محمد تقی‌زاده - داده‌کاوی ایرنا نشان می‌دهد عمده تولیدمحتوا (۷۳.۶۳ درصد) درباره برند دیجی‌کالا، از نارضایتی کاربران حکایت دارد که مربوط به بخش‌های کیفی محصولات، ارسال، پشتیبانی و ضمانت کالا بوده؛ در اختیار گرفتن بازار انحصاری خریدآنلاین از سوی این برند، از دیگر انتقادهای جدی کاربران به دیجی‌کالا بوده است.

دیجی‌کالا بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین فروشگاه آنلاین در ایران است که در سال ۱۳۸۵ از سوی «حمید و سعید محمدی» بنیان نهاده شد. بنا بر آنچه در گزارش سالانه این برند در سال ۹۸ منتشر شده، دیجی‌کالا روزانه بیش از ۵،۴ میلیون بازدیدکننده دارد و ۸۵ درصد سهم بازار فروش آنلاین در ایران را از آن خود کرده‌ و یکی از بزرگترین خرده‌فروشی‌های آنلاین در خاورمیانه است. در گزارش سالانه این شرکت در سال ۱۴۰۰، تعداد بازدیدکننده ماهانه به ۳۹ میلیون ۵۰۰ هزار نفر با تنوع کالایی هفت میلیون ۵۰۰ هزار عنوان رسیده است. در این گزارش، ۲۴۹ هزار نفر عرضه محصولات این شرکت را به عنوان «فروشنده» دیجی‌کالا در سراسر کشور برعهده داشتند.

بنا بر آمار منتشر شده تا اوایل سال ۱۴۰۰، در این بستر بیش از ۴ میلیون کالای مختلف توسط ۱۶۰ هزار فروشنده برای فروش عرضه شده‌ و ظرفیت پردازش ۶۰۰ هزار کالا در روز را دارد. مدل کسب‌وکار دیجی‌کالا یک آمیختگی از بازارگاه مجازی و خرده‌فروشی است.
به غیر از فروشگاه آنلاین، زیرمجموعه‌های دیجی‌کالا شامل دیجی‌استایل (پوشاک)،  فیدیبو (کتاب الکترونیک)، دیجی‌پی (فین‌تک)، دیجی‌نِکست (نوآوری)، دیجی‌کلاب (تشویق مشتریان وفادار)، دیجی‌پلاس، کمدا، پیندو و دیجی‌اکسپرس هستند.
 

 

گروه داده‌کاوی ایرنا با توجه به اهمیت روزافزون خرید آنلاین و مشکلاتی که گاهی کاربران از این شیوه خرید مطرح می‌کنند، به واکاوی نظرها و تجربه‌های کاربران توئیتر در خصوص برند دیجی‌کالا پرداخته است.
این بررسی در بازه زمانی ۲۰ تیر ۱۴۰۰ تا ۲۰ تیر ۱۴۰۱ (یک سال) از میان کاربران تاثیرگذار(پرلایک) توئیترفارسی انجام شده؛ روش کیفی استفاده شده در این پژوهش، «تحلیل مضمون و استخراج آمار و ارقام از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی» به دست آمده است: 

چه میزان محتوا از سوی چه تعداد کاربر و با چه نسبتی نشر و بازنشر شد؟
واکاوی داده‌های مرتبط با برند دیجی‌کالا در توئیترفارسی در بازه زمانی تابستان ۱۴۰۰ تا تابستان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد ۱۵۳ هزار و ۶۴۲ توئیت در این مدت از سوی ۷۱ هزار و ۸۳۲ کاربر منتشر شده است. با این حساب، نرخ مشارکت این موضوع ۲.۱۳ به دست می‌آید که دلالت بر عمومیت این تولیدمحتوا در توئیتر فارسی و دخالت ناچیز ربات‌ها و گروه‌های سازماندهی شده دارد. این توئیت‌ها در مجموع ۹۳۸ هزار و ۴۹۹ لایک گرفتند که به اهمیت و توجه کاربران به این محتواها اشاره دارد.

