی کمک می‌کند. خط‌مشی‌هایی که سرمایه‌گذاری بهره‌ور را پرورش می‌دهد و شرکت‌ها، بخصوص بنگاه‌های کوچک و متوسط، را قادر می‌سازد تا به تغییرات لازم برای بهره‌برداری از سودمندی‌های فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی دست بزنند، ثمربخش‌ترین خط‌مشی‌ها هستند.

42- در جامعه اطلاعاتی حفاظت از مالکیت معنوی برای تشویق نوآوری و خلاقیت مهم است؛ به همین ترتیب، نشر وسیع،‌ پخش گسترده، و به اشتراک گذاشتن دانش هم برای تشویق نوآوری و خلاقیت مهم است. تسهیل مشارکت چشمگیر همگان در مسائل مالکیت معنوی و به اشتراک گذاشتن دانش از طریق آگاهی کامل و ایجاد ظرفیت، بخش بنیادینی از یک جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همگان است.

43- توسعه پایدار را می‌توان به بهترین صورت در جامعه اطلاعاتی به پیش راند در صورتی که تلاش‌ها و برنامه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات در انسجام با راهبردهای توسعه‌ای ملی و منطقه‌ای باشند. ما از برنامه «مشارکت جدید برای توسعه آفریقا» استقبال می‌کنیم و جامعه بین‌المللی را به حمایت از اقدامات مرتبط با فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی این ابتکار و همچنین ابتکارات مربوط به تلاش‌های مشابه در دیگر مناطق تشویق می‌‌کنیم. توزیع ثمرات رشد‌های حاصل از فناوری‌های اطلاعاتی به رفع فقر و توسعه پایدار کمک می‌کند.

44- استانداردسازی یکی از سنگ‌بناهای اصلی جامعه اطلاعاتی است. باید توجه ویژه‌ای به ایجاد و اتخاذ استانداردهای جهانی مبذول داشت. ایجاد و استفاده از استانداردهای باز، قابل استفاده دو جانبه، غیر تبعیضی و معطوف به نیازها، که در آن تقاضاهای کاربران و مصرف‌کنندگان مدنظر قرار گرفته باشد، عاملی بنیادین برای توسعه و گسترش افزون‌تر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و دسترسی ارزان‌تر به این فن‌آوری‌ها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، است. هدف استانداردهای بین‌المللی ایجاد محیطی است که در آن مصرف‌کنندگان بتوانند صرف‌نظر از نوع فن‌آوری به خدمات جهانی دست یابند.

45- طیف فرکانس رادیویی باید بر اساس منافع عمومی و مطابق با مقررات، و رعایت کامل قوانین ملی و معاهده‌های بین‌المللی مربوطه، مدیریت شود.

46- همه کشورها به شدت تشویق می‌شوند در گام‌هایی که جهت ایجاد جامعه اطلاعاتی برمی‌دارند از هر اقدام یکجانبه و غیرمنطبق با حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل، که مانع رسیدن کامل مردم کشورهای لطمه‌دیده از این اقدامات به توسعه اقتصادی و اجتماعی می‌شود، و یا مانع رفاه مردم خودشان می‌شود، خودداری ورزند و دوری کنند.

47- با اذعان به این که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی شیوه‌های کاری ما را پیوسته متحول می‌کند، ایجاد یک محیط کاری امن، ایمن و سالم، متناسب برای استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، با رعایت همه هنجارهای بین‌المللی مربوطه، ضرورت بنیادی دارد.

48- اینترنت به ابزاری جهانی تبدیل شده که در دسترس عموم قرار دارد و مسئله مدیریت بر آن باید موضوع اصلی در دستور کار جامعه اطلاعاتی باشد. مدیریت بین‌المللی اینترنت باید چندجانبه، شفاف و دموکراتیک باشد و دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی و سازمان‌های بین‌المللی به‌طور کامل در آن مشارکت داشته باشند. این مدیریت باید توزیع برابر منابع، تسهیل دسترسی همگان را تضمین کند و ضامن کارکرد باثبات و امن عملکرد ثابت باشد و موضوع چندزبانگی را به حساب آورد.

49- مدیریت اینترنت شامل هم خط‌مشی‌های فنی و هم خط‌مشی‌های عمومی می‌شود و باید همه طرف‌های ذینفع و سازمان‌های بین‌المللی و بین‌الدولی را در بر بگیرد. در این خصوص، اذعان داریم که:

سیاست‌گذاری را در بر می‌گیرد. بخش خصوصی نقش مهمی در توسعه اینترنت [در سطح فنی] داشته است و باید داشته باشد.

الف- اختیار سیاست‌گذاری برای خط‌مشی‌های عمومی مسائل مربوط به اینترنت جزو حق حاکمیت کشورهاست. آنها در موضوع‌های بین‌المللی خط‌مشی‌های عمومی مربوط به اینترنت از حقوق و مسئولیت‌هایی برخوردارند؛

ب) بخش خصوصی باید همچنان نقش مهمی را که در توسعه اینترنت هم در عرصه فنی وهم در عرصه اقتصادی داشته، ادامه دهد؛

پ) جامعه مدنی نیز نقش مهمی در موضوع‌های اینترنت، بخصوص در سطح جوامع و انجمن‌ها ایفا کرده است و باید به ایفای چنین نقشی ادامه دهد؛

ت) سازمان‌های بین‌الدولی باید همچنان نقش تسهیل‌کننده‌ای را که در هماهنگی مسائل عمومی خط‌مشی‌های مربوط به اینترنت داشته‌اند، ادامه دهند.

50- به مسائل مربوط به حاکمیت بین‌المللی بر اینترنت باید به گونه‌ای هماهنگ پرداخته شود. ما از دبیرکل سازمان ملل متحد می‌خواهیم تا طی یک فرایند باز و دربرگیرنده همه، و براساس سازوکاری که مشارکت فعال و کامل دولت‌ها، بخش‌خصوصی، و جامعه مدنی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته را تضمین کند و شامل سازمان‌های بین‌الدولی و بین‌المللی، و انجمن‌های مربوطه باشد، یک گروه کاری برای مسئله حاکمیت بر اینترنت تشکیل دهد تا اقدام به تحقیق و بررسی کند و در صورت مقتضی تا سال 2005 پیشنهاداتی را برای اقدام عملی در جهت حاکمیت بر اینترنت ارائه دهد.
7) کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات: منافع در همه جنبه‌های زندگی
51- استفاده و به خدمت‌گرفتن فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باید در جهت ایجاد منافع در همه جنبه‌های زندگی روزمره ما باشد. کاربردهای فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در عملیات و خدمات دولت، اطلاعات بهداشتی و درمانی، آموزش‌وپرورش، اشتغال، ایجاد شغل، کسب‌وکار، کشاورزی، حمل‌ونقل، حفظ محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی، جلوگیری از بلایای طبیعی، و فرهنگ و ترویج ریشه‌کنی فقر و دیگر اهداف توسعه‌ای مورد توافق، حائز اهمیت بالقوه است. فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی همچنین باید سهمی در الگوهای تولید و مصرف پایدار داشته باشد و از موانع سنتی بکاهد و فرصتی در اختیار همگان قرار دهند تا با برابری بیشتری به بازارهای محلی و جهانی دسترسی یابند. برنامه‌های کاربردی باید با کاربری آسان، قابل دسترس برای همگان، ارزان، مطابق با نیازهای زبانی و فرهنگی مختلف، و پشتیبانی‌کننده توسعه پایدار باشد. برای رسیدن به چنین وضعیتی، مقامات محلی باید در تدارک خدمات فناوری اطلاعاتی و ارتباطی به نفع مردم خود، نقش عمده‌ای ایفا کنند.
8) تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبانی و محتوای محلی
52- تنوع فرهنگی میراث مشترک بشری است. جامعه اطلاعاتی باید با محترم داشتن و استوار شدن بر هویت فرهنگی، تنوع زبانی و فرهنگی، سنت‌ها و مذاهب بنا شود و گفت‌وگوی میان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را ترویج دهد. ترویج، تصریح و حفظ زبان‌ها و هویت‌های متنوع فرهنگی همانگونه که در اسناد مورد توافق ملل متحد، از جمله بیانیه جهانی تنوع فرهنگی یونسکو، بازتاب یافته است، جامعه اطلاعاتی را غنی‌تر خواهد کرد.

53- در ایجاد یک جامعه اطلاعاتی دربرگیرنده همه، خلق، نشر و حفظ محتوا به زبان‌ها و قالب‌های متنوع، باید در بالاترین اولویت قرار گیرد و در این راه توجهی ویژه به تنوع در عرضه آثار ابتکاری و به‌رسمیت‌شناختن حقوق مؤلفان و هنرمندان مبذول شود. ضروری است که تولید و دسترسی به همه محتواها - آموزشی، علمی، فرهنگی و تفریحی - در زبان‌ها و قالب‌های متنوع تشویق شود. ایجاد محتوای محلی، متناسب با نیازهای بومی یا منطقه‌ای، مشوق توسعه اجتماعی و اقتصادی خواهد بود و باعث مشارکت همه طرف‌های ذینفع، از جمله مردم ساکن مناطق روستایی، دورافتاده و حاشیه‌ای خواهد شد.

54- حفظ میراث فرهنگی از اجزاء حیاتی هویت و خودشناسی افراد است که جامعه‌ای را با گذشته‌اش پیوند می‌زند. جامعه اطلاعاتی باید، با استفاده از همه روش‌های مناسب، از جمله با دیجیتالی‌کردن، میراث فرهنگی را برای آیندگان حفظ کند.
9) رسانه‌ها
55- تأکید مجدد می‌کنیم بر پایبندی خود به اصول آزادی مطبوعات و آزادی اطلاعات، همچنین استقلال، تکثرگرایی و تنوع رسانه‌ها که برای جامعه اطلاعاتی اساسی است. آزادی جستجو، دریافت، افشا و استفاده از اطلاعات برای تولید، جمع‌آوری و نشر دانش، برای جامعه اطلاعاتی حائز اهمیت است. از رسانه‌ها می‌خواهیم که در انطباق با بالاترین استانداردهای حرفه‌ای و اخلاقی، استفاده و برخورد مسئولانه‌ای با اطلاعات داشته باشند. رسانه‌های سنتی در تمام شکل‌ها نقش مهمی در جامعه اطلاعاتی دارند و فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باید نقشی حمایتی در این خصوص ایفا کنند. تنوع مالکیت رسانه‌ها، در انطباق با قوانین ملی، و با در نظر گرفتن معاهدات مربوطه بین‌المللی، باید تشویق شود. تأکید مجدد داریم بر لزوم کاستن از نابرابری‌های بین‌المللی که به رسانه‌ها لطمه می‌زند؛ بخصوص نابرابرهای مربوط به زیرساختار، منابع فنی و توسعه مهارت‌های انسانی.
10) ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی
56- جامعه اطلاعاتی باید به صلح احترام گذارد و ارزش‌های بنیادین آزادی، برابری، همبستگی، مدارا، مسئولیت مشترک، و رعایت طبیعت را پاس بدارد.

57- ما به اهمیت اخلاق در جامعه اطلاعاتی که باید ترویج‌دهنده عدالت و منزلت و ارزش آدمی باشد اذعان داریم. خانواده باید به وسیع‌ترین شکل ممکن حفاظت شود و برای ایفای نقش حیاتی خود در جامعه تقویت گردد.

58- در استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی وارتباطی و تولید محتوا باید حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین دیگران، از جمله حریم شخصی، و حق آزادی اندیشه، وجدان، و مذهب، هماهنگ با قواعد بین‌المللی مربوطه رعایت شود.

59- همه نقش‌آفرینان جامعه اطلاعاتی باید در مقابل استفاده‌های سوء از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، همچون تخلفات قانونی و دیگر کارهای ناشی از نژادپرستی، تبعیض نژادی، بیگانه‌هراسی، و نابردباری‌های، تنفر، خشونت، همه اشکال سوءرفتار با کودکان، از جمله تمایل جنسی به کودکان و وقیح‌نگاری درباره کودکان، و قاچاق و استثمار افراد بشر، به اقدامات مقتضی و روش‌های پیشگیرانه‌ای که قانون مشخص کرده، دست بزنند.
11) همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای
60- هدف ما این است که در تلاش‌های‌مان برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای مورد توافق بین‌المللی، نظیر اهداف مندرج در بیانیه هزاره، و برای پاس‌داشتن اصول اساسی که در این بیانیه وضع شده، از فرصت‌های ارائه شده توسط فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی استفاده کامل کنیم. جامعه اطلاعاتی ذاتاً جامعه‌ای جهانی است و تلاش‌های ملی باید با همکاری‌های مؤثر بین‌المللی و منطقه‌ای میان دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی و دیگر طرف‌های ذینفع نظیر موسسات مالی بین‌المللی مورد حمایت قرار گیرد.

61- برای ایجاد یک جامعه اطلاعاتی جهانی در برگیرنده همه، ما به دنبال رویکردها و سازوکارهای مشخص بین‌المللی و کاربست موثر آنها خواهیم بود، که این شامل مساعدت‌های مالی و فنی هم می‌شود. بنابراین، در عین قدردانی از همکاری کنونی در زمینه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی که از طریق انواع سازوکارها صورت می‌گیرد، همه طرف‌های ذینفع را دعوت می‌کنیم که به «دستورکار همبستگی دیجیتال» مندرج در «نقشه عمل» متعهد شوند. ما بر این باوریم که هدف مورد توافق در سراسر جهان، مشارکت در پر کردن شکاف دیجیتال، ارتقاء دسترسی به فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، ایجاد فرصت‌های دیجیتال، و بهره‌مندی از امکاناتی است که فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای توسعه فراهم می‌آورند. ما خواست برخی برای ایجاد یک «صندوق همبستگی دیجیتال» بین‌المللی و داوطلبانه، و خواست دیگران برای انجام مطالعات در مورد سازوکارهای موجود و اثربخشی و امکان‌پذیری چنین صندوقی را به رسمیت می‌شناسیم.

62- یکپارچگی منطقه‌ای به توسعه جامعه اطلاعاتی جهانی کمک می‌کند و همکاری قوی در درون و میان مناطق را به ضرورتی حتمی تبدیل می‌کند. گفتگوی منطقه‌ای به ظرفیت‌سازی ملی و به همسو شدن استراتژی‌های ملی با اهداف این بیانیه، ضمن رعایت ویژگی‌های ملی و منطقه‌ای کمک می‌کند. در این زمینه، ما جامعه بین‌الملل را به حمایت از این گونه ابتکارات مرتبط با فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی تشویق و از اقدامات آن استقبال می‌کنیم.

63- ما مصمم هستیم به کشورهای در حال توسعه، کشورهای کمتر توسعه یافته و کشورهای با اقتصاد در حال گذار، از طریق بسیج همه منابع مالی، تدارکات مالی و مساعدت‌های فنی و با ایجاد یک محیط مساعد برای انتقال فن‌آوری، سازگار با اهداف این بیانیه و «طرح عملی»، یاری برسانیم.

64- صلاحیت‌های اصلی «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات‌دور» در زمینه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، مساعدت در پرکردن شکاف دیجیتال، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی، مدیریت طیف رادیویی، ایجاد استانداردها و نشر اطلاعات، همه در ساختن جامعه اطلاعاتی حائز اهمیت حیاتی است.
پ. به سوی یک جامعه اطلاعاتی برای همگان، بر پایه دانش مشترک
65- خود را متعهد می‌دانیم به تقویت همکاری برای یافتن پاسخ‌های مشترک برای چالش‌ها و خود را متعهد می‌دانیم به اجرای «طرح عملی»، که رویای یک جامعه اطلاعاتی در برگیرنده همه را، بر پایه اصول اساسی مندرج در این بیانیه، متحقق خواهد ساخت.

66- همچنین خود را متعهد می‌دانیم به ارزیابی و پیگیری پیشرفتی که در پرکردن شکاف دیجیتال، با توجه به سطوح مختلف توسعه صورت می‌گیرد، تا به اهداف توسعه‌ای مورد توافق بین‌المللی نظیر اهداف مندرج در بیانیه هزاره برسیم، و خود را متعهد می‌دانیم به ارزیابی اثربخشی سرمایه‌گذاری و کوشش‌ها و همکاری‌های بین‌المللی در ساختن جامعه اطلاعاتی.

67- قویاً بر این باوریم که ما به‌طور جمعی وارد عصر تازه‌ای با توان‌بالقوه عظیم می‌شویم؛ عصر جامعه اطلاعاتی و ارتباطات گسترش یافته انسانی. در این جامعه در حال ظهور، اطلاعات و دانش می‌تواند تولید شود، مبادله شود، به اشتراک گذاشته شود و از طریق همه شبکه‌های جهانی با دیگران در میان گذاشته شود. تمام افراد به زودی، اگر اقدامات لازم را انجام دهیم، می‌توانند همراه یکدیگر یک جامعه اطلاعاتی جدید مبتنی بر دانش مشترک و استوار بر همبستگی جهانی و تفاهم دوجانبه بهتر میان مردمان و ملت‌ها بسازند. ما اطمینان داریم که این اقدامات راه را برای توسعه آتی یک جامعه دانایی راستین می‌گشاید.

تکفا - خسرو سلجوقی - اشاره: توصیف نماد اجلاس WSIS, تعبیر و تفسیر این نماد, چشم اندازی از آینده‌ی جامعه‌ی اطلاعات, گزارشی کوتاه از روند برگزاری اجلاس, بحث در ماهیت جامعه‌ی اطلاعات, معرفی بخش‌های مختلف اجلاس, شرح اصول کلیدی اعلامیه, و معرفی کارگاه‌های آموزشی جنبی اجلاس, مطالب متنوعی است که آقای خسرو سلجوقی, معاون فنی دبیرخانه‌ی شورای عالی اطلاع رسانی, به زیبایی در متن زیر جمع کرده‌است.

1- توصیف نماد WSIS

1-1- پنج عدد یک (1)، صفر (0)ی را در میان گرفته‌اند. این ساده‌ترین توصیف نماد است.

1-2- این نماد، بخش شمالی نیم‌کره‌ای را نشان می‌دهد که در آن، پنج خط نصف‌النهار حول یک محور و نقطه‌ای قطبی که به سمت شمال متمایل است رسم شده‌اند.

1-3- هر یک از پنج خط مذکور، دارای اندازه‌ای متفاوت است به طوری که شکل، مساحت و زاویه هر یک از آن‌ها با دیگری فرق دارد.

1-4- این خط‌ها، شبیه به پیکان‌هایی هستند که یک نقطه مرکزی را هدف‌گیری کرده‌اند.

1-5- هر یک از این پنج پیکان با نقطه مرکزی مذکور، هم حرف لاتین I را تشکیل می‌دهد و هم انسانی را که به سمت چپ خود متمایل است.

1-6- نقطه بالای حرف I و یا سر انسان در نماد مورد بحث، یکی بیشتر نیست و برای همه iها، یا انسان‌ها مشترک است.

1-7- هر I (یا هر پیکان) دارای یک رنگ است. این رنگ‌ها عبارتند از: سیاه، سرخ، آبی، سبز و زرد که هر یک از رنگ‌ها، قاره‌ای را تداعی می‌کند.

1-8- شما هم می‌توانید توصیف خود را از نماد WSIS برای ما بنویسید.

2- تعبیری از نماد WSIS

نخستین چیزی که با دیدن نماد WSIS به ذهن متبادر می‌شود، صفر و یک منطقی است که کوچک‌ترین جزء اطلاعات که از ترکیب آن‌ها کره زمین شکل گرفته است؛ یعنی جهاتی که در آن زیست می‌کنیم پاره‌پاره و دارای اجزا است.

هر پیکان رنگی، در این نماد، هم نشان قاره‌ای مسکونی است (قاره ششم یعنی جنوبگان، غیرمسکونی است و لذا از نماد حذف شده است): قاره‌ی سیاه، قاره‌ی سرخ، قاره‌ی زرد، قاره‌ی سبز و قاره‌ی آبی یا: افریقا، امریکا، آسیا، اروپا و اقیانوسیه و هم نشانه بزرگراه‌هایی اطلاعاتی است که به میدانگاهی منتهی می‌شوند.

i که پنج بار در این نماد به چشم می‌خورد، می‌تواند اختصاری باشد برای و به جای اطلاعات، تعامل، اینترنت، فرد و "من" (من نوعی) زیرا معادل انگلیسی تمام این کلید واژه‌ها، با i شروع می‌شود:

Individual, Internet, Interaction, Information

و I، به عبارت دیگر مردم جهان، در جامعه‌ی اینترنت، از طریق تعامل با یکدیگر و تبادل اطلاعات، به جامعه اطلاعات، یعنی به وحدت کلمه می‌رسند و به آگاهی دست می‌یابند:

- آگاهی از جهان

- آگاهی از یکدیگر

- آگاهی از خود و خدای خود که در حقیقت علم ادم الاسماء کلها را نیز تداعی می‌کند

3- تحقق WSIS

نه تنها حضور سه هزار و سیصد و ده نفر از چهارصد و هشتاد سازمان غیردولتی (NGO)، نهصد و هفتاد خبرنگار از 631 رسانه، 514 نفر از 98 شرکت، 967 نفر از اعضای پنجاه نهاد سازمان ملل، 225 نفر از سازمان جهانی و چهارهزار و پانصد و نود دولت‌مرد از 176 کشور، یعنی در مجموع گردهمایی 11047 نفر از 1486 منشا متفاوت، نشانه‌ای از تحقق عملی "جامعه اطلاعات" است, بلکه شکل ظاهری و طرح راهروبندی و چیدمان غرفه‌های نمایشگاه ICT4D (فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه)، نیز از روی نماد اجلاس، الگوبرداری و پیاده شده بود:

الف- در نمایشگاه ICT4D به تعداد پیکان‌های نماد، راهروهایی تعبیه و اجرا شده بودند که به صورت شعاعی، بازدیدکنندگان را به یک میدان‌گاه راهنمایی می‌کردند. این نمایشگاه دارای پنج خیابان (راهرو) بود که هر کدام مربوط به یکی از موضوعات کلی اجلاس بود.

ب- هر یک از راهروها، بزرگراه‌ها یا خیابان‌های بزرگی بودند و نامی با معنا و مسما داشتند:

- خیابان "دسترسی برابر یا مناسب" (بنفش)

- خیابان "سیاستگذاری و اجرا" (آبی)

- خیابان "نیروی انسانی و توانمندسازی" (سبز)

- خیابان "ارتباطات برای توسعه" (نارنجی)

- خیابان "مضامین محلی و دانش" (خاکستری)

این پنج خیابان در راستای آرم WSIS قرار گرفته بودند. آرم WSIS در ابعاد بسیار بزرگ در بالای نمایشگاه به چشم می‌خورد که هر خیابان در راستای یکی از لبه‌های آرم قرار داشت. مثلاً لبه‌ی بنفش این آرم در راستای خیابان "دسترسی برابر یا مناسب" قرار داشت. سعی شده بود غرفه هر شرکت‌کننده، بسته به نوع فعالیت هر شرکت‌کننده، در راستای همان خیابان قرار داشته باشد.

بازدیدکنندگان از این نمایشگاه، پس از گشت و گذار و تلاش برای کسب اطلاعات از غرفه‌ها، در تلاقی این خیابان‌ها، نمایشگاه‌ها در میدان‌گاه مرکزی، رفع خستگی و تجدید قوا می‌کردند و به "قرار می‌رسیدند".

شعار اصلی این نمایشگاه، و در کل ICT4D Platform، که در جای جای آن دیده می‌شد و عملاً انجام می‌شد، عبارت زیر بود:

Connecting people for a better life

در جامعه اطلاعات به جای تأمل و تأکید بر فناوری‌های اطلاعات, یعنی رایانه و فناوری‌های ارتباطاتی یعنی تلفن و یا ضریب نفوذهای آن، به فراهم آوردن شرایط اجتماعی، اقتصادی, فرهنگی و سیاسی در تحقق جامعه مدنی بسیار تأکید شد؛ چرا که در کشور ما هم می‌توان با یک تصمیم با استفاده از حساب ذخیره ارزی این اعداد کمی برای توسعه فنی را افزایش داد و به جامعه اطلاعات هم دست نیافت! ولیکن فراهم آوردن شرایط فوق (اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی ـ فرهنگی و سیاسی) فقط با پول میسور نمی‌باشد.

با ورود به جامعه اطلاعات دنیا با چه پرسش‌های جدیدی مواجه خواهد شد؟ در این جامعه، مبنای اخلاقی، مبنای حقوقی و... چگونه باید تعریف شود. لذا یک جامعه صرفاً با تقویت زیرساخت‌های مشابه شبکه‌ای خودش, یک جامعه‌ی اطلاعات نمی‌شود, بلکه در تولید اطلاعات و در روان بودن اطلاعات و در دو طرفه بودن اطلاعات و در میزان اعتماد کاربران به اطلاعات و... جامعه اطلاعات خواهیم داشت.

کشورهای پیشرفته برای حفظ منافع سرمایه‌داری، بیشتر می‌خواهند فناوری پیشرفت کند، فناوری را به عنوان یک هدف دنبال می‌کنند نه به عنوان اجزا، در حالی که کشورهای در حال توسعه بر فراهم آوردن شرایط اجتماعی, اقتصادی, فرهنگی و سیاسی توجه می‌کنند.

4- روند برگزاری اجلاس WSIS

"جامعه اطلاعات" نخستین بار در اجلاس مینیا پلیس اتحادیه بین‌المللی مخابرات، در سال 1998 عنوان شد و از آن پس، به یکی از موضوع‌های داغ مدیریت‌های ملی ICT و کاربران خدمات ICT مبدل‌گردید.

4-1- سپتامبر 1998 اجلاس ITU قطعنامه 73 قرار دادن اجلاس WSIS در برنامه کاری

4-2- کمیته هماهنگی و مدیریت سازمان ملل (ACC)

4-3- ژوئن 1999 مجمع ITU پاسخ مثبت ACC

4-4- مارس 2001 تأسیس گروه کار سطح بالای سازماندهی اجلاس (HLSOC)

4-5- دسامبر 2001 مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه 183/56 اجلاس با حمایت دبیرکل UN و با رهبری ITU در تهیه مقدمات آن برگزار شد.