مقایسه محتوای نشری یا توئیت و محتوای بازنشری یا ریتوئیت، شاخص دیگری برای بررسی مشارکت کاربران در موضوع‌های ترند شده در توئیترفارسی است. به‌گونه‌ای که در این گزارش شاهد حجم بالای توئیت‌ها (۷۴.۸۰) نسبت به میزان ریتوئیت‌ها(۲۵.۲۰) بودیم.
نسبت حدود سه برابری توئیت‌ها به ریتوئیت‌ها بیش از هرچیز از تنوع و تکثر مشارکت کاربران و تمایل آنها برای ابراز نظر شخصی در این موضوع حکایت دارد به طوری‌که بررسی توئیت‌ها نشان می‌دهد بیشتر کاربران توئیتر ترجیح دادند برای تولیدمحتوا و انتشار مطالب به طور شخصی اقدام کنند و کمتر شاهد بازنشر محتواهای چهره‌های شاخص این پلتفرم و حضور اینفلوئنسرها بودیم؛ به بیان واضح‌تر توده مردم با تجربه‌ها و دغدغه‌های مختلف به ابراز نظر و تحلیل و بررسی برند دیجی‌کالا در توئیتر فارسی پرداختند.

 

 

تحلیل خط سیر انتشار مطالب در بازه زمانی یک ساله این گزارش به خوبی روند صعودی و نزولی و فراز و نشیب‌های تولیدمحتوا در این موضوع را نشان می‌دهد. قله اصلی این نمودار در اواخر آبان ماه(۲۹ آبان) و مربوط به زمانی است که تخفیف‌های مربوط به بلک فرایدی(جمعه سیاه) در سایت دیجی‌کالا اعمال و حجم زیادی از کاربران در این مدت درباره معایت و مزایای این کالاها و خدمات ابراز نظر کردند. داده‌های آماری بیانگر آن است که فقط در روز ۲۹ آبان، ۱۸ هزار ۶۶۲ توئیت منتشر شده است.

رویکرد کلی کاربران به فروشگاه آنلاین دیجی‌کالا و خدمات آن
تحلیل رویکرد کاربران به برند دیجی‌کالا در بازه یکساله تابستان ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ از مهم‌ترین پرسش‌های این گزارش داده‌کاوی است؛ اینکه درصد موافقت و مخالفت توئیتری‌ها به ارائه خدمات و کالاهای این برند چقدر بوده، شاخص مهمی برای میزان موفقیت و عدم موفقیت یک برند درفضای مجازی به شمار می‌آید.
به طور معمول رویکرد توئیتری‌ها به موضوع‌های ترند شده در این پلتفرم، انتقادی و اعتراضی است اما میزان این انتقاد و اعتراض همواره حجم مشخصی دارد و رضایت بیش از حد یا مخالفت بیش از اندازه از یک موضوع به طور قطع به تجزیه و تحلیل و واکاوی دقیق‌تر نیاز دارد.

داده‌های استخراج شده از نمونه آماری این موضوع نشان می‌دهد ۷۳.۶۳ درصد از کاربران به دلایل مختلف نسبت به برند دیجی‌کالا، محتوای منفی و انتقادی منتشر کردند. حجم کاربران موافق ۱۲.۰۹ درصد بوده که به طور واضح موافقت و رضایت خود از خدمات این فروشگاه آنلاین را اعلام کردند. از سوی دیگر، ۱۴.۲۹ درصد از کاربران نیز نظر مشخص و موضع‌گیری دقیقی در ارتباط با میزان رضایت یا عدم رضایت خود ابراز نکردند.