4-6- می 2002 کنفرانس منطقه‌ای افریقا (باماکو)

4-7- ژولای 2002 WSIS Prep COM1 (ژنو)

4-8- نوامبر 2002 کنفرانس منطقه‌ای اروپا (بخارست)

4-9- ژانویه 2003 کنفرانس امریکای لاتین و کاراییب (باوارو)

4-10- ژانویه 2003 کنفرانس منطقه‌ای آسیا ـ اقیانوسیه (توبو)

4-11- فوریه 2003 WSIS Prep Com2 (ژنو)

4-12- فوریه 2003 کنفرانس منطقه‌ای آسیای غربی (بیروت)

4-13- ژولای 2003 نشست میان دوره‌ای (پاریس)

4-14- سپتامبر 2003 WSIS Prep COM3 (ژنو)

4-15- دسامبر 2003 تصویب اعلامیه اصول و طرح کاری

4-16- 2004 مقدمات مرحله تونس

4-17- 2005 اجلاس سران درباره جامعه اطلاعات مرحله تونس

5- جامعه اطلاعات چیست؟

اکنون این پرسش مطرح است که جامعه‌ی اطلاعات چیست؟ آیا جامعه‌ی اطلاعات، جامعه‌ای است که اطلاعات را مصرف می‌کند و یا می‌سازد؟ و یا این اطلاعات است که جامعه‌ای را ساخته است و یا خواهد ساخت؟ و اگر چنین است، یعنی اگر اطلاعات، "جامعه ساز" است، چه فرقی با کشاورزی و صنعت دارد که هر یک به نوبه‌ی خود، جوامع مربوط به خود را ساختند؟ و در نهایت؛ اگر به راستی، اطلاعات جامعه‌ای را شکل داده است، آیا می‌توانیم نماد یا "لوگویی" را برای جامعه اطلاعات ترسیم کنیم؟ (آن چنان که جوامع کشاورزی را با داس و خوشه گندم و جوامع صنعتی را با داس و چکش و یا دودکش، به تصویر می‌کشیم). این نماد i است یا e یا ei! شما چه پیشنهادی دارید؟

مفهوم جامعه اطلاعات، نخست مدعی جامعه‌ساز بودن اطلاعات است. یاخته‌های نطفه "جامعه‌ی اطلاعات"، مدت‌هاست که در بطن جامعه‌ی صنعتی و در جوامع صنعتی، منعقد شده و به سرعت در حال تکثیر است, تا به زودی جامعه‌ای به بزرگی و گستردگی جهان متولد شود.

به نظر، "جامعه‌ی اطلاعات", فرقی با دو جامعه‌ی دیگر ندارد. هر یک از آن‌ها در بطن جوامع بشری نطفه بستند و به‌وجود آمدند، اما اگر صنعت از جوامع کشاورزی پراکنده، جامعه‌ی بین‌الملل را بنانهاد. جامعه اطلاعات، جامعه‌ای جهانی را بنیان خواهدنهاد، حاصل این تحول، تبدیل شدن روابط میان کشورها به روابط میان NGOهاست و دگردیسی از نمایندگی به حضور! برای آن‌که منظور از این کلمات، روشن شود، باید اضافه کرد: اعلامیه‌ی اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات, با این جمله شروع می‌شود: "ما نمایندگان مردم جهان،..." و نه با "ما، نمایندگان دولت ـ ملت‌های جهان،...". شاید این نخستین اجلاسی بود که سازمان ملل متحد (آری "ملل متحد") با نمایندگان مردم جهان روبرو بود و شاید به زودی زود، روزی فرا رسد که نماینده‌ی دیگران بودن نیز زیر سؤال رود و هر فرد، خود را نمایندگی کند آن‌چنان که هر مسلمان در حج چنین می‌کند. آن وقت اگر قطع‌نامه و اعلامیه‌ای ضرورت داشته باشد، نوشته و خوانده شود، در آن باید بیاید: "ما، مردم جهان،..."!

باید توجه داشت جامعه‌ی اطلاعات چیزی به اضافه‌ی جامعه‌ی موجود نیست, یعنی گویا قرار نیست، این شرایط را داشته باشیم و یک جامعه‌ی اطلاعات هم داشته باشیم، در حالی که واقعیت این است که جامعه‌ی اطلاعات فردای همه‌ی ماست؛ نه اینکه چیزی در کنار این جامعه‌ی ما!

در اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات 2003، در ژنو چندصد برابر دولت مردان نمایندگانی از NGOها ,سازمان‌های غیردولتی مدنی، مذهبی، فرهنگی، بومی و صنعتی, گردهم آمده بودند. شاید آن همه شور و اشتیاق که در اجلاس بود، به دلیل همین مردمی بودن این رویداد بود. نخستین دور اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات، نقطه عطفی برای ورود جامعه‌های مدنی در عرصه‌ی جهانی است.

این آغازی است برای همگرایی دولت‌ها با سازمان‌های واقعاً غیردولتی خود، برای حل مسایل داخلی و جهانی، و تحولی است در راستای بزرگ‌ترین چالش عصر اطلاعات, یعنی به رسمیت شناخته شدن حق "هم حاکمیتی" جامعه‌های مدنی و رسیدن به مردم سالاری واقعی از طریق تضمین جریان آزاد اطلاعات و دسترسی عام به گنجینه‌ی عظیم اطلاعات عمومی.

این بدان معناست که دیگر تنها دولت‌ها نیستند که باید بار عظیم اطلاعات‌سازی را به دوش بکشند، بلکه تشکل‌های خصوصی، جامعه‌های مدنی و سازمان‌های غیردولتی نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ای را در این راستا برعهده دارند.

از منظری دیگر نیز جامعه‌ی اطلاعات، فرقی با جامعه‌های پیشین (جامعه کشاورزی و صنعت) ندارد: جامعه‌ی اطلاعات، تصور و خیالی معلق در فضای ذهنی افراد نیست, بلکه مبتنی بر طبیعت است و آنچه انسان از طبیعت می‌سازد. جامعه اطلاعات، جامعه‌ای رسانه‌ای و شبکه‌ای است که از حرکت الکترون‌ها، جان می‌گیرد. همچنین با برداشت امروزین ما از "اطلاعات" جوهره‌ی همه‌ی سامانه‌ها، "اطلاعات" است.

جرم، الکترون، پروتون، پروتیین و... و کل جهان، اطلاعات است. از این منظر، جامعه اطلاعات، تبلور تمام جوامع گذشته و عینیت محض کل جهان هستی است. این که ما روی هر یک از منزلگاه‌های تکامل تدریجی جوامع بشری، نامی می‌نهیم، به خاطر ساده کردن موضوع برای درک مطلب است اما این تقلیل از پیچیدگی به سادگی نباید ما را دچار این گمراهی کند که انگار گسستی در کار است و هر کدام از این نام‌گذاری‌ها (جامعه‌ی کشاورزی، جامعه‌ی صنعتی و جامعه‌ی اطلاعات)، چیزی است غیرقابل همپوشانی و وحدت.

باید درنظر داشت که درنبود نظریه وحدت‌نگر، برای درک هر منزل و هر مرحله از سفر تکاملی جوامع بشری، قواعدی تازه وضع می‌کنیم و گسست‌هایی را که در پیوستار حرکت تکاملی انسان، وجود واقعی ندارد، بزرگ‌نمایی می‌کنیم. آنان که (برای مثال) از موج اول، موج دوم، موج سوم و... سخن می‌گویند، باید دقت کنند که در خود این تمثیل، پیوست و پیوندی میان امواج برقرار است.

پس نه تنها "اطلاعات"، "جامعه ساز" است، بلکه "همه چیز ساز" است. اگر غیر از این بود، زندگی بی‌معنا بود و پوچ و اگر نهایی‌ترین هدف هر انسان آگاه، دانستن است (مطلق دانستن), جمع این انسان‌های آگاه و هر آنچه پیرامون آنهاست، "جامعه‌ی اطلاعات"، در مرحله در خودبودگی یا فی‌نفسه است. تکامل تدریجی جوامع بشری، بدون شک از این مرحله نیر عبور خواهد کرد و به مرحله "جامعه‌ی اطلاعات له نفسه" (برای خود) خواهد رسید و در آن مرحله نیز توقف نخواهد کرد.

تحقق جامعه اطلاعات، در خود، برای خود و برای "من" (و ما) هدف عالم و آدم است. (1)

در جامعه اطلاعات، دیگر دولت‌ها مالک اطلاعات نمی‌باشند، بلکه اطلاعات، امانتی در نزد دولت‌هاست و دولت ملزم است با پردازش، نگهداری خوب و با کمترین هزینه در اسرع وقت این اطلاعات را در اختیار شهروندان قرار دهد.

با ظرفیت جامعه اطلاعات، در آینده دولت‌ها به جای داشتن یک برنامه برای چند نسل، باید چند برنامه برای یک نسل داشته باشند!

6- بخش‌های اجلاس

این اجلاس در چهار قسمت برگزار شد:

6-1- اجلاس سران

در این قسمت روسای جمهور یا وزرای کشورهای مختلف حضور داشتند و زمان کوتاهی به سران هر کشور جهت ایراد سخنرانی اختصاص داده شده بود که بیشتر موضوعات مطرح شده در جهت استقبال از اهداف این اجلاس بود. هدف اصلی از برگزاری اجلاس دسترسی به منابع اطلاعاتی و ارتباطی برای همه، در تمام اوقات و همه جا با شرایط مساوی بود.

سایر اهداف:

- ایجاد دیدگاه مشترک در مورد جامعه

- استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای از بین بردن فقر و نیل به سایر اهداف توسعه هزاره

- کوشش در جهت از بین بردن فاصله دیجیتالی

- ایجاد مشارکت و مکانیسم‌های سرمایه‌گذاری برای دسترسی جهانی و انعطاف‌پذیر به ICT

- توجه و نیاز به تهیه چارچوب‌های قانونی و سیاسی جدید برای جامعه اطلاعات

- رشد و پرورش تنوع فرهنگی و زبانی در جامعه اطلاعات

- تقویت آزادی بیان و حق برقراری ارتباط

در سند اعلامیه اصول ابتدا تعریف کلی از جامعه اطلاعات و چالش‌ها و دیدگاه‌های ایده‌آل آن ارایه شده است، سپس اصول کلی جامعه اطلاعات در 11 بند به ترتیب زیر بیان شده است:

1- نقش دولت‌ها و تمام اعضا در افزایش استفاده از ICT برای توسعه

2- زیرساختار اطلاعات و ارتباطات با پایه اساسی یک جامعه اطلاعات فراگیر

3- دسترسی به اطلاعات و دانش

4- ایجاد ظرفیت

5- ایجاد محرمانگی، اعتماد و امنیت در استفاده از ICT

6- تواناسازی محیط

7- برنامه‌های کاربردی ICT با بهره‌برداری از آن در تمام جنبه‌های زندگی

8- تنوع و هویت فرهنگی، تنوع زبانی و مضامین محلی

9- رسانه‌ها

10-ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعات

11-همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای

آن‌چه که در این اجلاس تصویب شد، اعلامیه‌ای است که 67 بند دارد. این 67 بند در قالب سه قسمت و بخش‌های A,B,C ارایه شده است. بخش A تحت عنوان نظر مشتری که درباره جامعه‌ی اطلاعات است و بندهای 1-18 را دربرمی‌گیرد. بخش B تحت عنوان یک جامعه اطلاعات برای همه، اصول کلیدی که بندهای 19-64 را دربرمی‌گیرد و همان 11 اصلی است که بدان اشاره شد و بالاخره بند C به سوی جامعه‌ی اطلاعات برای همه براساس اشتراک‌گذاری دانش یا مبادله دانش که اصول 65-67 را دربرمی‌گیرد. برای معرفی، CDهای این‌ها هم از طرف شورای عالی اطلاع‌رسانی تهیه شده که برای همه قابل دسترسی است.

شرح و بسط اصول کلیدی اعلامیه:

1- نقش دولت‌ها در همه طرف‌های ذی‌نفع از جمله بخش خصوصی در پیشبرد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای توسعه

2- زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات باید تهیه شود به عنوان شالوده اساسی برای یک جامعه‌ی اطلاعات فراگیر و همگانی, یک جامعه‌ای که تمام مردم کشورها و دنیا را شامل می‌شود.

3- دسترسی به اطلاعات و معرفت‌ها. منظور از معرفت‌ها که گاهی به دانایی‌ها یا دانش‌ها ترجمه می‌شود. در این‌جا منظور اطلاعات و عرصه‌های عمومی مثل کتابخانه‌ها، آرشیوها، مراکز دانشگاهی و... است که در کشورهای غربی سعی می‌شود روز به روز بیشتر خصوصی شوند. چنان‌که تحصیلات دانشگاهی، موزه‌ها، کتابخانه‌ها را می‌خواهند خصوصی کنند و در اختیار بخش خصوصی بگذارند. این مساله عرصه‌ی عمومی اطلاعات بر همین اساس نرم‌افزارهای "منبع باز" که شما به راحتی می‌توانید از طریق اینترنت از آن‌ها استفاده کنید و نرم‌افزارهای مشابه‌اش که نرم‌افزارهای آزاد هستند، این‌ها را پیش‌بینی کردند. دسترسی همگانی به تلفن و...

4- ایجاد توانمندی‌های موردنظر، که باید با آموزش فرد از شش سالگی، آموزش اجباری و رایگان موردنظر قرار بگیرد و مخصوصاً به مهارت‌های اینترنتی، مهارت‌های الکترونیکی توجه شود. همه‌ی افراد به سوادآموزی تازه، سوادآموزی اینترنتی و دیجیتال یا الکترونیکی مجهز شوند.

5- ایجاد اعتماد و امنیت در کار

6- ایجاد محیط مساعد که برای این محیط مساعد قانون‌گذاری، سرمایه‌گذاری‌ها، حمایت از حقوق مالکیت معنوی، استانداردسازی فناوری‌های نوین ارتباطات و اطلاعات، اداره طیف امواج رادیویی و تلویزیونی توسط دولت‌ها و نه بخش خصوصی. ضروری است. مثل اینکه در امریکا شروع کردند به فروش امواج توسط بخش خصوصی و مهم‌تر از همه, نقش مدیریت جهانی که یکی از آخرین مباحثی بود که در روزهای قبل از تشکیل اجلاس بر سر آن توافق شد و امریکایی‌ها در برابر فشار اکثر کشورهای دنیا و کشورهای در حال توسعه و بعضی کشورهای دیگر مجبور شدند این را بپذیرند که یک گروه کاری تشکیل شود تا در اجلاس تونس مقدمات یک توافق جهانی را فراهم کند تا آنجا مشخص شد که "ITU", اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور که به کار ارتباطات دور می‌پردازد، محور فعالیت باشد.

7- کارکردهای فناورانه، در زمینه‌های مختلف که سودمدنی آنها برای تمام جنبه‌های زندگی مثل دولت الکترونیک، بهداشت الکترونیک، اشتغال الکترونیک، کشاورزی الکترونیک، محیط زیست الکترونیک و از این قبیل،‌ موردنظر قرار گرفته است.

8- گوناگونی فرهنگی و هویتی و گوناگونی زبانی که محتوای مرزی دارند، یونسکو چندین سال در این زمینه کار کرده است، دو سال پیش یونسکو اعلامیه جهانی مشهور "گوناگونی فرهنگی" را که متاسفانه در ایران باز با بی‌اعتنایی روبرو شد به تصویب رساند. این اعلامیه‌ی بسیار پراهمیت جهانی، اعلامیه‌ی جهانی یونسکو درباره چگونگی گوناگونی فرهنگی بود.

9- نقش رسانه‌ها در جامعه اطلاعات مدنظر است، این‌که روزنامه‌نگاران چه نقشی دارند؟ رسانه‌های آزاد و مستقل و کثرت‌گرا باید چگونه رشد پیدا کنند و روزنامه‌نگاران آزاد چگونه فعالیت کنند.

10- ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعت مطرح شد که یونسکو در 1997 نخستین کنگره بین‌الملل اخلاق اطلاعات را تشکیل داد تا اینکه در سال 2000 سومین نشست از این دست نیز برگزار شد و در سمینارهای اختصاصی آن در مورد خطرات اینترنت برای کودکان صحبت شد. در این قسمت نقش ما خیلی کلیدی است. در سال‌های گذشته دولت ایران پیشنهادهایی داد که این جنبه‌های اخلاقی که فراموش شده بود در پیش‌نویس اعلامیه گنجانده شود و خوشبختانه موضوع تحقق‌یافت.

11- همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است که مشخص می‌کند که به چه ترتیب می‌توان در زمینه ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی یا معرفتی در مناطق مختلف دنیا بین کشورها همکاری کرد. مباحث بعدی در برنامه‌ی عمل گنجانده شده است، که این هدف‌ها در این اصول یازده‌گانه که این‌جا ذکر شد، چگونه باید به مرحله عمل دربیاید. قرار است که ظرف دو سال آینده برنامه‌ی عمل اجرا شود و از سوی اتحادیه‌ی بین‌المللی ارتباطات دور مورد بررسی قرار بگیرد و نتایجش در اجلاس تونس عرضه خواهد شد. ضمناً پیش‌بینی شده که در سه ماه آینده اعضای این گردهمایی معروف به اجلاس تونس در ژنو گردهم آیند.

6-2- کارگاه‌های آموزشی

حدود سیصد نشست جانبی نیز به موازات اجلاس برگزار شد. بعضی از این فعالیت‌ها و نشست‌ها پیش از اجلاس شروع شده بودند و نیز نشست‌هایی همزمان با خود اجلاس فعالیت می‌کردند. بعضی از آن‌ها نیز در روزهای بعد از اجلاس برگزار شدند. در این نشست‌ها در مورد موضوعات مربوط به جامعه‌ی اطلاعات و اصول مطرح شده (11 اصل) در دو سند اعلامیه اصول و طرح کاری و مسایل مربوط به آن‌ها بحث و بررسی صورت گرفت. در بعضی از این نشست‌ها، در مورد پروژه‌ها و فعالیت‌های انجام شده و موفقیت‌ها و تجربیات به دست آمده در کشورهای مختلف، به ارایه مطلب پرداخته شد. عناوین بعضی از این نشست‌ها به شرح آتی ارایه خواهد شد.

6-3- نمایشگاه‌ها

6-4- سمینارها و میزگردها

7- برنامه‌های اجلاس

7-1- پیش برنامه‌های جانبی اجلاس

7-1-1- زندگی الکترونیکی: نمایشگاهی از تصاویر ویدیویی چهار فروم قبلاً برگزار شده تحت عنوان E-life

وب‌گاه: www.science-et-cite.ch

7-1-2- کنفرانس بهداشت الکترونیکی برای همه

برگزارکننده: MEDNET 2000

وبگاه: www.medbnet2003.org

7-1-3- داستان‌هایی از جهان در حال جهانی شدن

نمایشگاه تصاویر و عکس‌های ده عکاس از پنج قاره

وبگاه: www.globalizingworld.net

7-1-4- OSHCA 2003

چهارمین نشست فروم "اتحادیه منابع باز برای بهداشت"

برگزارکننده: بنیاد بهداشت در شبکه

وبگاه: www.mednet2003.org

7-1-5- داوطلبی و فناوری‌های نوین اطلاعاتی

میزگرد نمایندگان جامعه مدنی، دولت‌ها و بخش خصوصی

برگزارکننده: سازمان بین‌المللی داوطلبان

وبگاه: www.icvolunteers.org

7-1-6- اجلاس "نقش علم در جامعه اطلاعات"

- چگونه علم می‌تواند استمرار نوآوری در فناوری اطلاعات را تأمین کند؟

- برای کاستن از شکاف دیجیتالی، دانشی و اقتصادی میان جهان"دارا" و جهان "ندار"، از دانشمندان چه کاری برمی‌آید؟

- چرا دسترسی آزاد و باز به اطلاعات علمی این قدر با اهمیت است؟

- و به این دسترسی آزاد و باز چگونه می‌توان نایل شد؟

وبگاه: http://cern.Ch/rsis

7-1-7- جشنواره سایبری درباره مضامین محلی

- فروم بین‌المللی باز برای شناسایی هویت‌ها و تنوع فرهنگی در تهیه‌ی محتوا و مضامین محلی

- میزگردها، کارسوق‌ها (workshop)هایی درباره این‌که چگونه اقلیت‌ها و بومی‌ها قادر هستند فرهنگ خود و استقلال خود را در فضای سایبری به منصه‌ی ظهور برسانند.

وبگاه: www.cyberfestival.net

7-1-8- کنفرانس توسعه‌ی پایدار محیط زیست

برگزارکننده: FORJA از کشور ونزوئلا

7-1-9- فرصت‌ها و چالش‌های جامعه اطلاعات در خاورمیانه و غرب آسیا

- میزگرد درباره نقش جامعه‌ی مدنی در پیشبرد ICT برای توسعه

- تقویت جوامع مدنی در خاورمیانه و غرب آسیا به منظور توسعه ICT

برگزارکننده: مرکز منابع انسانی جامعه مدنی ایران (تهران)

وبگاه: www.icsorg.org

7-1-10- راهبردهای آموزش از طریق تفریحات برای مبارزه با ایدز

- میزگرد فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی علیه شیوه بیماری ایدز

برگزارکننده: بین المللی ارتباطات جمعیتی (CONGO)

وبگاه: www.ngocongo.org

7-1-11- اجلاس جهانی جامعه اطلاعات را تصرف کنیم!

- کنفرانس برای مردم ژنو، نمایندگان اعزامی از سراسر جهان به اجلاس، به منظور تبادل دیدگاه‌هایشان در زمینه اطلاعات و کنترل

برگزارکننده: ژنو 2003

وبگاه: www.geneva03.org

7-1-12- حقوق بشر و جامعه اطلاعات از وین تا ژنو

- میزگرد انعکاس نتایج کنفرانس 1993 حقوق بشر در وین در اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات 2003 و این که چگونه بشر از عهده آن برآمده است تا چراغ جامعه‌ی اطلاعات را روشن کند.

برگزارکننده: CONGO

وبگاه: www.ngocpngo.org

7-1-13- رسانه‌ها در جامعه‌ی اطلاعات

- میزگرد درباره دیدگاه زنان نسبت به رسانه در جامعه اطلاعات و ضرورت یکپارچه‌سازی اشکال سنتی، برقراری ارتباط با رسانه‌های "الکترونیکی" به منظور حفظ و حراست از اطلاعات زنان و تولید مضامین

برگزارکننده: فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی/بخش جنسیت

7-1-14- قانون و فضای سایبری

- Workshop برای تدوین چهارچوب قانونی جامعه‌ی اطلاعات و ارایه توصیه‌هایی برای اجرای طرح عمل اجلاس جهانی جامعه اطلاعات

- موضوع‌های اصلی: مقررات‌گذاری برای مخابرات (نظام مخابرات)، دسترسی عام به اطلاعات، آزادی بیان در فضای سایبری، مالکیت معنوی، حفاظت از حریم خصوصی و داده‌های شخصی، پیشگیری از جرم‌های سایبری و امنیت

برگزارکننده: موسسه سازمان ملل برای آموزش و پژوهش (UNITAR)

وبگاه: egov.unitary.org/spip/article1s3.html

7-1-15- کنفرانس حقوق بشر زنان در جامعه اطلاعات

برگزارکننده: CONGO

7-1-16- پاتوق خبرنگاران

برگزارکننده: فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران

وبگاه: www.Journalists.ch

7-1-17- چالش‌های جهانی "اججا"

- میزگرد با شرکت عالی‌ترین مقامات ITU

برگزارکننده: ITU

وبگاه: www.itu.int

7-1-18- فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی

- فناوری‌های نوین کیفیت ارتباطی رسانه‌های الکترونیکی را به منظور سرویس‌دهی بهتر برای توسعه اجتماعی، دولت‌مداری بهتر و مردم‌سالاری، ارتقا داده است و خبرنگاران را قادر ساخته است از پنج قاره، با رؤسای حاضر در اجلاس ژنو ارتباط بر خط داشته باشند.

برگزارکننده: UNDPI,EBU

وبگاه: www.wemfmedia.org

7-1-19- میزگرد چگونگی ارتقای زیرساخت ارتباطات و بهبود کیفیت

- با نمایندگانی از چند کشور آسیایی

برگزارکننده: نمایندگان ادوار سابق سازمان ملل

وبگاه: www.wafanif.org

7-1-20- کنفرانس دانش، اطلاعات و ارایه در مورد زنان مسلمان

- نقد یک فیلم ویدیویی

- ارایه سخنرانی

- مباحثه

به منظور گشودن کلاف سردرگم، حاصل از خلط مبحث میان دانش و اطلاعات و این‌که چگونه بیرون کشیدن یک موضوع از متن اجتماعی‌اش می‌تواند به گمراهی منحر شود.

برگزارکننده: اتحادیه جهانی مسلمانان (کمیته زنان)

7-1-21- چشم‌اندازهای جمعی در زمینه جامعه مدنی در کشورهای آمریکای لاتین

- تولیدات تعاونی‌های مختلف با هدف پاسخ‌دهی به نیازها و چالش‌های ICT

برگزارکننده: Funredes

وبگاه: www.funreds.org/mistica

7-1-22- کنفرانس درباره ده فرمان مدیریت نوین نرم‌افزاری با پیمانکاران Oracle

- آیا می‌توان مدیریت نرم‌افزاری یک شرکت را نیز به صورت پیمانکاری به بیرون از شرکت انتقال داد؟

برگزارکننده: Oracle

وبگاه: www.oracle.com

7-1-23- کارگاه آموزشی سیستم مدیریت منابع انسانی سازمان ملل

برای شرکت‌های متوسط و کوچک

برگزارکننده: Oracle

وبگاه: www.oracle.com

7-1-24- آینده تکامل تدریجی فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات

- میزگرد تعدادی از آینده‌نگران و پیش‌گویان روند رشد ICT

برگزارکننده: ITU

وبگاه: www.itu.int/ITU-T/tsb-director/CTO/index.html

7-1-25- برزیل الکترونیکی: سفری به "انضمام دیجیتالی"

- چگونه بخش خصوصی، جامعه مدنی و دولت در برزیل در فعالیت تنگاتنگی مشغول شکاف دیجیتالی هستند.