 

مضامین پرتکرار توئیت‌ها چه بودند و با چه درصدی انتشار یافتند؟
استخراج مضامین پرتکرار توئیت‌ها در این بخش، از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است:
تجزیه و تحلیل نمودار میله‌ای مضامین پرتکرار و درصد آنها نشان می‌دهد، ۸ مضمون از ۹ مضمون استخراج شده از نمونه آماری این محتوا، انتقادی و فقط یک مضمون با رویکرد مثبت و تمجیدآمیز منتشر شده است.

از میان تم‌های انتقادی، کاربران درباره «کیفیت کالا، ارسال، پشتیبانی، مدیریت، قیمت و بازار انحصاری این برند» ابراز نارضایتی و انتقاد کردند. در مقابل، مضمون تمجید از ارائه خدمات و تنوع کالاها با ۱۶.۴۸ درصد مثبت‌ترین مضمونی بود که توئیتری‌ها میزان رضایت و همراهی خود را با برند دیجی‌کالا ابراز کردند.

 

برخی از توئیت‌های مهم و جریان‌ساز مضامین یادشده به شرح زیر است:
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در مضامین پرتکرار توئیت‌ها کاربران چه رویکردهایی را ابراز کردند؟

در این بخش، رویکرد کاربران در نمونه آماری استخراج شده در قبال مضامین پرتکرار توئیت‌ها مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفته است:

همچنان که پیش‌تر گفته شد، ۷۳ درصد کاربران به ارائه خدمات از سوی برند دیجی‌کالا انتقاد و اعتراض داشتند که این حجم از نارضایتی در گراف زیر و در بخش‌های مختلف به خوبی مشخص شده است. مضامینی همچون «قیمت کالا و اعتراض به گرانی، درخواست تحریم و تعطیلی، مدیریت و نارضایتی از همکاری و نارضایتی از یکه‌تازی دیجی‌کالا در بازار انحصاری» از جمله تم‌هایی بودند که به طور کامل با رویکرد منفی کاربران مواجه شده بود.

برخی مضامین همچون «ارسال کالا، پشتیبانی، کیفیت کالا و مقایسه خرید آنلاین» از محتواهایی بودند که به جز درصد بالای نارضایتی، بخشی از نظرهای خنثی را نیز شامل شدند. در سوی مقابل نیز، درصد همراهی و رضایت کاربران از این برند در مضمون تمجید از ارائه خدمات به خوبی نمایان شده است. این مضمون به همراه مضمون پشتیبانی، تنها مضامینی بودند که تا حدی موافقت و همراهی کاربران توئیتر را نسبت به برند دیجی‌کالا به همراه داشته‌اند.
 

 

کدام کاربران در انتشار توئیت‌های پرلایک فعال‌تر بودند؟
معرفی کاربران فعال در تولیدمحتوا در خصوص برند دیجی‌کالا یکی از پرسش‌های فرعی این پژوهش بوده که مشخص می‌کند در میان هزاران کاربر پرلایک و تاثیرگذاری که درباره دیجی‌کالا توئیت‌ زدند کدام کاربران پرکارتر و فعال‌تر بوده‌اند:

حساب توئیتری رسمی دیجی‌کالا با ۳۵ توئیت، فعال‌ترین اکانت در میان کاربران پرلایک توئیتری بود که نشان می‌دهد تا چه اندازه فعالیت و رصد فضای توئیتر و پاسخ‌دهی به شبهات و پرسش‌های کاربران این پلتفرم برای این شرکت اهمیت داشته است.

«فرورتیش رضوانیه» و «احسان و امیر طیبی» به ترتیب با ۳۴، ۱۲ و ۱۰ توئیت از دیگر فعالان توئیتری این موضوع بودند. هر سه اکانت یاشده با رویکردی انتقادی و در قالب یک رشته توئیت، تجربه‌های منفی خود از همکاری و خرید از فروشگاه آنلاین دیجی‌کالا را در فضای توئیتر به اشتراک گذاشتند که از قضا با توجه و پسند کاربران روبرو شدند. نکته مهم و حایز اهمیت در این خصوص این بود که برخی از این شبهه‌ها از سوی اکانت رسمی شرکت و روابط عمومی وقت شرکت «امیرحسین موسوی» پاسخ داده شده است.

«حمید محمدی» و «امیرحسین موسوی» مدیرعامل و مدیر روابط‌عمومی دیجی‌کالا از دیگر افراد فعال در این عرصه بودند که در خصوص موضوع‌ها و شبهه‌های مطرح‌شده درباره شرکت تولیدمحتوا کرده‌اند.

 

کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های پربازید در میان کاربران توئیتر
پرتکرارترین واژگان استفاده شده در میان ۱۵۳ هزار توئیت منتشرشده از طریق سایت پایشگر استخراج و در قالب نمودار ابرنمای زیر ارائه شده است:

«دیجی‌کالا» برجسته‌ترین واژه است و کلیدواژگانی همچون «خرید اینترنتی، هزینه ارسال، کد تخفیف، انصراف از خرید و سبد خرید» از دیگر کلمات پرتکرار و مرتبط با خرید اینترنتی از این برند بوده‌اند.

تگ‌هایی همچون «ماشین ظرفشویی، جلد کتابی، خرید ماشین، برندهای خارجی؛ سازمان غذا، تاریخ مصرف گذشته، سایت ایمالز، جعبه خالی، و سرمایه‌گذاری» به طور واضح به توئیت‌های مربوطند که تجربه‌های کاربران در خصوص خرید از دیجی‌کالا را نشان می‌دهد. بلک فرایدی نیز همچنان که گفته شد به بزرگترین زمان انتشار تولید محتوا و مهم‌ترین تخفیف سالانه این برند اختصاص داشته است.
 

 

در میان هشتگ‌های پرکابرد کاربران می‌توان هشتگ «دیجیکالا»، «دیجی‌کالا» و «دیجی_کالا» را نام برد که برجسته‌ترین نمایش را در نمودار ابرنمای زیر داشته‌اند.

«خریدآنلاین» و «digikala» از دیگر هشتگ‌های پرتکرار این موضوع بود که به طور مشخص به خرید آنلاین از برند دیجی‌کالا اشاره داشتند.
«یلدای دیجی‌کالا» و «blackfriday» از جمله هشتگ‌هایی بودند که تخفیف‌های این برند و زمان آن را یادآور می‌شوند و بالاخره اینکه «دیجی_کالا_بامرام» نیز از هشتگ‌هایی بود که طرفداران این برند در توئیترفارسی ترند کردند.
 

 

نقد و نظر ایرنا

۱. «انحصار بازار خرید آنلاین» و «نبودن رقیب جدی برای این برند شناخته‌شده»، از اصلی‌ترین ایرادها و انتقادهایی است که در سالیان اخیر به دیجی‌کالا وارد می‌شود.  
یکه‌تازی در بازار انحصاری و نداشتن رقیب علاوه بر افت کیفیت محصولات سبب می‌شود قیمت‌ها نیز سیر صعودی داشته و امکان ارائه قیمت رقابتی از بین می‌برد. علاوه بر این شائبه‌های مختلفی نیز در خصوص حمایت‌های دولتی و همچنین عدم استقلال برندهایی همچون دیجی‌کالا به وجود می‌آید که تا زمان عدم ورود یک رقیب جدی و قدرتمند ادامه خواهد داشت.

۲. «ارتباط با مشتری» و «اطلاع‌رسانی جامع و دقیق» از جمله تمهیدات مهم تجاری هر برند تجاری برای حفظ و افزایش مشتریان خود است.
در این زمینه دیجی‌کالا نیز اقدامات مختلفی را برای ارتباط گسترده و دائمی با مخاطبان خود در نظر گرفته است؛ حضور دائم در فضای مجازی همانند اینستاگرام و فعالیت مداوم در توئیترفارسی با چند حساب توئیتری از سوی مدیران این مجموعه و روابط عمومی، سبب شده انتقادها و پرسش‌های کاربران به سریع‌ترین و صریح‌ترین شکل ممکن مطرح شود.
با این حال، شبهه‌های زیادی در خصوص کیفیت محصولات، ارسال و تضمین کالاهای این شرکت در توئیترفارسی مطرح شده که هنوز شبهه‌ناک و سوال‌برانگیز است و لزوم شفاف‌سازی مدیریت و عوامل این برند به شدت احساس می‌شود.