برگزارکننده: SEBRAE (ریودژانرو)

7-1-26- کنفرانس حاکمیت جهانی ICT و نگرانی مردم

- بررسی واقع‌بینانه نگرانی‌ها و امیدها در زمینه دولت الکترومیکی توسط کارشناسان جامعه مدنی، بخش خصوصی و عمومی کشورهای عضو

برگزارکننده: سازمان کارشناسان حرفه‌ای رایانه برای مسؤولیت‌پذیری اجتماعی

وبگاه: www.cpsr.org

7-1-27- کوبا: ICT برای همگان

- کنفرانس

برگزارکننده: وزارت اطلاعات و ارتباطات گویا

7-1-28- کارگاه آموزشی اینترنت نسل آینده (IPV6)

برگزارکننده: جامعه‌ی اطلاعات اینترنت

7-1-29- کنفرانس آزادی نرم‌افزاری برای جامعه اطلاعات تساوری طلب چند فرهنگی

برگزارکننده: بنیاد طریق آزادی

7-1-30- اشتغال و جامعه اطلاعات

- میزگرد کارشناسان فقرزدایی، انضمام اجتماعی، کار و استخدام مجدد

- کار الکترونیکی (e-work)

- خود اشتغالی الکترونیکی (راه حل‌ها)

- مطالعه‌ای در امریکای لاتین

برگزارکننده: دانشگاه بوینس آیرس (آرژانتین) مرکز دور کاری و دور شکل‌گیری

7-1-31- صوت روی اینترنت و جهان در حال توسعه

برگزارکننده: سیسکو

وبگاه: www.itxc.com

7-1-32- کارگاه آموزشی درباره دانش و اهمیت آن در همکاری و مشارکت سازمانی و اجتماعی

برگزارکننده: Oracle

7-1-33- پروژه سلام بر جهان (Helloworld)

- ابتکار جدیدی برای دریافت "کوته پیام" از سراسر جهان و نوشتن در فواره‌های مشهور جهان از طریق پروژکتورهای نوری ویژه نوشتن روی آب

- فواره‌های ژنو، بمبئی (هندوستان)، ریودژانیرو (برزیل) و نیویورک (امریکا)

- به شش زبان رسمی سازمان ملل

برگزارکننده: دفتر فدرال فرهنگ (سوئیس)

وبگاه: www.hellowordproject.com

7-1-34- مراسم گشایش اجلاس جهانی رسانه‌های الکترونیکی

- با حضور کوفی عنان و پاسگال کوشین (رییس جمهور سوئیس)

برگزارکننده: فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی

وبگاه: www.wemfmedia.com

7-1-35- تلنگری برای توسعه آسیا ـ اقیانوسیه

- کنفرانس احداث مرکزی برای یادگیری الکترونیکی، اطلاعات، ارتباطات و دانش (click)

برگزارکننده: بانک توسعه آسیا

وبگاه: www.adb.org

7-1-36- سمپوزیوم ایجاد جامعه‌های دانش‌مدار: از خیال تا عمل

برگزارکننده: UNESCO

برگزارکننده: پالکسپوی ژنو (اتاق c)

وبگاه: www.unesco.org/wsis/symposium

7-1-37- کنفرانس اجلاس بین‌المللی جامعه جهانی (ISIS) در مانیل (فیلیپین)

برگزارکننده: ISIS (مانیلا)

7-1-38- میزگرد "تجاوز جهانی، تجاوز رسانه‌ای"

برگزارکننده: فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی

وبگاه: www.wemfmedia.com

7-2- برنامه‌های اصلی

7-2-1- سمپوزیوم ICT برای توسعه: کارآیی و ناکارآیی‌های ICT

- برندگان و بازندگان انقلاب اطلاعات

- بسیج سرمایه‌های خصوصی برای توسعه ICT

- تجربیات حاصل از آفریقا

- ICT و ظرفیت‌سازی در نیروی انسانی

- کسب و کار الکترونیکی برای توسعه

- توسعه، امنیت و استطاعت مردم

- ویروس‌ها، نامه‌های فله‌ای و نگرانی‌های دوران پس از یازدهم سپتامبر

- چه کسانی از "منابع آزاد" هراسناک هستند؟

- آیا Wi-Fi، جهان را نجات می‌دهد؟

- به کجا می‌رویم؟

برگزارکننده: بانک جهانی

وبگاه‌ها: www.seco.admin.c و www.infoddev.org

7-2-2- کنفرانس "روز جوان"

- در جامعه‌ی اطلاعات جایگاه جوانان کجاست؟

- چه چیزی در جامعه‌ی اطلاعات، برای جوانان جالب و با اهمیت است؟

- چگونه می‌توان فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات را برای توسعه به کار انداخت؟

- تعامل جوانان جهان با رهبران جهان

برگزارکننده: بخش جوانان جامعه اطلاعات

وبگاه: www.ycdo.net/wsis

7-2-3- کارگاه آموزشی شبکه‌ای باز اجلاس جهانی جامعه اطلاعات

- کاراه تعامل شبکه‌سازی شده به منظور طرح فصول مهم طرح عمل اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات، میان سال‌های 2003 و 2005 به منظور ایجاد تبادل اطلاعات میان شرکت‌کنندگان در اجلاس ژنو

برگزارکننده: طرح WSIS fhc

وبگاه: www.openwsis.org

7-2-4- میزگرد مردم‌سالاری، آزادی و شکاف دیجیتالی

برگزارکننده: جنبش فدرالیست‌های جهان

وبگاه: www.radicalparty.org

7-2-5- سمینار یادگیری الکترونیکی برای توسعه

برگزارکننده: سازمان جهانی کار

وبگاه: www.itcilo.it

7-2-6- کارگاه ICT برای توسعه و "اهداف توسعه هزاره"

برگزارکننده: اتحادیه فدراسیون‌های جهانی سازمان ملل

وبگاه: www.unog.ch

7-2-7- کنفرانس ICT برای مردم‌سالاری محیطی

برگزارکننده: UNECE

وبگاه: www.unece.org

7-2-8- IT و جنسیت: فضایی برای زنان

برگزارکننده: gender IT. Org

وبگاه: www.apcwomen.org

7-2-9- شهرها و مراجع محلی در جامعه‌ی اطلاعات

- شهرداری‌ها و مراجع محلی چه نقشی در جامعه‌ی اطلاعات ایفا می‌کنند؟ شهرداران شهرهای ژنو، لیون، بارسلونا، شانگ‌های، کانتون، شهر هوه، تمبوکتو، کوری تی‌با، دوبی، بمبئی و سایر شهرها، شهرهایی هستند با سهم بالا در جامعه‌ی اطلاعات، از این‌رو شهردار لیون، میزبان نخستین اجلاس جهانی شهرهای جامعه‌ی اطلاعات بود که از 4-5 دسامبر 2003 برگزار شد.

برگزارکننده: شهردار شهر ژنو و شهر لیون

وبگاه: www.cities-lyon.org

7-2-10- سمپوزیوم ایجاد جامعه‌های دانش مدار: از خیال تا عمل

برگزارکننده: UNESCO

وبگاه: www.unesco.org/wsis/symposium

7-2-11- میزگرد چه چیزی ICT را به موتوری قوی برای رشد مؤثر تبدیل می‌کند؟

- وضع مقررات برای تنظیم بازار، چارچوب قانونی و خط مشی، موضوع هایی هستند که ICT را به موتوری قوی برای رشد مؤثر تبدیل می‌کنند.

- چه چیزهایی، ضامن اجرای مؤثر هستند؟

- از مشکلات ICT چه خبر؟

- چگونه می‌توان بر موانع ICT غلبه کرد؟

برگزارکننده: ICC

وبگاه: www.iccwbo.org

7-2-12- مدل دوم فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی: آزادی رسانه‌ای و جامعه‌ی اطلاعات

- رادیوهای آزاد از ویراستاری (و سانسور) و تلویزیون‌ها و وبگاه‌های آزاد از کنترل، ضرورت جامعه اطلاعات هستند!

- با ارایه نمونه‌هایی از جهان "جهان عرب" نشان داده می‌شود که چگونه کشورهای بسیاری، مسیرهای رهایی خود را پیدا می‌کنند.

- نقش آزادی مطبوعات در جامعه‌ی اطلاعات

- مثال‌هایی از آزادی مطبوعات در افغانستان و عراق

وبگاه: www.wemfmedia.org

7-2-13- پایداری در جامعه اطلاعات

برگزارکننده: مدرسه عالی پلی‌تکنیک لوزان

7-2-14- مرکز اطلاعات مستندسازی در قلب جامعه‌ی اطلاعات

- نقش و خدمات بایگانی‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز مستندسازی برای عرضه اطلاعات به همگان

برگزارکننده: IFLA-SMIS

7-2-15- به سوی عصر جدید "اطلاعات و دانش برای همگان"

- چگونگی گذر جامعه اطلاعات به جامعه اطلاعات

برگزارکننده: باشگاه رم

7-2-16- ارایه نتایج 5 سال نظارت بر کاربری ICT در افریقا

برگزارکننده: مرکز مطالعات افریقای سیاه

وبگاه: www.africati.org

7-2-18- کارگاه آموزشی جامعه اطلاعات فراگیر

- ارایه تصویری روشن از آن‌چه جامعه اطلاعات برگزارکننده است:

برگزارکننده: وزارت مدیریتی عمومی، امور داخلی، پست و مخابرات از کشور ژاپن

(Ministry of public Management/ Home affaire. Posts and Telecoms, Japan)

وبگاه: www.sonmo.go.jp/English/index.html

7-2-19- میزگرد تنوع فرهنگی در جامعه دانش مدار

- تاکید بر اهمیت مسایلی چون دفاع از مضامین محلی و چند زبانی، تنوع زبانی، نقش نهادهای حفظ آثار فرهنگی در جامعه دانش مدار

برگزارکننده: یونسکو

7-2-20- مدل سوم فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی: تدوین دستور کار جهانی

- بازی‌گردانان جدید عصر جامعه‌ی اطلاعات، اقلیت‌ها، جوامع مدنی و... هستند.

برگزارکننده: فروم جهانی رسانه‌های الکترونیکی

وبگاه: www.wemfmedia.org

7-2-21- راهبردهای ملی برای جامعه اطلاعات

- مکانیزم‌های برقراری مشارکت پایدار میان دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه‌ی مدنی برای نیازهای خاص هر کشور در تدوین راهبرد ملی برای رسیدن به جامعه‌ی اطلاعات

برگزارکننده: UNECE

وبگاه: www.unece.org/etredes/ict

7-2-22- قدرت انتخاب برای آینده‌ای بهتر

- ضرورت گفت‌وگو با فراهم آوردن خدمات اینترنت، واسطه‌گران، آژانس‌های تبلیغاتی، ناشران، فیلم‌سازان و تولیدکنندگان آثار هنری مانند موسیقی‌دانان و نوازندگان

برگزارکننده: دانشگاه برهما کوماریس

وبگاه: www.bkesch.com

7-2-23- میزگرد اطلاعاتی علمی و گروه PCT

- گروه PCT متشکل از نهادهای مثبت اختراع (P) و حق مؤلف (c) و علامت تجاری (T)

برگزارکننده: MDPI/ENSTA

وبگاه‌ها: www.wsis-si.org و www.wsis-pct.org

7-2-24- زنان در همزمانی

- نهاد APC WNSP در همین سال تأسیس خود را جشن می‌گیرد

- این نهاد، پیشاهنگ در مسایل جنسیت و ICT در سطح جهان است.

- تدیون راهبردهایی برای ده سال آینده

برگزارکننده: برنامه حمایت از شبکه‌سازی برای زنان

وبگاه: apcwomen.org

7-2-25- جایزه جهانی برای خلاقیت در ایجاد مضامین الکترونی

برگزارکننده: مرکز بین‌المللی رسانه‌ها (سالس بورگ اتریش)

وبگاه: www.wsis-award.org

7-2-26- کنفرانس شکاف دیجیتالی، توسعه جهانی و جامعه‌ی اطلاعات

برگزارکننده: بنیاد تحقیقات بین‌المللی برای توسعه

وبگاه: www.irfd.org

7-2-27- کنفرانس اینترنت و توسعه

- نقش اینترنت در کشورهای در حال توسعه

برگزارکننده: اتحادیه آغازگران

وبگاه: www.webtrottceurs-quartiers.org

1- ایران در یک نگاه1-1- زمینه‌های تاریخی

iranwsis- ایران کشوری است با تمدن هفت هزار ساله که قدیمی‌ترین شهر جهان در آن واقع شده است. هزاران اثر علمی، فرهنگی، هنری و دینی برجای مانده از این دوران، بخشی از ابعاد این تمدن را نشان می‌دهند. هگل، فیلسوف معروف آلمانی، تشکیل اولین دولت عقلانی جهان را در قرن ششم قبل از میلاد، پیش از شکل‌گیری امپراطوری رم به این نقطه از زمین نسبت داده است. ایرانیان با ساماندهی نظامی برای انتقال سریع و رسمی اطلاعات، سهم بزرگی در تشکیل و نهادینه‌سازی اولین نظام انتقال اطلاعات داشته‌اند و اولین گام‌ها را در راه ایجاد جامعه‌ی اطلاعاتی جهانی برداشته‌اند.

سرزمین ایران بیش از 6/1 میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد که در جنوب به خلیج فارس و در شمال به دریای خزر و کشورهای آسیای میانه منتهی می‌شود. در حال حاضر بیش از 66 میلیون نفر جمعیت دارد.

1-2- آمارهای مربوط به جمعیت

• جمعیت: بیش از 66 میلیون نفر

• جمعیت شهری: بیش از 44 میلیون نفر

• جمعیت روستایی: بیش از 22 میلیون نفر

• جمعیت زیر 40 سال: 46/80 درصد

• جمعیت زیر 30 سال: 89/67 درصد

• مردان: 8/50 درصد

• زنان: 2/49 درصد

1-3- آمارهای مربوط به آموزش

• درصد جمعیت باسوادان شش ساله و بالاتر: 80 درصد (46030000 نفر)

• دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها: 1661000 نفر

• شاغلان به تحصیل در دانشگاه‌ها: 1673757 نفر

• دانشجویان مرد: 3/49% (= 825474 نفر)

• دانشجویان زن: 7/50% (= 848283 نفر)

کشوری با این ویژگی‌ها و جوانی جمعیت به یکی از مستعدترین جوامع برای پذیرش شیوه‌های ارتباطی نو و رشد شتابان جامعه‌ی اطلاعاتی ـ ارتباطی به‌شمار می‌رود.

2- سیاست‌ها و برنامه‌های کلان ج. ا. ایران برای توسعه فناوری اطلاعات

و مشارکت در جامعه‌ی اطلاعاتی جهانی

1-2- برنامه ملی توسعه ICT (تکفا)

دست‌اندرکاران فناوری اطلاعات و ارتباطات جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر برنامه‌ای به نام «توسعه و کاربرد فن آوری اطلاعات» تهیه کرده‌اند که به اختصار «تکفا» نامیده می‌شود. برنامه تکفا با مطالعه نقاط قوت و ضعف حوزه‌ی ارتباطات و رایانه و با تکیه بر به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در همه حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی، به برنامه حرکت ایران به سوی جامعه‌ی اطلاعاتی تبدیل شده است.

راهبردهای کلیدی در برنامه‌ی تکفا عبارت‌اند از:

• تهیه‌ی زیرساخت شامل شبکه دسترسی، قوانین و مقررات، منابع و تسهیلات

• برنامه‌ی جامع گسترش ICT در توسعه ملی پایدار

• توجه به بخش خصوصی به عنوان محور اصلی توسعه ICT

• توسعه‌ی منابع انسانی به عنوان اولویت استراتژیک گسترش ICT
برای دستیابی به راهبردهای تعیین شده، برنامه‌ی تکفا بر پایه هفت محور اصلی استوار گشته است. این محورها عبارت‌اند از:
• دولت الکترونی

• آموزش عالی و آموزش پزشکی الکترونی

• آموزش عمومی و ارتقای مهارت‌های دیجیتالی

• توسعه‌ی خدمات اجتماعی

• اقتصاد و بازرگانی الکترونی

• توسعه‌ی پارک‌ها و مراکز رشد ICT

• گسترش فرهنگ و تقویت خط و زبان فارسی برای کاربرد در شبکه

2-2- رویکرد ایران برای نهادینه کردن برنامه ریزی توسعه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در ایران

فعالیت‌هایی که بدان اشاره شد و نیز تشکیل شورای‌عالی اطلاع‌رسانی زیر نظر رئیس جمهور و اجرای برنامه ملی ایران باعنوان اختصاری «تکفا»، یک فعالیت ستادی ویژه برای شناساندن ضرورت‌ها، شناخت فرصت‌ها و تهدیدها و هدایت منابع و ظرفیت‌ها برای گذر خلاق و فعال ایران به جامعه‌ی اطلاعاتی است.

چشم‌انداز بیست ساله، در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قالب اقدام‌های اجرایی در حال شالوده بندی و نهادینه شدن است. براساس این برنامه، نهادهای دولتی، غیر دولتی و نهادهای مدنی برای تحقق اهداف زیر آماده خواهند شد:

• توسعه فراگیر فناوری اطلاعات و ارتباطات

• توانمندسازی عموم مردم، گروه‌های اجتماعی، به ویژه زنان و جوانان، برای بهره‌مندی از امکانات گوناگون فضای سایبر

• سامان دهی مدیریت و منابع برای مشارکت فعال در جامعه‌ی اطلاعاتی

3-2- شورای عالی اطلاع‌رسانی

شورای عالی اطلاع‌رسانی که به منظور سیاستگذاری در امر اطلاع‌رسانی و هدایت شبکه‌ها و مراکز اطلاعاتی و هماهنگی فعالیت آنها و تدوین برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت در زمینه‌ی تحقیقات بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی اطلاع‌رسانی در قالب نظام اطلاع‌رسانی جمهوری اسلامی ایران، تشکیل شده یکی از مهم‌ترین نهادهای موثر در مسیر حرکت ایران به سوی جامعه‌ی اطلاعاتی است. این شورا وظایف خود را تحت عنوان «نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور» طبقه‌بندی کرده است. دبیرخانه‌ی این شورا مسئولیت پیگیری و کارشناسی کلیه امور برنامه تکفا را بر عهده دارد.
هدف‌های شورای عالی اطلاع‌رسانی

شورای عالی اطلاع‌رسانی که مستقیما زیر نظر رئیس جمهور تشکیل شده، دارای چهار هدف اساسی است:

• تأمین حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات و دانش

• رعایت مسؤولیت مدنی و حقوقی افراد در قبال فعالیت‌های خود

• رعایت حقوق اجتماعی و صیانت فرهنگی و فنی کشور در قلمرو فناوری اطلاعات

• ایجاد حداکثر سهولت در ارائه‌ی خدمات اطلاع‌رسانی و اینترنت به عموم مردم
وظایف شورای عالی اطلاع‌رسانی

وظایف شورای عالی اطلاع‌رسانی بدین قرار است:

• سیاستگذاری، برنامه ریزی، هدایت و حمایت در زمینه تولید، پالایش و مبادله اطلاعات و نظارت بر امر اطلاع‌رسانی سراسر کشور در چارچوب سیاست‌های کلی نظام

• تدوین و تصویب اصول نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور

• ایجاد شرایط لازم برای تسهیل و تسریع تولید، ذخیره سازی، ساماندهی، توزیع، گسترش و به‌کارگیری اطلاعات در بخش‌های مختلف فرهنگی، علمی، اجتماعی، اقتصادی، فنی، آموزشی، پژوهشی و... در چارچوب ضوابط مصوب.

• هماهنگ کردن فعالیت‌های بخش دولتی و غیر دولتی بر اساس نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور.

• تدوین و تصویب مفاهیم، تعاریف، مقررات، آیین نامه ها، قواعد و معیارهای اطلاع‌رسانی مورد نیاز نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور.

• تنظیم مقررات مربوط به چگونگی بهره گیری از شبکه‌های بین‌المللی اطلاع‌رسانی و تصویب آن، یا پیشنهاد تصویب به مراجع مربوط .

• ایجاد هماهنگی در تحقیقات بنیادی و توسعه‌ای و نیز سیاست‌های بهره گیری از فناوری‌های نوین اطلاعاتی.

• بررسی وضعیت موجود و آینده نگری با استفاده از روش‌های علمی و پژوهشی.

• ایجاد زمینه‌های لازم برای اعتلای دانش و فرهنگ عمومی جامعه در زمینه اطلاع‌رسانی.

• ارزیابی فعالیت‌های بخش‌های اصلی اطلاع‌رسانی، به منظور حصول اطمینان از انطباق فعالیت‌ها با برنامه نظام جامع اطلاع‌رسانی.

• داوری نهایی درباره فعالیت‌های اصلی مراکز اطلاع‌رسانی برای رفع اختلاف‌های احتمالی میان مراکز، در موارد غیر قضایی.
اعضای شورای‌عالی اطلاع‌رسانی عبارتند از:

رئیس جمهور (رئیس شورا)؛ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ وزیر پست، تلگراف و تلفن (ارتباطات)؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ وزیر آموزش و پرورش؛ وزیر بازرگانی؛ رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ رئیس سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور؛ رئیس کتابخانه ملی؛ رئیس مؤسسه ملی استاندارد؛ یک نفر از علمای حوزوی با معرفی شورای مدیریت حوزه علمیه قم؛ حداکثر سه نفر از متخصصان اطلاع‌رسانی به انتخاب و حکم رئیس جمهور؛ وزیر اطلاعات؛ وزیر صنایع و معادن؛ وزیر دفاع؛ و وزیر امور خارجه.
دستاوردهای اجرای برنامه تکفا در سال نخست (2003-2002):

• تشکیل کمیته‌ی راهبری تخصصی فناوری اطلاعات در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مستقل با مسئولیت وزیران

• حمایت از اجرای بیش از 258 پروژه‌ی اصلی پژوهشی، برنامه‌ای و کاربردی توسط نهادهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با هدف ظرفیت سازی و گسترش بهره گیری از فضای سایبر

• بررسی و تصویب و تخصیص اعتبار برای طرح‌های اجرایی در کمیته‌های فنی ـ علمی

• تقویت بخش خصوصی به عنوان محور اجرای برنامه‌ی ملی تکفا

• جلب مشارکت نهادهای مدنی برای توسعه‌ی فناوری اطلاعات

3- وضعیت توسعه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات

3-1- تعداد و ضریب نفوذ تلفن

ایران دارای بیش از 14 میلیون و 240 هزار تلفن ثابت (ضریب نفوذ 5/21) و 3 میلیون و 170 هزار تلفن همراه ( ضریب نفوذ 79/4) است. 293 شهر و 38 هزار و 289 روستای کشور از امکان ارتباط تلفنی برخوردار هستند. در عین حال حدود 16 هزار کیلومتر فیبر نوری، پی بستر مناسبی را برای تقویت شبکه مخابراتی کشور ایجاد کرده است.

3-2- تعداد رایانه در ایران

در سال 1994 حدود 800 هزار رایانه در ایران وجود داشت، هم‌اکنون این تعداد بالغ بر 5/4 میلیون دستگاه است. به‌این ترتیب ضریب نفوذ رایانه از 8/0 در سال 1994 به 5/4 در سال 2003 افزایش یافته است

3-3- ظرفیت اینترنت در ایران

جمع ظرفیت بین‌المللی اینترنت 520 مگابایت در ثانیه (Mbps) و جمع ظرفیت دیتا داخل کشور 5 گیگابایت در ثانیه (Gbps) است.

3-4- میزبانان اینترنت

شمار میزبانان اینترنت در ایران بالغ بر 17 هزار و 500 است، 400 شرکت خدمات دسترسی به اینترنت (ISP) را فراهم می‌کنند و 30 شرکت (ICP) نیز به فعالیت مشغول می‌باشند.

3-5- شهرهای متصل به اینترنت

هم اکنون 220 شهر ایران به اینترنت دسترسی دارند. این رقم تا سال 2005 به 361 شهر افزایش خواهد یافت.

3-6- کاربران اینترنت در ایران

شمار کاربران اینترنت در ایران در سال 1994 از 250 نفر فراتر نمی‌رفت، اما اکنون بیش از 5/2 میلیون ایرانی به صورت دائم و 5/3 میلیون نفر به صورت کاربر غیردائم از اینترنت استفاده می‌کنند. به این ترتیب ضریب نفوذ اینترنت از صفر در سال 1944 به 3/5 در سال 2003 افزایش یافته است.

بر اساس برآوردها پیش بینی می شود که شمار کاربران اینترنت در سال 2004 به 5 میلیون و 600 هزار نفر، در سال 2005 به 15 میلیون نفر و در سال 2007 به 35 میلیون نفر افزایش یابد.

3-8- وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان

براساس شاخص دسترسی دیجیتال، ایران در رده 86 جهان و در میان کشورهای با دسترسی متوسط طبقه بندی می شود (43/.). در این طبقه‌بندی کشورهایی از قبیل مصر (40/0)، تونس (41/0) و اندونزی (34/0) در رده‌هایی پایین‌تر از ایران قرار دارند و لبنان (48/0)، ترکیه (48/0) و اردن (45/0) رده‌هایی بالاتر را به خود اختصاص داده‌اند.

4- آموزش و فرهنگ‌سازی

1- دوره‌های آموزشی

جمعا 492 مرکز آموزش عالی و تخصصی به آموزش ارتباطات اجتماعی و فناوری اطلاعات اشتغال دارند

الف- ارتباطات: در حال حاضر چهار دانشکده دولتی به تربیت نیروی متخصص در علوم ارتباطات اجتماعی و خبرنگاری مشغول می‌باشند. در مراکز دولتی 821 نفر در مقطع کارشناسی 258 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و 20 نفر در مقطع دکتری تخصصی مشغول به تحصیل هستند. این آمار فقط مراکز دولتی را گزارش می‌کند و چیزی معادل با این آمار در بخش‌های خصوصی و مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای مشغول به تحصیل می‌باشند.

ب- فناوری اطلاعات: هم‌اکنون دوره‌های گوناگون فناوری اطلاعات در 303 مرکز دانشگاهی ایران برقرار است. 40 هزار نفر تا کنون در 40 رشته تحصیلی فناوری اطلاعات از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل شده‌اند. 25 درصد کارکنان دولت در سازمان‌هایی که فعالیت آنها در زمینه فناوری اطلاعات است با این فناوری آشنا هستند. این نسبت در سازمان‌های دولتی دیگر حدود 12 درصد است.

2- مراکز پژوهشی

پنج مرکز تحقیقاتی دولتی به انجام تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه در ارتباطات اجتماعی و مطالعات رسانه‌ها اشتغال دارند که اسامی آنها به قرار زیر است:

• مرکز پژوهش‌های ارتباطات ـ وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت پست، تلگراف و تلفن

• مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها ـ وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

• پژوهشکده فرهنگ، هنر، ارتباطات ـ وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

• مرکز تحقیقات مخابرات ـ وابسته به وزارت پست، تلگراف و تلفن

• مرکز پژوهش‌های فرهنگ و ارتباطات ـ وابسته به دانشگاه امام صادق (ع)
3- سمینارها

علاوه بر ده‌ها سمینار دانشگاهی و سمینارهایی که وزارتخانه‌های مختلف برگزاری می‌کنند، چندین همایش در سطح ملی و منطقه‌ای راهگشای مشارکت ایران در نشست جهانی جامعه اطلاعاتی بوده‌اند.

5- چشم انداز جامعه اطلاعاتی ایران

5-1- برنامه‌های کلان دولتی

اولویت‌های نظام برنامه‌ریزی ایران که بر چشم‌انداز توسعه‌ی 20 ساله استوار است، در قالب برنامه‌های پنج ساله‌ی چهارم (2008 – 2004)، پنجم (2013 – 2009)، ششم (2018 – 2014) و هفتم (2023 – 2019) توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحقق خواهد یافت. برنامه‌ی چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران که مهم‌ترین مرحله‌ی تحقق هدف‌های آرمانی کشور را نمایان و مشخص می سازد، مشتمل بر موارد متعدد توسعه‌ی ارتباطات، ارتباطات توسعه و زمینه ساز مشارکت فعال جامعه‌ی ایران در جامعه‌ی اطلاعاتی است. تکیه‌ی برنامه چهارم اساساً بر رشد پایدار اقتصادی دانایی محور است. در این برنامه سیاست‌های ارتباطی در موارد زیر مورد تاکید قرار گرفته است :
ماده 36 : تاکید بر گسترش ICT در اقتصاد و مبادلات الکترونی

ماده 40 : گسترش شالوده‌ی ارتباطی، مخابراتی، داده‌ورزی، پایگاه‌های اطلاع‌رسانی

ماده 41 : توسعه‌ی مراکز اطلاع‌رسانی و تجارت الکترونی

ماده 46 : فصل چهارم به توسعه مبتنی بر دانایی اختصاص دارد، در این فصل بر مواردی چون، تبدیل ایران به قطب ارتباطات، رایانه و اطلاع‌رسانی در منطقه، از طریق تکیه بر ICT تاکید شده است و عبارات «استقرار جامعه‌ی اطلاعاتی، تضمین دسترسی امن و ارزان شهروندان به اطلاعات» عنوان حق مسلم، ترغیب به تولید محتوای اطلاعات و قوانین مالکیت فکری، توسعه‌ی مراکز اطلاعاتی اینترنتی، کسب سهم از بازار ارتباطات بین المللی و بومی سازی ICT در ماده 46 همین فصل به کار رفته است.