۳. با وجود تلاش‌های فراوان عوامل دیجی‌کالا و ارائه عرضه‌ها و پیشنهادهای متنوع، انتقادها نسبت به این شرکت در سال‌های اخیر سیر صعودی داشته است.
افزایش قیمت برخی کالاها نسبت به بازار، بالابردن کف حداقلی ارسال رایگان و همچنین تاخیر و ناهماهنگی در ارسال سفارش‌ها، از اصلی‌ترین دلایل نارضایتی‌ها در فضای توئیتر فارسی بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به پتانسیل‌های بالای خرید آنلاین در ایران و جهان و همچنین مشکلات مختلف در زمینه اشتغال و بیکاری، حمایت از دیگر برندهای خریدآنلاین علاوه بر رقابتی‌کردن بازار و افزایش کیفیت خدمات، مشکلات کارآفرینی و بیکاری را تاحد زیادی کاهش خواهد داد.  

سیدجواد شیخ‌الاسلامی – در راستای گسترش چشمگیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام وجوه زندگی بشر، تغییر شبکه‌های انسانی به شکل دیجیتالی عامل مهمی ‌در افزایش تعاملات مجازی بین افراد شده است. باتوجه به حجم استقبال از شبکه‌های اجتماعی به خصوص در طیف نسل جوان، این پایگاه‌ها نقش بسیار مهمی ‌در تحولات سیاسی و اجتماعی دارند و زمینه‌ای جدید در ایجاد مجموعه‌های جمعی با خاستگاه‌های اجتماعی مجازی فراهم می‌آورند. اهمیت این رسانه‌ها از این حیث مورد توجه قرار می‌گیرد که نسبت به محتوایی که در آنها تولید می‌شود، می‌توانند تفکرات خاص و برنامه‌ریزی شده‌ای را به کاربر مخاطب منتقل کنند و طبق همین ویژگی است که به راحتی موضوع و حادثه‌های عادی را به یک بحران تبدیل می‌کنند و یا با برجسته‌سازی موضوع خاصی، افکار عمومی‌کاربران و مشترکان در این شبکه‌های اجتماعی را از واقعه خاصی دور و به اتفاق مدنظر متوجه می‌سازند.
البته این را هم نمی‌توان نادیده گرفت که اطلاع‌رسانی خوب، صحیح و به موقع از طریق این شبکه‌ها می‌تواند از بروز حوادث و بحران‌های گوناگون جلوگیری کند.

 

شبکه‌های اجتماعی از ابتدا تا امروز
شروع فعالیت شبکه‌های اجتماعی با سیستمی‌ به شکل تابلو اعلانات در اواخر دهه ۸۰ میلادی بود. در آن زمان سیستمی ‌بود که افراد از طریق خط تلفن به اینترنت محلی وصل می‌شدند و مطالب مختلف از این طریق روی فضای مجازی قرار می‌گرفت و سایر افراد متصل به این سیستم می‌توانند از این طریق به تبادل اطلاعات بپردازند. اما به علت محدودیت دسترسی و پایین بودن سرعت تبادلات به موفقیت چندانی دست نیافت. با بهتر شدن سرعت و کیفیت اینترنت برای همگان در اوایل دهه ۹۰، سایتی راه‌اندازی شد که هدف آن برقراری ارتباط میان دانش‌آموزان و تبادل اطلاعات و همفکری برای مناسبت‌ها، جشن‌ها یا برنامه‌های درسی و غیردرسی بود. اگرچه این سیستم دارای محدودیت رده سنی بوده و به همین دلیل عمومیت چندانی نیافت اما تا به امروز به فعالیت خود را ادامه داده و ۵۷ میلیون نفر کاربر دارد. با توجه به استقبال شدید از این سایت و علاقه کاربران به برقراری ارتباط با یکدیگر، افراد زیادی تمایل به سرمایه‌گذاری در این سایت پیدا کردند.
در سال ۲۰۰۳ با ورود لینکدین و مای اسپیس دنیای شبکه‌های مجازی شکلی کامل‌تر به خود گرفت، در مای اسپیس امکان تعامل میان کاربران در مقایسه با دوستدار تسهیل شد و ظرفیت این شبکه افزایش یافت و تا سال ۲۰۰۶ تبدیل به پربازدیدترین سایت در گوگل شد.
لینکدین فضایی تخصصی و رسمی ‌برای کاربران پدید آورد و دیگر خبری از بازی یا صحبت برای گذراندن وقت یا پیدا کردن دوستان قدیمی‌و جدید مطرح نبود. از طریق لینکدین رزومه افراد و شرکت‌ها به همراه سوابق، تجارب و علاقه‌مندی‌ها به اشتراک گذاشته و نیازهای کاریابی یا کارمندیابی کاربران به سادگی برطرف می‌شود.
اما در سال ۲۰۰۴ فیس‌بوک به عنوان شبکه‌ای شخصی توسط مارک زاکربرگ برای دانشجویان دانشگاه ‌هاروارد راه‌اندازی شد و طی ۴ سال توانست به سرعت از مای اسپیس پیشی بگیرد علت این امر در نوع مخاطبان این دو شبکه بود، مای اسپیس مخاطبینی عام داشت درحالی که فیس‌بوک توسط دانشجویان و برای دانشجویان طراحی شده بود، قشری که بیشترین گرایش و استفاده را از ابزار ارتباطی و اینترنت در سراسر دنیا دارند و پیشرویان استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا هستند و تا امروز بیش از 5/1 میلیارد نفر عضو دارد. موفقیت فیس‌بوک علاوه بر تمام این موارد مدیون ظرفیت بالای سایت و ابتکاراتی مثل لایک بود.
در سال ۲۰۰۷ گوگل نیز با راه‌اندازی سیستم گوگل‌پلاس امکان به اشتراک گذاشتن تصاویر برای کابران خود را فراهم کرد و همچنین با اضافه کردن سیستم هنگ اوتو به جی‌میل امکان برقراری ارتباط صوتی و تصویری را نیز میان کاربران خود پدید آورد.
گوگل پلاس تا ژوئن ۲۰۱۴ ماهانه ۲۵ میلیون بازدیدکننده دارد. با ورود موبایل‌های هوشمند، تبلت‌ها و… روش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و برقراری ارتباط میان افراد به طور کلی دگرگون شد. در چند سال اخیر موبایل‌های هوشمند با قابلیت اتصال به اینترنت و داشتن دوربین‌هایی با کیفیت تبدیل به محبوب‌ترین و پرکاربرد‌ترین ابزار برقراری ارتباط میان مردم شده‌اند و توانسته‌اند در راستای رسیدن به ایده دهکده جهانی گامی‌موثر و انکارناپذیر بردارند. به وسیله اپلیکیشن‌هایی مثل اینستاگرام ،اسنپ چت تا سال ۲۰۱۰ بیش از ۲۰ میلیارد عکس توسط کاربران در فضای مجازی قرار گرفته که بهترین آرشیو از ناب‌ترین عکس‌ها در اقصا نقاط جهان را فراهم آورده است.