ماده 47 : گسترش بازار محصولات دانایی - محور و دانش - بنیان، تکیه بر Patent و طراحی نظام جامع حق‍وق مالکیت فکری ملی و بین المللی، رشد فعالیت های دانایی – محور، از جمله موارد مطرح در ماده 47 است.

ماده 51 : تربیت نیروی انسانی دانش‌‌ـ‌مدار.

ماده 106 : ارتقای حقوق انسانی از طریق تنظیم منشور حقوق شهروندی.

ماده 108 : اجرای مقررات مالکیت فکری، ایجاد صندوق های غیر دولتی در حمایت از تولید، توزیع و صادرات کالاها و خدمات فرهنگی، سینمایی و مطبوعاتی، ورزشی در سطح ملی و بین المللی.

5-2- جامعه مدنی و سازمان‌های غیردولتی

جاذبه‌های و کارآیی‌های فراوان فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی، سرمایه‌های اقتصادی و فکری بخش‌های خصوصی و جامعه مدنی را جذب خود کرده است. ظهور سرویس‌دهندگان اینترنتی خصوصی در شهرهای بزرگ و کوچک و حتی روستاها را می‌توان یکی از جلوه‌های این مهم دانست. سرمایه‌گذاری‌هایی که برای استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی از سوی بخش‌های خصوصی صورت گرفته است، نسبت به استقبال از دیگر تحولات فنی بی‌سابقه است.

5-3- بسترهای فرهنگی و اجتماعی

جامعه اطلاعاتی و فناوری‌ها و ابزارهای همراه با آن با استقبال قابل توجهی در لایه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی مواجه شده است، پدیده‌ای که کمتر در گزارش‌های رسمی و بین‌المللی نمود یافته است. جامعه ایرانی از معدود جوامعی بود که نسبت به استفاده از رادیو و تلویزیون مقاومت‌هایی از خود نشان داد. همین عامل سبب شده بود که برخی از اندیشمندان بروز مقاومت‌هایی مشابه در برابر رایانه را پیش‌بینی کنند. اما چنین نشد و بسیاری از نهادهای ریشه‌دار و سنتی در کنار نهادهای مدرن به استقبالی بی‌سابقه از جامعه اطلاعاتی پرداختند. حجم عظیمی از ادبیات غنی ایرانی در قالب رسانه‌های جدید رایانه‌ای بازتولید شده است. رایانه و استفاده علمی و فرهنگی از آن وارد فرهنگ و زندگی مردم ایران شده است. بسیاری از آمارهای موجود و از جمله آمارهای ارائه شده توسط اتحادیه جهانی مخابرات توان بیان این واقعیت را ندارند. برای مثال، تعیین ضریب واقعی نفوذ رایانه در جامعه ایرانی به‌علت استفاده‌های اشتراکی فراوان از آن بسیار دشوار می‌باشد.

تکفا - اشاره: گفت و گوی این شماره‌ی ما با مهندس نصرا... جهانگرد به موضوع موقعیت و چشم انداز آینده‌ی ایران در جامعه‌ی اطلاعات اختصاص دارد. وی که دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی و نماینده‌ی ویژه‌ی رییس جمهور در امور ارتباطات و اطلاعات است, اعتقاد دارد در مجموع زمینه‌های امیدوار کننده و مثبتی برای حضور کشورمان در جهان ارتباطی آینده وجود دارد. تنها باید مراقب بود و فرصت‌ها را به خوبی مدیریت نمود.

- تا اوایل دهه‌ی 90، اصطلاحی که برای جامعه در دنیا به‌کار می‌برند، ابتدا جامعه‌ی صنعتی و بعد اصطلاح جامعه‌ی فراصنعتی یا پساصنعتی بود. این اصطلاح به جامعه‌ی اطلاعاتی تبدیل شد. کلمه‌ی صنعت از بین رفت و جامعه‌ی اطلاعاتی آمد. به نظر جنابعالی آیا این نشان دهنده‌ی گذار از یک مرحله و ورود به مرحل‌ای دیگر است یا بیشتر یک تغییر اسم است و تغییر محتوایی در آن اتفاق نیافتاده است؟

من تصور می‌کنم که این چیستی اجلاس جهانی جامعه‌ی اطلاعات و مسیر تحول و تطور و شکل‌گیری آن می‌تواند در بررسی این امر خیلی به ما کمک کند که ببینیم ماموریت و انتظار از این واقعه چیست و پشت آن چه سلسله اتفاقاتی واقع خواهد شد. همان‌طور که اشاره کردید، مسیر رشد جامعه‌ی بشری از نظر پیشرفت در حوزه‌های فناوری, اقتصادی و اجتماعی در 200 ساله‌ی اخیر, عمدتاً در غرب جریان داشته‌است. یعنی کشورهایی شبیه ما که گذشته تاریخی فعالی داشته‌اند, در این دو سده در یک خمودگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بودند. البته من در حوزه‌های فرهنگی نمی‌خواهم بحث را باز کنم. غربی‌ها در این حوزه مسیر کاملاً ساخت‌یافته و پیوسته‌ای را طی کرده‌اند. در ادامه‌ی این مسیر, می‌رسیم به جامعه‌ی صنعتی و فراصنعتی یا پساصنعتی که معرف عمق یافتن روش‌ها، ابزارها و برنامه‌های صنعتی در جوامع پیشرفته‌ی غربی بوده است. این کشورها به‌طور خیلی کامل و دقیقی صنعتی شده‌اند و تمام چرخه‌های زندگی‌شان از یک منطق مشخص فنی، اقتصادی پیروی می‌کند. موضوع فناوری اطلاعات از 5-4 دهه‌ی گذشته شروع شد. به مرور به‌کارگیری رایانه و پردازش‌های سریع و وسیع اتوماسیون‌های مختلف موجب شد که اجزای رایانه با رشد صنعت الکترونیک در حد و اندازه‌ای رشد یابد که در بقیه بخش‌های صنعت قابل استفاده شود. منظور بعد از پیوند بین رایانه و مخابرات در نیمه‌ی دهه‌ی 80 است که منجر به شکل‌گیری ساختار شبکه‌ای و مفاهیم شبکه، اینترنت و ... در دنیا شد. واقع امر این است که به‌تدریج با توسعه‌ی ‌کاربری فناوری اطلاعات در حوزه‌های دیگر، یک مسیر همگرا در همه‌ی قلمروهای حوزه‌ی زندگی بشری در حال شکل ‌گیری است. این همگرایی هم از جنس صنعتی و فراصنعتی نیست؛ بلکه از جنس یک همبستگی، ادغام و پیوند بین حوزه‌ی اطلاعات و صنعت گذشته است و قابلیت بسیار عمیق و وسیعی را برای تمام قلمروها, تمام قلمروها را با قاطعیت من عرض می‌کنم, ایجاد می‌کند. یعنی هیچ قلمرویی نیست که شما در ذهنتان بیاید و این فناوری قابل استفاده نباشد. در واقع ابزار نواندیشی در حوزه‌های گوناگون به‌وجود آمده‌است، این ادغام و همگرایی پایه و مایه‌ی عصر اطلاعات است. پایه و مایه‌ی تمدنی جدید است و دارد آثار خود را به‌تدریج بروز می‌دهد. در حوزه‌های اجتماعی می‌بینیم به‌عنوان مثال گستردگی شبکه و امکان تماس عناصر انسانی از محیط‌های قومی و ملی تا سطح بین‌المللی، منجر به تغییر آداب، سلایق، خواسته‌ها و دیدگاه‌ها است, که البته من در اینجا به خوب یا بد بودن آن کاری ندارم. این اتفاق در حال توسعه است. از آثارش یک‌دستی فرهنگی با فرهنگ مسلط است. در مقابلش تلاش‌هایی برای ارتقای فرهنگ‌های پایین‌دست و کسانی که تازه وارد این قلمرو می‌شوند و خودشان را پیدا می‌کنند در حال شکل گیری است. این اتفاق و این همگرایی اول بروز فیزیکی داشته، مانند پیوند شبکه‌ها، دسترسی، ارتباطات. ولی از این مرحله که عبور می‌کنید، درست مثل مقدمه‌ی واجب است. یعنی آن هم به نوبه‌ی خود واجب بوده ولی نقش مقدمه را دارد. خود شبکه خیلی حیاتی است، وجودش خیلی لازم است؛ اما نقش مقدمه را دارد. بر روی این مقدمه دارد معماری جدیدی شکل می‌گیرد که WSIS تنها نقطه‌ی شروع بیان این اتفاق بوده است. این مساله خیلی عمیق و دقیق است. اولین بار در سال 1998 در اجلاس ITU در مینیاپلیس امریکا, بحث در مورد پیوند بین حوزه‌ی آدرس‌دهی مخابراتی صورت می‌گیرد. اجلاس ITU, اتحادیه جهانی مخابرات, هرچند سال یک‌بار برگزار می‌شود. در آنجا گفته می‌شود که شبکه در حال توسعه است و در حوزه‌ی مخابراتی باید منطق کار روشن شود. باید نوع ارتباطات یکسان شود. بعدها یک پروژه‌ای درست شد تحت عنوان الکترونیک نامبرینگ. کمیسیون مطالعاتی در ITU در مورد الکترونیک نامبرینگ ENUN نام گرفته و فعلاً مشغول ایجاد و ارایه‌ی انواع استانداردها است. هدف نهایی این است که ما در این مسیر به نقطه‌ای برسیم که فرد در آن یک سلول ارتباطی است، یک ارتباط Wireless، Broad Band، مولتی‌مدیا پوزیشنی به‌آن بدهیم.GNPSC (Global Personal Communication). بنابراین هدف آن ادغام و آن موضوع فنی معلوم است. اما چون اجلاس 99 تمام شده بود, در بحث‌ها لازم شد که اجلاس بعدی تله‌کام شکل بگیرد. در واقع قرار بود اجلاس 2003 در دستور کار قرار بگیرد. در اجلاس 2003 بحث جامعه اطلاعاتی مطرح شد که باز هم نگاه و رویکرد, بیشتر شدن ارتباط و دسترسی به شبکه بود، ولی وقتی این موضوع می‌آید در سطح مجمع عمومی سازمان ملل, می‌گویند که موضوع ادغام همه‌ی این حوزه‌ها و همگرایی همه‌ی پدیده‌ها است. به این ترتیب موضوع اجلاس جامعه جهانی اطلاعات از تله‌کام 2003 جدا شد. یعنی تله‌کام 2003 در آبان‌ماه و اجلاس WSIS به فاصله‌ی یک ماه در انتهای آذرماه در ژنو برگزار شد. این باعث شد که بلافاصله سطح موضوع ارتقا پیدا ‌کند و تمام قلمروها را دربربگیرد. حوزه‌ی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تکنیک هم که همان طور که گفتیم مقدمه‌ی واجب است. ITU مهماندار یک چنین کنفرانسی می‌شود. مهم‌ترین وجه ایجاد جامعه‌ی اطلاعات شبکه و پیوند همه‌ی کره‌ی زمین و عالم مادی است که انسان به آن دسترسی دارد. اما نتیجه‌ی کار و بروز کار تازه روی این سوار می‌شود و معماری جدید تازه در حال شکل ‌گیری است و هنوز کامل نشده. در برخی جوامع بخش‌هایی از آن شکل گرفته و بقیه‌ی کار هم در حال ظهور است. اجلاسی که سال گذشته در ژنو برگزار شد، به‌عنوان تبیین و دسته‌بندی موضوعات و توافق بر سر یک سلسله اصول پایه در معماری این عصر جدید بود که قطعنامه و برنامه‌ی اقدامی که در آنجا به تصویب رسید, دستمایه کار گروه‌هایی است که می‌خواهند به‌تدریج کار کنند و در طی این دو سال, تا اجلاس مرحله دوم در تونس, قطعنامه و برنامه‌ی اقدام دقیق‌تری را در مرحله‌ی نهایی ایجادکنند.

تصور من این است که فهم این اتفاق و تبیین آثار آن در وجوه مختلف یک مساله ملی برای همه‌ی ما است. همین مساله در سطح جهانی هم مطرح است و اینکه هر کدام از این بخش‌ها چه آثاری را در زندگی، فرهنگ، روابط اجتماعی، اقتصادی و فنی ما خواهند گذاشت، این یک مساله‌ی ملی است که باید کار وسیع و اساسی روی آن انجام شود. این کار هم اکنون در سطح دنیا شروع شده و مدعیان بزرگی هم دارد. آثار آن هم در جاهایی که کار زودتر شروع شده بروز پیدا کرده است. ما هم امیدواریم با همبستگی بین نیروهای نخبه و خلاق جامعه بتوانیم آن را حلاجی کنیم، فکر کنیم، بررسی کنیم و جایگاه منافع ملی خودمان را در آن پیدا کنیم، چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی به حفظ و ارتقای آن بپردازیم.

- نکته‌ای که اشاره کردید به این معنی بود که جامعه‌ی اطلاعات, جامعه‌ی آینده است. اما می‌دانیم به‌هرحال در دنیایی هستیم که هنوز یک بخشی از آن از ابتدایی‌ترین اصول و امکانات مخابراتی مثل تلفن شاید برخوردار نیست؛ در حالی که مثلاً در یک سر دیگر دنیا ضریب نفوذ اینترنت بالای90 درصد است. شما چه چشم‌اندازی برای این موضوع می‌بینید؟ جامعه‌ی اطلاعات کی می‌تواند شکل بگیرد؟ آیا حاکمیت دولت‌ها اینجا به‌عنوان یک سد راه عمل نمی‌کند؟ در بحث‌های فرهنگی که وجود دارد, آیا در اجلاس چشم‌اندازی برای شکل‌گیری این موضوع مطرح شده است یا خیر؟

نابرابری در اجرای پروژه‌های بین‌المللی کلاً یک واقعیت بیرونی است که خواه ناخواه وجود دارد. اینکه ما به آن چگونه نگاه کنیم، عادلانه بدانیم یا ندانیم, اینها نمی‌توانند مبنای بحث ما باشند. اینها به‌عنوان واقعیت بیرونی وجود دارند و مبنای بسیاری از صحبت‌ها، تصمیمات و مقاوله‌نامه‌ها می‌توانند قرار بگیرند. ما داریم از یک پدیده‌ی واقعی به‌شکل گزاره‌ای بررسی می‌کنیم. اگر جامعه‌ی اطلاعات هم نبود، در همان رشد صنعتی دیگران در این مسابقه در حال رشد بودند. بسیاری از مجامع بین‌المللی هم برای همین همبستگی‌های جهانی و مساعدت و کمک به رشد یکدیگر شکل گرفته‌اند. اما اینکه تا چه حد موفق بوده‌اند، چقدر نهادهای بین‌المللی در تقلیل فقر و انتقال تجربه و دانش و توانمندی و ثروتمندشدن را توانستند منتقل کنند و متعادل کنند, اینها جزو موضوعات و سوالات اساسی تلاش‌های بین‌المللی است. به‌هر صورت این اتفاق شکل گرفته و در حال گسترش هم است. در مباحثی که در اجلاس جهانی مطرح شد، در طی 2 سال که همین مرحله طی می‌شد، اتفاقاً اینها جزو سوالات اصلی بودند. مثلاً بسیاری از کشورهای افریقایی می‌گفتند که ضریب نفوذ ما یک است، حتی زیر یک است. یعنی به ازای هر صد نفر، یک تلفن همراه هم نداریم. در این شرایط چگونه می‌توانیم از پدیده‌ای مثل جامعه جهانی اطلاعات و عصر اطلاعات استفاده کنیم؟ خیلی از پروژه‌ها که می‌بینیم مثلاً در یکی از روستاهای افریقا می‌روند و یک سایت می‌گذارند. چند تا افریقایی در کلبه دارند با Notebook کار می‌کنند، واقعاً در حد یک شو است. یعنی یک کشور، یک جامعه هنوز به مراحل تمدن نرسیده که مدنیت روشنی داشته باشد. در افریقا این موضوع همه‌گیر نیست. مثلاً کشوری در جنوب افریقا داریم که بسیار توسعه‌یافته‌است. به‌هرحال کشورهایی در افریقا و آسیا یا در امریکای جنوبی هستند که نوع ساخت اجتماعی‌شان هنوز مراحل مقدماتی را طی می‌کند و در خیلی از امور عقب هستند. در دنیا تلاش می‌شود که اینها را به‌عنوان کشورهای کمتر توسعه‌یافته (Less Development Countries) معرفی کنند. این کشورها حدود 40 کشور در استاندارد سازمان ملل هستند. معمولاً مخارج اینها را در اجلاس‌های بین‌المللی می‌دهند. در بین سران این کشورها افراد تحصیل‌کرده غرب که می‌توانند در اشل بین‌المللی حرف بزنند و سخن بگویند وجود دارند. اینها معرف میانگین تمدن کشور خودشان نیستند. معرف رشد تاریخی نیستند که بتوانند این جهش را انجام دهند. در مساله گذار به عصر اطلاعات, امروزه در ادبیات توسعه اصطلاحی پدید آمده که می‌شود فاصله‌ها را با پرش‌های بلندتر طی کرد. اصطلاح پرش قورباغه‌ای به‌واسطه ابزار فناوری اطلاعات مطرح شده است. به‌خصوص تجربه کشورهای آسیایی دور نشان داد که اگر برنامه باشد، انضباط اجتماعی و مدیریتی باشد، می‌توان فاصله‌های بلند را با کمک فناوری و اصلاحاتی که انجام می‌شود در زمان کوتاه‌تری پرید و رسید به یک سطح مطلوبی از توانمندی اقتصادی و اجتماعی. البته مستلزم داشتن حداقل‌های تمدنی، انضباط، برنامه و ... است. من می‌خواهم سوال شما را دو بخش کنم. یکی بخش اول که کلا این گزاره دارد اتفاق می‌افتد. این‌که چه کشورهایی می‌توانند از آن بهره ببرند یا نبرند، مابقی فرصت‌های بین‌المللی و تاریخی است که هر کشور و ملتی که هوشیارتر باشند، با هم بهتر توافق کنند, وحدت درونی خودشان قوی‌تر باشد، کار تیمی بتوانند انجام دهند موفق می‌شوند. شرط اصلی آن هم انضباط است.

- واقعاً انضباط اجتماعی مبنای توسعه است. چیزی که در بسیاری از کشورها وجود ندارد و شما می‌بینید که عقب هم هستند. حتی بهترین منابع ثروت هم در اختیارشان باشد, تبدیل آن به ثروت واقعی مستلزم وجود برنامه و نظم است. حالا ما در اینجا چه می‌خواهیم بکنیم؟ ما موقعیتمان متناسب با همین مؤلفه‌هاست. هرچقدر بیشتر از فرصت‌ها بهره‌برداریم، می‌توانیم از این فرصت‌ها بیشتر استفاده کنیم. در اندازه‌های ملی, وظیفه‌ی ‌ما شناخت این واقعیات، پیدا کردن موقعیت‌ها و تطبیق آنها و انتخاب مسیر رشد است. برای خود عمل رشد ما کماکان به برنامه و نظم خودمان متکی هستیم. اگر دارای برنامه، نظم و مدیریت منسجم باشیم، ما هم می‌توانیم فاصله‌ها را سریع‌تر پر کنیم؛ اگر نه تبدیل به نظاره‌گری می‌شویم که می‌دانیم چه اتفاقی دارد می‌افتد اما کندیم و از راه مانده‌ایم. در فرهنگ جامعه صنعتی می‌بینیم کشورها یا توسعه نیافته و یا در حال توسعه هستند. این ادبیات، ادبیات جامعه صنعتی است وقتی می‌گویند ادبیات جامعه اطلاعات که قاعدتاً باید ادبیات‌سازی بشود, بحث شکاف دیجیتال اینجا مطرح می‌شود. مثلاً در دنیا یک جاهایی داریم که مسایل دیجیتالی‌شان حل شده و یک جاهایی داریم که نشده. اگر ما می‌خواهیم یک IP یا یک شماره بین‌المللی به هر فرد بدهیم, این فرد همانی است که در ضعیف‌ترین نقطه دنیا است یا در قوی‌ترین نقطه دنیا. حالا این فاصله‌ای که وجود دارد, آیا ایجاد جامعه اطلاعاتی را امکان‌پذیر می‌کند یا امکان‌پذیر نمی‌کند؟ مثلاً در جامعه صنعتی 40 کشور صنعتی 70 درصد اقتصاد دنیا را با همدیگر داریم ارتباط می‌دهند. 30 درصد دنیا را کنار می‌گذارند می‌گویند در حال توسعه‌اند. آیا این اتفاق در جامعه اطلاعاتی خواهد افتاد؟

حتماً می‌شود. ببینید این‌ها به عنوان واقعیت‌های تلخ شرایط کنونی است. شکاف دیجیتالی یک عنوان است. اگر بخواهیم آن را در واقع تبیین کنیم یک وقتی نگاهمان، نگاه ابزاری است, تعداد تلفن، دسترسی به تلفن و این بحث‌ها، این یک نوع اندازه‌گیری است؛ اندازه‌گیری دوم این است که مقدار دانش و مهارت دانش در بین عناصر اجتماعی چقدر است و چقدر به کار گرفته می‌شود. یعنی ما می‌توانیم کشورهای ثروتمندی پیدا کنیم که با استفاده از منابع مالی تکنولوژی وسیعی را خریده‌اند. دسترسی شبکه‌شان هم خیلی خوب است. ولی از نقطه‌نظر مهارت به کارگیری دانش در تبدیل فرهنگ‌ها, در سطح میانگین هم نیستند. شکاف دیجیتال در اینجا می‌تواند شاخص تعریف کند, مانند تعداد دانش‌آموزان، تعداد افرادی که مهارت‌های فناوری دارند، تعداد شرکتها، تعداد پروژه‌هایی که انجام شده. در دنیا برای این موضوع یک سری شاخص به وجود آمده. یک دسته‌بندی کلی این است که یک سری شاخص‌ها در کتگوری access می‌گنجد، یک سری شاخص‌ها در کتگوری copacity و ظرفیت می‌گنجد، یک سری شاخص‌ها در حوزه فرصت‌ها می‌گنجد. در یکی از سازمان‌های مشابه بین‌المللی دنیا, این طبقه‌بندی انجام شده‌است. خیلی هم ریز درآورده که چه ابعادی را در برمی‌گیرد. هر کدام از این‌ها را بدانیم, می‌توانیم دنیا را با آن تصویر کنیم و یک رنگ‌بندی را ارایه بکنیم. تئوری IP برای هر فرد مستقل از این است که این فرد متعلق به کدام جامعه است. این یک بحث تئوریک است. در تئوری، آفریقایی عقب‌مانده با آمریکایی پیشرفته تعریفش فرقی نمی‌کند. موضوع این است که ما به اینجا برسیم یا بهتر بگویم یک چنین ظرفیتی روی کره زمین به وجود بیاید که اگر در همان نقطه‌ای که آفریقایی ساکن است وارد شوید، امکاناتی داشته باشد که بتوانید از آن بهره‌مند بشوید. پس ابزارهای پوشش همه کره زمین برای چینن ارتباطی در حال گسترش و به وجود آمدن هست. ابزار ارتباطی پیشرفته روی همان کشور آفریقایی با تمام بدبختی‌هایش حاکم خواهد شد و روی اروپا هم حاکم خواهد شد. منتهی یک اروپایی، از یک آلوم توسعه یافته می‌تواند بهره ببرد ولی همان آفریقایی که آنجا روی کره زمین نشست به دلیل نداشتن امکانات نمی‌تواند از آن بهره ببرد.

- اتفاقاً نکته همین جاست وقتی آن ابر پهن می‌شود کافی است که شما آن موقع‌ها می‌گفتید که سیم بیاندازد. الان وایرلس شده و دیگر لازم نیست سیم بیاندازید. ابر به همه دنیا وصل است. یعنی وقتی که این اتفاق می‌افتد یعنی آن بحثی که ما می‌خواستیم زیرساخت‌های صنعتی را درست کنیم نیاز داشتیم که فرض کنید اتوبانش ساخته شود. این‌ها همه دارد شکل می‌گیرد. کافی است که یک اتفاقی بیفتد تا من به آن وصل بشوم. یعنی آن زیرساخت‌هایی که در جامعه صنعتی هر کشوری باید تلاش می‌کرد خودش را به آن‌جا می‌رساند، علی‌الاصول یا برادران بزرگ‌تر این تلاش را کردند یا این منشاء جامعه جهانی این ابر را ایجاد کرده یا منافعشان ایجاب کرده که به وجود بیاورند. پس با این حساب بحث شکاف دیجیتالی به آن مفهوم که مشکل سخت‌افزاری داشته باشیم، از بین می‌رود؟

خرید پایه‌هایش از بین می‌رود. ببینید یک محیط انتقال بین‌المللی به وجود می‌آورد ولی پیاده کردن شبکه Access روی محیط انتقال برای شهروندان یک کشور, تلاش ملی می‌طلبد. مگر این‌که بگوییم آفریقا را تحویل یک کشور توسعه یافته بدهیم, بگوییم تو اداره‌اش کن که آن موقع استثمار نوین شکل می‌گیرد. ما الان مشکلی که پیدا خواهیم کرد در دنیا و کشورهایی که صحبتشان را کردیم, می‌بینید که در آنها امکانات ذی‌قیمت به وجود نمی‌آید, ولی فراوریش آن‌جا انجام نمی‌شود. آن‌ها فقط کارگری‌اش را می‌کنند. حتی حاکمیتش هم با آنها نیست و بیرون برده می‌شود. حالا کشورهای خیلی توسعه یافته هستند که در فراوری ارزش افزوده‌شان عقب هستند و دیگران دارند استثمارشان می‌کنند. این حوزه یک منبعی می‌شود که وجود دارد اما تبدیلش به ارزش افزوده و دانش و ثروت یک تلاش و عزم ملی می‌خواهد. بستگی دارد به دولت‌ها و آدم‌ها و نظم و نظام مدیریتشان.

- ما می‌گوییم که مثلاً ضریب نفوذ تلفن یک است. بعد می‌آییم می‌گوییم آفریقایی که زیرساختار ندارد که تلفن درست کند اشکالی ندارد الان بیاید از تلفن موبایل استفاده کند حتی از تلفن ماهواره‌ای استفاده بکند. ضریب نفوذش چون خیلی سهل‌الوصول است قابل دسترسی است. اصلاً عملاً ضریب نفوذ تلفن ماهواره‌ای‌شان 15 برابر یا 20 برابر تلفن‌های ثابت‌شان باشد. آن بحث این‌که ما ناچار بودیم زیرساختار را درست کنیم تا در دنیا به حساب بیاییم، این را در دنیا دارند درست می‌کنند. آنچه که می‌تواند موفقیت یا عدم موفقیت کشورها و ملت‌ها را نقش بدهد، تأثیرگذاری یا تأثیرپذیری یا در حقیقت به قول شما ثروت‌آفرینی است که در این مقوله‌ی جدید می‌خواهند انجام بدهند. آیا این برداشت درست است؟

کلیاتش درست است ولی در عمل آن سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در خطوط اصلی وback bone اتفاق می‌افتد. پیاده کردن و تبدیل کردن خط ارتباطی و تجهیزات access سرمایه‌گذاری می‌خواهد، مدیریت داخلی می‌خواهد، این‌ها را باید آن دولت یا آن کشور یا خودش انجام بدهد، یا واگذار کند. سوال این است که یک کشور کمتر توسعه یافته از کجا بیاورد آن گوشی را بخرد.

- بحث چیز دیگری است. به عنوان مثال فرض کنید بگویند گوشی هم می‌دهیم، امکانات هم می‌دهیم. تا این‌جا درست است که ماهواره جنسش از این مفاهیم نرم‌افزار و سخت‌افزار یک مقدار فرق می‌کند, ولی به هر حال سخت‌افزاری است، back bone است به قول شما. تا این‌جا که اتفاقی نیفتاده. آنچه که می‌تواند به ما کمک کند از این‌جا به بعد یا به آن ملت آفریقایی کمک بکند, این است که چه مقدار می‌تواند با استفاده از این ابزار, ثروت‌آفرینی بکند. اگر بتواند از این ابزار ثروت‌آفرینی بکند, خودش می‌تواند گوشی را بخرد. به نظر من می‌رسد اینکه ما می‌گوییم داریم در زمینه‌ی فیبر نوری سرمایه‌گذاری می‌کنیم, البته این‌ها هم لازم است. من بحثی ندارم. ما در زمینه‌ی فیبر نوری سرمایه‌گذاری می‌کنیم، در زمینه‌ی تلفن موبایل داریم سرمایه‌گذاری می‌کنیم، اینها را برای خودمان هدف درنظر می‌گیریم. اینها در یک چشم‌برهم زدن صفر می‌شود؛ چون در آن کشور آفریقایی همین است. امکانات را فلان شرکت آمریکایی و یا فلان شرکت سوئدی می‌آورد. آنچه که به ما کمک می‌کند این است که خوب حالا اگر همه این‌ها به وجود آمد, ما چه می‌خواهیم در این سبد بگذاریم، در این ابر پخش کنیم و از این بتوانیم بهره بگیریم و بتوانیم کارهایمان را انجام دهیم. ما در کشور خودمان الان از این فضایی که دارد به وجود می‌آید باید چه کنیم که سهم خودمان از این دنیا تا به حال 5/0 درصد تجارت جهانی بوده، 5/0 درصد اقتصاد بود، ما برسانیم به 1 یا 2 درصد. به هر حال پرسش آینده این است که ما باید چه بکنیم؟ آیا فکر این موضوع هستیم یا خیر.

سؤال به جا و درستی است، منتهی نوع ارتباطش با بحث شبکه را ابتدا متوجه نشدم. معماری شبکه‌ی دسترسی, همه چیزهایی را که شما فرمودید, می‌خواهد و خواهد خواست. گستردگی شبکه‌های ارتباطی ترکیبی است از همه‌ی این‌ها. شبکه دسترسی کابلی، فیبری، بدون سیم، ماهواره‌ای، این‌ها ترکیبشان با همدیگر این فرصت را به وجود می‌آورد. حالا فرض می‌کنیم که این‌ها شکل گرفت چه داخلی و چه خارجی، چگونه می‌خواهد روی این‌ها ثروت‌آفرینی و ارزش افزوده بشود. اینها بعد از این‌که شکل می‌گیرد یا طی مدتی که شکل می‌گیرد در جوارش مهم‌ترین بحث توسعه سرمایه‌های انسانی است. توسعه سرمایه‌ی انسانی به معنی قابلیت مهارتی نیروی انسانی و همچنین پایگاه حقوق فردی عناصر اجتماعی تا بتوانند خلاقیت‌های خودشان را در ظرف اجتماعی ما تولید و ذخیره کنند و به کار ‌گیرند. چون خیلی از وقت‌ها ما سرمایه‌گذاری می‌کنیم, نیروی انسانی با مهارت به وجود می‌آوریم, اما به واسطه‌ی فقدان زیرساخت حقوقی و حریم حقوق فردی, این شخص ارزش افروده‌اش را در ظرف اجتماعی ما جمع نمی‌کند. چیزی که ما می‌گوییم, تحت عنوان مهاجرت فیزیکی نخبگان یا مهاجرت مجازی, یعنی ارزش افزوده اینجا تولید می‌شود ولی سرمایه و ارزش افزوده‌اش در ظرف اقتصادی جای دیگر ذخیره می‌شود و جامعه‌ی ما و اقتصاد ما از آن بهره نمی‌برد. پس اولین مساله, توسعه‌ی سرمایه و ظرفیت انسانی و به عبارت بهتر سرمایه‌ی اجتماعی است. در جامعه مجموعه قواعد، ضوابط، نظم و حقوق اجتماعی مهیا می‌شود تا ارزش افزوده خلق بشود و ارزش افزوده در آن ذخیره و به کار گرفته می‌شود. هر کدام از این بخش‌ها اگر لطمه ببیند، منجر به ایجاد یک شکاف خروج می‌شود. این شکاف خروج، شکاف خروج سرمایه‌های انسانی، اجتماعی و مالی است. در کشور ما دراین زمینه در چند سال اخیر از جهت تکنیکی تحول شکل گرفته، پا گرفته، شبکه‌های دسترسی مخابراتی در حال رشد هستند؛ شبکه ارتباطی اینترنتی هم در حال رشد است. افت‌وخیزهای فراوانی را مواجه هستیم که خودش قابل بحث و پیگیری است و باید حل و فصل شود. اما نگاه کلی این است که بالاخره ما در این چند سال ارتباطتمان گسترش پیدا کرده و دسترسی به اینترنت یک امر رایجی در کشور شده است. حالا مستقل از هزینه‌اش یا برخی مشکلاتی که گاهی اوج می‌گیرد، گاهی کم می‌شود. از نقطه‌نظر حقوقی با یک بخش‌هایی ما جلو آمدیم. بستر حقوقی هم در حال شکل‌گیری است. برای اینکه ما بتوانیم به طور کامل‌تری از این مجموعه بهره ببریم نیازمند تکمیل این حوزه‌ی حقوق اجتماعی برای آحاد شهروندان، نخبگان و ارزش آفرینان هستیم تا بتوانیم این چیزی که مقدماتش مهیا شده در قالب تلاش‌های اقتصادی،‌ اجتماعی متورم بشود و جلو برود. بارقه‌های آن در کشور ما در چند سال اخیر پا گرفته. من امیدوار هستم تحولات سیاسی اجتماعی کشور به این موضوع توجه داشته باشد و از این اتفاق حمایت کند. جامعه‌ی جوان و خلاق ایران, نیازمند یک بستر کامل حقوقی و اجتماعی برای حفظ حریم فردی و تکریم ذخایر فردی است, تا آن فرد در این زمین شروع کند به باروری. این‌ها همه ابزار است. ما برنامه تنظیم کرده‌ایم؛ برنامه تکفا آمده، برنامه توسعه‌ای آمده، امیدواریم برنامه‌های بهتری بیاید. امکانش هم فراهم است و باید هم این‌طور بشود. اما همه‌ی آن‌ها موکول به تقویت این شبکه است تا بتوانیم بهره‌وری را کامل بکنیم.

- ما چه بخواهیم و چه نخواهیم این زیرساختار می‌آید. امروز هم وزارت ICT اقدام نکند و شبکه موبایل را توسعه ندهد، بالاخره یک اپراتور دومی می‌آید و این کار را انجام می‌دهد. پس این درست است که دو سال یا چهار سال ما را از این نعمت محروم می‌کند. به هر حال آن اتفاق خواهد افتاد و گریزی هم نیست چون قرار است همه یک IP داشته باشیم و وصل شویم به دیتا. هر چند این‌جا زحمت زیادی کشیده می‌شود ولی روند این است چه ما این کار را انجام بدهیم چه انجام ندهیم دو سال عقب و جلو می‌افتیم ولی می‌رسد. نکته‌ای که شما به درستی به آن اشاره کردید و اساس سؤال هم همین است. خوب این تکه‌هایش که می‌آید و شما از آن به عنوان توسعه ظرفیت نیروی انسانی نام می‌برید خوب ما اینجا چه می‌کنیم. این اساسش می‌آید می‌گوید که اینجا جامعه اطلاعاتی، حقوق بشر مطرح است،‌ اخلاق مطرح است، کرامت انسانی مطرح است. حالا ما نمی‌توانیم این‌ها را در تکفا بگذاریم. برنامه چهارم توسعه, اساسش خوشبختانه کلمه اقتصاد دانایی محور بود و به این مقوله‌ها به نوعی نزدیک است. آیا جامعه دارد به این سمت حرکت می‌کند؟ در تصمیم‌گیری‌های کلان, آیا کشور به این سمت می‌رود که ما این ساختار را درست بکنیم؟ بالاخره شبکه‌ی موبایل را کسی برای ما راه می‌اندازد؟

ما در بحث کار خودمان هم حرفمان این است که برنامه تکفا اولین برنامه با نگرش سیستمی به توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در کشور بوده و به عنوان کف حرکت مطرح است نه افق حرکت. یعنی تازه می‌خواهیم حرکت کنیم. این را پیدا کردیم حالا اگر هر گامی برداریم و هر سخنی بگوییم, چیزی بر این می‌افزاییم. نسخه دوم، سوم و nام آن از آنچه که در گذشته بوده بهتر خواهد بود. برای اینکه تلاش‌ها همراه آن موضوعاتی که شما می‌فرمایید, به هر صورت اتفاق خواهد افتاد. یعنی منطق توسعه فیزیکی ایجاب می‌کند اگر دسترسی ارتباطی کاملاً توسعه پیدا کند, برای اینکه تمام این ایمان‌ها و مؤلفه‌ها تبدیل بشود به یک سازوکار تولید محصول ارزش افزا. انسان دانش‌مدار مهارت یافته‌ای که احساس تعلق بیشتری به این حوزه اجتماعی و اقتصادی بکند, می‌تواند این را به وجود بیاورد. من به رغم همه افت‌وخیزهای اجتماعی و سیاسی که در کشور وجود دارد, البته در تمام دنیا تغییر سیاسی و اجرایی امری طبیعی است, گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی می‌آیند و می‌روند و ترکیب سیاستمداران تغییر می‌کند, اما منافع بلندمدت کشورها و ملت‌ها و المان‌های اصلی حفظ و ارتقاء منافع و امنیت, این‌ها پابرجاست. از نظر من تکنولوژی فناوری اطلاعات و ارزش افزوده ثروت برای جامعه‌ی ایران, به عنوان یک امر بلندمدت مستقل از سلایق سیاسی, باید حفظ بشود و جلو برود.

من تصورم این است که مسیری که تاکنون آمده‌ایم مسیری رو به رشد بوده, یعنی ما از منظر خودمان برمی‌گردم به تکفا که شکل گرفته و گسترش پیدا کرده و مشغول ارزیابی هستیم این در جای خودمان قابل بحث است اما بروز و ظهور این سخنان و این برنامه چهارم توسعه و چشم‌انداز بیست ساله حائز اهمیت است. در چشم‌انداز 20 ساله‌ی کشور که مورد تأیید همه‌ی ارکان نظام قرار گرفته, صریحاً بر رویکرد دانش محور در توسعه تأکید شده. رویکرد دانش محور جز با تکیه بر انسان ساخت یافته، مهارت یافته و دانش مدار نیست. ابزار که این اتفاق را شکل نمی‌دهد. انسان هم در یک محیطی که سرمایه اجتماعی و انسانی دارای حریم و تکریم است, توسعه پیدا می کند و به وجود می‌آید. یعنی تلویحاً همه ارکان نظام چنین تحرکی را پذیرفتند. در برنامه چهارم همه جای این برنامه احکام صریح و روشنی برای برقراری چنین محیط امن و قابل تکیه اجتماعی و انسانی به وجود آمده و مجموعه نظام این را تصویب کرده و در حال شکل‌گیری است. تصور می‌کنم سند توسعه استراتژیکی در تغییر رویکرد نظام همچنین توسعه پایدار است. این که ما چقدر اجرا بکنیم، چقدر خودمان را ملزم به رعایت این احکام و این مصوبات بکنیم، این همان بحث بلوغ اجتماعی سیاسی جامعه ایرانی و پذیرش یک نظم جدید مبتنی بر چارچوب‌های نوین در قالب این ساختار رسمی قانون اساسی کشور است. من تصورم این است که این مسیر برگشت‌ناپذیر است. ممکن است بخش‌هایی از آن قوانین کم و زیاد شود. بعضی اقتصاددان‌ها می‌گویند این برنامه, این احکام را کم یا زیاد دارد. موضوعات متعددی در آن مطرح است. رویکرد اساسی برنامه, توسعه‌ی دانش بنیان و دانش محور است. توسعه‌ی دانش محور متکی است به انسان دانش مدار. انسان دانش مدار جز در یک جامعه‌ای که حقوق اجتماعی و سرمایه اجتماعی و انسانی مورد حمایت است, قرار نمی‌گیرد، پس بنابراین تحقق این شاکله‌ی اساسی برنامه, منوط به پذیرش همه است. هر دولت و هر سیاست‌گذاری در این کشور بخواهد این مسیر را ادامه بدهد، این راه برگشت‌ناپذیرش است. ممکن است یک پروژه را کم کند یا زیاد کند، منابع را کم کند یا زیاد کند، این‌ها اصلاً اهمیتی ندارد. در هر حال این رویکرد اصلی است. اگر قبول ندارد, باید بگوید که رویکرد اصلی برای آینده کشور چیست؟ حالا نمی‌خواهیم متکی بشویم بر ساخت ادبیات گذشته. چون انتخاب رویکرد دانش محور بر این نیست که بگویم کشاورزی محور است، آب محور است، سند محور است. اصلاً این موضوع محور عوض شده در دنیا، اصلاً تعیین محور موضوعیت ندارد. شما دارید بر اساس مدل Network economy می‌روید جلو. یک اقتصاد شبکه‌ای دارد شکل می‌گیرد. در اقتصاد شبکه‌ای همه‌ی المان‌ها روی هم تأثیر تعاملی و متقابل و چندوجهی دارند و مساله‌ی محور, اینجا دیگر آن تعبیر سابق را ندارد. می‌توانید لایه‌های مختلف درنظر بگیرید و در واقع یک هرم شکل بدهید. پس اگر جریان یا تفکری خواست تغییر اساسی در نظام توسعه‌ای ایران بدهد, باید دید چه رویکرد کلانی را می‌خواهد انتخاب کند. من رویکرد دیگری برای ادبیات توسعه نمی‌شناسم و فکر می‌کنم تغییر این امر غیرممکن است و الزامات آن هم طبیعی است که باید رعایت شود.

- آقای مهندس شما می‌فرمایید این الزامات باید رعایت شود. من نمی‌خواهم بگویم این بحث بیشتر سبمولیک بود تا واقعی, ولی آنجا برای ایران هم همین‌طور شد. نمایندگان دولت بودند، بخش خصوصی بود، نهادهای مدنی, همه در یک شهر بزرگ جمع شدند و جشن ورود به جامعه‌ی اطلاعات را بر پا کردند. اگر نگاه این است که شما می‌گویید و درست هم می‌گویید و رویکرد دیگری وجود ندارد, الزاماتش برمی‌گردد به پایین دست. جلوه‌هایش را ما نمی‌بینیم که بخواهد این حرکت در کشور شکل بگیرد.

در واقعیت امر این می‌شود که هر بخشی که انجام نشود, به معنی این است که آن بخش محقق نمی‌شود و ما کند خواهیم بود. ببینید رویکرد این است و جز این وجود نخواهد داشت و تنها این بحث هست که المان‌ها و الزامات رعایت نمی‌شود. تحقق آن توسعه را به عقب انداخته‌اید. ممکن است این عقب‌افتادگی به مرزی از ریسک برسد که جبرانش سخت یا غیرممکن بشود. یعنی فاصله‌هایی که یک جامعه با میانگین توسعه‌ و سطح پیشرفت جهان پیدا می‌کند, آن قدر زیاد است که تلاش‌های آتی و سرمایه‌گذاری در جبران آن بسیار بسیار کم اثر می‌شود. بسیاری از این کشورهای عقب‌افتاده‌ی دنیا, بحث حذف تمدنی و اجتماعی و حتی حیات فیزیکی‌شان را دارند. یعنی مجموعه فقر و فلاکت و بیماری‌ها و... اصلاً دارد یک نسل یک جامعه را نابود می‌کند. حالا یک جوامعی مثل ما که تاکنون از زمین ارتزاق کرده‌ایم, کار فکری برای این که زندگی کنیم و درآمد تولید کنیم کم داریم. لااقل در طی سده‌ی اخیر که ما تاریخ زنده‌ای است که می‌بینیم و بخشی از زندگی خودمان است, مجموعه‌ی ثروتی که در کشور ما تولید شده برای گذران زندگی و آینده ما خرج شده و سرمایه‌گذاری نشده. آنچه از معادن به شکل خام, نه به شکل فرآورده‌های صنعتی به فروش رسیده. حالا هر مقداری که ما دانش را به این بیافزاییم و آن را تبدیل کنیم به فرآورده‌های صنعتی و فراصنعتی و محصولات چند طبقه بالاتر, این به معنی آن است که از داشته‌های ذهنی و نوآوری‌هایمان در آن ذخیره کرده‌ایم. تبدیل به یک پدیده ذی‌قیمت‌تری شده است. وقتی نفت خام تبدیل به یک محصول صنعتی نفتی می‌شود، قیمتش 100 برابر می‌شود. ماده خام هیچ تغییر مهمی نکرده، دانش و مهارت فنی در آن تزریق شده که به شکل یک شیء یا دارو متجلی شده. به این ترتیب آن دانش ما قیمت این را برده بالاتر. هر مقدار که این در مجموعه‌ی مواد خام اولیه تزریق شود، این مبنای جهش ثروت و صنعت و توانمندی خواهد شد. اما اگر تعلل کنیم, اگر اجرا نکنیم, براساس فرمایش شما اتفاقاتش را هم نمی‌بینیم. یا بهتر است بگوییم خوب نمی‌بینیم. چون بالاخره شواهدی وجود دارد که این تحرک را نشان می‌دهد, اما ساخت‌یافته نیست, گسترده نیست, شمولش عام نیست, این‌ها همه جای نگرانی دارد. نیاز است که همه اندیشمندان کشور، نخبه‌ها، NGOها، دانشمندان، روزنامه‌نگاران, هم به خودشان و هم به دیگران یکسره تذکر بدهند که این فاصله زیاد می‌شود, زمان دارد از دست می‌رود. ما گاهی غفلت می‌کنیم که هر کدام در جای خودمان چه نقشی داریم. هر کدام از ما علاوه بر آنکه یک نقش فردی داریم, یک نقش اجتماعی هم داریم. نقش اجتماعی هم پذیرش کار تیمی و نظم اجتماعی است. من یک مثال ساده بزنم. همین جمع ما که در این صنعت نشسته‌ایم, طی این دو سه ساله، همدیگر را حمایت کرده‌ایم یعنی بنده به عنوان مسؤول دولتی از بخش خصوصی حمایت کردم. بخش خصوصی آمده از کار دولت حمایت کرده. این به منزله مجیز و نعریف از همدیگر نبوده، به منزله این نبوده که هیچ عیبی نداریم. به منزله این بوده که بپذیریم طی برنامه کار تیمی انجام بدهیم والا عیب حرکت را گرفتن و نقد کردن، منطق یک حرکت خوب است و باید اتفاق بیافتد, ولی اگر می‌نشستیم, تنزل می‌کردیم. همین مقداری که این صنعت رونقی گرفته امیدی شکل گرفته, هنوز هم عدد و رقم مهمی در اقتصاد این بازار وارد نشده. کارهای مهم و اساسی هنوز پانگرفته و افق، افق روشن‌تری است. من می‌توانم برای 3 تا 5 سال آینده‌ام مسیر روشنی را ترسیم کنم. این پذیرش یک نظم و برنامه است. در حداقل‌هایی که ما اجرا کردیم و هنوز ساخت‌یافته نیست, جزو معدود پروژه‌هایی است که در آن اختلاف نیست و همه‌ی ارکان نظام و گروه‌ها و سلایق سیاسی نظام, پای این قضیه توافق دارند. چند نفر پادو دارد که می‌روند و بقیه هم کنارش در این تصمیمات حضور دارند. این به عنوان یک تمرین ملی قابل توجه است.

- در تکفا بیشتر از آن پولی که آمده, قرار است بیاید. حداقل امیدش داده شده که بیاید. آنچه که توانست تحول ایجاد بکند آن خلاقیت آقای جهانگرد بوده که توانسته آن بحث را ببرد در سطوح جامعه. اگر آقای جهانگرد آمد گفت من با خودم پولی می‌آورم، آورده‌ام یا آمده دارد توزیع می‌شود یا قرار است توزیع شود آن پول را اگر امروز از آقای جهانگرد بگیرید, تحولی که ایجاد کرده, آن حسی که ایجاد کرده, به نظر من قابل تقدیر و قدردانی است. آن است که می‌تواند کمک کند که این حرکت پا بگیرد و خودش این را جلو ببرد. آن هنری که توانست تحول ایجاد کند آن 40 میلیارد تومان سال 81 یا 100 میلیارد تومان سال 82 نبوده. هنر این است که این موج را ایجاد بکنیم, تداومش بدهیم, نگذاریم که این زمین بیافتد و همه حساسیت‌های این قضیه جذب شود. این آن چیزی است که به نظر من در قضیه تکفا به عنوان نقطه قوت تکفا مطرح است و جای تشکر دارد. در آن مقطع. برگردیم به جامعه اطلاعاتی. من سؤالم این است که می‌گویم خوب ما این حرف‌ها را می‌زنیم بعد رئیس‌جمهور ما می‌آید منادی گفت‌وگوی تمدن‌ها می‌شود؛ اما داخل خودمان نمی‌توانیم این را دنبال کنیم. فکر می‌کنم اگر تکفا را به عنوان یک مثال از یک اجتماع بزرگ‌تر بدانیم همه اهرم‌ها در آن نقش دارند. اگر توانستیم اینجا جریان‌سازی کنیم و سوار بر جریان بشویم, دعوا نکنیم و اختلافات سیاسی را نیاوریم در این موضوع، همه با هم اشتراک نظر داشته باشیم و بحث پول هم به عنوان یک پارامتر تصمیم‌گیر در آن مطرح نباشد، موفق خواهیم شد. چرا این اتفاق در سطح ملی نمی‌افتد؟

من با شما کاملاً موافق هستم که همین تحرک عمده که شکل گرفته آن نظمی که شکل گرفته و یک نفر هم به عنوان مجری یا مدیر, پیگیر کار بوده, توانسته با دقت وظیفه‌ی خودش را انجام دهد. یعنی من جهانگرد به عنوان کسی هستم که وظیفه‌اش بوده این کار را بکند, یعنی تمام عناصر را در یک خمیر مایه‌ی منطقی به خدمت این حرکت بگیرد و موجب تعامل مثبت برای تحقق برنامه بشود, پول به عنوان یک شیرازه‌ی پایه بوده, نه به عنوان مسئله اصلی, همان‌طور که شما اشاره فرمودید, چه عددهایی که نام برده شد, چه عددهایی بیشتر از این چندین برابر این انشاءا... در طرح خواهد آمد. باز اصل موضوع این است و الا در حوزه‌های دیگر صنعتی کشور ده‌ها و صدها برابر این پول در گردش وجود دارد. اما چرا نقطه‌ی امید و تحرک نمی‌شود؟ همین نکته است که اصولاً توسعه با نظم اجتماعی شروع می‌شود، با نظم منطقی و مدیریت علمی شروع می‌شود. پس ما این تکه را وظیفه‌مان بوده و اندازه خودمان را انجام دادیم. این که آیا بخش‌های دیگر در اندازه‌های خودشان این وظیفه را انجام دادند یا نه, ما یک جامعه در حال شکل‌گیری و تلاطم هستیم. ایران بعد از انقلاب تعریف قانون اساسی‌اش، تعریف المان‌ها و ساختارش، پیاده‌سازی ارکان قدرتش در طی این دو دهه کاملاً متلاطم بوده و افت و خیزهای زیادی را داشته. این که می‌فرمایید رییس‌جمهور در سطح جهانی گفت‌وگوی تمدن‌ها را مطرح می‌کند, این هم بخشی از ویژگی‌های تغییر ما است. من اصل سخنم این است که آیا این ویژگی‌های در حال تغییر فرایند, شیوه منفی دارد یا شیوه مثبت. من حرفم این است که اتفاقات جامعه ایرانی شیوه مثبت داشته. اینکه سرعت آن و نقاط و مسیرهایی که طی می‌شود, مطابق میل، تقاضا یا شناخت ما هست یا نیست؟ کاملاً با شما موافقم که این‌طور نشده, اما معتقد نیستم که شکست خورده و دارد منفی می‌رود. طبیعتاً آنچه که اتفاق افتاده, در جامعه تبدیل می‌شود به اندوخته و ثروت اجتماعی و پیوسته بر این اندوخته اضافه می‌شود و به هر حال جامعه از آن ثروتی که در آن اندوخته شده, پایین‌تر نمی‌رود. عقب‌تر از این حرکت خواهد کرد. تحولات بعدی اجتماعی و توسعه, مطمئن هستم که در این مسیر خواهد بود. به همین خاطر اینکه شما می‌فرمایید که نشده, جزو همان سؤالاتی است که ما هر مقدار در تبیین و پیاده‌سازی آن بخش‌هایی از توسعه اجتماعی و توسعه انسانی کند باشیم, افت داشته باشیم, شکست داشته باشیم, در تحقق مسیر رشد دانایی محور کندی خواهیم داشت. هر مقدار بتوانیم چاله‌ها را پر کنیم، سریع‌تر عبور کنیم و دست به دست همدیگر بدهیم و وحدت اجتماعی سیاسی‌مان را تقویت بکنیم، طبیعتاً مسیر هموار می‌شود برای چنین جهشی.

- آقای مهندس من با فرمایش شما مخالفتی ندارم. فرمایش شما کاملاً درست و منطقی است. اما می‌خواهم بگویم جامعه برده داری 1000سال طول کشید تا عوض شد و شد فئودالی. فئودالی 600 یا 700 سال طول کشید تا شد جامعه‌ی سرمایه داری بعد جامعه‌ی سرمایه‌داری آمد که حالا جامعه‌ی صنعتی بوده و دوره‌اش 100 سال بود, جامعه‌ی اطلاعاتی دوره‌اش 20 سال است و این 10-15 سال سر و کله هم بزنیم و در دنیا جا پیدا نکنیم, همان طوری که می آیند برای ما شبکه می گذارند و می گویند وصل شد, مشکل ندارد فرهنگ آنها را هم می گذارند. یعنی اینکه ما اگر 1000سال طول کشید یا 2500 سال طول کشید تا جامعه شاهنشاهی را کم و زیاد کنیم, 10-15 سال بیشتر وقت نداریم که سر هست و نیست ما تصمیم‌گیری شود. ما هم جزو ملتهایی می شویم که یک روزی ممکن بود در تاریخ باشند یا نباشند. بعد دیگری هم وجود ندارد. چهار سال دیگراجلاس بعدی، اجلاس بعدی و دیگر تمام می شود.تکلیفها مشخص می‌شود.