 

تعاملات ملی بر بستر شبکه‌های اجتماعی
در حال حاضر، بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها و تعاملات اقتصادی، تجاری، فرهنگی، اجتماعی و حاکمیتی کشور، در تمام سطوح، اعم از افراد، موسسات غیردولتی و نهادهای دولتی و حاکمیتی در فضای مجازی انجام می‌گیرد. زیرساخت‌ها و سامانه‌های حیاتی و حساس کشور، یا خود، بخشی از فضای مجازی کشور را تشکیل می‌دهند یا از طریق این فضا، کنترل، مدیریت و بهره‌برداری می‌‌شوند و عمده اطلاعات حیاتی و حساس کشور نیز، به این فضا منتقل یا اساسا در این فضا، شکل گرفته است. در همین راستا عمده فعالیت‌های رسانه‌ای در این فضا نیز به شبکه‌های اجتماعی منتقل شده، بیشتر مبادلات نیز مالی از طریق این شبکه‌ها انجام می‌‌گیرد و نسبت قابل توجهی از وقت و فعالیت‌های شهروندان، صرف تعامل در این حوزه می‌‌شود.سهم درآمد حاصل از کسب و کارهای شبکه‌های اجتماعی در تولید ناخالص ملی افزایش چشمگیر یافته و از میان شاخص‌های تعیین شده برای سنجش میزان توسعه یافتگی کشور، شاخصه‌های حوزه فضای مجازی مخصوصا شبکه‌های اجتماعی، سهم عمده‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.
به این ترتیب بخش قابل توجهی از سرمایه‌های مادی و معنوی کشور، صرف این حوزه شده و بخش قابل توجهی از درآمدهای مادی و اکتسابات معنوی شهروندان نیز از این حوزه کسب شده و یا تاثیر عمده می‌‌پذیرد. به عبارت دیگر، وجوه مختلف زندگی مردم، به معنای واقعی، با این شبکه‌ها در آمیخته و هرگونه بی‌ثباتی، ناامنی و چالش، مستقیما وجوه مختلف زندگی را متاثر خواهد کرد.(اسناد پدافند سایبری،1395)
با شیوع بیماری کرونا سرعت این وابستگی بیشتر شده و ابعاد دیگری از نیاز در این شبکه‌ها مشاهده می‌شود، ابعادی که شاید به صورت عادی چندین سال طول می‌کشید تا نیاز به آن احساس شود و به صورت فراگیر در جامعه توسعه یابد اما امروزه با ضرورت در خانه ماندن و عدم حضور در جامعه، کار را به جایی رسانده است که دستگاه‌های آموزشی مانند آموزش عالی و آموزش و پرورش را نیازمند سرویس‌ها و خدمات این شبکه‌ها کرده است و آموزش فضای مجازی در بین عموم جامعه به عنوان یک آموزش رسمی‌جای خود را باز کرده است.

 

تبعات بی‌برنامگی
اما این توسعه‌یافتگی همراه با عوارضی مانند تغییر باور در جامعه و وابستگی به عنوان مشکل فردی است که متاسفانه با نداشتن سناریو مواجهه بوده است. آینده پیش روی شبکه‌های اجتماعی با تغییرات فناوری‌هایی مانند واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، هوش مصنوعی و… همراه است که شامل عوارض جدید در ابعاد مثبت و منفی است.
نداشتن سناریو مواجهه و ادامه این موضوع باعث خسارت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف حمکرانی مجازی می‌شود که ما برای مقابله با آن هزینه زیادی اعم از هزینه اجتماعی و مالی پرداخت می‌کنیم این هزینه به مراتب نسبت به سناریو پیش‌دستانه بیشتر است. به دنبال تغییر فناوری در حوزه شبکه‌های اجتماعی و ورود این فناوری‌ها به جنبه‌های مختلف زندگی وابستگی روز افزون متقابل کشورها و ملل افزایش یافته است که این وابستگی‌ها به تغییر تعاملات در ابعاد مختلف حکمرانی منجر می‌شود.
یکی دیگر از دستاوردهای تغییرات در حوزه شبکه‌های اجتماعی تمرکززدایی جوامع و نهادها است که به دلیل گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، شتاب بیشتری می‌یابد، این عدم تمرکز با تمایل روزافزون جهانی شدن به همراه حفظ ویژگی‌های ملی، قومی ‌و فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر همراه بوده است که گام اول آن شناخت و درک بهتر از “کاربردها”، “تغییرات” و “آینده” این شبکه‌ها در ابعاد محتوا، خدمات، کاربر، فناوری و زیرساخت برای سیاستگذاری دولت‌ها، فعالان کسب و کارها، سازمان‌ها و مردم است.