همین که می فرمایید چگونه از شرایط استفاده کنیم, من بحث را باز می کنم. تحولات سیاسی ایران برآیند قوای موجود داخل ایران هستند. در دنیا این تعاطی قوا در همة کشورهای دنیا وجود دارد. کم کم در آنجاها برای ادارة جامعه مثل تعریف اصولی که داریم که می گوییم یک قانون اساسی داریم, بعد قوانین موضوعه داریم, بعد آیین نامه‌های اجرایی داریم و بعد می‌آییم برنامه‌اش را اجرا می کنیم. ما در ادارة جامعه ایرانی بعد از انقلاب, بخشهایی از این مسیر را هنوز تثبیت نکرده‌ایم.یعنی می‌شود گفت آیین نامه‌ی ادارة کشور نه از نظر آیین نامه مستند, بلکه از نظر سطح کار که بپذیریم در جامعه ایرانی تقسیم قدرت می تواند انجام بشود و دور میز بنشینیم و کشور را اداره کنیم. خوب همین دعواها و تنازعات در همه جای دنیا هست. این حزب با آن حزب، این گروه با آن گروه, ولی وقتی انتخابات تمام می شود و یک جریانی برنده می شود, همان توافق قبلی بر اساس آیین نامه ادراه کشور را که پذیرفته‌اند, همه می‌روند سرجایشان می‌نشینند و نقش خودشان را بازی می‌کنند. حریمشان هم حفظ می‌شود. هیچ کسی حذف نمی‌شود. فقط تقسیم قدرت انجام می‌شود. 4 سال این دولت, این تفکر, این تخصص, حاکم است و دستش را کاملا باز می گذارند که کارش را انجام بدهد. سر 4 سال, سر 8 سال, سر هر دوره‌ای که وجود دارد در یک مبارزه سیاسی و اجتماعی, اگر موفق نشدند و گروه دیگری آمد, بعد از اینکه پیروز شد, همان اختیار و همان تکریم را دارد. ما در کشور خودمان شبیه آن را داریم اجرا می کنیم ولی هنوز در عمق نرفته‌ایم و منافع ملی, حیثیت اجتماعی و اقتصادی ایران و ایرانی, که جزو خطوط قرمز کشور است, دستخوش تغییرسیاست و تغییر افراد می‌شود. در این موضوع عقب هستیم, البته تلاش می کنیم. من عرضم این است که مسیر، مسیر عقب رفت نیست مسیر رو به جلو است.علتش این است که بستر اصلی این حکومت جامعة ایرانی است. مردم همراه این نظام آمده‌اند. با افت و خیزهایش همراهی کرده‌اند و دانش اجتماعی را بالا برده‌اند. شما می‌بینید رشد شهر نشینی در این کشور بیش از 20 درصد بوده, یعنی الان 64-65 درصد جامعه شهری شده است. تعداد کسانی که تحصیلات دانشگاهی کرده‌اند, روز به روز زیادتر می‌شود. رشد طبقه شهری و متوسط اجتماعی که آنها بیشترین خواهان یک نظم اجتماعی و دقیق هستند, در این کشور دارد اتفاق می‌افتد. پس افق، افقی است که من تصور نمی‌کنم برگشت در آن وجود داشته باشد. اما افت و خیز دارد. هر مقداری که سیاستگزاران، تصمیم گیران اجرایی و سیاسی کشور به این نظم اجتماعی و قواعد کشور بیشتر تمکین و همراهی کنند مردم منفعت بیشتری می برند. اگر آنها نکنند, متضررش مردم هستند. یعنی مردم در ایران نشان داده‌اند که در حمایت از مجموعه‌ی نظام و تصمیم گیرانشان کم مایه نگذاشته‌اند. منابعشان، فرصتشان، تمام اختیارشان را در اختیار مدیریت ما گذاشته‌اند و ما مدیر فرصتهای مردم هستیم, نه فرصتهای خودمان. هر مقداری که یک مسوولی فهمید مدیر فرصتهای مردم است, مردم راحت بودند. همین که افراد فکر کنند مدیر فرصتهای خودشان هستند, مردم متضرر شدند.

- بحثی که وجود دارد برمی گردد به 3 اهرم دولت، نهاد مدنی و بخش خصوصی. در کشور ما حداقل در بخش IT را بگوییم که بخش خصوصی به عنوان موتور جامعه‌ی اطلاعات عمل می‌کند, فکر می‌کنید آیا ما در مسیر خودمان واقعاً به این اعتقاد داریم؟ ما یعنی کل این 3 مجموعه. دولت به عنوان کسی که صاحب اختیار است و قرار است یک حقوقی را از خودش به ما تفویض کند. همینطور هم بخش خصوصی. به نظر شما آیا این باور در این بخش به وجود آمده که شریک این بازی است؟ نهاد مدنی در این بحث چه جایگاهی دارد؟

-در رشته ما الحمدا... بخش خصوصی وجود داشته، تقویت شده و من تصور می کنم بیشتر از گذشته خودش را دارد پیدا و قبول می‌کند. البته نباید فراموش کرد که 70-80 درصد بازار ایران دولتی است. یعنی بخش خصوصی ما خیلی به تصمیمات دولتی وابستگی دارد و این تصمیمات دولت, تاثیر زیادی در بازار کارشان خواهد داشت. اما فرآیندی که پیش رو ترسیم شده و اقداماتی که پا گرفته این اطمینان را در بخش خصوصی به وجود می‌آورد که تقاضایی در حال شکل گیری است که خیلی دیگر قابل برگشت نیست. اینطور نیست که مدیران دولتی بتوانند تصمیم بگیرند که اینکار را نکنند. یعنی پرداختن به امر فناوری اطلاعات در چرخه اداری کشور یک امر قطعی و لازم الاجرا شده. پس ما با یک بازار رو به رشد بسیار بکر مواجه هستیم. برای بخش خصوصی که مآل اندیش و با دقت باشد, شناخت این با

A. مقدمه

تکفا – 1- دیدگاه عمومی و اصول راهنمای اعلامیه می‌تواند به این برنامه اقدام برای ایجاد خطوط کاری پیوسته با هدف افزایش نیل به اهداف توسعه‌ی بین‌المللی، شامل اعلامیه هزاره، موافقت‌نامه Monterrey و اعلامیه و طرح اجرایی ژوهانسبورگ، به‌وسیله‌ی افزایش استفاده از محصولات، شبکه‌ها، خدمات و برنامه‌های کاربردی ICT و با کمک به کشورها برای از بین بردن فاصله‌ی دیجیتالی، تفسیر و ترجمه شو. جامعه اطلاعاتی که در این اعلامیه معرفی شده، با همکاری و اتحاد دولت‌ها و سایر اعضای دیگر تحقق خواهد یافت.

2- جامعه اطلاعاتی یک مفهوم در حال تکامل است که از نقاط مختلف دنیا به مراحل متفاوتی رسیده است و انعکاس‌دهنده‌ی مراحل مختلف توسعه است. تغییرات فناوری و سایر تغییرات بر‌سرعت محیطی را که جامعه اطلاعاتی در آن توسعه پیدا کرده است، دگرگون خواهد کرد. بنابراین برنامه اقدام زمینه‌ای مستعد و آماده برای رشد جامعه اطلاعاتی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی است. ساختار منحصر به‌فرد دومرحله‌ای اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (WSIS) فرصتی را برای ارزیابی نتایج فراهم می‌کند.

3- تمام اعضا نقش مهمی در جامعه اطلاعاتی، خصوصا از طریق مشارکت، ایفا می‌کنند.

i. دولت‌ها دارای نقش راهنما در توسعه و اجرای راهبردهای الکترونیکی جامع و پایدار هستند. بخش خصوصی و جامعه مدنی، با مشارکت دولت‌ها دارای نقش مهمی در مشاوره برای تدوین راهبردهای الکترونیکی ملی هستند.

ii. تعهد بخش خصوصی در توسعه و انتشار فناوری‌های اطلاعات و ارتباطت (ICT)، برای زیرساخت‌ها، مضامین و برنامه‌های کاربردی مهم است. بخش خصوصی فقط بازیگر عرصه بازار نیست، بلکه در میدان وسیع‌تر توسعه‌ی پایدار نیز ایفای نقش می‌کند.

iii. تعهد و مشارکت جامعه مدنی به یک اندازه در ایجاد یک جامعه اطلاعاتی عادلانه و اجرای فعالیت‌ها و اقدامات ICT برای توسعه مهم است.

iv. موسسات بین‌المللی و منطقه‌ای، شامل موسسات سرمایه‌گذاری بین‌المللی، دارای نقش کلیدی در تکمیل استفاده از ICT در فرآیندهای توسعه و در دسترس قرار دادن منابع لازم برای ساخت جامعه اطلاعاتی و ارزیابی میزان پیشرفت آن می‌باشد.
B. هدف‌ها، مقاصد و آماج‌ها

4- هدف‌های برنامه اقدام، معطوف به ایجاد یک جامعه اطلاعاتی فراگیر، در جهت استفاده از پتانسیل علم و ICT در خدمت توسعه، برای اشاعه استفاده از اطلاعات و دانش با هدف نیل به اهداف توسعه‌ی بین‌المللی، شامل اهدافی که در اعلامیه‌ی هزاره آمده و برای مقابله با چالش‌های جدید جامعه اطلاعاتی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌باشند. فرصت‌ها باید تا فاز دوم اجلاس WSIS مورد بهره‌برداری قرار گیرند تا بتوان میزان پیشرفت در کاهش فاصله‌ی دیجیتالی را ارزیابی و مشخص نمود.

5- اهداف ویژه‌ای برای جامعه اطلاعاتی در جاهایی که لازم است، در سطح ملی و در چارچوب راهبردهای الکترونیکی ملی و مطابق با سیاست‌های توسعه‌ی ملی، با در نظرگرفتن شرایط مختلف ملی ایجاد خواهد شد. چنین اهدافی می‌توان به‌عنوان معیارهای مفیدی برای فعالیت‌ها و طرح‌ها و برای ارزیابی میزان پیشرفت در نیل به اهداف جامعه اطلاعاتی استفاده شود.

6- براساس اهداف توسعه بین‌المللی، شامل آنهایی که در اعلامیه‌ی هزاره آمده و با همکاری بین‌المللی تصویب شده، اهداف اشاره شده می‌توانند به‌عنوان مراجع بین‌المللی برای افزایش پیوند و دسترسی، در استفاده از ICT برای بالابردن و پیشرفت اهداف برنامه اقدام، تا سال 2015 استفاده شوند. این اهداف ممکن است با توجه به اهداف ملی و با در نظرگرفتن شرایط مختلف ملی باشند.

i. اتصال روستاها به ICT و راه‌اندازی نقاط دسترسی عمومی؛

ii. اتصال دانشگاه‌ها، کالج‌ها، دبیرستان‌ها و مدارس راهنمایی به ICT؛

iii. اتصال مراکز علمی و تحقیقاتی به ICT؛

iv. اتصال کتابخانه‌های عمومی، مراکز فرهنگی، موزه‌ها، ادارات پست و بایگانی‌ها به ICT؛

v. اتصال مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها به ICT؛

vi. اتصال تمام ادارات دولتی مرکزی و محلی و راه‌اندازی وب‌سایت و آدرس پست الکترونیکی برای آنها؛

vii. سازگارکردن و وفق‌دادن تمام دوره‌های مدارس راهنمایی و دبیرستان‌ها برای مقابله با چالش‌های جامعه اطلاعاتی، با توجه به دوره‌های آموزش ملی؛

viii. اطمینان از اینکه تمام مردم دنیا به تلویزیون و خدمات رادیویی دسترسی دارند؛

ix. تشویق توسعه‌ی مضامین و ایجاد شرایط فنی لازم برای تسهیل نمایش و استفاده از تمام زبان‌های دنیا روی اینترنت؛

x. اطمینان از اینکه نیمی از ساکنان دنیا به ICT دسترسی دارند.

7- به‌منظور تحقق این اهداف و مقاصد، توجه ویژه‌ای باید به نیازهای کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه به کشورها، مردم و گروه‌هایی که در بندهای 11 تا 16 اعلامیه اصول ذکر شده است، بشود.
C) خطوط کاری

C1. نقش دولت‌ها و تمام اعضا در پیشرفت ICT برای توسعه

8- همکاری موثر دولت‌ها و تمام اعضا در توسعه‌ی جامعه اطلاعاتی حیاتی است و نیاز به همکاری و همیاری بین همه‌ی آنها دارد.

i. توسعه‌ی راهبردهای الکترونیکی ملی، شامل تربیت نیروی انسانی لازم توسط تمام کشورها تا سال 2005 و با توجه به شرایط مختلف ملی باید تشویق شود.

ii. آغاز یک گفت‌وگوی منسجم در سطح ملی و با شرکت تمام اعضای مربوطه، شامل همکاری خصوصی/دولتی با هدف تدوین راهکارهای الکترونیکی برای جامعه اطلاعاتی و برای تبادل بهترین تجربیات.

iii. در زمان توسعه و اجرای راهبردهای الکترونیکی ملی، اعضا باید به نیازها و علایق محلی، منطقه‌ای و ملی توجه کنند. برای به حداکثررساندن مزایای اقدامات و فعالیت‌های جاری، باید مفهوم پایداری نیز رعایت شود. باید از بخش خصوصی دعوت شود تا در پروژه‌های جامع مربوط به توسعه جامعه اطلاعاتی در سطح محلی، منطقه‌ای و ملی وارد شود.

iv. هر کشور حداقل یک واحد مشارکت بخش‌های خصوصی و دولتی (PPPs) فعال یا مشارکت چندبخشی (MSP) را تا سال 2005، به‌عنوان نمونه‌ای نمایشی برای طرح‌های آینده تاسیس کند.

v. مشخص کردن مکانیسم‌ها در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای آغاز و افزایش مشارکت بین اعضای جامعه اطلاعاتی.

vi. بررسی قابلیت‌های راه‌اندازی مراکزی با سهامی عام برای مردم بومی در سطح ملی.

vii. تمام سازمان‌های بین‌المللی مربوطه و موسسات مالی باید راهکارهای خود را جهت استفاده از ICT برای توسعه‌ی پایدار، شامل الگوهای پایدار تولید و مصرف و همچنین به‌عنوان ابزاری موثر برای کمک به دستیابی به اهداف توسعه هزاره‌ی سازمان ملل تا سال 2005 توسعه ببخشند.

viii. سازمان‌های بین‌المللی باید در حوزه‌ی کاری خود، اطلاعات معتبر را که توسط اعضا در رابطه با تجربیات موفق مربوط به ICT ارایه شده، از جمله روی وب‌سایت‌ها منتشر کنند.

ix. تقویت مجموعه‌ای از اقدام‌های مربوطه، از جمله: الگوهای کار، سرمایه‌گذاری‌های مخاطره‌آمیز (ملی و بین‌المللی)، صندوق سرمایه‌گذاری دولتی (شامل سرمایه‌های کوچک برای شرکت‌های کوچک و متوسط و شرکت‌های بسیار کوچک (SMMEها))، راهبردهای افزایش سرمایه‌گذاری، فعالیت‌های حمایت از صادرات نرم‌افزار (مشاوره تجاری)، حمایت از شبکه‌های توسعه‌ای و تحقیقاتی و پارک‌های نرم‌افزاری.
C2. زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات: پایه‌ی اساسی جامعه‌ی اطلاعاتی

9- زیرساخت‌های کانونی برای دستیابی به اهداف دیجیتال شمول، ایجاد دسترسی جهانی پایدار، همیشگی و انعطاف‌پذیر به ICT برای همه، با توجه به راه‌حل‌های مربوط موجود در کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار اقتصادی و با هدف ایجاد اتصال پایدار برای دسترسی نواحی دوردست و نواحی حاشیه‌ای در سطح ملی و منطقه‌ای‌اش مرکزیت دارند.

i. دولت‌ها باید فعالیت‌های ویژه‌ای را در چارچوب سیاست‌های توسعه ملی با هدف حمایت و پشتیبانی از یک محیط توانا و رقابتی برای سرمایه‌گذاری‌های لازم در زیرساخت‌های ICT و توسعه‌ی خدمات جدید پیش گیرند.

ii. تدبیر سیاست‌ها و راهکارهای دسترسی جهانی مناسب و ابزار اجرایی آنها، در راستای اهداف ویژه‌ی اشاره شده و توسعه‌ی شاخص‌های اتصال ICT.

iii. ایجاد و افزایش اتصال تمام مدارس، دانشگاه‌ها، موسسات، کتابخانه‌ها، ادارات پست، مراکز اجتماعی، موزه‌ها و سایر موسسات ICT در راستای راهبردهای الکترونیکی ملی، برای ایجاد قابلیت دسترسی عمومی و برای رسیدن به اهداف اشاره شده.

iv. توسعه و تقویت زیرساخت‌های شبکه‌ای پهن باند ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، شامل انتقال توسط سیستم‌های ماهواره‌ای و سایر سیستم‌ها، برای کمک به ایجاد تنوع در جهت تطبیق نیازهای کشورها و شهروندان آنها و برای انتقال خدمات جدید ICT. حمایت از مطالعات فنی، حقوقی و عملی توسط اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات (ITU) و سایر سازمان‌های بین‌المللی مربوطه برای انجام موارد زیر:

- دسترسی گسترده‌تر به منابع Orbital، هماهنگ‌سازی‌های فرکانسی جهانی و سیستم‌های استانداردسازی جهانی؛

- تشویق همکاری بخش خصوصی/ دولتی؛

- گسترش خدمات سریع ماهواره‌ای جهانی برای نواحی غیرقابل دسترس مانند نواحی دوردست و نواحی با جمعیت پراکنده؛

- یافتن سیستم‌های دیگری که می‌تواند اتصال با سرعت بالا را ایجاد کند.

v. در نظرگرفتن نیازهای افراد مسن، افراد ناتوان، کودکان، به‌ویژه کودکان محروم از مزایای اجتماعی و سایر گروه‌های محروم و آسیب‌پذیر در راستای راهبردهای الکترونیکی ملی از راه ایجاد اقدامات اجرایی آموزشی و قانونی مناسب برای اطمینان از شمول کامل آنها در جامعه اطلاعاتی.

vi. تشویق طراحی و تولید تجهیزات و خدمات ICT به‌صورتی که همه، از جمله افراد مسن و ناتوان، کودکان، به‌ویژه کودکان محروم از مزایای اجتماعی و سایر گروه‌های محروم و آسیب‌پذیر، بتوانند با راحتی و امکان‌پذیری بالا به آنها دسترسی داشته باشند و همچنین توسعه‌ی فناوری‌ها، برنامه‌ای کاربردی و مضامین مناسب با نیازهای آنها، با هدایت اصول مصوب بین‌المللی و توسعه آنها با استفاده از فناوری‌های مساعد.

vii. توسعه‌ی فناوری‌های مناسب و رابط‌های رایانه‌ای غیرمتنی برای تسهیل دسترسی مردم به ICT، با هدف کاهش چالش‌های بی‌سوادی.

viii. انجام برنامه‌های بین‌المللی تحقق و توسعه به‌منظور در دسترس قراردادن تجهیزات ICT مناسب و لازم برای کاربران.

ix. تشویق استفاده از ظرفیت‌های بی‌سیم بلااستفاده، شامل ماهواره‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه،‌برای ایجاد دسترسی در نواحی دوردست، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال انتقال اقتصادی و همچنین بهبود پیوند با هزینه‌ی پایین در کشورهای در حال توسعه فعالیت‌های کشورهای توسعه‌نیافته برای ایجاد و راه‌اندازی زیرساخت‌های مخابراتی در خور توجه ویژه می‌باشد.

x. بهینه‌سازی اتصال در بین شبکه‌های اطلاعاتی اصلی و تشویق و ترغیب به ایجاد و توسعه‌ی ستون‌های اصلی ICT و نقاط مبادله‌ی اینترنتی منطقه‌ای، برای کاهش هزینه‌های اتصال داخلی (هم‌پیوندی) و گسترش و بسط شبکه‌های دسترسی.

xi. توسعه راهبردهایی برای افزایش اتصال جهانی مناسب و به‌موجب آن تسهیل دسترسی‌های مطلوب. هزینه‌های انتقال تجارت اینترنتی و اتصال داخلی باید براساس پارامترهای هدف‌دار، شفاف و بدون تبعیض و با توجه به فعالیت‌های جاری در این مورد باشند.

xii. تشویق و توسعه‌ی استفاده‌ی مشترک از رسانه‌های سنتی و فناوری‌های جدید.
C3. دسترسی به اطلاعات و دانش

10- ICT به مردم در همه‌ی نقاط دنیا اجازه می‌دهد تا به اطلاعات و دانش، به‌صورت آنی دسترسی داشته باشند. اشخاص، سازمان‌ها و انجمن‌ها باید از دسترسی به اطلاعات و دانش بهره ببرند.

i. توسعه‌ی رهنمودهای راهبردی برای توسعه و گسترش دامنه‌ی اطلاعات عمومی و همچنین به‌عنوان وسیله‌ای بین‌المللی برای بالابردن دسترسی عمومی به اطلاعات.

ii. دولت‌ها باید دسترسی مناسب به اطلاعات عمومی رسمی را از راه منابع ارتباطی مناسب، به‌ویژه از راه اینترنت، فراهم کنند. تدوین و تصویب قوانینی در مورد دسترسی به اطلاعات و حفاظت از داده‌های عمومی، به‌ویژه در حوزه فناوری‌های جدید مورد تشویق قرار می‌گیرند.

iii. افزایش مطالعات و توسعه در مورد تسهیل قابلیت دسترسی به ICT برای همه، خصوصا در نواحی محروم و گروه‌های حاشیه‌ای و آسیب‌پذیر.

iv. دولت‌ها و سایر اعضا بایستی نقاط دسترسی عمومی اجتماعی چندمنظوره را راه‌اندازی کنند و دسترسی مناسب و رایگان به منابع ارتباطی مختلف، از جمله اینترنت را برای شهروندانشان مهیا کنند. این نقاط دسترسی عمومی باید دارای ظرفیت کافی برای کمک به کاربران در کتابخانه‌ها، موسسات آموزشی، ادارات عمومی، ادارت پست و سایر اماکن عمومی، با تاکید ویژه بر نواحی روستایی و محروم، با در نظرگرفتن حقوق مالکیت معنوی (IPRs) و تشویق استفاده از اطلاعات و تبادل دانش باشند.

v. تشویق مطالعات و ایجاد آگاهی بین تمام اعضا در مورد امکانات الگوهای نرم‌افزاری مختلف و ابزار ایجاد آنها، شامل نرم‌افزارهای اختصاصی، نرم‌افزارهای Open Source و رایگان، برای افزایش رقابت، آزادی انتخاب و انعطاف‌پذیری و در جهت تواناسازی تمام اعضا برای ارزیابی راه‌حل‌ها برای انتخاب مناسب‌ترین راه برای دستیابی آنها به نیازهایشان.

vi. دولت‌ها باید فعالانه استفاده از ICT را به‌عنوان ابزار اساسی کار، توسط شهروندان و ادارات محلی گسترش دهند. از این لحاظ، جامعه بین‌المللی و سایر اعضا باید ایجاد ظرفیت را برای ادارات محلی برای استفاده‌ی گسترده از ICT به‌عنوان ابزاری برای بهبود کارکرد دولت‌های محلی حمایت کنند.

vii. تشویق مطالعات در مورد جامعه اطلاعاتی، شامل فرم‌های ابتکاری شبکه‌سازی، تطبیق زیرساخت‌ها، ابزار و برنامه‌های کاربردی ICT، که قابلیت دسترسی به ICT برای همه، به‌ویژه گروه‌های محروم از مزایای اجتماعی، تسهیل می‌نماید.

viii. حمایت از ایجاد و توسعه‌ی یک کتابخانه عمومی دیجیتالی و سرویس‌های بایگانی برای جامعه اطلاعاتی، شامل بازنگری راهکارها و قوانین مربوط به کتابخانه‌های ملی، توسعه‌ی یک درک جهانی از نیازهای "کتابخانه‌های هیبریدی" یا پیوند (دارای پیوندهای متعدد با کتابخانه‌های دیگر) و رشددادن همکاری گسترده بین کتابخانه‌ها.

ix. تشویق فعالیت‌های مربوط به تسهیل دسترسی آزاد و مناسب به مجلات و کتاب‌ها و بایگانی‌های آزاد اطلاعاتی علمی.

x. حمایت از مطالعات و توسعه‌ی طراحی ابزارهای مناسب برای تمام اعضا به‌منظور رشد آگاهی، برآورد و ارزیابی مدل‌های مختلف نرم‌افزاری و مجوزها، تا از انتخاب بهینه نرم‌افزارهایی که بتوانند بیشترین دستاورد را برای دستیابی به اهداف توسعه در شرایط و جوامع محلی داشته باشند، اطمینان حاصل کنیم.
C4. ایجاد ظرفیت

11- هر کسی باید دارای مهارت‌های لازم برای بهره‌برداری کامل از جامعه اطلاعاتی باشد. بنابراین ظرفیت‌سازی و سواد ICT ضروری است. ICT می‌تواند در نیل به آموزش گسترده‌ی جهانی از طریق تحول تحصیلات و آموزش مربیان و ارایه شرایط مناسب برای آموزش مادام‌العمر، با دربرگیری تمام مردم که در خارج از حوزه‌ی فرآیند آموزش رسمی هستند و اصلاح و بهبود مهارت‌های حرفه‌ای نقش مهمی ایفا نماید.

i. توسعه‌ی سیاست‌های داخلی برای اطمینان از استفاده‌ی کامل از آموزش در تمام سطوح، از جمله توسعه‌ی برنامه‌های آموزشی، آموزش مربیان و همچنین مدیریت و نظارت موسسه‌ای و حمایت از مفهوم آموزش مادام‌العمر.

ii. توسعه و رشد برنامه‌هایی برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی با استفاده از ICT در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.

iii. توسعه و رشد مهارت‌های سوادآموزی الکترونیکی برای همه، به‌عنوان مثال با طراحی و ارایه دوره‌های آموزشی برای مدیریت عمومی، بهره‌بردن از تسهیلات موجود مانند کتابخانه‌ها، مراکز اجتماعی چندمنظوره، نقاط دسترسی عمومی یا/ و راه‌اندازی مراکز آموزش ICT محلی با همکاری تمام اعضا. گروه‌های محروم و آسیب‌پذیر باید مورد توجه ویژه قرار گیرند.

iv. در راستای سیاست‌های ملی آموزشی و با در نظرگرفتن نیاز به ریشه‌کن کردن بی‌سوادی، بزرگسالان، بایستی مطمئن شویم که جوانان با مهارت‌ها و دانش لازم برای استفاده از ICT، شامل ظرفیت لازم برای تحلیل و بهره‌برداری اطلاعات به‌روش‌های ابتکاری و خلاق، تبادل تخصص‌هایشان و مشارکت کامل در جامعه اطلاعاتی مجهز شده‌اند.

v. دولت‌ها با همکاری سایر اعضا، باید برنامه‌هایی را برای ظرفیت‌سازی با تاکید بر ایجاد مجموعه‌ی بزرگی از متخصصان و کارشناسان ICT ماهر و شایسته، طرح و اجرا کنند.

vi. توسعه‌ی پروژه‌های راهنما (آزمایشی) برای نمایش تاثیر سیستم‌های آموزشی ICT محور بر دستیابی به هدف «تحصیلات برای همه» شامل اهداف سوادآموزی پایه.

vii. کار بر روی حذف موانع جنسیتی در دسترسی به آموزش ICT و افزایش فرصت‌های آموزشی برای زنان و دختران در حوزه ICT. برنامه‌های علمی و فنی باید با هدف مشارکت دختران جوان در جهت افزایش تعداد زنان در حوزه ICT باشد. مبادله‌ی بهترین تجربیات در مورد واردکردن جنبه‌های جنسیت در آموزش ICT باید افزایش یابد.

viii. توانمندسازی جوامع محلی، به‌ویژه آنهایی که در نواحی روستایی و محروم هستند، به‌منظور استفاده از ICT و افزایش تولید مضامین مفید و اجتماعی با هدف بهره‌برداری همه از آن.

ix. راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی و تحصیلی که استفاده از شبکه‌های اطلاعاتی را برای افراد بومی سنتی ممکن سازد تا فرصت‌هایی را برای مشارکت کامل آنها در جامعه اطلاعاتی فراهم کند.

x. طراحی و اجرای فعالیت‌های همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای برای بالابردن ظرفیت‌ها از جمله رهبران و پرسنل عملیاتی در کشورهای در حال توسعه و کشورهای کمتر توسعه‌یافته (LDCها)، با هدف موثر از ICT در تمام فعالیت‌های آموزشی، این امر باید شامل ارایه آموزش در خارج از ساختار تحصیلی، مانند ایجاد کارگاه در خانه‌ها باشد.

k. طراحی برنامه‌های آموزشی ویژه در استفاده از ICT برای برآوردن نیازهای آموزشی متخصصان اطلاعات، مانند بایگان‌ها، کتابداران، دانشمندان، مربیان، روزنامه‌نگاران، کارگران پستی و سایر گروه‌های حرفه‌ای مربوطه. آموزش متخصصان اطلاعاتی نه‌تنها باید بر روش‌ها و تکنیک‌های جدید برای توسعه و تدارک سرویس و خدمات اطلاع‌رسانی و ارتباطی تمرکز کند، بلکه بایستی بر مهارت‌های مدیریت مناسب برای اطمینان از بهترین استفاده از فناوری‌ها، توجه و تمرکز داشته باشد. آموزش مربیان باید بر جنبه‌های تکنیکی ICT، در مورد توسعه مضامین، و بر امکانات نهفته و چالش‌های ICT تمرکز کند.

i. توسعه آموزش از راه دور و سایر شیوه‌های آموزش بخشی از برنامه‌های ظرفیت‌سازی می‌باشد. باید کشورهای در حال توسعه و خصوصاً کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) در سطوح مختلف توسعه منابع انسانی ارایه شود و مورد توجه ویژه قرار گیرند.

m. افزایش همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در زمینه ظرفیت‌سازی، شامل برنامه‌های کشورها که توسط سازمان ملل و نهادهای تخصصی آن تهیه شده است.

n. راه‌اندازی پروژه‌های راهنما برای طراحی شکل جدیدی از شبکه سازی ICT ـ محور، خصوصاً شبکه‌های آموزشی و تحقیقاتی پیونددهنده شبکه‌های آموزشی و مطالعاتی، و بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال انتقال گذار اقتصادی.

o. اگر فعالیت‌های داوطلبانه هم‌زمان و هماهنگ با سیاست‌های ملی و فرهنگ محلی هدایت باشد، می‌تواند سرمایه باارزشی برای بالا بردن نیروی انسانی برای استفاده موثر از ابزار ICT و ایجاد یک جامعه اطلاعاتی فراگیرتر باشد. برنامه‌های داوطلبانه برای ظرفیت‌سازی در زمینه ICT برای توسعه، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه به کار انداخته شود.

p. طراحی برنامه‌هایی برای تربیت کردن کاربران به منظور ایجاد ظرفیت‌های خودآموزشی و خودتوسعه‌ای.

C5. اعتماد ـ سازی و امنیت در استفاده از ICT

12- اعتماد ـ سازی و امنیت یکی از ارکان اساسی جامعه اطلاعاتی است.

a. افزایش همکاری بین دولت‌ها در سازمان ملل و با تمام اعضا در سایر نشست‌های مربوطه برای اعتمادسازی با هدف افزایش اعتماد کاربر، حفاظت از جامعیت داده و شبکه؛ توجه به خظرات موجود و بالقوه مربوط به ICT و درنظر گرفتن سایر مسایل امنیت اطلاعات و امنیت شبکه‌ها

b. دولت‌ها با همکاری بخش خصوصی باید تخلف‌های فضای الکترونیکی (cyber crime) و سوءاستفاده از ICT را کشف کنند، از آن‌ها جلوگیری کنند، و با آنها برخورد کنند و این کار را توسط فعالیت‌های زیر انجام دهند: توسعه رهنمودها، با توجه به تلاش‌های مداوم آنها در این حوزه‌ها، توجه به قانونگذاری تا به آنها اجازه دهد که به صورت موثری جرم‌ها را پیگیری و رسیدگی کنند؛ بالا بردن تلاش‌های همکاری دوجانبه مؤثر؛ تقویت حمایت‌های مؤسسه‌ای در سطح بین‌المللی برای جلوگیری و کشف و اصلاح چنین جرم‌هایی، و تشویق آموزش و ایجاد آگاهی

c. دولت‌ها، و سایر اعضا باید به صورت موثری آموزش و آگاهی کاربر را درباره خصوصی بودن بر خط و ابزار حفظ حریم خصوصی افزایش دهند.

d. در پیش گرفتن اقدامات مناسب در رابطه با spam در سطح ملی و بین‌المللی

e. ترغیب ارزیابی داخلی از قوانین ملی با نظر به از بین بردن موانع استفاده موثر از مستندات و مبادلات الکترونیکی، شامل ابزار الکترونیکی تعیین صحت و سقم فعالیت‌ها.

f. تقویت بیشتر چارچوب‌های اعتماد و امنیت در فعالیت‌های مکمل و متقابل در زمینه امنیت در استفاده از ICT، و همچنین در رابطه با اقدامات یا رهنمودها با احترام به حقوق حریم خصوصی افراد، حفاظت از داده‌ها و حفاظت از مصرف‌کننده

g. تبادل تجربیات خوب در زمینه امنیت اطلاعات و امنیت شبکه‌ها و ترغیب استفاده از آنها در تمام بخش‌های مربوطه

h. دعوت از تمام کشورها برای ایجاد نقاط کانونی برای پاسخ و اداره به موقع اتفاقات و توسعه یک شبکه همکاری باز بین این نقاط کانونی برای تبادل اطلاعات و فناوری‌ها برای پاسخ به اتفاقات

i. توسعه بیشتر برنامه‌های کاربردی امن در جهت تسهیل تراکنش‌های برخط

j. تشویق کشورهای علاقمند برای مشارکت و همکاری فعالانه در فعالیت‌های سازمان ملل برای اعتمادسازی و امنیت در ساتفاده از ICT

C6. تواناسازی محیط

13- دولت‌ها برای به حداکثر رساندن مزایای اقتصادی و اجتماعی جامعه اطلاعاتی به یک محیط سیاستی، قانونی و مقرراتی قابل اعتماد، شفاف و بدون تبعیض نیاز دارند. فعالیت‌هایی که در این رابطه باید انجام شوند عبارتند از:

a. دولت‌ها باید یک چارچوب قانونی، مقرراتی و سیاستی حمایتی، شفاف، رقابتی و قابل پیش‌بینی برای ایجاد انگیزه مناسب در جهت سرمایه‌گذاری و توسعه اجتماعی در جامعه اطلاعاتی ایجاد نمایند.

b. ما از دبیرکل سازمان ملل می خواهیم تا یک گروه کاری در مورد مدیریت و اداره اینتنرت، در یک فرآیند باز و فراگیر تشکیل دهد تا از وجود مکانیسمی برای مشارکت کامل و فعال دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی هم از کشورهای در حال توسعه و هم از کشورهای توسعه یافته، و همچنین فعالیت مجامع و سازمان‌های بین الدولی و بین‌المللی مربوطه برای تحقیق و تهیه پیشنهاداتی برای کار، برای اداره اینترنت، تا جایی که لازم است و تا سال 2005، مطمئن شویم. این گروه باید فعالیت‌های زیر را علاوه بر سایر کارها انجام دهد:

- ارایه یک تعریف کارآمد از مدیریت و اداره اینترنت

- تعریف مسیل سیاستی عمومی مربوط به مدیریت و اداره اینترنت

- توسعه یک فهم مشترک از نقش‌ها و مسؤولیت‌های مربوط به دولت‌ها، سازمان‌های بین‌الدولی و بین‌المللی موجود و سایر مجامع و همچنین بخش خصوصی و جامعه مدنی از کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته

- تهیه گزارشی در مورد نتایج این فعالیت‌ها برای رسیدگی و انجام کارهای لازم برای مرحله دوم اجلاس WSIS در ژنو در سال 2005

c. از دولت‌ها دعوت می‌شود تا:

- راه‌اندازی مراکز مبادله اینترنتی منطقه‌ای و ملی را تسهیل سازند.

- تا جایی که لازم است بر رمزهای (کدهای) دامنه نام سطح بالای کشوری مدیریت و نظارت کنند.

- آگاهی در مورد اینترنت را اشاعه بدهند.

d. تعداد سرورهای اصلی منطقه‌ای و استفاده از دامنه نام‌های بین‌المللی با همکاری سایر اعضای مربوطه و با هدف از بین بردن موانع دسترسی را گسترش دهند.

e. دولت‌ها باید به‌هنگام‌سازی قوانین حفاظت از مشتریان داخلی خود را برای پاسخ به نیازهای جدید جامعه اطلاعاتی ادامه دهند.

f. مشارکت موثر کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار اقتصادی را در مجامع بین‌المللی ICT برای ایجاد فرصت‌ها و مبادله تجربیات افزایش دهند.

g. دولت‌ها نیاز به تعریف استراتژی ملی، شامل استراتژی‌های دولت الکترونیکی، برای ایجاد مدیریت عمومی شفاف‌تر، مؤثرتر و دموکراتیک‌تر دارند.

h. توسعه یک چارچوب برای ذخیره‌سازی امن و بایگانی سندها و سایر رکوردهای الکترونیکی اطلاعاتی

i. دولت‌ها و اعضا باید دانش و آگاهی کاربران در مورد حریم خصوصی بر خط و ابزار حفاظت از خصوصی‌سازی را رشد و توسعه دهند.

j. دعوت از اعضا برای اطمینان از این‌که فعالیت ها و رویه‌هایی برای تسهیل تجارت الکترونیکی با هدف این‌که به مشتری و یا مصرف‌کننده یک حق انتخاب در مورد استفاده یا عدم استفاده از ارتباطات الکترونیکی، داده شود.

k. تشویق فعالیت‌های مداوم در حوزه سیستم حل مناقشه موثر به ویژه، حل مناقشات متناوب (ADR) که می‌تواند حل مناقشات را تسهیل کند.

l. دولت‌ها با همکاری اعضا برای تنظیم سیاست‌های ICT سودمند ترغیب می‌شوند تا کارآ‏فرینی، نوآوری و سرمایه‌گذاری را، با درنظر گرفتن افرایش مشارکت زنان، رشد و توسعه دهند.

m. تعیین پتانسیل اقتصادی ICT برای شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEها) و این‌که آن‌ها باید در افزایش رقابت با ساده و موثر کردن رویه‌های مدیریت، تسهیل دست‌یابی آن‌ها به سرمایه‌ها و توسعه ظرفیت‌های آن‌ها برای مشارکت در پروژه‌های مربوطه به ICT کمک کنند.

n. دولت‌ها باید به عنوان کاربران نمونه و انتخاب‌کنندگان اولیه تجارت الکترونیکی، مطابق با سطح توسعه اجتماعی ـ اقتصادی خود، عمل کنند.

o. دولت‌ها با همکاری سایر اعضا، باید برای ایجاد آگاهی درمورد اهمیت استانداردهای interoperability بین‌المللی برای تجارت الکترونیکی جهانی، عمل کنند.

p. دولت‌ها با همکاری سایر اعضا، باید توسعه و استفاده از استانداردهای باز، interoperability، بدون تبعیض و بازارپسند را رشد دهند.

q. ITU فرکانس‌هایی را با هدف تسهیل دستیابی همیشگی و مناسب، براساس معاهدات خود، هماهنگی و تنظیم می‌کند.

r. قدم ها و فعالیت‌های دیگری توسط ITU و سایر سازمان‌های بین‌المللی برای اطمینان از استفاده مؤثر، اقتصادی و معقول و دست‌یابی مساوی به طیف‌های فرکانس رادیویی توسط همه کشورها و براساس موافقت‌نامه‌های بین‌المللی مربوطه باید انجام شود.

C7. کاربردهای ICT: مزایای آن در تمام جنبه‌های زندگی

14- کاربرهای ICT می‌تواند توسعه را در زمینه‌های مدیریت دولتی،‌ بازرگانی، آموزش، بهداشت، اشتغال، محیط زیست، کشاورزی و دانش، در چارچوب راهبردهای الکترونیکی ملی، پشتیبانی کند. این برنامه‌ها می‌تواند شامل بخش‌های زیر باشد:

15- دولت الکترونیکی

a. اجرای راهبردهای دولت الکترونیکی براساس برنامه‌های کاربردی با هدف نوآوری و رشد شفافیت در مدیریت دولتی و فرآیندهای دموکراتیک، و بهبود کارایی و تقویت ارتباط با شهروندان

b. توسعه فعالیت‌ها و سرویس‌های دولت الکترونیکی ملی، در تمام سطوح، مطابق با نیازهای شهروندان و مؤسسات، برای نیل به تخصیص مؤثرتر منابع وکالاهای عمومی

c. حمایت از فعالیت‌های مشارکت بین‌المللی در زمینه دولت الکترونیکی به منظور افزایش و بالا بردن شفافیت، مسؤولیت پاسخگویی وکارایی در تمام سطوح دولت

16- بازرگانی الکترونیکی

a. دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و بخش خصوصی، باید مزایای تجارت بین‌المللی و استفاده از بازرگانی الکترونیکی، و افزایش استفاده از مدل‌هی بازرگانی الکترونیکی در کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار اقتصادی را اشاعه دهند.

b. دولت‌ها با استفاده از اتخاذ یک محیط توانا، و براساس دسترسی گسترده به اینترنت، باید به دنبال تشویق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، ایجاد برنامه‌های کاربردی جدید، توسعه مضامین و رشد مشارکت بخش خصوصی و دولتی باشند.

c. سیاست‌های دولتی باید با توجه به کمک رو به رشد SMEها در صنعت ICT، همچنین ورود ایشان به بازرگانی الکترونیکی برای افزایش رشد تجارت و ایجاد اشتغال به عنوان یکی از عناصر استراتژی کاهش فقر از طریق تولید ثروت باشند.

17- آموزش الکترونیکی (بخش C4 را ببینید)

18- بهداشت الکترونیکی

a. ترویج و افزایش فعالیت‌های همکاری دولت‌ها، برنامه‌ریزیان، متخصصان بهداشتی و سایر نمایندگی‌ها، همراه با سازمان‌های بین‌المللی برای ایجاد مراقبت‌های پزشکی و سیستم‌های اطلاعاتی قابل اعتماد، به موقع، با کیفیت بالا و انعطاف‌پذیر در جهت توسعه و بالابردن آموزش بهداشتی مداوم با استفاده از ICT، با احترام و حفظ حقوق شهروندان در رابطه با حفظ حریم شخصی افراد

b. تسهیل دسترسی به علوم پزشکی جهانی و منابع مربوط به مضامین محلی برای تقویت مطالعات بهداشتی عمومی و برنامه‌های پیشگیری و بالا بردن بهداشت زنان و مردان، مانند مضامینی در مورد بهداشت جنسی و تولیدمثل و بیماری‌هایی که توجه دنیا را به خود جلب کرده مانند ایدز، مالاریا و سل

c. هشدار، نظارت و کنترل گسترش بیماری‌های واگیردار، از طریق بهبود و اصلاح سیستم‌های اطلاعاتی عمومی

d. بالا بردن توسعه استانداردهای بین‌المللی برای مبادله اطلاعاتی بهداشتی، با توجه به وظیفه حفظ حریم خصوصی افراد

e. ترغیب استفاده از ICT برای توسعه و گسترش سرویس‌های اطلاعات پزشکی به نواحی دوردست و محروم و افراد آسیب‌پذیر و ارائه دهندگان بهداشت در خانواده و جوامع خود هستند.

f. تقویت و گسترش فعالیت‌های ICT برای آماده‌سازی همکاری‌های پزشکی و بشردوستانه در مواقع بلایا و حوادث طبیعی

19- استخدام الکترونیکی

a. اشاعه بهترین رویه‌ها برای کارگران الکترونیکی و کارمندان الکترونیکی، در سطح ملی و براساس عدالت اجتماعی و تساوی جنسیت (و مطابق با پیمان‌نامه‌های بین‌المللی کار در این رابطه)

b. بالا بردن و گسترش روش‌های جدید سازماندهی کار و تجارت با هدف نیل به کارایی بالا، رشد و بهبود آن از طریق سرمایه‌گذاری در فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و نیروی انسانی

c. اشاعه Teleworking (کار از راه دور) زمینه برای شهروندان، به خصوص در کشورهای در حال توسعه، کشورهای توسعه نیافته و کشورهای با اقتصاد ضعیف، برای زندگی در جوامع خود و کار در هر جایی و برای افزایش فرصت‌هایی برای اشتغال زنان و برای افراد ناتوان، در توسعه و بهبود کار از راه دور (Teleworking) و توجه ویژه به راهبردهایی که اشتغال‌زایی، و همچنین نیروی کاری کارگرانماهر را بالا می‌برند.

d. افزایش برنامه‌های مشارکت دختران جوان در علم و فناوری برای افزایش تعداد تعداد زنان در حوزه‌های ICT

20- محیط زیست الکترونیکی

a. دولت‌ها با همکاری سایر اعضا، باید استفاده از ICT و ترویج آن را به عنوان ابزاری برای حفاظت از محیط زیست و استفاده پایدار از منابع طبیعی تشویق کنند.

b. دولت‌ها، جامعه مدنی و بخش خصوصی برای انجام فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌هایی برای تولید و مصرف پایدار و سازگار با محیط زیست و دورریزی و بازیابی سخت‌افزارهای متروکه ICT به شیوه‌ای سازگار با محیط زیست تشویق می‌شوند.

c. ساخت و راه‌اندازی سیستم نظارتی، با استفاده از ICT برای پیش‌بینی حوادث طبیعی و کنترل تأثیرات زیست محیطی و جلوگیری از بلایای ایجاد شده توسط ابزار ساخت دست بشر، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه، کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) و کشورهای با اقتصاد ضعیف

21- کشاورزی الکترونیکی

a. اطمینان از مبادله سیستماتیک اطلاعات با استفاده از ICT در مورد کشاورزی، دام پروری، شیلات، جنگلداری و تغذیه، در جهت دستیابی به اطلاعات و دانش جامع، به روز و مفصل، خصوصاً در نواحی روستایی

b. مشارکت بخش خصوصی و دولتی باید درصدد به حداکثر رساندن استفاده از ICT به عنوان ابزاری برای بالا بردن تولید (کمی و کیفی) باشد.

22- دانش الکترونیکی

a. بالا بردن و اصلاح اتصال اینترنتی مناسب، سریع و قابل اعتماد، برای تمام دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی در جهت حمایت از نقش اساسی خود به عنوان تولیدکنندگان اطلاعات و دانش، تحصیلات و آموزش و برای حمایت از راه‌اندازی مشارکت، همکاری و شبکه‌سازی بین این مؤسسات

b. افزایش انتشارات الکترونیکی، با قیمت‌گذاری متفاوت و اقداماتی در زمینه دسترسی آزاد با هدف ایجاد اطلاعات علمی مناسب‌تر و با قبول دسترسی بالاتر، در تمام کشورها و بر اساس اصول عادلانه

c. افزایش استفاده از تکنولوژی‌های همتا برای تبادل دانش علمی، پیش‌نویس‌ها و چاپ‌های مجدد آثار دانشمندانی که از حق‌التحریر خود چشم‌پوشی کرده‌اند.

d. اشاعه مجموعه‌های سیستماتیک و بهره‌ور، انتشار و حفاظت از داده‌های علمی دیجیتالی اصلی، از جمله داده‌های نفوس و هواشناسی در تمام کشورها

e. بالا بردن اصول و استانداردهای اطلاعات فیلم (متادیتا) برای تسهیل همکاری و استفاده موثر از داده‌ها و اطلاعات علمی جمع‌آوری دشه برای هدایت مطالعات علمی

C8. هویت فرهنگی و تنوع فرهنگی و تنوع زبانی و مضامین محلی

23- تنوع فرهنگی و زبانی، با احترام کامل به هویت فرهنگی، سنت‌ها، و مذاهب، برای توسعه جامعه اطلاعاتی براساس گفتگوی بین فرهنگ‌ها و همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای یک مساله اساسی و یک عامل مهم برای توسعه پایدار است.

a. ایجاد سیاست‌هایی که احترام، حفاظت، توسعه و افزایش تنوع فرهنگی و زبانی و میراث فرهنگی را در جامعه اطلاعاتی، مطابق با سند مورد تأیید سازمان ملل و برنامه اقدام (طرح کاری) یونسکو در مورد تنوع فرهنگی، حمایت کند. این امر شامل تشویق دولت‌ها برای طرح سیاست‌های فرهنگی با هدف بالا بردن تولید مضامین فرهنگی، آموزشی و علمی و توسعه صنایع فرهنگی محلی متناسب با مفاهیم فرهنگی و زبانی کاربران نیز می‌شود.

b. توسعه سیاست‌ها و قوانین ملی برای اطمینان از اینکه کتابخانه‌ها، بایگانی‌ها، موزه‌ها و سایر مؤسسات فرهنگی می‌توانند نقش کامل خود را در تهیه مضامین ـ شامل علوم سنتی ـ در جامعه اطلاعاتی، به خصوص به وسیله ایجاد دسترسی مداوم به اطلاعات ثبت شده، ایفا نمایند.

c. حمایت از تلاش‌های توسعه و استفاده از ICT برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی، در دسترس قرار دادن آن به عنوان یکی از بخش‌های فرهنگی زندگی روزمره. این امر شامل توسعه سیستم‌هایی برای اطمینان از دسترسی مداوم به مضامین چندرسانه‌ای و اطلاعاتی دیجیتالی ثبت شده در انبارهای دیجیتالی، و حمایت از بایگانی‌ها، مجموعه‌های فرهنگی و کتابخانه‌ها، به عنوان حافظه بشری می‌شود.

d. توسعه و اجرای سیاست‌هایی که از تنوع بیان فرهنگی و علوم و سنت‌های مختلف، از طریق ایجاد مضامین اطلاعاتی مختلف و استفاده از روش‌های مختلف، شامل دیجیتالی‌سازی میراث آموزشی، علمی و فرهنگی حفاظت کرده، آن‌ها را محترم شمرده و رشد می‌دهد.

e. حمایت از توسعه مضامین محلی، ترجمه و اقتباس، بایگانی‌های دیجیتالی، اشکال مختلف رسانه‌های دیجیتالی و سنتی، توسط ادارات محلی. این فعالیت‌ها می‌تواند جوامع محلی و بومی را تواناتر سازد.

f. تهیه مضامینی، از طریق دسترسی به سرویس‌های رسانه‌های سنتی و دیجیتالی، که مرتبط با فرهنگ‌ها و زبان‌های اشخاص در جامعه اطلاعاتی می‌باشد.

g. اشاعه ایجاد مضامین ملی و محلی مختلف، شامل در دسترس قرار دادن آن به زبان کاربران، و به رسمیت شناختن و حمایت از فعالیت‌های ICT در تمام زمینه‌های هنری، از طریق مشارکت بخش خصوصی/دولتی.

h. تقویت برنامه‌های مربوط به دوره‌های آموزشی حساس به جنسیت در آموزش رسمی و غیررسمی برای همه و بالا بردن سواد ارتباطی و رسانه‌ای برای زنان، برای ساخت ظرفیت‌هایی برای دختران و زنان جهت درک و توسعه مضامین ICT

i. پرورش ظرفیت‌های محلی برای ایجاد و انتشار نرم‌افزار به زبان محلی، همچنین مضامینی که مربوط به بخش‌های مختلف مردم، شامل بیسوادان، گروه‌های ناتوان، محروم و آسیب‌پذیر، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار اقتصادی می‌شود.

j. حمایت از رسانه‌های جوامع محلی و پشتیبانی از پروژه‌هایی که از ترکیبی از رسانه‌های سنتی و فناوری‌های جدید برای نقش خود در تسهیل استفاده از زبان‌های محلی، برای مستندسازی و حفاظت از میراث محلی، شامل تنوع زیستی و طبیعی و به عنوان وسیله‌ای ممتاز برای دست‌یابی به جوامع عشایری و منزوی استفاده می‌کنند.

k. بالا بردن ظرفیت‌های افراد بومی برای توسعه مضامین به زبان‌های محلی آنها

l. مشارکت با مردم بومی و جوامع محلی برای توانا ساختن آنان با هدف استفاده و بهره‌برداری مؤثرتر در استفاده از علوم سنتی در جامعه اطلاعاتی

m. مبادله علوم، تجربیات و بهترین یافته‌ها، در مورد سیاست‌ها و ابزار طراحی شده برای بالا بردن تنوع فرهنگی و زبانی در سطح منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای. این کار می‌تواند توسط تشکیل گروه‌های کاری منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای در مورد مسایل ویژه طرح کاری و رشد تلاش‌های تکمیلی انجام شود.

n. ارزیابی همکاری‌های ICT در سطح منطقه برای تبادل فرهنگی، و طراحی برنامه‌های مناسب براساس نتایج این ارزیابی

o. دولت‌ها باید از طریق مشارکت بخش دولتی/خصوصی، برنامه‌های تکنولوژیکی و R&D (تحقیق و توسعه) را در حوزه‌های ترجمه، پیکرنگاری، سرویس‌های صوتی و توسعه ملزومات سخت‌افزاری و مدل‌های نرم‌افزاری متنوع، شامل نرم‌افزار/نرم‌افزارهای رایگان Open-Source، مانند مجموعه کاراکترهای استاندارد، کدهای زبان‌ها، لغت‌نامه‌های الکترونیکی، فرهنگ‌های جامع و اصطلاحات، موتورهای جستجوی چندزبانه، ابزار ترجمه ماشینی، دامنه نام‌های بین‌المللی، مرجع‌های مضامین، و همچنین نرم‌افزارهای عمومی و کاربردی را گسترش دهند.