 

شبکه‌های اجتماعی به مثابه سلاح
آینده، اساسا دارای عدم قطعیت است، اما با این همه، آثار و رگه‌هایی از اطلاعات و واقعیت‌ها که ریشه در گذشته و اکنون دارند، می‌توانند رهنمون ما به آینده باشند. گسترش فزاینده فناوری‌های شبکه‌های اجتماعی و اتصال همه افراد جامع به شبکه جهانی اینترنت و آثار چشمگیر آن در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و لزوم تاثیرات این شبکه‌ها در تغییر نظام سیاسی کشورهایی چون استونی و گرجستان موثر بوده است هر چند در ایران نتوانست به تغییر نظام بینجامد اما به ما هشدار می‌دهد که آینده شبکه‌های اجتماعی عاری از حملات و تهدیدات دفاعی و امنیتی حاصل از فناورهای نوظهور نخواهد بود، از تجربیات دیگر این حوزه بیداری اسلامی ‌است که توسط شبکه‌های اجتماعی ایجاد شد و توسط همین شبکه‌های اجتماعی هم مورد ضربه قرار گرفت و باعث شناسایی و دستگیری انقلابیون در مصر و چند کشور دیگر شد.
در کتاب شبکه‌های خشم و امید؛ جنبش‌های اجتماعی در عصر اینترنت تالیف مانوئل کاستلز به این انقلاب‌ها و نقش قدرت شبکه پرداخته شده است. فناوری‌هایی که با پیام‌های صلح‌جویانه و یا گسترش رفاه و سلامت می‌خواهند اعتماد جهانی را به خود جلب کنند تا به مقاصد سلطه‌جویانه خود دست یابند(کاستلز، 2018)؛ در این میان کشورهایی مانند چین و روسیه برای مدیریت توسعه فضای مجازی برای جلوگیری از غافلگیری خود قوانینی را برای پذیرش فناورهای این حوزه وضع کرده‌اند تا بتوانند مواجهه‌ای فعال با این فناوری‌ها داشته باشند.(ملائی و همکاران،1397)

 

برخورد سلبی و ضربه دوم
متاسفانه در کارهای مطالعاتی انجام گرفته شده در خصوص شبکه‌های اجتماعی تا کنون بحث سناریوهای پیش‌دستانه و مواجهه فعال که از دغدغه‌های رهبری به شمار می‌رود مغفول واقع شده است و استراتژی برخورد ایران با موضوعات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ضربه دوم است یعنی ابتدا مساله در حوزه حکمرانی فضای مجازی توسط کشورهای پیشرو مطرح می‌شود و بدون هیچ گونه بررسی اولیه وارد کشور می‌شود و اثرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… خود را بر جامعه اعمال می‌کند سپس سیاست‌گذاران برای مواجهه با اثرات آن با مدل سلبی مانند فیلترینگ وارد عمل می‌شوند؛ از این رو خوب است به دنبال رفع این خلأ و تغییر استراتژی باشیم، تا با بررسی اولیه نسبت به تغییرات شبکه‌های اجتماعی آینده به سناریو پیش‌دستانه دست پیدا کرده و استراتژی ضربه دوم را به استراتژی ضربه اول براساس طراحی سناریو بازدارندگی و پیشنهادهایی برای سناریوهای آفندی تغییر دهیم تا دیگر شاهد انفعال در مدل مواجهه با تغییرات آینده حوزه فضای مجازی مخصوصا بحث شبکه‌های اجتماعی نباشیم.(منبع:عصر ارتباط)