C9. رسانه‌ها

24- رسانه‌ها ـ در شکل‌های مختلف آن و تنوع مالکیت‌شان ـ نقشی اساسی در توسعه جامعه اطلاعاتی ایفا می‌کنند و یکی از شرکای اصلی در آزادی بیان و چندگانگی اطلاعات هستند.

a. ترغیب رسانه‌ها ـ چاپی و صوتی ـ تصویری و همچنین رسانه‌های جدید ـ برای ادامه ایفای نقش مهم خود در جامعه اطلاعاتی

b. تشویق توسعه تدوین قوانین داخلی که استقلال و تکثر رسانه‌ها را ضمانت می‌کنند.

c. انجام اقدامات مؤثر ـ سازگار با آزادی بیان ـ برای مبارزه با مضامین غیرقانونی و خطرناک در مضامین رسانه‌ها

d. تشویق متخصصان رسانه‌ها در کشورهای توسعه یافته برای راه‌اندازی همکاری‌ها و شبکه‌ها بین رسانه‌ها برای توسعه آن‌ها،‌ به ویژه در فیلد آموزش

e. افزایش تعادل و گوناگونی تصویر زنان و مردان در رسانه‌ها

f. کاهش عدم توازن بین‌المللی ایجاد شده توسط رسانه‌ها، خصوصاً در رابطه با زیرساخت‌ها، منابع فنی و توسعه مهارت‌های انسانی، و بهره‌برداری کامل از ابزار ICT در این رابطه

g. تشویق رسانه‌های سنتی برای از بین بردن فاصله علمی و تسهیل جریان مضامن فرهنگی، خصوصاً در نواحی روستایی

C10. ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی

25- جامعه اطلاعاتی باید مبتنی بر ارزش‌های مشترک جهانی و در جستجوی تحکیم منافع عمومی و جلوگیری از سوءاستفاده از ICT باشد.

i. برداشتن قدم‌هایی برای احترام به صلح و تقویت ارزش‌های اصولی آزادی، برابری، اتحاد، بردباری، مسوولیت مشترک و احترام به طبیعت.

ii. تمام اعضا باید آگاهی خود را در مورد ابعاد اخلاقی استفاده‌ی خود از ICT افزایش دهند.

iii. همه‌ی بازیگران جامعه اطلاعاتی باید در جست‌وجوی تحکیم منافع عمومی، حفاظت از حریم خصوصی افراد و داده‌های خصوصی و طرح فعالیت‌های مناسب و اقدامات پیش‌گیرانه مطابق با قانون، در برابر سوءانگیزه‌های مربوط به نژادپرستی، دشمنی، بیگانه‌ترسی، مسایل مربوط به تعصب و ناشکیبایی، خشونت و انواع شکل‌های تعصب، سوءاستفاده از کودکان شامل استثمار جنسی کودکان، نقاشی‌های غیراخلاقی بچه‌ها، قاچاق کودکان برای کسب درآمد و استثمار از آنان و هر انسان دیگری باشند.

iv. دعوت از اعضای مربوطه، خصوصا دانشگاه‌ها، برای دنبال کردن مطالعات در مورد ابعاد اخلاقی ICT.
C11. همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای

26- همکاری بین‌المللی بین تمام اعضا برای اجرای این طرح کاری لازم است و نیاز دارد تا با توجه به افزایش دسترسی‌های جهانی و از بین بردن فاصله‌ی دیجیتالی، در میان سایر فعالیت‌ها، توسط ارایه ابزار مورد نیاز برای اجرا تقویت شود.

i. دولت‌های کشورهای در حال توسعه باید پروژه‌های مرتبط با ICT را در درخواست همکاری‌های بین‌المللی و کمک در پروژه‌های توسعه‌ی زیرساخت‌ها از کشورهای توسعه‌یافته و سازمان‌های بین‌المللی مالی، در اولویت قرار دهند.

ii. طبق معاهده‌ی جهانی سازمان ملل و اعلامیه‌ی هزاره‌ی سازمان ملل، همکاری‌ها و مشارکت‌های بخش خصوصی و دولتی، با تمرکز بر استفاده از ICT برای توسعه، باید ایجاد و تسریع شود.

iii. دعوت از سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای استفاده از ICTدر برنامه‌های کاری و کمک به کشورهای در حال توسعه در تمام سطوح، برای وارد شدن در تهیه و اجرای طرح‌های ملی با هدف حمایت از تکمیل اهداف ذکرشده در اعلامیه‌ی اصول و این طرح کاری و با توجه به اهمیت اقدامات منطقه‌ای.
D. برنامه‌ی تحکیم دیجیتالی

27- هدف از برنامه‌ی تحکیم دیجیتالی، ایجاد شرایطی برای مجهزساختن منابع انسانی، مالی و فنی برای واردکردن همه زنان و مردان در شکل دادن به جامعه اطلاعاتی است. همکاری ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی نزدیک بین تمام اعضا برای اجرای این برنامه حیاتی است. برای از بین بردن فاصله‌ی دیجیتالی، ما نیاز به استفاده‌ی موثرتر از رهیافت‌ها و راهکارهای موجود و جست‌وجوی جدیدترین آنها با هدف تهیه سرمایه‌های مالی برای توسعه‌ی زیرساخت‌ها، تجهیزات، ظرفیت‌سازی و مضامینی که برای مشارکت در جامعه اطلاعاتی لازم هستند، داریم.
D1. اولویت‌ها و راهبردها

i. راهبردهای الکترونیکی ملی باید یکی از بخش‌های اصلی طرح توسعه‌ی ملی، شامل راهکارهای کاهش فقر باشد.

ii. ICTباید به‌طور کامل برای راهکارهای همیاری‌های توسعه‌ی اداری (ODA) از راه هماهنگی و تبادل موثر اطلاعات، همچنین از راه تحلیل و تبادل بهترین نتایج و درس‌های آموخته شده از تجربیات ICT برای برنامه‌های توسعه استفاده شود.
D2. بسیج منابع

i. تمام کشورها و سازمان‌های بین‌المللی باید برای ایجاد شرایط مساعد برای افزایش قابلیت دسترسی و جهانی‌سازی موثر منابع با هدف سرمایه‌گذاری روی توسعه، همان‌طور که در توافق‌نامه‌ی Monterrey شرح داده شده، کار کنند.

ii. کشورهای توسعه‌یافته باید تلاش‌های منسجمی را برای عمل به تعهد بین‌المللی خود برای توسعه‌ی سرمایه‌گذاری‌ها شامل توافق‌نامه‌ی Monterrey پیش گیرند. کشورهای توسعه‌یافته‌ای که تاکنون این کار را انجام نداده‌اند، باید فعالیت‌های منسجمی را برای رسیدن به این هدف تا سطح 7/0 درصد کل تولید ناخالص ملی (GNP) به‌عنوان ODA به کشورهای در حال توسعه بالا ببرند و اختصاص 15/0 درصد تا 20/0 درصد تولید ناخالص ملی (GNP) کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای توسعه‌نیافته خواهد بود.

c. به‌خاطر کشورهای در حال توسعه‌ای که با وام‌های سنگین غیرقابل تحمل روبرو هستند، ما از فعالیت‌های معطوف به کاهش بدهی‌های پرداخت‌نشده استقبال می‌کنیم و خواهان اقدامات ملی و بین‌المللی دیگر در این رابطه، شامل لغو بدهی و تصفیه‌ی آنها، تا جایی که مقتضی است می‌باشیم. توجه ویژه‌ای باید به بالابردن اقدامات معطوف به کاهش بدهی‌های سنگین کشورهای فقیر بشود. این اقدامات منابع نهایی بیشتری را برای سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های ICT برای توسعه آزاد می‌کند.

d. برای تشخیص پتانسیل ICT در توسعه ما از فعالیت‌های زیر حمایت می‌کنیم:

- تلاش‌های کشورهای در حال توسعه جهت افزایش جلب سرمایه‌گذاری‌های خصوصی داخلی برای ICT از طریق ایجاد یک محیط سرمایه‌گذاری شفاف، محکم، قابل پیشگویی و استوار.

- کشورهای توسعه‌یافته و سازمان‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی علاقمند به راهکارها و اولویت‌های ICT برای توسعه، به‌جریان انداختن و استفاده از ICT در برنامه‌های کاری خود و کمک به کشورهای در حال توسعه و

تکفا - جامعه اطلاعاتی، نوسازی فرآیندهای اجتماعی از جمله روش زندگی، کار، آموزش و سایر فعالیت‌ها با استفاده از فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) است. این تکنولوژی همة جنبه‌های زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار داده است. در این جامعه، اطلاعات برای همه تولید، پردازش و منتشر می‌شود و تمام فعالیت‌ها ـ از جمله فعالیت‌های دولتی، تجارتی و آموزشی ـ به‌صورت الکترونیکی درمی‌آید و این امر جامعه را دگرگون می‌سازد.

جریان فزایندة رشد گسترش اطلاعات و ارتباطات و محصولات و کاربردهای آن، فرصت‌های بسیاری را برای کشورهای جهان فراهم آورده و همچنین باعث افزایش فاصلة دیجیتالی میان جوامع دنیا شده است. در همین راستا اجلاس جهانی سران، دربارة جامعه اطلاعاتی فرصت منحصر به‌فردی برای کاهش فاصلة دیجیتالی و پیشبرد اهداف جامعة اطلاعاتی در سراسر جهان است.

فاز اول این اجلاس از 19 تا 21 آذرماه برگزار خواهد شد و پیش از آن نیز دو اجلاس مقدماتی، تدارکاتی مهم ـ شامل اجلاس میان‌دوره‌ای در تیرماه و سومین دورة اجلاس مقدماتی (PrepCom3) ـ در مهرماه برگزار خواهد شد. در این اجلاس کارهای نهایی قطعنامه و طرح کاری، انجام خواهد شد.

برای بحث در باره این دو سند، همکاری‌های کشورهای جهان، سازمان‌های جهانی، بخش خصوصی و جامعة مدنی از اهمیت بالایی برخوردار است و نظرات آنها بر اصول و طرح‌های تصویبی تاثیر به‌سزایی خواهد گذاشت و نتایج آن به‌عنوان پیش‌نویس پایانی قطعنامه و طرح کاری به اجلاس آذرماه ارایه خواهد شد. بنابراین این دو نشست اهمیت قابل توجهی دارند.

پس از برگزاری اجلاس مقدماتی، تدارکاتی PrepCom2 در بهمن‌ماه گذشته و پس از صدور اعلامیه اصول و طرح کاری این اجلاس در 21 مارس 2003، تمام بخش‌ها، به‌ویژه سران کشورها و سازمان‌های جهانی، فعالیت‌های خود را شدت بخشیدند. همة دنیا درصدد دستیابی به جامعه‌ای هستند که به نیازهای همة جوامع و به‌ویژه جامعة خودشان ـ با وجود اختلافات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان آنها ـ پاسخ دهد و فاصلة دیجیتالی موجود را از میان بردارند.

ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای رو به توسعه، که از میراث فرهنگ غنی و کهن نیز برخوردار است، در راستای ایجاد ساخت جامعه اطلاعاتی پیش می‌رود و باید برای تعیین سرنوشت زبان، فرهنگ، اندیشه و نیازهای مردم ما در جامعة اطلاعاتی جهانی، مشارکت فعالانه و مؤثری را در این اجلاس داشته باشد. به‌ویژه، اجلاس میان‌دوره‌ای تیرماه و اجلاس PrepCom3 برای ارایة نظرات کشور ما فرصت بسیار خوبی خواهد بود.

رسیدن به درک کاملی از جامعة اطلاعاتی و مزایا و مشکلات آن در کشور و دستیابی به رهیافت‌هایی برای از میان بردن فاصلة دیجیتالی ایران با دیگر کشورهای جهان ـ به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته ـ از اهداف ملی است. دست‌آورد این فعالیت‌ها و تلاش‌ها به‌عنوان سند همکاری2 ایران در اعلامیه اصول و طرح کاری، به کنفرانس‌های WSIS، از جمله کنفرانس‌های مقدماتی و تدارکاتی PrepCom و خود اجلاس WSIS ارایه خواهد شد، که تاکنون، نخستین سند همکاری ایران به اجلاس میان‌دوره‌ای ارایه شده است.

در این خبرنامه به بررسی فعالیت‌ها و کنفرانس‌های برگزار شده و در حال برگزاری و همچنین نتایج آنها به‌ویژه اعلامیة اصول و طرح کاری تصویب شده در دومین دورة کنفرانس مقدماتی اجلاس (PrepCom2) و نیز برنامه‌های آیندة اجلاس می‌پردازیم. در بخشی از این خبرنامه، پیش‌نویس نظرات ایران درباره اعلامیة اصول ـ که به اجلاس میان‌دوره‌ای ارایه داده شده است ـ را می‌توانید ببینید.
کمیتة ملی اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی

با توجه به اهمیت موضوع جامعة اطلاعاتی و چهرة نوینی که در اثر مبانی نظری این موضوع در روابط کشورها پدید خواهد آمد و نظر به تاثیر کنفرانس سران در شکل‌گیری جامعة اطلاعاتی، کمیته‌ای برای بررسی نقطه نظرات ایران در زمینة جامعة اطلاعاتی تشکیل شده است. این کمیته تاکنون پیش‌نویس نظرات ایران را تهیه کرده و از کلیة دست‌اندرکاران درخواست کرده است تا نظرات تکمیلی خود را ارایه دهند. اعضای کمیتة مذکور عبارتند از:

مهندس جهانگرد: دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی

دکتر توکل : دبیر کمیسیون ملی یونسکو

دکتر معتمدنژاد: استادیار دانشگاه علامه طباطبایی

مهندس انتظاری: مدیر دفتر IT پژوهشگاه علمی و صنعتی

دکتر غریبی: رییس مرکز اسناد و مدارک علمی

مهندس پازری: دبیر کمیته

همچنین مسوولیت هماهنگی با اجلاس به عهدة وزارت امور خارجه است که برای این کار کمیتة هماهنگی متشکل از مدیران و کارشناسان معاونت حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، دفتر امور اقتصادی و تخصصی و نمایندگی دایم ایران در ژنو تشکیل یافته است.
پیش‌نویس نظرات کمیته در اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی

1) زیرساختار اطلاعات و ارتباطات

- دسترسی برابر به شبکه‌های اطلاعاتی، هدف مهم توسعة شبکه‌های اطلاعاتی است.

- ایجاد صندوق مالی برای کمک به توسعة زیرساختارها در کشورهای رو به توسعه

2) دسترسی به اطلاعات و علوم

- تاکید بر وجود جریان متعادل اطلاعات در جامعه اطلاعاتی و یکسان بودن آن میان جوامع و کشورها

- دسترسی آزادانه به اطلاعات و دانش

- ایجاد توازن میان دسترسی آزاد و همگانی و حقوق مالکیت معنوی

رعایت مرز میان دسترسی آزاد به اطلاعات و حفظ حقوق مالکیت معنوی باید برپایة ماهیت اطلاعات باشد. در این زمینه، رعایت حقوق مالکیت معنوی در مورد برنامه‌های کاربردی و سرویس‌ها محل توجه و در مورد اطلاعات و دانش دسترسی آزاد ملاک است.

- هماهنگی میان دسترسی و استفاده

صرف دسترسی به اطلاعات کافی نیست، بلکه شرایط استفادة عمومی از آن نیز باید به موازات دسترسی پیش برود.

- شعار دسترسی به اطلاعات بدون تبعیض و دسترسی به اطلاعات برای همه باید سرلوحة توسعة جامعة اطلاعاتی باشد.

- نگرانی‌های امنیتی نباید مانع دسترسی آزادانه و برابر به اطلاعات شود.

- دسترسی به اطلاعات باید ارزان و سریع باشد.
3) نقش دولت‌ها، بخش بازرگانی و جامعة مدنی در افزایش استفاده از ICT برای توسعه

- انجام تصمیمات کلان و سیاست‌گذاری‌ها در سطح ملی به عهدة دولت‌ها است. (تاکید بر نقش دولت‌ها)

- دولت‌ها باید با بخش خصوصی و جامعة مدنی در همه تصمیم‌گیری‌ها هماهنگی و همکاری داشته باشند.
4) ایجاد ظرفیت

- ایجاد ظرفیت لازم در کشورهای رو به توسعه

1- استفاده از ICT برای آموزش همگانی و افزایش سواد ICT در جامعه

2- آموزش متخصصان ICT

3- ایجاد ظرفیت برای تواناسازی مردم در بهره‌برداری از فرصت‌های ارایه شده توسط ICT

- فرصت‌های آموزشی لازم برای کشورهای در حال توسعه ایجاد شود

- فرصت‌های آموزشی یکسان برای ایجاد اشتغال منظور گردد.

- مهارت‌های لازم برای استفاده از ICT ایجاد شود.
5) ایجاد اعتماد و امنیت در استفاده از ICT

- تاکید بر اینکه حدود امنیت طوری نباشد که دسترسی مردم به اطلاعات و دانش را تهدید کند.

- تعریف مرز میان تامین امنیت توسط دولت‌ها و دسترسی توسط آحاد مردم

- تاکید بر حفظ امنیت در جامعة اطلاعاتی
6) هویت فرهنگی و تنوع زبانی، توسعة مضامین و رسانه‌های محلی

- لزوم تهیة امکانات و شرایط لازم در حمایت از تنوع فرهنگی و هویت فرهنگی در جامعة اطلاعاتی

- استفادة ابزاری از رسانه‌ها در جامعة اطلاعاتی برای تحت فشار قرار دادن ملت‌ها برداشته شود
7) ابعاد اخلاقی جامعة اطلاعاتی

- جامعة اطلاعاتی باید برپایة حفظ ارزش‌های اخلاقی ـ مانند اعتماد، عدالت، همبستگی، مدارا، منزلت انسان و به‌ویژه شئون اخلاقی ملل باشد.
8) همکاری‌های جهانی و منطقه‌ای

- تاکید بر انتقال تکنولوژی توسط جوامع و ایجاد همکاری‌های فنی و به اشتراک‌گذاری تجربیات به‌ویژه برای کشورهای رو به توسعه
مهم‌ترین اهداف و برنامه‌های تصویب شده در طرح کاری اجلاس PrepCom2

فعالیت‌های مربوط به جامعة اطلاعاتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

الف) معیارها: موارد زیر باید به عنوان معیارهایی برای فعالیت در نظر گرفته شوند:

- همه روستاها باید تا سال 2010 اتصال یابند و تا سال 2015 باید از طریق نقاط دسترسی عمومی متصل شوند.

- همه دانشگاه‌ها باید تا سال 2005 و همه دبیرستان‌ها تا سال 2010 و همه مدارس ابتدایی تا سال 2015 متصل شوند.

- همه بیمارستان‌ها باید تا سال 2005 و مراکز بهداشتی تا سال 2010 متصل شوند.

- 90 درصد مردم جهان باید تا سال 2010 و همه آنها تا سال 2015 تحت پوشش ارتباط بی‌سیم قرار گیرند.

- همه ادارات دولت مرکزی باید تا سال 2005 و ادارات دولت محلی تا سال 2010 دارای وب‌سایت و آدرس پست الکترونیکی باشند.
ب) راهبردهای الکترونیکی: توسعة راهبردهای الکترونیکی ملی برای همه کشورها در طول سه سال، شامل ایجاد ظرفیت بشری.
ج) شاخص توسعة دیجیتالی: ایجاد و توسعة تدریجی یک شاخص توسعة ICT (فرصت دیجیتالی) و انتشار آن به‌صورت سالانه یا هر دو سال یکبار در یک گزارش توسعة ICT که کشورها را همراه با ضمیمه‌ای در رابطه با کار تحلیلی آنها روی سیاست‌ها و اجراها به‌ترتیب، مرتب خواهد کرد. (ITU تسریع‌کننده و ترکیب‌کنندة تجربیات موجود سازمان‌ها و دانشگاه‌ها، در یک ساختار منسجم است).

آرم WSIS:

اطلاعات و بشر

آرم اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی برپایة گردش اطلاعات و فناوری‌ها و مفاهیم اجتماعی آنها ایجاد شده است.

این آرم با همکاری یوهان تراتاز3 برندة جایزة طراحی گرافیکی، دبیرخانة اجرایی WSIS، کشورهای میزبان و ITU طراحی شده است. ایدة طراحی آرم برپایة نظریة "گردش اطلاعات" و بازتاب عناوین اجلاس است.

تصویر آرم چند مفهوم و تفسیر دارد:

- حرف 'i' از واژة اطلاعات، به دست آمده است.

- ماهیت جهانی دارد و سمبل پنج قاره است.

- جریان دایره‌وار 'i'، جریان اطلاعات نشان می‌دهد.

- شکل حرف 'i' مانند انسان است و تاثیر بشر و اینکه چگونه جامعة اطلاعاتی روی همه تاثیر می‌گذارد را نمایش می‌دهد.

- ارتباط میان مردم را نشان می‌دهد.

- ارزش صفر و یک و ارتباط آن به دو رقم دیجیتالی به‌کار رفته در سیستم اعداد دودویی، به‌عنوان زبان کامپیوتر را نشان می‌دهد.

- رنگ‌های پرطراوت و گرم آن ماهیت مثبت و دورة جامعه اطلاعاتی جهانی برای سده بیست و یکم را نمایش می‌دهد.
نشست‌های آنلاین مربوط به اجلاس WSIS

* نشست بحث و گفت‌وگو Event 2003، امسال به‌طور کامل به بحث دربارة مسایل مربوط به اجلاس جهانی سران در رابطه با جامعة اطلاعاتی در ژنو و به‌طور کلی به جامعة اطلاعاتی اختصاص یافته است. این نشست تا برگزاری اجلاس ژنو ادامه خواهد داشت و با اهداف زیر طراحی شده است:

1- متمرکز کردن تجربیات

2- دریافت پیشنهاد همة بخش‌ها

3- پرسش پاسخ

4- ساخت جامعه

برگزاری این اجلاس با همکاری "کانال فرصت‌های دیجیتالی آسیای جنوبی4" (که نشست Online صدای جامعه اطلاعاتی از جنوب را برگزار می‌کند) و مشارکت Bytes for All سازماندهی شده است.

مسایل زیر حوزه‌های اصلی بحث خواهند بود:

1- آزادی بیان

2- دسترسی

- زیرساختار

- آموزش

- نرم‌افزارهای باز

3- برابری جنسی

4- تنوع فرهنگی

5- تنوع رسانه‌ها

برای شرکت در این نشست و کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس وب زیر مراجعه کنید:

http://www.ctrlaltesc.org/wsis/wsis.shtml
* همان‌گونه که اجلاس مقدماتی (PrepComs) WSIS و دیگر نشست‌های منطقه‌ای در رابطه با موضوعات اجلاس WSIS و به‌طور کلی جامعة اطلاعاتی برگزار می‌شود، کانال فرصت‌های دیجیتالی جنوب آسیا نشستی آنلاین برگزار می‌کند تا همه ـ به‌ویژه کسانی که امکان شرکت در فرآیندهای WSIS را نداشته‌اند ـ بتوانند ایده‌ها و نظرات خود را درباره جامعة اطلاعاتی و اجلاس WSIS ارایه دهند.

این اجلاس تا دسامبر 2003 تا برگزاری اجلاس اصلی ادامه خواهد داشت و هم‌اکنون بر سه موضوع زیر بحث می‌کند:

- جوامع علمی

- دسترسی/ موانع

- مسایل جنسیت

موضوعات بعدی برای این نشست از طریق سایت مربوط به نشست اعلام خواهد شد.

برای شرکت در این نشست و دریافت پرسش‌های آن می‌توانید به نشانی وب زیر را ببینید :

http://www.dgroups.org/groups/is/
* دولت فرانسه نشستی برای تهیة مقدمات مربوط به اجلاس WSIS برگزار می‌کند. این نشست از 27 مارس 2003 آغاز شده است و همچنان ادامه دارد. برای شرکت در این نشست نشانی وب را ببینید:

http://smsi.internet.gouv.fr/forum-smsi.htm
نشست میان‌دوره‌ای :

در PrepCom2 تصمیم گرفته شد تا نشستی میان‌دوره‌ای میان PrepCom2 و PrepCom3 با هدف پالایش و تصحیح مستندات کاری: "پیش‌نویس اعلامیة اصول و پیش‌نویس طرح کاری" برگزار شود. این نشست از 15 تا 18 ژولای 2003، در پاریس، فرانسه، دفتر مرکزی یونسکو برگزار خواهد شد.

در اجلاس PrepCom2 تصویب شد تا کمیسیون فرعی 2 بر اساس همکاری‌های دریافت شده تا 28 فوریه 2003 و بحث‌های انجام شده در خود اجلاس، مستنداتی را به‌عنوان پیش‌نویس اعلامیه و طرح کاری تهیه کند و آن را تا 21 مارس 2001 ارایه دهد. این مستندات در 21 مارس، برابر با یکم فروردین 1382 روی سایت WSIS قرار گرفت.

تفسیرها و نظرات در مورد مستندات ارایه شده در 21 مارس می‌تواند به دبیرخانة اجرایی شود تا دبیرخانه، مستنداتی کاری و اصولی را برای اجلاس میان‌دوره‌ای تهیه کند. ارسال این همکاری‌ها و نظرات تا 31 ماه می 2003، برابر با 9 خرداد 1382 مهلت داشت.
شرکت‌کنندگان در اجلاس میان‌دوره‌ای:

- سازمان‌های دولتی دعوت‌نامه‌ای را از مجمع عمومی سازمان ملل دریافت خواهند کرد.

- نمایندگی‌های ویژه و سایر سازمان‌های دولتی دعوت شده

- سازمان‌ها و نمایندگی‌های داوطلب سازمان ملل

- اعضای کشوری ITU

- سازمان‌های غیردولتی و نهادهای جامعه مدنی معتبر5

- نهادهای بازرگانی معتبر

- نمایندگان رسانه‌های معتبر
راه‌اندازی سایت ایران و اجلاس جهانی سران :

سایت ایران و اجلاس جهانی سران دربارة جامعة اطلاعاتی توسط گروهی از کارشناسان شورای عالی اطلاع‌رسانی در پایان خرداد ماه 1382 راه‌اندازی شد و هم‌اکنون نیز فعال است. در این سایت اطلاعات و مستندات مربوط به اجلاس WSIS قرار داده شده، تازه‌تری اخبار اجلاس را نیز در بر دارد.

بخشی از این سایت به فعالیت‌های ایران در زمینة جامعة اطلاعاتی و اجلاس WSIS اختصاص داده شده است.

برای دیدن این سایت به نشانی وب زیر مراجعه کنید:

http://wsis.ptt.gov.ir/
1. World Summit on the Information Society

2 . Contribution

3. Johann Terattaz

4 . One World South Asia's Digital Opportunity Channel

5 . اعتبار این بخش باید از طریق خود دبیرخانة اجرایی WSIS انجام شود. برخی از این نهادها در اجلاس PrepCom2 اعتبار به‌دست آورده‌اند، که برای اجلاس میان‌دوره‌ای دیگر نیازی به کسب اعتبار دوبار نیست. اما دیگر بخش‌ها برای شرکت در نشست‌های گوناگون باید از دبیرخانه اعتبار بگیرند..